Hemel-werck, ofte quay-toe-verlaet

[fol. ccclxviij.r]

Op de Vierde Berispinghe (welcker waerheyt by u luyden Calumnie schijnt) Bevestiginghe.

         492.

         53.

Hier belghdy’t u, dat ick erghens u Leere verghelijckt soude hebben, by de Leere der Verduyvelde Libertijnen, die van zonde gheen zonde en maken. So is altijdt de Waerheyt by den recht-schuldighen, niet anders dan ‘tlicht by den quaet-doenders, hatelijck. Waerheyt heb ick daer aen gheseyt, soo ghy hier naest voor, meer dan u lief is, ende dan ghy kondt weder-legghen, hebt moghen zien. Doet u sulcx wee, dat wy’t, niet d’Eenvuldige waerheydt, maer uwe schuldighe schijn-deughtlijckheydt.

         493.

Voort houdy mijn seggen, van dat u Leere den Menschen aen-voert tot de vertwijffelde wanhope, voor de iiij. Calumnie, sulcken lieven Name, gheeft u hate tot de waerheyt, die onbeveynsde Waerheydt, u te nut gheschreven wesende.

         494.

Al dit bewijs seghdy, Pag. 53. ghenomen te sijn uyt Calvino. Dat zy so, want dat ick Calvijns Schriften soude voortbrenghen, hadde ick oock gheseyt in den Brief aen den Predicanten voor’t Boecxken, ende dat niet om te bewijsen mijn ghevoelen, maer Calvijns doolen. Ende daer beneven, tot bewijs dat u Calvijn dickmael selve leert, ’t gheen ghyluyden in my, als oft grouwelijcke Ketterye ware, lasterlijcken scheldet: Om alsoo u vyericheydt wat op my te verkoelen, ende te betoonen, hoe strijdich Calvijn teghen sich selve is.

         495.

Ghy segt, dat ghy u niet en hout aen Calvijns Schriften. Zijdy sijne Iongers niet, wat gaet u dan aen, dat ick tot waerschouwinghe van de onwijsen, sijn Doolinghen aenwijse, ende bewijse? Of doet het u zeerder, dat ick Calvijns, dan u eyghen doolinghen, in den Catechismo, doe blijcken? Is dat niet, wat port u luyden, dat ghy u eygen Leere, van so grove ghebreken, aengeklaecht sijnde, onverantwoort laet, ende Calvijns doolinghen bestaet, (‘twelck ghy noch niet en vermooght) te verantwoorden?

         496.

Mijne eerste bewijsinghe van dat de Calviniaensche Leere tot wanhopen aen-voert, mits het wederspreken van den Aflaet Christi stondt also in sijnen gronde.

Alle Leere, die soodanighen teecken ende ghetuyghenisse van de Godtlijcke verkiesinghe stelt, dat gheen Mensch ter Werekt sulcx in hem hier kan bevinden, die voert aen tot wanhopen.

Calvijns Leere stelt soodanighen teecken ende ghetuyghenissen van de verkiesinghe, dat hy self ende de sijne die lochenen in eenich Mensch in desen leven te moghen gevonden worden. Dus blijckt dat Calvijns Leere aenvoert tot wanhopen.

         497.

Het tweede lidt van mijne bewijs-reden, doe ick blijcken uyt dese woorden Calvini, selve by hem beschreven, Comment. 2. Pet. 4. 10. Maer om dat hy ons verkiest ende beroept te dien eynde, dat wy souden wesen suyver ende onbesmet voor sijn aenghesichte: soo is de suyverheyt van Leven niet sonder saecke ghenaemt een Teecken ende ghetuyghenisse van de verkiesinghe.

         498.

Dat is nu bewijs van’t Teecken der verkiesinghen, by Calvijn daer ghestelt. Maer tot bewijs, dat de Leere van Calvijn selve lochent, dat sulck sijn Teecken van de Verkiesinghe (te weten, sulcke volmaeckte Suyverheyt van Leven) hier in desen leven, in niemande en mach wesen, bracht ick een ander plaetse voor, uyt den selven Calvijn, houdende dat oock der Heylighen alder-beste VVercken, noch altyt met eenighe onreynigheyt besmet sijn.

         499.

Hier toe wees ick aen, Iusti. xvij. 11. daer Calvijn seyt, dat onse verkeertheyt nimmermeer op en houdt: Ende bewijse nu sulcks hier noch met dese eyghen woorden Calvini (Institut. 10. 63) Eerst segghe ick, dat het alderbeste (VVerck) dat van henluyden (de Heylighen) voort-ghebracht mach worden, nochtans altyt met eenige onsuyverheyt des Vleesches besprenght ende verdorven is, &c.

         500.

Daer uyt besloot ick, ende besluyte nu noch ‘tghene ick ghestelt hadde in’t Tweede deel van mijne bewijsinghe voorsz. te weten, dat Calvijns Leere sodanighen Teecken ende Getuyghnisse stelt van de Verkiesinghe (namelijck, suyverheyt van leven) dat hy self ende de sijne die lochenen in eenigh Mensche in desen leven te moghen gevonden worden.

         501.

54.

Ghy-luyden hier op antwoordende, seght dat dit voorsz. tweede deel deser bewijs-reden valsch, onwaerachtigh, ende van Coornhert versiert zy, teghen die meeninge Calvini klaer uytghedruckt. VVant hy, Calvinus, seydt: Dat de gheloovighe daer deur niet alleen anderen betoonen, dat zy Kinderen Godes sijn, maer oock mede haer selven in dat Gheloove verstercken. Die sulcx bekent, die bekent opentlijck, dat die gheloovighe dese suyverheyt des Levens hier hebben. Merckt dan hier de eenvoudigheydt Coornherts. Dit sijn uwe woorden.

