Toetzsteen der ware leeraren

vij. Capittel.
Verscheydē benamingē in de H. Schrift den vvaren Leeraren ghegheven.

A.

Boven die voorschrevene met meer andere derghelijcke mercktekenen, bevindt men noch inde H. Schrift ontallijcken veele uytgebeeldet inder Leerarē Namen, Bynamē, Wercken, Leringhen ende anders, waar van hier na elck op’t sijne wat sal worden gheseyt. Na dat ick hier eerst een weynigh ghehandeldt sal hebben vande namen, daar met die ware Leeraren tot veele plaatsen inde H. Schrift werden genoemt. Want voorwaar indien men bevint dat heur aart, wandelen̄ werck overeen komt met heure namen, wie sal mogen twijfelen daar aan dat sy dien name te recht voeren, ende dat volght dat sy zijn ware Leeraren.

B.

Somen yemandē hoort noemen een Schoolmeester ofte Luytslager, en̄ men bevindt inder waarheyt dat veele Ionghers, van hem geleert hebbende, wel connen lesen en̄ schrijvē ofte opter luyten slaan: mach oock yemant, siende also des Schoolmeesters of Luytslagers name met sijn daat over een komen, eenighsins twijfelen of dat ooc eē goet Schoolmeester of Luyteniste is?

C.

Niet anders en gaat het te wercke metten waren Leraren, alsmen inder daat ondervindt heure namē overeen te komen met heur Aart, Werck ende Bedieninge. Want niet vergeefs en werdt een waarachtigh Leeraar inde H. ⁺Schrifture ghenoemt na sijn aart een Duyve, een Schaap, ooc een Vader. Een Duyve wert hy genoemt om dat hy is eenvuldigh inde leere, doorsichtigh inde kennisse der Schrifturen sonder alle bitterheydt of galle, maar troostelijck, als brengende den benouden inder vloeden aanvechtinghe het vreedtsame Olijftacxken des blijden boodtschaps vande saligh-makende Gesalfde des Heeren. Na sijn Onnooselheydt ⁺aan’t quade, ootmoedigheydt in sijnen heyligen wandel ende geduldige sachtmoedigheyt in’t lijden, wert hy genoemt een Schaap, becleedende metten wolle sijnre sachtmoedige zeden den naackten, ende voedende met sijnen ongevalschten melck den hongerigen ende dorstighen ⁺zielen. Ende hy wert geheeten een Vader, overmits de aart eens oprechtē Leeraars is den Heere Christo inden geloove kinderen te teelen, die selve met Vaderlijcker trouwe te besorghen, te beschermen, te onderwijsen ende te castijen, tot dat sy self den volkomen Ouderdomme Christi bereycken. Waer men dan bye enig Leeraar warachtelijck ende inder daat bevindt desen voorsz aart van Duyve, van Schaap ende van Vader, daar machmen wel seker zijn dat een warachtigh Leeraar is.

⁺         1. Duyve.

Wie zijn dese, die daar als wolcken vliegen ende als Duyven tot heure vensteren.

⁺         2. Schaap.

Siet, ick Sende u als Schapen in’t midden der Wolven.

⁺         3. Vader.

Want ick hebbe u gebaart in Christo Iesu, door den Euangelie.

⁺Ick bidde dy voor mijnen Sone Onesimo, dien ick inden banden ghebaart hebbe.

+ 1.Duyve.

+ 2.Schaap.

+ 3. Vader.

+ Isa.60.8.

+ Mat.11.16.

+ 1.Cor.4.16.

+ Phili.6.10.

D.

Na heur werck, so int bouwē als int leyden, vintmen die ware Leeraars genaamt, te weten int aanschou van’t bouwen 1 Boumeester⁺ Sulck een was d’Apostel Paulus, als hy die Kercke Godes met heure levende a Steenē timmerde⁺ op het eenig b Fundament en̄ c Hoecksteen, ⁺twelck is Christus. Hy wert ooc genoemt 2 Osse, gemerct hy sijnen Heere of besitter te⁺ recht met eerbiedinghe kent, als een reyn b erkauwent⁺ dier⁺ dach en̄ nacht begeerlijck erkaut met hooghster lust die Wet des Heeren, en̄ met sijne gespleten claauwen in’t dorschen c onderscheyt⁺ maackt tusschen het snoode caf des menschelijcken vernufts, en̄ die dierbare tarwe des ⁺ versadelijcken Woorde Godes. Men noemt⁺ den ware Leeraar ooc een 3 Arbeyder inden⁺ a Euavngelie ende⁺ b woorde met c planten ende natten: Ooc eē 4 Zayer van geestelijcke vruchten, ⁺namentlijc van d kinderen des Rijcx, ⁺ende dit op allen b wateren, so wel Heydensche als⁺ Iootsche, ofte ooc opten landē die voormaals versmacht lagen en̄ vercout onder die soute en̄ bittere overwateren der aartsche affecten ofte hertstochten. Sy voeren oock den name van 5 Mayere vander Leerlingen oprechte wandelingen, ⁺daar inne hy a verblijt als indē vruchten, ⁺veroorsaact uyt het zaat sijnder heylsame vermaningē. Ooc wordē sy geheetē 6 Wolckē, ⁺waar inne God als in eē benevelde verholentheyt is verborghen, drijvende alsoo met heure a Hemelsche begeerten hooge verheven vander⁺ aarden, uyt welcke wolcken vol b wateren des⁺ levens, gedistilleert wert een Hemelsche c douwe⁺ des vruchtbarē d Woorde Godes tot e laafnisse⁺ der zielē dorstende, en̄ tot f voedtsel der zielen hongerende⁺ na de gerechtigheydt, en̄ tot een⁺ salige g vruchtbaarheyt der goeder aarden, so dat die schuyren vol tarwen en̄ die perssen vol wijns en̄ olie worden, overmits desen margen en̄ avont regē ooc sulcke Hemelsche Douwe tot sijnder tijt valt vanden Bergh Hermon inden nederen daalkens der ootmoedige en̄ recht nedere hertgens. Nu condy licht mercken, aandachtige leser, datmen geensins en mach twijfelen aande oprechtigheyt der Leeraren, aanden welcken elck getrou en̄ gehoorsaam Leerlingh ontwijfelijck in sich selven bevint, dat hy bouwet alleen opten Heere Christum, dat hy dorschende, den caf recht scheydet vande tarwe, dat hy inden Euavngelie troostelijc arbeyt, vruchtbare Waarheyt zayt, Christelijcke Iongheren mayt, en̄ den Leerlinghen metten soeten wateren des Levens ende met het Salighmakende Woort des Levens laaft ende versadet.

