Oogh-water

Verklaringhe

Vande Letteren of verkorte namen der boecken inden Lijsten, hier ende daer in dit boecxken ghestelt, daer by betekent wert.

Acca Pacificationis, &c. Coli-nie habita lugdini apud Andre-am Scuteum, 1580.

Commentaires de lestat de la Religion & Repub. soubs leRoys Henric. Francis seconds, &c. Charles neufieme, 1565.

Commentarien van Iohan Calvijn opten boecken, Capit-telen ende versets daer beneven ghestelt.

Institutio totius Christiane Religionis, &c. Iohanne Calvi-no auctore. Geneve ex of ficina Iohannis Gerardi typograpphi, 1550.

Traite de lautorite du Magi-strat en la punition des heriti-ques, &c. Faict en Latin par The-odore de Bese, Imprime par Courad Badius, 1560.

Cort eenvuldich ende waer-

[fol. ccccclxxv.v]

achtich verhael, waerom Cas-¹per Coolhaes, &c. gedruct tot Dordrecht by Ian Canin, Anno 1582.

²Teghen -bericht in eenen brief, &c. gheschreven door de Dienaren der Kercken Christi tot Delft, 1582.

³Catechismus achter die Psal-men Pieter Datenus ghedruct, Anno 1569.

⁴ Responce a un petit livre na-gueres publile, & intitule decla-ration de lintention du S. Don Ian daustrices, &c. de limprime-rie de Christophel Plantin, 1578.

1 Cort.

2 Teghen-bericht.

3 Catechis.

4 Responee a Don Ian

Geloove ende wandel der ver-stroyde ende eensame Chri-stenen, &c.

HEur Leere is alleen de H. Bijbelsche ^a Schriftuere: Also sy daer toe alleen ^b gewesen worden: Dewelcke sy ontwijfelijck ^c gelooven, om daer na heur wandel bestierende 'tquade te ^d laten (te weten) ^e ondanckbaerheydt teghen God, ende ^f hatelijck vyantschap teghen den naesten) ende 'tgoede ^g te doen: dat's Gode ^h dancklijck, ende den naesten behulplijck lief te ⁱ hebben na zijnen woorden, so dat niemant het ^k zijne, maer elck dat des anders is soecke. Sulcx is des Heeren wille, op dat sy die souden ^l doen. Daerom ist oock dat des selvens, ^m dadeloos weten niet altoos beter, maer veel meer teⁿ strafwaerdiger maeckt. Derhalven moetet heur van herten ernst zijn om voor al heure ^o aenghewende gebreken te verlaten, ende den ouden ^p mensch te sterven. Maer want het quade uyt den mensche niet en wijckt, ten sy datmens bestrijde ende geen strij[d]t ^q wettelijck voorghenomen, veel min voleynt mach werden zijnder gheloove ende vast ^r betrouwen op Gode ende zijne belof-ten, ende vyandtlijcke ^s hate, die heur daer toe wert bevolen ende belooft. Na dien oock niemant inder waerheyt en mach haten 'tgeen hy niet ondervindelijck en weet hem quaet of verderf lijck te wesen: ghemerckt mede elck achteloos zijnde, noch al dickmael in't beken-de quaet struyckelt.