[fol. ccclxviij.v]

         502.

Ick antwoorde, dat dit mijn voorsz. tweede deel deser bewijs-reden oprecht is, ende niet by my versiert, soo dat ghy hier, niet Coornhert, maer u self met swackheyt ende onwaerheyt ende verzieringhe beschuldicht. Want dat Calvijn die suyverheydt des Levens doorgaens lochent te wesen, oock by de alderheylighste in desen Leven, blijckt by het ghene ick hier voor uyt sijne Schriften ghestelt hebbe.

         503.

Het dunckt u hier onmoghelijck, dat sulck vermaert Schrijver, als Calvijn was, een gheck ende dwaes gheweest soude sijn, niet wetende wat hy seyde, ende hem selven wederspreeckende, rechts of noyt gheschiedt en ware, dat de ghene die sich self voor wijs hielden, dwasen sijn gheworden, Rom. 1. 22. Duncket u dan soo onghelooflijck, dat ghy hier onlochbaerlijck voor u ooghen siet, dat dese Man hem selve teghen soude schrijven? Doet hy ’t niet naecktelijck in dese voorsz. plaetsen? Luster u meer te sien dan u lief is, ’t sal my niet leedt sijn te bewijsen, dat dese u vermaerde Schrijver tot seer vele plaetsen hem self plattelijck wederspreeckt. Alsoo blijckt dan hier Calvijn, so wel als ghy-luyden doorgaens, mede te wesen van den Leeraeren des Wets, die niet en weten wat zy segghen noch wat zy bevestigen. 1 Tim. 1. 7.

         503.

Ghyluyden willende Calvijn hier vereenighen, comt voort metten onderscheyt van een aenghevanghen ende volmaeckte suyverheyt des levens. Dit bekenne ick gaerne, datter is in desen leven. Maer ghyluyden moet oock bekennen, dat soo waer men onvolmaeckte suyverheyt des levens rekent, dat men daer oock moet volmaeckte rekenen. So moet nu hier besien worden wat suyverheydt des Levens daer ghemeyn is gheweest by Calvijn. Die self sal sijns-sins beste uyt-leggher sijn.

         504.

Eerst blijckt uyt Calvijns klare woorden, hier voor (497) ghestelt, dat hy niet en meynt suyverheyt des levens in den schijn voor den Menschen, maer soodanighe suyverheydt die onbesmet is voor den Aensichte Godes: wat onbesmet is, dat mach gheen begonnen, ghestuckelde, noch besmette, maer moet volkomen suyverheyt wesen. Dat’s een.

         505.

Ten anderen seyt Calvijn op des Apostels woorden (1. Thes. 5. 23.) aldus. VVant dan is de Mensche suyver ende oprecht als hy niet en denckt in sijn Geest, als hy niet en begheert in sijn herte, ende als hy niet en volbrenght met sijnen Lichame, dan dat by Gode aenghenaem is.

         506.

Alsoo doe ick hier nu noch blijcken Calvijns verstandt van de suyverheydt des Levens, by hem tot een Merck-teecken van de Verkiesinghe ghestelt, gheweest te sijn volkomen, ende niet bevleckte suyverheyt.

         507.

Is nu dese onbevleckte ende volmaeckte suyverheydt (soo ghy uyt sijne woorden daer aen volghende wilt segghen, by den Kinderen Godes in desen leven, soo dat zy sich daer door in’t Geloove stercken: Hoe mooght ghy ende u Calvijn, Waerheyt spreken, ende met u selve over een stemmen: als ghy die so hart doorgaens (als oock nu hier) weder-spreeckt? Want dan onderhouden zy in desen leven volkomelijck de Geboden Godes.

         508.

Wildy dit dan niet segghen, maer wederspreken: Hoe mooghdy of Calvijn met eenighe schijn van waerheydt segghen, dat dit Merck-teken van sulcke onbevleckte suyverheyt des levens in yemant op Aerden zy? Is dan dit Merck-teecken in gheenen Mensche in desen leven: moeten niet alle Menschen, oock alle Gheloovighen, Calvum als dit Merck-teken ontberende houden, dat zy niet en sijn Verkooren, maer Verworpen van Gode, ende midtsdien noodtsaeckelijck in wanhopen vallen?

         509.

Om hier noch wat teghen te spertelen, brenghdy Schriftuere voort, daer de Heere zeyt, tot sijne Iongeren: Ghy sijt reyn, maer niet alle, ende seght, dat hyse reyn noemt, die noch van noode hadden, dat hare Voeten gewasschen souden worden. Wat bewijsdy hier mede? Datter begonnen ende volmaecte reynicheyt is? Waer ontkenne ick dat? Nerghens. Ghy moest doen blijcken, dat Kalvijn ter plaetsen by my inne ghevoert, van begonnen reynicheyt heeft ghesproken. Dit en vermoochdy niet. Ghemerckt het teghen-deel blijckt uyt zijn eyghen woorden.

         510.

Want dan moest ghy bewijsen, dat onvolmaeckte ende bevleckte suyverheydt voor Godes suyvere Ooghen ende aensichte volmaeckt ende onbevleckte moghen schijnen, ende dat Godt in zijn Oordeel bedrogen soude moghen worden. Neen, Godt en siet op gheen schijn, maer wesen. Voor menschen mach schijnen, dat niet en is, maer voor Godt niet. Nu seyt Calvijn niet, dat Godt ons verkiest ende beroept te dien eynde, dat wy souden schijnen, maer dat wy souden wesen suyver ende onbesmet (niet voor der menschen, maer) voor Zijnen aenghesichte.