         1. Boumeester.

Na de gave my ghegheven hebbe ick als een⁺ wijs Boumeester den grontfest gheleyt.

Ende oock ghyluyden als levende Steenen⁺ timmert gheestelijcke huysen, &c.

Maar niemant mach eē ander grontfest leggē, ⁺dā t’gene geleyt is, twelc is Iesus Christus.

Siet, te legge indē grontfest Sions eenē steē, ⁺eenē beproefdē steen, eenē Hoecksteen, eenē dierbaren steen, die opten grontfest gegrondet is.

         2. Osse.

Waar geen Ossen en zijn, daar is die crebbe⁺ ydel. Maar waar veele vruchten zijn, daar verschijnt die sterckheyt vanden Osse.

Den dorschenden Osse en suldy dē muyl niet⁺ toebindē. Draaght God sorge voor dē Ossen, of seyt hy’t om ons voorwaar hy seyt dat om ons De Osse kent sijnen besitter.⁺

Alle wat ghespleten claauwen heeft ende er-⁺

+ 1. Bouwende.

+ a

+ b c

+ 2. Osse.

+ a b

+ a b

+ c

+ d

+ d

+ 3. Arbeyder.

+ a b c

+ 4. Zayer.

+ a

+ b

+ 5. Mayer.

+ a

+ 6. VVolcken.

+ a

+ b

+ c

+ d

+ e

+ g

+ 1.Cor.3.10.

+ a 1.Pet.2.5.

+ b 1.Cor.3.11.

+ c Isa.28.16.

+ Pro.14.4.

+ 1.Cor.9.9.

+ a Isa.1.3.

+ b Levit.1.13.

[fol. 49v]

kauwet onder den Beesten, dat suldy eeten.

⁺Maar diens wille is inde Wet des Heeren, ende nacht ende dagh daar op dencket.

⁺Ist dat ghy onderscheyt het dierbare van’t snoode, so suldy als mijn mont wesen.

⁺Den volmaackten betaamt vaste spijse, te weten die door gewoonheyt hebben geoeffende sinnen, tot onderscheyt van’t goede ende van’t quade.

⁺De Mensch en leeft niet alleen by den broode, maar by alle woort komende uyten monde Godes. Ioan.6.35.

         3. Arbeyder.

⁺Soo dat ick meer dan yemant van henluyden ghearbeyt hebbe.

⁺Sonderlingen die in den woorde arbeyden.

⁺Ick heb ghezayt, Apollo heeft ghemayt, maar Godt hevet vermeerdert. Phil.4.3.

         4. Zayer.

⁺Hebben wy u luyden Goddelijcke dingen gezayt, sal’t wat groots zijn of wy uwe Menschelijcke dinghen mayen?

⁺Die tgoede zaat zayet is des menschē Soon.

⁺Maar het goede zaadt, zijn die Kinderen des Rijcx.

⁺Saligh zijt ghyluyden die op allen wateren zayet.

         5. Mayer.

⁺Die in tranē zayen sullē in vreuchdē mayen.

⁺Die wenende gaat zayende, het waarde zat, sal met sang wederkeeren, &c.

⁺Waar uwe onderdanigheyt is by yegelijcken coudt geworden, daar inne ick uwenthalven verblijde.

⁺Niet alleen om dat ghy bedroeft zijt geweest, maar (des ick verblijde) om dat ghy tot beteringe des levens zijt bedroeft geweest. 2.Cor.7.8.13. Phil.4.10. Col.1.5. 2.Ioan.6.4.

         6. Wolcken.

⁺Wie zijn de wolcken die herwaarts vliegen?

Duyster water inde wolcken des Luchts.

⁺Maar onse wandelinghe is inden Hemele.

⁺Die in my ghelooft, van sijnen Lijve sullen ⁺(als die Schriftuere seydt) stroomen des levendighen wateren vlieten.

⁺Des margens lach die Douwe rontsomme die legers. Zach.8.12.

⁺Also sal mijn woort zijn, dat uyt mijnē monde gaat, ten sal niet ydel wederom tot my keeren, maar het sal doen so wat ick gewilt hebbe, en̄ het sal voorspoedig zijn in’t gene daar toe icx hebbe Ghesonden.

⁺Want ick sal storten wateren opten dorstighen ende vloeden op het dorre, ick sal mijnen gheest uytstorten op dijn zaat, ende mijnen zeghen op dijnen stamme.

⁺De Mensch en leeft niet alleen by den broode, maar by alle Woort komende uyten monde Godes.

⁺Salich zijnse die hongeren ende dorsten na de gerechtigheydt, want sy sullen verzaat worden.

⁺Want ick hebbe den vermoeyden besprengt, ende alle hongerighe zielen versaadt.

⁺Sommige vielen in goede aarde, ende gaven vruchten, eenige hondertvout, eenige tsestighvout, eenige dertighvout. Isa.55.10.11. Ioel 2.23.24.

+ Psal.1.2.

+ 1.Iere.15.19.

+ Heb.4.14.

+ 1.Mat.4.4.

+ 1.Cor.15.10.

+ 1.Tim.5.17.

+ 1.Cor.3.6.

+ 1.Cor.9.11.

+ Mat.13.37.

+ a Mat.13.38.

+ b Isa.32.20.

+ Psal.125.5.

+ Psal.125.6.

+ a Rom.16.19.

+ 2.Cor.7.9.

+ Isa.60.8.

+ Psal.17.13.

+ a Phil.3.20.

+ b Ioan.7.38.

+ c Exo.10.13.

+ d Isa.55.10.

+ e Isa.44.3.

+ f Mat.4.4.

+ Mat.5.6.

+ Iere.31.25.

+ g Mat.13.8.

E.

Van’t eene deel des Leeraars voorneemlijcx te werck, namentlijck van’t Bouwen, heb i k gehandelt wat langer dan mijn opset was. Nu wil ick oock wat seggen van’t ander deel, t’welck Leyden is, maar dit wat corter. Also elck uyt het voorgaande lichtelijck die navolgende benamingen op die wijse, ende mogelijc op beter wijse, oock breeder, by sich self metter H. Schriftueren sal weten uyt te legghen.

F.