So houden zij't voor al noodigh dat elck heurder altijdt ^t wackerlijcken acht neemt op sich ^u selven, op zijn ^ww herte, op zijne ^x ghe-dachten,woorden, ^y wercken ofte weghen. Ende alsoo ^z wandelen als inde tegenwoordigheyt Godes, inde ^a vreese des Heeren, die des wysheydts beginne, de wijsheyt self des levens Fonteyne is, ende van't quade doet wijcken. Wie dan hem selven altijdt soo aendachtelijc waer neemt die bevint den dienst der sonden, so lastigh ^b ende verderflijck, dat hyse van herten gaerne verlaet: ende daer te-gen de vrye hanteringe der deugden so lustich ^c ende heylsaem dat hy die met begeerlijcke liefde aenkleeft. Watmen lief heeft dat doet-men gaerne, watmen gaerne doet dat doet-men dickmael: dit dickmael doen wort een aenwenst ende valt daer door licht ende lustig om doen. Also wandelende eensame Christe-nen (uyt liefden) in Godes ghehoorsaemheyt. Hier mede bewijsende danckbaerheyt tegen den weldadigen God (die als volkomen zijn-de van niemant yet mach ^d ontfangen) met heur bermherighe ^eliefde tegen heur behoeftigen naesten. Ghelijck nu heur ^f leven, also beluyden sy oock heur gelooven van herten ^geenvuldigh te zijn. Dit en bestaet niet int ^h vernuftigh ondersoeck maer inder ⁱ kracht ende ^k waerheyt. Daeromme vernoegen sy metter H. Schriftueren ende de twaelf-arti-culen des gheloofs, als een kort begrijp der Heyligher Schriftueren. Sonder daer van onder haer eenighe uytlegginge van yemant als met authoriteyt nu aen te nemen, maer laten yegelijck des aengaende inde vreese des Heeren, in zijnen zinne ^l overvloeyen inden gheloove, int woort ende kennisse, wetende dat elck voor sich selfs ende niemant voor een ander Gode rekenschap gheven sal. Want des goeden Gods wille is, dat alle menschen komen tot kennisse der waerheydt, wat heur daer toe voorderlijckst is, houden sy zijn wijsheydt alderbest te weten, ende heur sulcx te gonnen, ende heeft heur daerom inde heylighe schrift ⁿ gheopenbaert al wat heur ter salighmakende kennisse noodigh is, ende dat so ^o klaer dat elck dient ernst ^p is te doen de selve in sulcx licht kan verstaen. Immers om de waerheyt te betuygen is Ioannes gezonden, Christus ^q ghebooren ende 't licht ^r selfs inde werelt ghekomen, daerom sy niet konnen ghelooven dat eenigh mensch konsti-ger is om heur de Godlijcke wille klaerder te openbaren, dan de alwijse ende lieve God heur in Christo Iesu door den H. geest ende Heylighe Apostelen heeft ghedaen. Om de verduysteringh van welcke gheopenbaerde wille Godes te voorhoeden, heur van Gode so hooghlijck wert verboden yet tot of van de Godlijcke Schrifuere te doen: menschen ^s leeringhe of instellinge te volghen om heur voor dolingh te behoeden. Also men niet sor-ghelijckers en vint dan menschelijck vernuf-tighe ^t menghen met die heylighe Schrift. Daeromme sy voort sekerste houden (na dien de uytspraken ^u ende leeringhen des Heeren in zijnen woorde waerachtich, ghetrou, on-besmet, klaer ende goet zijn:) dat sy ter na-volginghe vande ^w Israelijtsche ende ^x Apostolische kercke onder heur den louteren text alleen sonder alle gloosen lesen. Doch sonder eenichsins te verachten die begherigh zijn na 'thooren vande montlijcke stemme vanden ghenen die onstraffelijck leven ende alleenlijc vermanen ^y tot afstervinghe vanden Ouden, ende tot opwassinghe vanden nieuwen men-sche: sonder verhael van spits-voudige dispu-tatien, of schelt-woorden vande leere of wan del van andere ghemeenten. Maer also sy van heur selven niet goets en ^z vermoghen: soo

a Ioan.8.47

b Isa. 34, 16

c Acto.1, 24,

d Psal.33,1,

e 2, Tim.3, 2

f 1, Ioa.3, 10

g Kre.7, 3,

h Eph.5, 20,

i mat.21, 31

k 1.Cor.14, 4

l Deut.4, 1,

m 1 Ioa.3 15

n Luc.12.47

o Ier.30,, 14

p Eph.4, 22,

q Luc.11, 31,

r Num.13,

s Genes.3, 15

t Iaco.3, 2,

u 1, Thes.