         511.

Seghdy nu, dat Godt ons Verkooren ende gheroepen heeft tot een Schijn-suyverheyt alleenlijck, die Libertijnen sullen u ghelooven, maer gheen Christenen. Seghdy dan, dat Godt ons verkiest ende beroept, tot een Ware ende Wesentlijcke Suyverheydt: soo bekent dat die hier in desen Leven in eenighe mach wesen: Of loochent Godes Almoghentheydt, als niet moghende in den zijnen volbrenghen, daer toe hyse verkiest, ende daer by dat die verkiesinghe Godes onseecker is.

[fol. ccclxix.r]

         512.

Want na dien Calvijn die suyverheyt van leven selve stelt tot een Merck-Teecken van onse Verkiesinghe: soo en mach u hier niet helpen het ghewoonlijcke sluyp-Hol, (u nu al ghestopt hier voor) dat sulcke eerst Hier Na sal gheschieden. Want daer en sal niemant Merck-teecken van zijn verkiesinge behoeden. Ende besluyte hier uyt, dat ic met dese bewijsinghe vastelick hebbe bewesen, dat ick Calvijns woorden recht verstaen, ende op’t Alder-ghetrouwelijckste nae Calvijns verstant, ende daer uyt vast besloten hebbe, dat Calvijns Leere den menschen (haer geloovende) aen-voert tot de vertwijfelde wanhope.

         57.

513.

Mijn Tweede bewijs-reden uyt Calvijns woorden, dat het geloove nootsaeckelijck is vereenicht een suyver ende heylich leven, segdy een te zijn met het voorgaende, ende en behoeft daeromme (seghdy) geen ander solutie, dan daer ghegeven is. Also ist oock, ende en behoeft derhalven hier oock gheen ander bevestinghe teghen dit u segghen) dan ick hiervoor ghedaen hebbe.

         514.

Dat ghy daer voorts (Pagina 58) met mijn onervarentheyt inde H. Schrift spottet, is my eerlijcker, dan of my sulcke ervaren luyden inde H. Schrift (als ghy beyde hier voor, u hebt betoont) voor een hooch ervaren man inde H. Schrift wilden prijsen. Maer onwaerheyt is hier u segghen dat ick houde datter gheen begin van suyveringe en kan wesen. Want ghelijck ick sulcx segghe doorgaens te wesen inden gheloovigen (soo ontkenne ick dat die mach wesen inden ongeloovighen met eenigen oprechten ernst.

         515.

Zoo sluyt u besluyt op dese onwaerheydt ghebout zijnde, oock niet altoos, te weten dat mijn ghevoelen (dit noemdy leere) ende niet u Leere tot vertwijfelinghe ende wanhope aenvoert. Want ick houde datter by den ongheloovighen (soo ghy u self betoont te wesen) niet ^a reyns en is, dat die Geloovighen ghereynicht ^b worden, ende reyn beginnen te worden, ende ick houde datter in der Waerheyt zijn die in’t Bloet Christi van Gode gereynight wesende, ^c suyver zijn van Herten, ende Godt sullen sien, die met Suyverder Herten Gode aen-roepen, welcker ^e wercken, jae den welcken alle dinghen, ^f reyn zijn in alle welcken Godt sulck zijn werck van reynighen nu al volbracht heeft ten vollen.

         516.

Ten laetsten komdy op mijn laetste bewijs-Reden, daer ick Calvini woorden inne voere, dat allen Menschen, soo langhes y noch vol-herden Zondaren te zijn, den Toorn Godes noch over ’t Hooft hanghet. Ende noch, ’t welck Calvijn mede seydt, dat oock de Alder-Heylichste noch alle Dage Zondighen: daer om noch alle Menschen Volharden Sondaren te zijn, ende dat mitsdien noch alle Menschen de Toorn Godes over ’t Hooft hanght. Twelck indient soo ware, soo en mochter gheen Versoeninghe met Gode wesen, ende midtsdien niet dan Wanhope. Dat was daer (hier in’t korte ghestelt) mijn bewijs-reden.

         517.

Hier heb ick de Lever ghegheeten. Hier triumphere ick, hier houde ick Calvijn voor dul, heb niet gesonts behouden in mijn verstant, handele teghen de volmaecktheyt der Liefden, misbruycke moetwillichlijck het woordt Zondaer, misduyde schandelijck Kalvijns Woorden, ende late blijcken mijn Onervarentheyt of groote Onghetrouwicheydt, Io Peam. victorie.

         518.

Ende want ghy hier wilt schijnen my te leeren den onderscheydt tusschen die onboetvaerdighe ende voetvaerdighe Sondaren: soo heb ick u beyden hier moeten aenwijsen tot de derde Vraghe inde derde Ghesprake van mijnen in Druck ghegheven Ladder Iacobs: op dat ghy, ghelievet u, daer moocht sien, dat ghy te spade op zijdt, om my desen onderscheyt te leeren: die moghelijck eer ghy beyde ghebooren waert, by my al is gheweest. Dus wil ick daer nu niet van handelen, maer alleen of ick hier wel of qualijck mijn bewijs-reden, by u (soo ick sie) niet verstaen, hebbe ghenomen uyt Calvijns woorden: volherden Sondaren te zijn.