De Propheet Isaias van Christo, als van een Leeraar sprekende, noemt hem een 1 Hertogh⁺of Leydtsman der Heydenen. Wt gelijcker oorsaken noemt de Coning Ioas den Propheet Eliseum een 2 Voerman Israels. Nu⁺ werden die menschen geleydet door’t leven ofte Leer eheurs Leydtsmans. Die leert door sijn Leven met verlichtinghe tot kennisse, ende tot navolgelijcke aanlockinge. Na de verlichtinge heetmen dē Leeraar een 3 Sterre lichtende inde⁺ onverstandighe nacht des duysterheyts, ende aanwijsende op het kindeken inde nederheyts armoede. Item ooc een 4 lanteerne die door’t⁺ Propheetsche woort schijnet indē twijfelachtigen Nevele, en̄ eē 5 licht des werelots, daar God⁺ die geestelijcke herten verlicht in’t aangesichte Christi, niet Moyse, welcx glantsige aansichte die vleeschelijcke herten sonder behangzele des Letters geensins en moghen verdraghen.

         1. Hertogh.

Den welcken ick tot een Vermaander der⁺ volckeren, den welcken ick tot een Hertogh ende Ghebieder der volckeren sal gheven.

         2. Voerman.

Ioas de Coning Isdraels daalde af tot hem⁺ (Eliseum) ende schreydt voor hem ende seyde: Mijn Vader, mijn Vader, wagen van Israel ende des selfs Voerman.

         3. Sterre.

Die seven Sterren zijn die seven Enghelen⁺ der Kercken.

Ende siet, die Sterre die sy ghesien hadden⁺ inden Oosten, tot dat hy qua mende stont boven die plaatse daar’t kindeken was.

         4. Lanteerne.

Voeght daar toe dat wy hebben een vaster⁺ Propheetsch woort: Op’t welcke ghy lettende wel doet, als op een Lantaerne in eenē duysterē hoecke lichtēde, ter tijt toe dat de dagh aancomt en̄ die margensterre opgaet in uwe hertē.

         5. Licht.

Ghy zijt het Licht des werelts.⁺

Noch men en ontsteeckt geen Licht om onder⁺ een coorn mate, maar opten candelaar gestelt te worden, op dat het allen die indē Huyse zijn lichte. 2.Cor.4.6. Exo.34.29.30.35.

+ 1.

+ 2.

+ 3.

+ 4.

+ 5.

+ Isa.55.4.

+ 4.Reg.13.14.

+ Apoc.1.20.

+ Matth.2.9.

+ 2.Pet.1.10.

+ Mat.5.15.

+ Mat.5.10.

G.

Daar dan ooc de Leeraar den volcke leydet⁺ met sijnen goeden: Exempele, Wandel of Leven, sp dat hy met sijne heylige zeden dē Leergierigen aanlocket om veele navolgers sijnre deuchtlijcke voetstappen te maken: wert daar door sulck Leeraar oock inder waarheyt sodanigen 2 roem ogte glorie der gelovigen, dat syluydem⁺ wederomme door henluyder wel navolgen, sodanigen deuchtlijcken Leraars sijne⁺ glorie ofte b roem inden Heere worden. Dan wert door’t werck des geloofs inder kracht de c name Christi ja oock d God selve, door Christum⁺ verclaart in allen Ghelovigen. Ende dan werdt e Christus verclaart in sodanighe sijne Iongers, die sijne salige voetstappen sulcx navolgen, ⁺ dat sy vrymoedelijck met Paulo mogen seggen: Weest mijne navolgers, als ick Christi. Hier inne wert dan oock de Hemelsche Vader f verclaart en̄ gepresen. Overmits sulcke Leeraren⁺ Christo veele vruchten (Geloovige zielen) teelē, die syluydē also door heur sachtmoedige, ootmoidige en̄ heylige wandel in reynder g lief- ⁺

+ 1.

+ a, 2.

+ B.

+ c, d.

+ e.

+ F.

+ g

[fol. 50r]

den, als in een soete ende vriendelijcke aardt Godes, ende als een aantreckelijc aas aanden angel des Geloofs aanlocken, ende met sodanigen ⁺ h saligen bedrogh vangende, inder waarheyt ⁺den name moghen voeren van 3 Visschers der Menschen.

         1. Exempel.

⁺Daaromme bidde ick u, weest mijne navolghers.

⁺Weest mijne navolghers, als ick Christi.

Phil.3.17, 4.9, 1.Thess.1.6., 2.Thess.3.7.9. Tit.2.6.

         2. Roem den Gheloovighen.

⁺Also ghy ons eensdeels bekent hebt, dat wy uwen roem zijn.

⁺Ghelijck als ghy d’onse (roem) zijt, tot op den Dagh des Heeren.

⁺Op dat die name ons Heeren Iesu Christi in u luyden ghepresen werde.

⁺Op dat Godt in alles ghepresen werde door Iesum Christum.

⁺Ende ick ben in henluyden verclaart.

⁺Daar inne werdt mijn Vader verclaart, ist dat ghy veele vruchten voortbrengt.

⁺Ist dan dat dijn vyant honghert, geeft hem te eeten: ist dat hem dorstet, geeft hem te drincken. Dat doende suldy heete colen op sijnen Hoofde vergaderen.

⁺Maar het zy alsoo. Ick en hebbe u niet beswaart? maar soo ick listigh was, hebbe ick u bedrieghlijck ghevanghen.

         3. Visschers der Menschen.

⁺Volght my na, ick sal u Visschers der menschen maken.

+ h

+ 3.

+ 1.Cor.4.16.

+ 1.Cor.11.1.

+ a2.Cor.1.14.

+ b2.Cor.1.14.

+ c2.Thess.1.12.

+ d1.Pet.4.11.

+ e Ioan.17.10.

+ f Ioan.15.8.

+ g Rom.12.20.

+ h2.Cor.12.16.

+ Matt.4.19.

H.