w 5,6 Pet.5, 8

x Prov.4, 23

y Matt.15, 19, 20,

z Iere.4, 14,

a Pro.21, 23

b Col.3, 17,

c Psal.15, 8,

d Prov.3, 7,

e prov.14, 34

f Gal.5, 22,

g Psal.15, 2

h mat.25, 35

i Phil.2, 15,

k Mat.6, 22,

l Rom.11, 20

n Ioan.3, 21

o Philip.1.9

p 1, Tim.2, 4

q 2, Tim.3, 16, 17,

r Psal.18, 9,

s Ioan.7, 17

t Ezech.34, 18,

u Psal.[15], 7

w w Exod.24,

x Col.4, 16,

y 2, Tim.3, 6

z Ioan.15, 6

[fol. ccccclxxv.r]

houden sy aen het bidden, van Christo heur ^a so ernstelijck bevolen: daer benevens gewisse verkrijginghe ^b belovende allen geloovigen^c bidders na zijnen wille ende in zijnen naem. Na dien ooc het veelwoordich bidden vanden Heere wert ^d verboden, also selden veel aendachts ^e is daer veel woorden zijn. So la-ten sy heur genoeghen alleen met het ghebedt dat heur van den Meester selve ^f bevolen ende voorgheschreven is: als niet konnende ghe-loven dat eenigh mensche ter werelt dat mach verbeteren. Hier blijckt mede dat Christus het ^gDoopen tot ^h af stervinghe des ouden menschen, ende het ⁱ broot-breecken totten bant der ^k liefden aenwijsende bevolen: ende dat zijne gesonde dienaren sulcx in een uyter-lijcke ghemeente aengherecht hebben gehadt. Daeromme sy ooc niet en verachten die ooc nu deselve by dese of ghene oeffenen of niet. Voornemelijck so het beteeckende naghekomen wert, want niemant van heur een ^l Heer wil zijn over eens anders gheloove, want sy houden dat sulcx inder Christelijcker vryheyt nu mach staen: so om d'onsekerheyt ^m by wien 'trechte ghebruyck nu sy: Also niemant zijn sending wettelijcken bewijst: als de aenmerckinge dat de ⁿ saligheyt niet gelegen en is in hanteringe van uytwendige Kerck-oeffeningen diemen niet min ^o qualijck als wel mach gebruycken, ende dan nutter ^p gelaten ware: 'twelc so niet en is met de altijdt nutte Godsaligheyt ende ware Gods-dienst in een ^q onbevleckt leven der liefden ^r oeffenigh ende in des gemoets oprechtigheyt ende ^s heyligheyt gelegen. Achtende oock de saligheyt ghelegen te wesen aen de voor-komende ^t genade Gods elck een aengeboden zijnde, oock den ^u> Godloosen aen 'tbeeerlijcke ^w aen-nemen vande selve, ende aen't trouwelijck ^x ghebruycken van't heylsaem ontfangen pont, in't wel na-volgen vande voetstappen Iesu Christi, soo dat elck heurder met meerder ootmoedighe poghe daer inne den andere voor by te gaen. Eyndelijck so houden sy dat niemant onboet-vaerdelijck in zijn oude quaetheyt volherden-de goet noch (dien volgens) saligh mach wor-den, datmen niet goet noch saligh kan wor-den sonder barmhertige quijtscheldinge heur-der sonden, ende de vernieuwinge der weder-gheboorte: 'twelck niemant en wort sonder het ghenadich wercken Godes, ende het be-geerlijck mede wercken des menschen: dat niemant sonder of buyten den salighmaker Iesum saligh en mach worden: dat God van niemant eyscht boven zijn vermoghen: ende oordeelen elck na zijn eygen, niet na eens an-ders, wercken.

a Luc.18, 1,

b Mat.7, 7

c Mat.21, 2

d Matth. 6,

e Isa.29, 1,

f Luc.11, 9,

g mat.15, 16

h Titu.3, 5

i 1.Cor.1, 24

k 1.Ioan.3, 16,

l 2, Cor.1, 24

m 1.Cor.8, 7

n Rom.2, 28

o 1.cor.11, 29

p 1.cor.1, 14

q Ioa.4, 8, 6

r Isai.1, 17,

s Mat.9, 13

t 1.pet.1, 15,

u psal.144,

w Rom.4, 2,

x Ioa.1, 12,

Nota

Dese beschrijvinge van't gelove ende wandel der verstroyde ende eensame Christenen, onder dese menichvuldighe ende verwerde Secten, nu men twijfelt waer de waresienlijcke Kercke Godes is. Hebben wy hier by byghevoegt om datter ledighe plaetse was, oock om datse (onses bedunckens) niet vreemt is van de stoffe int Boeck verhandelt, gebruycket beydet t'uwen besten ende vaert wel.