         519.

Men Sondicht soo wel metten wille, als met de daedt. Gheen wille te hebben om te doen, dat Godt wil dat wy sullen doen, is Sondighen, zoo langhe dese Onwille blijft inden Mensche, soo langhe Sondicht de Mensche: sulcks dat de mensche in den welcken dit ghebeurt, totte Lichamelijcke doot toe, int Sondighen volhardt, ende soo langhe oock volhardt een Sondaer te wesen, indien ick nu doe blijcken dat Calvijns, oock u Leere, den ghenen diese gheloove alsoo doeet volharden Sondaren te wesen: en suldy niet moghen ontkennen dat u Leere ter wanhopen aenvoert, ghemerckt soodanighe volhardighe Sondaren nerghens ghenade en wordt belooft, maer over al verdoemenisse ghedreycht.

         520.

Alle Leere die daer hout onmoghelijck te zijn dat de mensche in desen leven volkomelijck soude onderhouden de Geboden Gods, die maeckt dat de menschen, sulcke leere geloovende? gheen wille en mogen hebben om sulcx in dit leven te doen.

         521.

V luyder ende Calvijns Leere hout onmoghelijck te zijn, dat de menschen in dit Leven volkomelijck soude onderhouden de geboren Godes. Dus blijckt dat u ende

a Titus 1. 15

b Ioan. 13. 21, 15, 2.

c Matth. 58

e Proy. 21. 8. 21. 8

f Titus 3. 15.

[fol. ccclxix.v]

Calvijns leere maeckt dat de menschen sulcke uwe leere gheloovende gheen wille en moghen hebben om de gheboden Godes in desen leven volkomelijck te onderhouden.

Het eerste deel van dese mijne bewijsreden bekent ghyluyden selve in dit u Boecxken pag. 47. met dese woorden: Niemandt seydt, hy (ghy meynt my) en mach wille hebben om te doen, ’tgeen hy waent ofte weet onmogelijck te zijn om te doen. Dat staen wy (segt ghyluyden tot my) u toe.

         522.

Aengaende het tweede deel vande voorschreven mijne bewijs-reden behoeft gheen bewijs, want dat seghdy inden tijtel uwes boecxkens ende doorgaens, te weten dat ghy het on-moghelijck houdt, dat yemandt de Gheboden Godes in dit Leven kan onderhouden ende is hier ‘tgeschille tusschen ons, self.

         523.

Nae-dien dan beyde eerste deelen van de voorschreven bewijsinghe oprecht ende warachtich blijcken te wesene, so moet oock nootsaeckelijck waerachtich wesen het derde deel, dats t’besluyt, te weten, dat Calvijns ende uwe leere maeckt, dat den menschen de selve gheloovende, gheen wille en moghen hebben om die gheboden Godts in dit leven volkomelijck te onderhouden.

         524.

Nu moochdy niet ontkennen dat soo langhe dese onwil of dit niet willen van Gods gheboden in dit leven volkomelijck te onderhouden, inden menschen blijft, soo moeten sy oock soo langhe stadelijcken sondighen ende midts-dien volharden Sondaren te wesen, ten waer dan saecke dat ghy-luyden (als oock doorgaens) hier wilde segghen dat sulck niet willen doen, ’t ghene Godt wil dat wy doen, gheen Sonde en is. Maer zoo ghy dat hier weder bestaet, soo wil ick niet voorder bestaen met u te handelen, want dan toondy u hier noch al mede al te onschamelijck eens te zijn metten Libertijnen, die de beginselen loochenen.

         525.

Nu en leest-men nerghens (soo gheseydt is) inde gantsche Bijbele dat soodanighe volhardighe Sondaren Salicheydt belooft, maer over al verdoemenisse gedreyght wort. Wat hoope moghen sulcke gheloovers van desen uwe leere heur self in soo Sondighen onboetvaerdighen, ende volhardighen state van sondighen bevindende, doch hebben om salich te worden. Immers sy moeten nootsaeckelijck, wanneer sy ontwaken ende sich bedaren, in wan-hopen vallen, sonder dat uwe ydele Troost vande Imputative Gherechticheydt henluyden, nu heuren staedt te recht nemende, vander Wan-hopen mach verlossen.

         526.

Want hier en moochdy u niet meer ontschuldighen met u swackheydt, als dat ghy het Willen wel hebt, maer dat ghy het volbrenghen niet en vindt. Neen, hier en ghebreeckt u noch niet aen de Macht, maer aen de Wille. Ghy en wilt Gode niet gehoorsamen na zijnen Wille. Het willen hebdy niet. Want ghy hout het met den uwen, Onmoghelijck, daer uyt het komt dat ghy’t niet en moocht willen. So zijt ghy metten uwen immers noch onboetvaerdige sondaren, soo hanght u den Toorn Godes noch over ’t Hooft, ende soo voert u dese uwe leere tot wanhopen.

         527.

Neemt hier en boven, noch dese mijne bewijsinghe.⁺ De Heere Christus seyt uytdruckelijck, ⁺dat die niet en gelooft verdoemt⁺ sal wesen, voor is mede verhaelt, dat het onmoghelijck is, Gode te behaghen sonder Gheloove, insghelijcks dat het al Zonde is, wat niet en gheschiet uyt den Gheloove.

         528.