Hier geve ic den Vroeden te bedencken of sy oock te recht een Exempel der deughden, een roem der Geloovigen, een goede Reucke Christi ende Visschers der Menschen genaamt mogen worden die hem selve stellende inder Pharizeen plaatse soo onheylighlijck leven, dat sy ⁺selve segghen, doet na onse 1 woorden ende niet na onse wercken, als die daar segghen datmen Gode moet gehoorsamē, maar selve sulcx niet en doen. Hier by gevoeght oock die ghene, die self geen Christenen zijnde, nochtans alleen voor Christenen geacht willen zijn, ende opentlijck leeren dat hier niemant sodanighen waren navolgher Christi en mach worden, als men siet geweest te zijn d’Apostel, doe hy dorste seggen ⁺(wie twijfelt of ten was met Waarheydt?) Ick leve nu, niet ick, maar Christus leeft in my. So hy doe niet meer en leefden maar Christus in hem, en heeft hy oock niemanden bedrogen, als hy seyde: Weest mijne navolghers als ick Christi. Daaromme of alle die Leeraren deser tijden nu oock zijn sodanigen Voorbeeldt der deughden ende sulcke oprechte navolgers Christi, dat sy met Paulo (mede als syluyden eē mensch geweest zijnde) sonder bedrog tot heuren Iongeren mogen seggen, weest onse navolghers als wy Christi navolgers zijn, laat ick henluyden selve, oock heuren Iongheren met aandachtiger opmercken bedencken: ende sy sullen licht moghen verstaan, of heure daat desen heuren name van Exempel (der deuchden) Paulo meer gelijck is: dan of sulcx meer ghelijck is den voorsz. goedtschijnende maar quaat wesende, Pharizeen.

+ 1.

+ Gala.2.20.

I.

Comende nu van’t leeren der Leeraren met heur wandel ende voorbeldt, op’t ander deel t’welck is Leeren of onderwijsen by monde of by gheschrifte, staat te mercken dat sodanighe meest ghenoemt werden inde H. Schrift Doctoren of Leeraren, die wederomme werden genoemt met veele verscheyden namen, als (om eenighe te noemen) een Roepende stemme, een Wtroeper, een Tuchtmeester, Dispensier of Wtdeylder ende een Ghetuyghe.

K.

Wat nu de Doctor ofte rechte Leeraar sijnen Iongheren al leert, sal hier na Cap. xv. af gehandelt worden, daarom ick hier alleenlijck vernoeghe Mette Corte verclaringhe, dat hy leert, waar van, waar deur, ende waar toe wy moeten gaan: alsoo leert alle ware Leeraar voorneemlijck dese drie saken, te weten uyt gaan of scheyden van onse eygen 1 duysternissen, ⁺oude 2 Dolinghen, bedrieghlijcke 3 Logenen⁺ ende verdoemelijcke 4 Ongherechtigheyden:⁺ omme te gaan door Christum het ware 5 Licht, die rechte 6 Wegh, die trouwe 7 waarheydt, ⁺ende Salighmakende 8 Rechtvaardigheyt:⁺ totten Vader des 9 Lichts, die alleen is⁺ een ware God, die 10 Fonteyne des levens ende⁺ die 11 Saligheydt selve. Soo dat licht te⁺ mercken is dat alle Leeraar, die ons inder Waarheydt afwijst van onse eyghen quaadtheydt tot Godes goetheydt, door Christi ghenade alleen, een warachtigh ende oprecht Leeraar is. Maar want wy meest al eerst in zonden 12 slapen, in onachtsame 13 versuymelheyt⁺ zwerven ende als in een onweeghsame 14 woestijne⁺ vanden Heere verwilderen: so verstreckt alle ware Leeraar een 15 Roepende stemme die⁺ daar clincket als een 16 Basuyne, met eē schrickelijck gheluydt van des volcx 17 zonden ende⁺ Godes steenge 18 oordeele, in die Woestijne sodanigher⁺ woeste herten: met ernstlijck vermaan dat die 19 Bijle gestelt is aan des Booms⁺ woortele, ende met hertelijck aanporren tot waarde vruchten van 20 berouwe te doene.⁺ Sulcx hebbē gedaan de Heere Christus, Ioannes Baptista, veele Propheten ende alle Martelaren Godes, sonder te ontsien der Tyrannen macht, daaromme sy oock inder doot, inde gevangenissen, of inde vervolginge hebbē bevonden dat 21 Waarheydt vyaantschappe vaart by⁺ allen Schijn-heyligē. Daar ter contrarien die 22 Vrede-predickende Pluymstrijckers altijdt⁺ by den grooten hoope hoogh gheacht ende in weeldighe voorspoet zijn gheweest.

         1. Duysternissen.

Ende het Licht inden duysternissen, ⁺ maar die duysternissen en hebben dat niet begrepen.

En hebt gheen ghemeenschappe met d’onvruchtbare⁺ wercken der duysternissen, maar wilt die veel eer berispen. Ioan.3.19., 12.35. Isai.5.20. Rom.13.12, 2.Cor.6.14. Ephe.4.18, 5.8. Coloss.1.13.

         2. Dolinghen.

Leght af den ouden Mensche na den voorleden⁺ wandelinghe, die daar bederft na die begheerten der dolinghen.

Daar is een wegh die den Mensche recht⁺ schijnt, maar sijn uytgang steeckt totter doot. Isa.53.6. Iacob.5.19.20.

         3. Loghenen.

Daaromme afleggende de Loghenen, soo⁺ spreke elck met sijnen Naasten Waarheyt.

Want wy hebben den Loghen ghestelt ons⁺ tot een hope, en̄ zijn met Loghen bedeckt. Psal.5.7. Pro.10.4, 19.9. Isa.18.17. Iere.5.31.

+ 1.

+ 2. 3.

+ 4.

+ 5. 6. 7.

+ 8.

+ 9.

+ 10.

+ 11.

+ 12. 13.

+ 14.

+ 15.

+ 17.

+ 18.

+ 19.

+ 20.

+ 21.

+ 22.

+ Ioan.1.5.

+ Ephes.5.11.

+ Ephe.4.22.

+ Pro.14.12.

+ Ephes.4.25.

+ Isa.28.25.

[fol. 50v]

         4. Ongherechtigheyden.

⁺Ende also wie des Heeren name noemt, die wijcke af vande ongherechtigheyt.

⁺Ghy haatse alle die ongerechtigheyt wercken. Psal.10.5, 36.27. Prover.5.22, 4.14.15. Isa.5.18, 1.Petr.3.11.

         5. Wijst op Christum vvesende het Licht des werelts.

⁺Hy was het Licht, verlichtende allen menschen komende in deser werelt.

⁺Den Rechtvaardigen is een Licht verschenen. Isa.42.6.16, 60.19.20. Mat.4.2. Luc.1.79. Ioan.12.46. Ephe.5.14, 1.Thess.5.4.5.2. Tim.1.10, 1.Ioan.2.8.

         6. Wegh.

⁺Ick ben die Wegh.

