Hemel-werck, ofte quay-toe-verlaet

[fol. cccxlij.r]

Voor-reden aen den Lezer.

De Delfsche Predicanten, lieve Lezer, seggen in haer Voor-reden van ’t Boecxken genaemt Reden, &c. dat men sijnen tydt wel beter kan besteden in dese sorghelijcken tyden: dan de beuselinghen van dese Sophist (soo noemense my) ende sijne lasteringhen (so heeten by henluyden mijne ware ende noodighe berispingen haerder dolingen) te wederlegghen. Ende seker ick wensche henluyden van herten wel, dat zy niet liever tot henluyder gemack ende eere in sulcke hare schadelijcke dolinghen met logen gepresen, dan tot henluyder moeyten ende oneere, oock tot der Menschen wijs worden, daer inne met waerheyt berispt soude willen wesen. Nu is waerachtich dat ick tot ontdeckinge van hare menigvuldige ende schadelijcke dolingen int waerschouwen van mijnen even-mensche my selve ghenoegh verstont ghequeten te hebben in verscheyden mijne gheschriften, oock tot verscheyden tyden ende plaetsen. Immers oock namelijck noch laetst-mael in den Haghe, alwaer ick mijne antwoort schriftelijck inne gebracht hebbe, opten achtsten dagh Decembris, Anno dry ende tachtigh, daer op de Predicanten haer schrift inne brengen souden, om dan terstont beyde voor den volcke ghelesen sijnde, voort ghevaren te worden metter aengevanghen Disputatie: waer van die Predicanten in gebreke sijn gebleven tot nu toe in Aprili, Anno 1585. ende die gewisselijck tot gheen kleyne arghernisse van hare Leere ende personen. Ghemerckt elck bescheyden mensche lichtelijck can dencken also: Hebben de Predicanten de waerheyt over haer sijde: wat schandtlijcker ontrou is dit, dat zy die laten verdacht worden voor loghen: dooe dien zy niet te voorschijn en komen, ende desen Coornherts valsche logenen te schande en maken? Hebben zy dan oock over haer sijde de waerheyt niet, maer is die by Coornhert, so dat haer onwaerheyt daer tegen niet en vermach: waerom en eeren zy de waerheyt niet met openbaere bekentenisse dat zyluyden dolen, ende dat Coornhert recht heeft? Dit verstont ick wel, dat elck lichtelijck conde verstaen uyt dit achter blijven der voorsz. Predicanten. Also was mijn voornemen voorts aen op te houden van haer Leere meer te berispen ende my stille te houden: sonderling mede ten aenschou van deser tijden quaetheyt; waer na ick vernam dat de Ghereformeerde Predicanten vast rondtsomme in den Steden op haer Predick-stoelen so luttel stille sweghen, dat zy nu na haer luyden voorsz. argherlijck achter-blijven uyt de Haegsche Disputatie, noch vele meerder ende schandelijcker, dan oyt te voren, ‘tgene ick voor waerheyt houde, voor grouwelijcke Ketterye, ende mijn name als een lasteraer scholden. Dit heeft my

[fol. cccxlij.v]

veroorsaeckt tot voorstant der waerheyt, ende tot nut mijn’s Naestens in Druck uyt te geven twee of drie kleyne Boecxkens, waer af ’t eene genaemt is Aflaet Iesu Christi. Ende dit oock eensdeels tot uyt-wisschinge van de schand-vlecken, die my de Predicanten op kladdeden, als of mijn segghen Pelagiaensch waere, alsoo ick daer betoone dat die outste ende achtbaerste Vaderen, al voor thien hondert Iaren de selve meyninghe van de onderdanigheydt Godes, die ick hebbe, hebben gehadt. Het diende oock tot vernielinghe (so vele in my was) van der Gereformeerder Predicanten leere in dit selve stuck, die boven allen dinghen den menschen tot een goet op-set ende voort-gangh in deughden hinderlijck is. ’t Welck also by my ghedaen sijnde, ende ick niet vernemende in een goede wijle dat daer op iet geseyt werd, dan henl. (Predicantē) oock niet wel en mogte voegen, voor, ende al eer dat aengevangen werck in den Haghe af-gedaen soude wesen, daer van ick geen gewach met allen en vernam; quam ick van nieuwes in voornemen stille te sijn, tot Leyden te gaen studeren, ende niet meer tegen den dicanten te schrijven, so wel betuyght sekere Apostille op mijn Requeste aen den Burgemeesteren tot Leyden, in date van den vij. Martij, Anno 1585. In welcke Requeste ick my aenboodt by trou, eere, ende sekerheyt te verbinden, van my in Religions saken stille te houden sonder eenighe Schriften meer uyt te gheven teghen de Religie, ten waer dan dat zyluyden my met in Druck ghegheven Schriften, daer toe veroorsaeckten. ’t Is nu sulcx, dat de Predicanten van Delft, sonder self eenich aenschou te nemen op dese benaude tijden, dit voorsz. haer Boecxken ghenaemt Reden, hebben laten uyt-gaen in Druck. Waer toe dat? Tot verantwoordinghe van haer wech-blijven uyt de Haeghsche Disputatie? Gheensins. Waer toe dan? Tot volvoeringe van de selve mondelijcke disputatie by geschrift in druck voor den volcke? Noch al vele minder; Maer tot wederleg alleenlijck van’t voorsz. mijn Boecxken, Aflaet. Daer met opentlijck betoonende (ghelijck oock haer Predicanten tot Vtrecht, met haer Remonstrantie, noch in Decembri lestleden den xx. Stilo Novo, overghegeven, om gheen Predicanten anders dan zylieden ghesint sijnde, neven hen te lijden) dat zylieden Predicanten in’t minste niet en achten op de benautheydt der tijden, noch op den ghemeen Lands-saken, maer dat zy stadelijck ’t ooghe al wat te vele hebben op de ruymte ende verbreydinghe van hare saken, dat is, op haer gewaende recht van Predicanten te stellen, ‘twelck sy d’Overheyt niet en willen toelaten (so men ooc tot Leyden heeft gesien) ende op het heerschappen over alle mans Conscientien. Daerom nadien die Predicanten Arnoldus ende Donderklock in dit selve hare Boecxken, genaemt Reden, waer af

[fol. cccxliij.r]

de Voor-reden, oock mede ’t lardeersel niet sonder Reden genaemt mochte worden een Libel fameus, my genootsaect hebben mijn voorgenomen swijghen te breken, tot verantwoordinghe van de ontschuldighe Waerheyt: so hebben sy dit mijn schrijven (indient haer op’t rechte zeer raect) te wijten, niet my, maer haerluyder eyghen onbeleeftheyt. Maer ghy Lezer dit lezende, sult u den tijdt niet beklaghen, noch oock dese moeyten t’uwen dienste ghedaen

By V.E. aller Dienst-schuldighe

D.V. Coornhert.