Nu hebbe ick hier voor in’t breede ende Volkomelijck bewesen, dat ghy-luyden, niet alleen, als niet Geloovende, maer oock als weder-spreeckende, de klare Beloften Godes vande moghelijckheydt van zijnen Gheboden volkomen onderhoudinghe in desen Leven, Ongheloovighe zijdt, ende gheensins Gheloovighe. Ziet, Num. 346. ende so voorts. Dit maeckt u dese uwe leere, die daer weder-spreeckt den Af-laet Christi, inde Heylighe Schriftuere klaerlijck betuycht zijnde, datmen inder waerheydt ende volkomelijck in desen Leven mach aflaten van’t Sondighen: waer af ghy veele klaere ende naeckte ghetuyghenissen hebt moghen sien in mijn Boecxken, vande Ware onderdanicheydt Godes, achter aen desen zijnde.

         529.

Al waer oock onloochbaerlijck is bewesen, dat de ghene die loochent, dat yemandt in desen Leven (want daer af handele ick daer) Godes onderdanich mach zijn na zijnen Heylighen Wille in Godes Almoghende Krachte: oock Gods-lasterlijck moeten Gode dichten te zijn niet Almachtich, niet Eenvuldich, maer dubbelt, een bedriegher, veranderlijck, of onvoorsichtich ende logenachtich.

         530.

So maeckt ons nu Vroet, dat soodanighe Luyden (d’welck ghy-luyden moet zijn, met alle die dese uwe onghesonde, jae sondighe Leere gheloven) Gheloovighen zijn, Gode behaghen, ende Zalicheydt hoopen moghen, ’t welc openbaerlijck Libertijnsch sonde wesen, die oock van Godts-lasteringe gheen Zonde en maecken, of bewijst dat de ghene die desen Af-laet Christi, dat is, de volkomen onderhoudinghe vande Gheboden Godes in desen Leven, segghen onmoghelijck te zijn, Gheloovighen, ja Herbooren Kinderen Godes moghen wesen, niet tegenstaende, sy den Woorde Gods opentlijck wederspreken ende Gode lasteren (soo voorsz is) of bekent ten minsten, dat sodanighe openbare Godts lasteraers, so lange sy sulcx blijven, dat is, so lange sy uwe leere daer sulcx uyt moet volgen, ghelooven, geen hope en moghen hebben om salich te wor-

+ Mar. 16. 16

+ Heb. 11. 6.

+ Rom. 14. 24

[fol. ccclxx.r]

den, want soo langhe ghy-luyden gheen deser stucken en bewijst, besluyt ick vastelijck, dat dese uwe lasterlijcke leere voert tot wanhopen.

         531.

Eyntlijck, so en mach niemant loochenen, dat in alle de ghene die gheen gheheele Wille, voor-nemen, of Opset en hebben, om Godes Gheboden in desen leven volkomelijck te onderhouden, het ander deel van heure wille, Voornemen, of Op-set strecken moet, om de Zonde in desen Leven (doch mede niet volkomelijck, maer niet dan in’t deel) te dienen, ende te handelen: Immers ten minsten, dat sy gheen heele wille, Opset, noch voornemen en hebben, om de Zonde in desen leven gheheelijck ende Volkomelijck (soo Godt dat ghebiedt) te verlaten.

         532.

Sy en hebben dan oock gheen wille, voornemen, noch Opset heur Kranckheydt des vleesch (soo ghy’t noemt) dat is, heur self hier in desen Leven gantschelijck te verlaten. Dese en zijn niet waerdich Christi Iongedren te wesen: als die zijn ende blijven willen dienaren van twee Heeren, ende Hinckers over beyden zijden. Men vint gheen Eere lijck man, die tot zijn Bruydt soude willen trouwen een Vrouwe, die opentlijck bekende, dat sy gheen Op-set noch wille en heeft, noch hebben en mach, overmidts de swackheydt haer vleesches, om alleen zijnen wille te doen, maer opentlijck seyde, dat sy totter doot toe, noch altemet met eenige van hare Oude Boelen soude moeten hoereeren. Zoude dan die Ivrige ende Heylight Godt self tot zijn Bruyt aen-nemen ende trouwen voor zijn Kinderen of Geloovighen kennen de Zielen der gheenre die noch niet van opset noch wille en zijn hem (ghebenedijt) voorts aen alleen te aenkleven, ende te ghehoorsamen, ende mitsdien in voor-nemen zijn noch al ’t Leven deur by wijlen heur Lichamen ende Zielen den Zonden ende Hoereerders ghemeen te maecken? Of weetmen nu niet meer dat dese Gheestelijcke Hoerderije de Sielen een maeckt met de Zonde? De gantsche Heylighe Schrift roept luyde hier teghen. Souden dan sulcke dubbelde, ende hinckende herten Godes Dienaren, swijghe Kinderen moghen heeten? In dese half willicheydt ende ghedeeltheydt, van herten steldy u selve met oock alle die dese uwe leere ghelooven: hoe moochdy doch u selve, swijghe anderen, Vroet maecken, dat sulcke uwe ongheloovighe gheloovers, ware gheloovighen, ick swijghe Kinderen Godes, souden wesen?

         533.

Bewijs ons kondy, dat Godt te vreden is, met sulcken halven Wille, half herte, ende halve Onderdanicheyt: so suldy betoont hebben, dat het gheen Sonde en is sulcx te doen, ende dat die daer inne vol-herden, niet en zijn luyden die volharden Sondaren te zijn: ’t welck ghy doorgaens wel bestaet, maer nergens en doet, ende daer mede nochtans soo veele al bewijst, dat ghy het in desen stucke eens zijt met den Libertijnen, hoe wel ghy u self doorgaens weder-sprekende, oock by wijlen met den Monde schijnt te bekennen, dat Godt daer mede niet te vreeden en is, soo ghy oock doet inde 9. Pag. van dit u Boecxken.