⁺Om te stieren onsen voeten op ten Weg des vreden. Psal.17.31. Pro.3.17. Isa.35.8, 40.4.42.16. Iere.32.39.

         7. VVaarheyt.

⁺Ick ben die Wegh ende die Waarheyt.

⁺En̄ de gheest ist die daar betuyght dat Christus die Waarheyt is. Psal.24.5, 42.3, 84.12, 116.1. Ioan.1.17, 8.31. Ephe.4.21.

         8. Gherechtigheyt.

⁺Saligh zijn die hongeren ende dorsten na de gerechtigheyt, want sy sullen versaat worden.

⁺Maar uyt hem zijt ghy in Christo Iesu, de welcke onse Wijsheyt van Gode is gheworden ende Rechtvaardigheyt. Isai.9.7, 11.5, 32.1.27, 53.11, 14.14, 61.11, 62.2. Rom.5.18.

         9. Tot Gode Vader des Lichts.

⁺Verlicht ons O Heere metten Lichte dijns aanschijns.

⁺In dijnen Lichte sullen wy het Licht sien.

         10. Fonteyn des Levens.

⁺Want by dy is des Levens Fonteyn.

⁺Want twee quaden hebben sy gedaan: My, die Fonteyne des Levenden Waters hebben sy verlaten, op dat sy Cysternen souden graven, ghebroken Cysternen ende leckende.

         11. Saligheyt.

⁺De Heere is mijn Licht ende Saligheydt, wiens al ick vreesen?

⁺Siet, Nadien God is mijn Saligheyt, so sa lick onvertsaaghdelijck betrouwen. Psal.34.3. Iere.2.23.

         12. Wy slapen eerst in zonden.

⁺Daaromme ontwaackt ghy die daar slaapt (seyt hy) ende rijse op uyten dooden, ende Christus sal u verlichten.

⁺Sonderlingen nadien wy weten, dat die tijt ende ure is ghekomen dat wy vanden slape moeten ontwaken. Mat.13.25, 1.Thess.5.6.

         13. Onachtsaamheyt.

⁺Maar sy en hebbens niet gheacht, ende zijn wech gegaan, d’een tot sijn acker, d’ander tot sijn coopmanschappe.

⁺Hoe sullen wy, sodanige saligheyt versuymt hebbende, ontvlieden? Deut.8.11. Pro.1.25, 19.16. Isa.48.18. Zach.1.4.

         14. Woestijne.

⁺Die door Bosschen ende omwegen dolen, niet vindende een stede die daar werdt bewoont. Isa.16.8. Os.2.3. Ie.4.13.20.30, 5.5.6, 9.19.

         15. Roepende stemme.

⁺Ic ben, seyde hy, een stemme des roependen inde Woestijne.

⁺Die stemme roept inde Woestijne, bereydt des Heeren Wegh.

         16. Basuyn.

Roept met uytgestorter keelen, verheft als⁺ een Basuyn dijn stemme, ende verkondight mijn volck heur overtredinghe ende vertoont den Huyse Iacobs heure zionde.

Laten dijne wangen zijn als een Basuyn, als⁺ een Aarnt over t’Huys des Heeren, want mijn verbont hebben sy gebroken, ende in mijn Wet hebben sy mishandelt.

         17. Vercondight des volcx zonde.

Wee den boosen Godtloosen, want sy sullen⁺ Loon na waarde heurder daden ontfanghen. Ezech.3.17.18.19.&c.

         18. Oordeel.

Ghy sult verhooren uyten Hemele, ende sult⁺ doen ende oordeelen dijne knechten, veroordeelende den Godloosen ende hem sijnen wegh op sijnen cop vergheldende.

De Heere staat omme te oordeelen, ende hy⁺ staat omme te oordeelen den Volckeren. Ezech.7.3.8. Iere.2.35.

         19. Bijle.

Nu is die Bijle aanden Booms wortele gestelt.⁺ Daarom alle boom die geen goede vrucht en draaght, sal uytgeroedet ende int vuyr gheworpen worden. Mat.7.19.

         20. Vruchten.

So draaght dan vruchten die eens gebeterden⁺ leven betamen.

Van doe af begonste Iesus te predicken ende te seggen. Betert u, want het Rijcke Godes⁺ ghenaackt. Luc.3.8. Ezech.18.21.30.

+ 2.Tim.2.19.

+ Psal.5.7.

+ Ioan.1.9.

+ Psal.96.11.

+ Ioan.14.6.

+ Luc.1.79.

+ Ioan.14.6.

+ 1.Ioan.5.6.

+ Ioan.5.6.

+ 2.Cor.1.30.

+ Psal.4.7.

+ Psal.35.10.

+ Psal.35.10.

+ Iere.2.13.

+ Psal.26.1.

+ Isa.12.2.

+ Ephes.5.14.

+ Rom.13.11.

+ Matt.22.5.

+ Heb.2.3.

+ Psal.106.4.

+ Ioan.1.23.

+ Isa.40.3.

+ Isa.48.1.

+ Ose.8.1.

+ Isa.3.12.

+ 3.Reg.83a.

+ Isa.3.13.

+ Matt.3.10.

+ Matth.3.8.

+ Matt.4.17.

L.

Onder den Leeraren vintmen oock 1 Pedagogen⁺ of Tuchtmeesteren, die d’onwijse Ioncheydt metten Knechten noch heeft onder des Wets ontsich, ende door uyterlijcke ende sichtbare dinghen, die 2 verganckelijck zijn, oock⁺ door 3 Lichamelijcke oeffeningen, die tot weynigh⁺ nut zijn, aanwijst op ten onsienlijcke ende eeuwighe goederen ende opte beteeckende deughden, die daar zijn in Christo Iesu die eenige 4 schatkamer alder warachtigher goederen.⁺ Wt wiens 5 volheyt alle Heyligen Godes⁺ ghenade hebben ontfanghen. Soo en zijn’t dant gheensins oprechte Tuchtmeesteren die altijt den Menschen verstricken onder den Wet aan sichtbare dingen ende 6 lijflijcke oeffeninghen, ⁺diese altijt arbeyden te houden in onverstandige Kintsheyt, ende die also veele 7 hondert-jarighe⁺ Kinderen doen worden.

         1. Tuchtmeester.

Want al haddet ghyluyden thien duysent⁺ Tuchtmeesteren in Christo, soo en hebdy niet veele Vaders. Gal.3.24.25.

         2. Sichtbaar verganckelijck.

Niet aanschouwende opten dingen die ghesien⁺ worden, maar die niet gesien en worden. Want die dingen die gesien worden zijn tijdelijck, maar die niet gesien worden zijn eewigh.⁺

Alsoo en kennen wy voortaan niemanden meer na den vleesche: al ist dat wy Christum na den vleesche ghekent hebben, soo en kennen wy hem nu niet meer, Ioan.6.48.

         3. Lijflijcke oeffeninghe.

Want die Lichamelijcke oeffeninghe is tot⁺ weynigh dingen nut, maar die Godtvruchtigheyt is tot allen dinghen nut.

         4. Christus alder goeden Schatkamer.

Want in hem (Christo) woont lichamelijck⁺ alle die volheyt des Goddelijckheyts.

+ 1.

+ 2.

+ 3.

+ 4.

+ 5.

+ 6.

+ 7.

+ 1.Cor.4.15.

+ 2.Cor.4.18.

+ 2.Cor.5.16.

+ 1.Tim.4.8.

+ Coloss.8.9.

[fol. 51r]

⁺Die sijnē eygen Sone niet en heeft gespaart, maar hem voor ons allen overghegheven, hoe en soude hy met hem ons niet alles schencken? Phil.4.19. Ephes.2.7. Ioan.1.14.

         5. Wt Christi volheyt ontfanghen,&c.

⁺Ende van sijne volheydt hebben wy alle ontfanghen.

⁺So wie dorstet, die kome tot my en̄ drincke.

⁺Die in my ghelooft, soo die Schrifture seyt, van sijnen Lijve sullen vlieten vloeden van levendighe wateren. Isa.2.3. Coloss.2.10.

         6. Verstricken aan Lijflijcke oeffeninge.

⁺O ghy onsinnige Galatiers, wie heeft u betoovert, dat ghy niet en ghelooft die Waarheyt?&c.

⁺Zijdy dan so dwaas, nadien ghy indē Geest hebt begonnen, dat ghy nu inden Vleesche soudet willen voleynden? 1.Reg.15.22. Ose.6.7. Matth.9.13.

         7. In kintsheyt houden.

Want het kint van hondert Iaren sal sterven.

⁺Ende ghy die Leermeesteren behoort te wesen naden tijt, behoeft datmen u weder sal leeren welck die eerste beginselen zijn der Woorden Godes, ende zijt gheworden de ghene die melck van noode hebt ende niet vaste spijse.

⁺Altijdt leerende ende nemmermeer totter Waarheyts kennisse komende.

+ Rom.8.32.

+ Ioan.1.16.

+ Ioan.7.37.

+ Ioan.7.38.

+ Gal.3.1.

+ Gal.3.3.

+ Heb.5.12.

+ 2.Tim.3.7.

M.

Men vindt oock inde H. Schrifture dat een Leeraar wert ghenoemt een Predicker, getuyghe ⁺ende Dispensier ofte uytdeelder vande gaven Gods in hem. Soodanigh Predicker des rechtvaardigheydts Godes was Noe, als hy den moetwillighen ende zondigen werelt predicte ende voorseyden die Rechtvaardigheydt Godes, henluyden tot straffe heurs Godtloosen wandels over t’hooft hanghende. Nopende ⁺nu de getuyge, en getuyght niet (als hy 2 ghetrou ⁺is) soo de blinde doet uyt hooren segghen: oock niet als die Schriftgeleerden uyt Lesen, ⁺in eenen onsekeren Wane: maar uyt b Smaken, ⁺uyt c Sien, uyt d Tasten ende Gevoelen, ende ⁺mitsdien uyt een ondervintlijck c Weten van Gode ende vanden Heere Christo. Immers hy ⁺en ghetuyght niet dan dat de Heere d Christus ⁺selve oock sijnen g geest der Waarheydt in hem spreeckt ende ghetuyghet. Maar na den name ⁺van Dispensier ofte uytdeylder vande Godlijcke gaven in hem, deylt hy die verstandenisse uyt met bescheydenheydt na den begrijpe ⁺vanden toehoorders, want hy 2 wordt eenen yegelijcken dat yegelijck is, sprekende metten ⁺b Vleeschelijcken als of hy ooc Vleeschelijc ware, ⁺ende metten c Volmaackten wijsheyt: alsoo ⁺geeft hy d Kinderkens Melck, den d mennen ⁺vaste spijse ende elcken dat hem f nut is tot sijnder tijt: den Onvoetvaardigen met vreeslijcke ⁺dreygementen g verschrickende: ende den Ghebroken van herten met wenschelijcke beloften ⁺minnelijck h vertroostende. Dit sy hier genoegh vande namen der Leeraren na heure werckinghe, die welcke bevonden zijnde over een te komen met heure namen, die sy voeren: kan licht bemerckt worden dat sodanighe zijn warachtighe ende oprechte Leeraren.

         1. Predicker.

⁺Ende en heeft d’oude werelt niet ghespaart, maar heeft Noe den Predicker der Rechtvaardigheyt sijnder achtster bewaart, brenghende die Sontvloet over de werelt der ongerechtighen.

         2. Ghetuyghe.

Maar deser dingen getuygen zijt ghy luyden⁺

Een getrouwe ghetuyghe verlost die zielen.⁺

Smaackt ende siet hoe soet de Heere is.⁺ 1.Pet.2.3.

Dat vanden beginne was, dat wy ghehoort hebben, dat wy ghesien hebben met onsen oogen, ⁺ende dat onse handen getast hebben, van’t woort des levens.

Ende het levē is geopenbaart, ende wy hebben⁺ ‘tgesien, ende betuygen ende vercondigen u het eeuwighe leven.&c.

Dat wy ghehoort ende ghesien hebben vercondighen⁺ wy u.

Ende dat onse handen ghetast hebben.⁺

Dit is de Ionger die dese dingen betuyght, ⁺ende dese dingen heeft geschreven, ende wy weten dat sijn getuyghenisse warachtigh is.

Diewijle ghy die beproevinghe soeckt van⁺ Christo, die in my spreeckt. Roma.15.18. 2.Cor.2.17.

Want ghy en zijt niet die daar spreect, maar⁺ de Gheest des Vaders die door u spreeckt.

         3. Dispensier of vvtdeelder.

Nu en soectmen indē uytdeelders niet meer, ⁺dan dat sy getrou worden bevonden. 1.Pet.3.10.