         534.

Vermoochdy sulcks niet te bewijsen, (soo ghy oock nimmermeer en sult vermoghen) soo wil u wel voeghen ten laetsten, eens te bekennen, dat u Leere hier inne dooldt, als die den Menschen houden in soo Godtloosen Wane, vermidts u Waen-gherechtigheydt, den blijvenden Sondaren oock Salicheydt belooft, ten laetsten int sterven, of daer voor in’t beraden, als sy hen-selven sullen vinden in soo Godtloosen state inde gantsche Schrift verdoemlijck zijnde, ende nerghens hope van Zalicheydt hebbende, henluyden aenvoert tot die verwijfelde wanhope.

         535.

Dit ist dat ick sulcke Kalviniaenschen Leere aengheseydt hebbe, ende den selven met-zampt den uwen (die ick daer niet in desen eens bevinde) nu oock van nieus aensegghe, mijn eerste bewijs Bevestighe, ende hier nu noch met nieuwe Bewijs-redenen ontwijfelijcken doe blijcken by my daer inne waerheyt gheseyt te zijn gheweest.

         536.

Daer nae seghdy alsoo: Wat meent hy (Coornhert) dat Calvijn dul is gheweest, etc. Wat van Calvijns dullicheyt is te houden, stel ick ter zijden. Doch ben ick seker dat ick verscheyden plaetsen uyt zijn Schriften, vermach voort te brenghen, daer uyt men nootsaeckelijck moet besluyten, dat Calvijn sich self, met alle zijne Kinderen of aenhanghers, uyt de salicheyt sluyt. Soo verde heeft hem dickmael zijn al te vuyrighe partijdicheyt ende stoute vermetelheydt vervoert ende verblint ghehadt.

         537.

Ende want ghyluyden hier al weder seght dat ick my in’t onderscheydt van’t woordt Sondaer, door mijn verkeert verstant vergrijpe: Soo weet dat ick niemandt en mach houden, voor een boetvaerdich Sondaer, dan die een goedt Opset ende wille heefrt om de Sonde gheheelijck (niet alleen ten halven, of voor een deel) te verlaten, diens goede wille ernstlijck te dien eynde, met Gode strijdt teghen de Sonden, die allencxkens soo langher soo meer de Sonden, in hem doodt, ende ten laetsten, (blijft hy in’t Leven) de Sonde gantschelijck doodt ende vernielt, ende midts-dien ontwort ende aflaet meer een Sondaer te zijn.

         538.

Maer dit en valt soo niet by den onboetvaerdighe Sondaer, soo langhe hy sulckx is ende blijft. Want in hem en is noch opset noch wille om de zonde gantschelijck te ontworden. Dit niet willen selve is Sonde, ’twelck oock de Sonde met geen ernst en bevecht, veel minder verwindt, ende noch veel minder doot of vernielt, want niemant en begint te doen, ’t ghene hy geen wil heeft om te doen. De Geloovers uwer Leere en

[fol. ccclxx.v]

moghen daer toe gheen wille hebben, dus beginnen sy nimmermeer zondaren te ontworden, maer volharden stadelijck sondaren te wesen, hebben den Toorn Godes hangende over heuren hoofde, mogen soo blijvende gheen salicheydt hopen met waerheyt, maer worden door sulcken onwaren Leere aen-gevoert tot die vertwijfelde wanhope.

         539.

De onvolmaeckte Geloovighen sondigen uyt swackheyt, teghen haer wille ende ghemoet seght ghyluyden. Siet hier al weder, O ghy Meesters der Wet, of ghy ooc weet wat ghy seght, ende wat ghy bewijst.

         540.

Want een van beyden moet ghy hier segghen, te weten, dat alle Geloovighen in desen Leven niet heel af en laten van zondigen, of datter eenighe Gheloovighe zijn die in desen Leven van sondigen heel af laten.

         541.

Seghdy dit laetste, so bekendy datter geloovighen zijn die in desen leven Godes gheboden ten laetsten noch volkomelijck onderhouden, ende ophouden van uyt swackheydt te sondighen, ende dan zijn wij’t inde gantse Hooft-sake gantschelijck eens inde Hooft-saken self. Maer dan zijdijt oock gantschelijck oneens met u self, soo dat ghy dan plattelijck spreeckt teghen al u schrijven in die u Boecxken, Redenen genaemt.

         542.

Maer schroemdy dese waerheydt te belijden, ende wildy met u Waen het eerste voorseyde bestrijden: soo ist vreemt, waerom dat ghy hier stelt die by-naem van onvolmaecte Gheloovighen tot een onderscheyt, als of hier oock volmaeckte Gheloovigen waren.

         543.

Want houdy datter volmaeckte Geloovighe zijn, ende sondighen de onvolmaeckte Gheloovighen uyt swackheydt (‘twelck ghy hier stelt tot een onderscheyt deser twee) soo moet ghy immers segghen, dat de volmaeckte Gheloovighen niet uyt swackheyt en sondighen.

         544.

Segdy dit, so zijn wy’t noch al mede eens in de Hooft-sake, maer dan strijdij hier oock al teghen u selve. Want dan houdy oock al met my, datter volmaeckte Geloovighen zijn, die niet uyt swackheyt en sondighen, ende midtsdien hier (men ghelooft inden Hemel niet, daer men voor ooghen ziet) in desen leven Godes Gheboden volkomelijck onderhouden.