Want alhoewel ick vry was van allen, hebbe⁺ ic ny self hem ander Dienstknecht gemaact op dat icker te meer soude winnen.

Entlijck ick ben eenen yeghelijck alles gheworden, ⁺op dat icker immers eenighen soude winnen.

Ende ic broeders en conde tot u niet spreken⁺ als tot geestelijcken, maar als tot vleeschelijcken.

Maar wy spreken wijsheytdt onder den Volmaackten.⁺

Ende ghy zijt geworden die gene dien melck⁺ noodigh is ende geen vaste spijse. Heb.5.13.⁺

Maar den Volmaacten komt de vaste spijse toe (namelijck) den genen die door gewoonheyt hebben sinnen, gheoeffent zijnde tot onderscheyt van t’goede ende van’t quade.⁺

Wie is nu een getrou en̄ voorsichtig Dienstknecht, die sijn Heere over sijn Huysghesinde heeft gesteld, om henluyden spijse te geven ter bequamer tijt?

Daaromme en sullen die Godloose in’t oordeel, ⁺noch die boosen inde versaminge der goeden niet mogen bestaan. Psa.7.14.15. Pro.1.25.26.27.28. Isa.5.12. Eze.39.17.18.19.20.⁺

Het gecroockte riet en sal hy niet breken, ende het quelende lemmet en sal hy niet uytblusschen. Mat.12.20. Isa.61.1.3. Ose.14.5.

+ 1. Predicker.

+ 2. Getuyge.

+ a

+ b

+ c d

+ c

+ f

+ g

+ 3. Dispensier.

+ 2

+ b

+ c

+ d e

+ f

+ g

+ h

+ 2.Pet.2.5.

+ Luc.24.48.5.

+ a OPro.14.2.

+ b Psal.33.9.

+ c 1.Ioan.1.

+ 1.Ioan.1.2.

+ 1.Ioan.1.3.

+ d 1.Ioan.1.1.

+ e Ioan.21.24.

+ f 2.Cor.13.3.

+ g Matt.10.20.

+ 1.Cor.4.2.

+ a 1.Cor.9.19.

+ 1.Cor.9.20.21.22.

+ b 1.Cor.3.1.

+ c 1.Cor.2.6.

+ d Heb.5.15.

+ e Heb.5.14.

+ f Matt.24.45.

+ g Psal.1.4.

+ h Isa.42.3.

N.

Omme ten laatsten oock wat te seggen vander Leeraren namen, henluyden gegheven na heur Ampts bedieninge, daar af hier voor ooc wat is geroert, ende daar na syluyden oock genoemt worden 1 Dienaren, bevinde ick die selve⁺Vertroosten, Weyden en̄ Behoedē, wesende alle wercken die eygentlijck tot het Ampt van leeren behooren.

Maar wie is Paulus? Of wie is Appollo?⁺ anders dan Dienaren, door de welcke ghy hebt ghelooft, na dat de Heere een yeder heeft gegeven.

+ 1. Dienaren.

+ 1.Cor.3.5.

O.

Want aangaande het berispen noemt de Heere sijnen Iongerē het Sout der aardē. Nu doordringet des Souts bitsige scherpheydt in sulcker voegen die spijse, dat sy daar door wert beschermt voort stincken en̄ bederven, en gevoordert tot eenen goeden smake in bescheydenheyt.

[fol. 51v]

Daar toe dient dat voormaals by Moysen alle 1 ⁺offerhande met sout moeste gemenget zijn. Alsoo voorhoedt mede die scherpe berispinghe eens bescheyden Leeraars den Zondaar voor die stinckende schantvlecke van 2 t’verderven ⁺in zonden, ende baart 3 verstant tot eenen goeden ⁺wandel ende name.

         1.

⁺Alle dijne spijs-offer suldy souten, ende dijne spijs-offeren sal nemmermeer zijn sonder het ⁺ sout van’t verbondt dijns Godes. Want in alle ⁺dijne spijs-offer suldy sout offeren.

Ghy zijt het sout der aarden.

Soo nu het sout krachteloos wordt, waar ⁺inne salt werden ghesouten? 2.Tim.4.2. Tit.1.9, 2.15.

         2.

Het oore dat daar hoort die berijpinghe des levens, sal onder den Wijsen woonen. Psa.2.12. Pro.6.23.

         3.

⁺Die roede ende berispingheg heeft wijsheyd. Pro.23.13.14, 15.5.

+ 1.

+ 2.

+ 3.

+ Levit.2.13.

+ Mat.5.13.

+ Mat.5.14.

+ Pro.15.31.

+ Pro.29.15.

P.

Maar soo veele beroerdt des Leeraars ampt van’t vertroosten der bedroefden, voegen hem eygentlijck die namen van Euangeliste, Bode, ⁺ 1 Euangeliseert, met het brenghen van een vrolijcke mare. Welcke is die? belofte van verlossinghe, beloften vande Regeringhe Godes, ende beloften van belooninghe. Dese climt op met sijne schoone voeten van een heylighe wandelinge opten Bergh der Godtlijcken verstandenissen, ende vercondicht den goedtwillighen Menschen op der aarden Vrede en̄ Saligheyt. Daaromme heeft hy oock rechtelijck den naame⁺ van een 2 Bode. Want der ware Leraren a wandelinghe is inden Hemele, als altijdt in ⁺Hemelsche saken haar b lust hebbende. Welcke ⁺c goede Bode dan komende uyt die verre Hemelsche ⁺landen, is met sijn goede boodtschappe ⁺van’t levende d water vlietende uyt den Fonteyne des Levens, een troostelijcke verkoelinghe⁺voor alle c dorstighe zielen naa de gherechtigheyt. Ende verstreckt also met sijne troostelijcke mare voor allen droeven dorstigen en̄ begeerlijcken ⁺verlangers een 3 Engel, Legaat of Ghesante. Dese, als hy is a getrou, is voor den ⁺krancken ghesontheyt. Want hy niet altoos en handelt na sijn goedtduncken, maar alles naar den ⁺b bevele sijns Heeren: houdende voorneemlijck ⁺inne, dat c Godt door Christum de werelt versoent heeft ende die zonden vergheven, met begheerte dat wy ons met Gode laten versoenen, ende die gherechticheyt Godes worden in Christo.

         1. Euangeliste.

⁺Stijght op ten hooghen berghe, du die daar Euangeliseert Sion: verheft dijn stemme inder kracht, die daar Euangeliseert Ierusalem: verheft ende en wilt niet vreesen, segt totten Steden Iude: Siet dijn Godt

⁺Siet dijn Godt komt inder sterckheyt, ende sijn arm sal Heerschappen ende heeft sijn loon met hem ende sijne daden gaan voor hem.

Isa.52.7.8.9.10. Nahum 1.15.

         2. Bode.

⁺Wie is blint, dan mijn knecht? En̄ doof, dan die tot wien ick mijne boden hebbe Ghesonden?

⁺Want onse wandelinghe is inde Hemelen.

Colos.3.3.

⁺Maar sijnen lust heeft inde wet des Heeren, ende nacht ende dach daar op dencket.

T’gheene koudt water den dorstighen is, dat is een goede Bode uyt verde landen komende.

Soo ghy wistet die gave Godes, ende wie hy⁺ is die tot u seyt, geeft my te drincken, ghy soudet van hem begheert hebben, ende hy soude dy ghegeven hebben levende water.

Saligh zijn die hongeren ende dorsten na de⁺ gherechtigheydt, want sy sullen versaadt worden.

         3. Enghel, Legaat of Ghesante.

Des Priesters lippen bewaren wetenschap, ⁺ ende die Wet wordt versocht uyt sijnen monde, want hy is een Enghel des Heeren der heyrscharen.

Maar een getrouwe Gesante is gesontheyt.⁺

Ghy weet dat ick u gheleert hebbe die geboden⁺ ende rechten, soo de Heere my heeft gheboden. Hebr.3.5.

Want Godt was in Christo, de werelt met⁺ hem selve versoenende, hen haare zonde niet toereeckende, ende heeft het woordt der versoeninge in ons ghegeven. 2 Cor.5.20.21.

+ 1. Euangeliste.

+ 2. Bode.

+ A.

+ B.

+ C.

+ D.

+ C.

+ 3. Enghel, Legaat, Gesandte.

+ A.

+ A.

+ B.

+ Isa.40.9.

+ Isa.40.10.

+ Isa.42.19.

+ a Phil.3.20.

+ b Psal.1.2.

+ d Ioan.4.14.

+ e Matt.5.6.

+ f Malac.2.7.

+ a Pro.13.17.

+ b Deut.4.5.

+ c Cor.5.19.

Q.

Dat is dan oock een oprecht Pastoor of Herder, ⁺so de Leeraar mede wert genoemt. Wiens ampt is dē schaapkens te a weyden met b Wetenschappe, ⁺Leeringe en̄ c Oordeel, die d Lammerkens⁺ in sijnen armen te vergaaderen ende in sijn schoot te dragen, het verloren te e soecken, ⁺ ende het gewonde te ghenesen.

         Herder.

Weydet mijne Schapen.⁺

Soo wie deur my ingaat die sal behouden⁺ worden, ende hy sal in ende uytgaan ende weyde vinden. Ezech.34.14.⁺

Ende ick sal u Herders gheven na mijn herte, ⁺ende sy sullen u weyden met wetenschap ende met Leeringhe.⁺

Ende ick salse weyden met oordeele.

Ghelijck als een Herder sijnen Cudde weydet, hy vergadert die Lammerkens in sijnen arme, ende heftse op in sijnen schoot, die Ioncxkens sal hy selve dragen. Ezech.34.16.

+ Herder.

+ a. b.

+ c. d.

+ E.

+ a Ioā.21.16.

+ Ioan.10.9.

+ b Iere.3.15.

+ c Ezec.34.16.

+ d Psa.40.11.

R. Hoeder

Soodanigh ware Herder is oock een sorchvuldigh⁺ Hoeder sijnre Schapen. Hy beschermt oock met haas-aart sijns eygen A levens, het leven⁺ der gheenre die sijnre hoeden sijn bevolen: ende hy bewaart voor den Schaap-schijnenden Wolven het vette met ver-siende omsichtigheydt. Dit is dan oock het rechte ampt eens ⁺ Bisschops, dat is eens Wachters ofte Opsiēders, ⁺die met sijnen waarschouwende b trompette, ⁺ sorghvuldelijck op ten toorn sijns hoogen ampts wacht is houdende. Wiens wackere wacht die Gemeynte Godes sulckx is bevolen, dat oock van sijne handen c gheescht sullen⁺ worden (O een sware last) die schapen die door sijne onachtsaame stomheydt, werden omghebracht, door’t wraac-zwaart dat hy heeft sien komen. Opten muyren ende toornen dan, ende niet aanden broot-droncken tafelen der ghepluymstrijcte Rijcken is eens waren Bisschops plaatse. Hy leydt niet in weeldighe lusten, maar staat met moeyelijcker, onrusten op sijn d wachte dach ende nacht, sonder swyghen, als⁺ die geen stomme Hondt en is, maar een klinckende Trompet, die inden dach van voorspoet of van Schijnheyligheydt des Middaghlijcken duyvels voorhoedelijck waarschouwet: of inden sorghlijcken nacht des tegenspoets, of grove zonden, dat wercken zijn der duysternissen, vruntlijckē troostet, of strengelijck berispet, alles tot uytweringe vande verslinnende Vyandt ofte Leeu, die ons soeckt of met kracht, of met list te vernielen.

+ 1. Hoeder.

+ A.

+ a

+ A.

+ B.

+ C.

+ D.

[fol. 52r]

         1. Hoeder.

Op uwe muyren, o Ierusalem, hebbe ic gesteldt ⁺Hoeders, die doorgaans den gantschen dagh ende gantschen nacht niet en sullen swijghen.

⁺Een goedt Herder laat sijn leven voor sijn ⁺Schapen. 2.Cor.2.15.

         2. Bisschop.

⁺Hebt acht op u selve ende op die gantsche Cudde, waarinne u de H. Geeste gestelt heeft tot opsienders ofte Bisschoppen, om die vergaderinghe Godes te hoeden, welcke hy verkreghen heeft met sijnen bloede.

⁺Ende ick sal wachters over u stellen, merct op’t gheluyt des trompers, &c.

⁺So die wachter siende den vyant komen die trompet niet en slaat, so dat, die menschen niet gewaarschout zijnde, die vyanden komen, ende yemant van henluyden vernielen, die selve sal door sijn selfs schulde overvallen zijn, maar ic sal die straffinge sijns bloedts van den wachtere eyschen.

+ Isa.62.6.

+ A.

+ Ioan.10.11.

+ a Act.20.28.

+ b Iere.6.17.

+ c Ezec.33.6.