         545.

Is dit niet: So neemdy hier selve wech den onderscheyt tusschen onvolmaeckte ende volmaeckte Gheloovighen, als die dan, soo wel d’een als d’ander, nimmermeer in desen Leven van sondighen uyt swackheydt op en houden. Ten waer dan sake, dat ghy tusschen dese wilde maken dien onderscheyt, dat de onvolmaecte gelovige uyt swackheyt, maer de volmaecte gelovige uyt stercheyt, sondicht

         546.

Dunckt u al weder dat ick hier Calumniere, of lastere, als die wel sie datter noch een ander onderscheyt door u luyden by is gestelt, te weten , dat de onvolmaeckte oock teghen haer wille, ende ghemoet sondighen, ende dat ick sulcx nochtans, als oft daer niet en stont, onghemerckt late: soo sal ick segghen, dat ghy’t met desen ander onderscheyt noch immers so onbescheydelijck kaldt.

         547.

Want sal dit sondigen teghen wil ende gemoet mede een onderscheyt zijn tusschen het sondighen van den onvolmaeckten, ende van den volmaeckten Gheloovighen (soo ghyse oock daer toe daer schijnt ghestelt te hebben, of anders waer die by-name van onvolmaeckte, daer vergheefs) soo sal desen onderscheyt alsoo staen moeten, dat de onvolmaeckte Gheloovighe teghen, maer de volmaeckte Gheloovighe met wil ende ghemoet zondicht. Soo springhtmen uyten Ketel in’t Vuyr, so maecktmen vande beste de archste, ende soo toondy hier al mede u Meesterlijcke bescheydenheyt. Want dan sondicht de volmaeckte Gheloovige moedtwillichlijck, maer de onvolmaeckte gelovige uyt swackheydt.

         548.

Laet ons weder komen op u onvolmaecte Gheloovighe. Ghy leert dat niemandt in desen leven ophout van zondighen. So hout u onvolmaeckte Gheloovighe oock niet op van Sondighen in desen leven. Waer uyt komt dit? Wt swackheydt, seghdy.

         549.

Dit komt dan om dat sy in desen Leven nimmermeer sulcke heure swacheyt en overwinnen, noch en vernielen. Dat sy dit oock niet en doen, ghebreeckt heyr aen wil, of aen macht, of aen beyde: Ten ghebreeckt heur niet aen wil. Want sy sondighen, soo ghy self seght, teghen haer wil, ende dit niet voor een wijl, soo dat het hier in desen leven op hout: maer totten lichaemelijcken doodt toe.

         550.

Soo is ende blijft dan dese swackheyt tot der doodt toe soo machtighen Heere in henluyden: dat hyse altijdt dwinght teghen haer wil te zondighen ende de sonde of swackheydt onderdanichlijck te dienen. So heerschapt de swackheyt of zonde in henluyden, ende sy dienen de selve ter doot toe.

         551.

Ende dese loochent ghyluyden noch dienaren der zonden te wesen: dese segghe ick, die sulcx totten eynde heurs levens moeten doen, maer niet die voor een tijdt noch minder machts dan Wille hebbende onder ’t gheloovich strijden tegen de zonde by wijlen struyckelen, vallen, ja sondighen, ende altijdt weder op staende ten laetsten als Godt de macht oock na den goeden wille in henluyden ghewrocht heeft (Philip. 2. 13.) in desen leven de zonde overwinnen, dooden, gantschelijck vernielen, ende van zondighen af-laten.

[fol. ccclxxj.r]

         552.

Dienen sulcke uwe onvolmaeckte gheloovighen dan noch altijdt also int moeten sondighen uyt swackheydt de sonde teghen haren wille, wanneer dienen sy den Heere Christo, niet ten halven maer gheheelijck, na zijnen wille, met haer wille? Immers hoe moghen sy wille hebben om dat te doen, na dien sy tot sulcx te doen gheen wille en hebben. Leerdy niet selver dat het onmoghelijck is om Christo, of Gode in Christo, in desen leven so volkomelijck te dienen? ja ghy doorgaens. Kendy oock niet self dat niemandt wille en mach hebben om te doen ‘tgheen hy onmoghelijck waent of weet om te doen? Ia ghy.

         553.

So en moghen dan sulcke uwe Gheloovighe gheen wille hebben om Christo na zijnen wille, dats gheheelijck, maer wel voor een deel, of ten halven te dienen. Waer blijft het ander deel vande wille? Zal dat ledich zijn, ende niet willen? dat mach niet zijn: wat sal’t dan willen, na dien het de Gerechticheydt niet en wil dienen? Wat anders sal’t moghen willen dan de ongherechticheyt ende zonde te dienen? Soo dienen uwe Gheloovighen voorschreven de Zonde niet onwillich, maer willich, ende soo dienen sy twee Heeren al’t leven deur. Merckt nu self wat volck ghy maeckt, van alle u Gheloovighen, die al het leven deur onvolmaecte gheloovighen blijven.

         554.

Wat maeckt ghy-luyden oock van Emanuel: dat’s Godt met ons? Is d’Almoghende Godt in ende met uwe swacke gheloovighen: hoe sal die swackheydt al des Menschen Leven deur hem teghen-staen moghen? Of sal’t met u nu mede onmoghelijck zijn, dat d’Almogentheydt selve in den swack-gheloovighen, de swackheyt soude overwinnen? Ziet doch Mannen, hoe verde ghy u selven verleyt met uwen aenhangheren.

         555.

Al anders tuycht hier af Christus, segghende dat de inkomende stercker, oock den stercke (dat is, meer dan een swacke) overwint, hem al zijn Wapenen beneemt, ende den roof uyt deylde, ende anders, dan ghy’t hier droomt, tuyght de Apostel hier af, segghende, dat de swacke Godes stercker is dan de Menschen.

         556.

Soo moet ghy hier segghen, dat Godt niet en wil, of niet en mach, die swackheydt ende sonde verdrijven uyt den Gheloovighen. Seghdy dat God sulckx niet doen en wil? Wie sal u moghen ghelooven? Niemandt, dan die ghelooven kan dat het des Almoghende goedtheydts luste is onophoudelijck in desen leven ghesamentlijck met de swackheydt ende sonde (dat’s de Gerechticheydt niet de Ongherechticheydt, (Christus met Belial) in die herten der onvolmaeckte Gheloovighen te blijven woonen?

         557.

Wat betuycht dit u segghen doch anders van dit onophoudelijck sondighen der onvolmaeckte Gheloovighen, dan dat Godt wel soude willen, maer dat hy niet en mach, die swackheydt ende zonde uyt den Geloovighen gantschelijck verdrijven? War volcht hier oock dan anders uyt, dan dat Godt niet Almachtich is, als die oock de swackheyt niet en vermach, te verwinnen, ende te verdrijven, uyt zijne onvolmaeckte Geloovighen.

         558.

Soo vermijdt dan dese lasteringe Godes, ende valt in een ander, segghende, dat Godt niet en wil dese swackheydt ende zonde uyt zijne Gheloovighen in desen leven gantschelijck wech nemen, op dat hy sich niet en verhooghvaerdighe, ’t welck ghy-luyden sonderlinghen oock u Calvijn niet en schroomt te segghen, ende midtsdien vande Heyligen Godes te segghen, (dat de Apostel van hem die een Mensch was, niet en wilde ghedooghen van hem gheseydt te wordene, te weten, dat hy quaedt doet, op datter Goedt uyt kome.

         559.

Maer dan en moochdy noch in allen ghevalle niet vermijden, te vallen in den Af-Grondt der Libertijnsche Godt-loosicheyt. Ende met hen-luyden te segghen: nae dien Godt niet en wil dat wy gantschelijck op houden van in desen leven te sondighen: soo en is sulck sondighen gheen Sonde, ghemerckt dat niet en gheschiedt teghen, maer met Godes wille. Immers wy souden dan Sondighen door vermetenheydt ende goetdunckentheydt dat wy waenende hier beter te moghen worden dan Gods Heylighen zijn gheweest, waert saecke dat wy wilden gantschelijck in desen Leven aflaten van Sondighen, want dat waer teghen Godes wille ghewilt: soo wascht sich de looghen altijdt met dreck, ende soo maeckt sy haer self altijdt in’t verschoonen vuylder dan voor.

         559.

Wildy aen deser lasteringheng heen, soo moet ghy segghen, dat Godt niet en is in ende met sulcke uwe swack-Gheloovighen, als noch soo ongheloovich zijnde, dat sy niet alleen niet en Ghelooven, maer oock opentlijck weder-spreecken, dat de goede ende Al-machtighe Godt wil ende mach de swackheydt in hen-luyden vernielen, ende die sonde in hen-luyden soo waerachtelijck dooden, dat sy haer werckinghe niet meer in henluyden en mach hebben.

         560.

Ende dan suldy moeten toestaen, dat sulcke uwe voorschreven onvolmaeckte gheloovighen, ende weder-spreeckers der beloften Godes. Dan is oock Godt niet in noch met hen-luyden, ende dan zijn sy Godtloosen, dat is: sonder Godt in dese Wereldt.

[fol. ccclxxj.v]

         561.

Souden dat met u noch volmaeckte Gheloovighen zijn? Daer is gheen begin van Gheloove in soodanighe. Souden dat boetvaerdighe Sondaren zijn? Sy hebben gheen Op-set noch Wil om de zonde te verlaten, dit zijn sulcke Geloovighen van Kalvini, ende van uwe Leere. Van soodanighe seyde ick, ende segghe noch, dat henluyden de Toorn Godes noch over ’t Hooft hanghet, als die daer volharden Sondaren te zijn, ende soo voert u ende Calvijns leere uwen Geloovers aen tot wan-hopen.

         562.

Wt alle ’t welcke ick nu waerachtelijck besluyte, dat u Besluyt als op openbare onwaerheyden bestaende onwaerachtich is, dat Coornherts Ghevoelen vande Onderdanicheyt Godes ernst is, dat hy de qualijck ghesproken woorden Kalvini wel ende trouwelijck handelt, dat hy uwe lasterlijcke Leere, te recht berispt, als nootsakelijck met-brenghende, (soo nu is ghebleken)

Dat Godes verkiesinghe onseker soude zijn, 611.

Dat ghyluyden onbescheyden zijt, 647.

Dat ghyluyden niet en weet wat ghy selve segt, 639, 640, &c.

Dat uwe Gheloovers nimmermeer beginnen Zondaren te ontworden, 638.

Dat de Zonde in uwe Gheloovighen heerschapt, 650.

Dat uwe Gheloovers de Zonde willich dienen, 658.

Dat sy twee Heeren dienen, 653.

Dat ghy’t in desen eens zijdt metten Libertijnen, 633. 659.

Dat Godt niet Almachtigh is, 511. 554. 657.

Ende dat dese uwe Leere tot wan-hopen aen-voert, 608. 618. 625. 626. 630.