't Bedrogh des werelts

(1630)–D.V. Coornhert– rechtenstatus



[Folio cccccxvii.v]
Lof Van de Ghevanghenisse. GOd Almachtigh is wonderlijck in sijn wercken In al 's menschen doen mach men ooc wonder mercken, En ick moet wonder schryven so 't hert onrustigh,, is, Om een Paradox, dat's wonder sproock te bewysen, want ick denck de gevanckenisse te prysen, Int bethoonen datse wenschelijck en lustigh,, is. 't Verkrijgen der begeerten van 'tgoed menschelijck, Is voor allen menschen lustigh en wenschelijck, So is oock mede 'tontgaen van 's menschen quade, Dit goed is Deughd, 't quaed zonde, want ware deughde Salight den mensche met gestadige vreughde, maer zonde boet hen selfs, en quelt met ongenade. Nu oeffent de kercker den goeden met verblyden, Den quaden doetse boosheyds hanteringe af-snyden, En geeft so den goeden vreught, den quaden ruste: Baertse dan inden manlijcken verduldigheyd, En vrydtse d'andere van quellijcke schuldigheyd, Ist de kercker dan niet een wenschelijcke luste? Maer sal hier yemand seggen, zy rooft den vryheyd, Dit is der menschen meeste lust, begeerte, en blyheyd, Hoe can vryheyds verlies eenichsins lustich wesen? merckt: misbruyckte vryheyd quetst en is schadich, Daer af verlost de gevanckenisse gestadigh, Dat van't quaed verlost wert te recht gepresen. Ist voor den onwysen kinderen niet te wenschen, Dat hen trouwelijck by den sorghvuldigen menschen, Vuyr, mes, en al dat quetselijck is werd onthouwen? Want het soude in haer misbruyck en handen, Hen doodelijck wonden, en smertelijck branden, Het is voorwaer lustich dat beschermt voor benouwen. Vryheyd is macht hebben om wil te volbringen, Die wil meynt des menschen nut in alle dingen, maer zy verkiest dickwils schade deur zotheyd bedrogen, dan is haer nut des volbrengers macht te derven, want soeckende nut, souse hinder verwerven, wie soude sijn eygen schade doch wenschen mogen?
[Folio cccccxviij.r]
Den onwysen staet dan wenschelijck te begeeren de macht van haer zotte wille te ontbeeren, Om so haer bederffelijcke schade t'ontkomen: Nu sijn alle menschen op Aerden so onvroed, datse niet en weten wat hen quaed is oft goed, dies zyn alle menschen zot, niemand uytgenomen. So volght, dat voor alle menschen op der aerden de Kercker nut is, lustigh, begeerlijck van waerden, want die rooft hem van macht en verdriet te proeven, Voorwaer van 'tverderven is elck hen af keerlijck, So is niemand dan verdervens macht begeerlijck, Vryheyd derven is dan lustigh, want zy werckt bedroeven. Also wrocht de vryheyd van ons eerste Vader Pynlijcke droefheyd voor de menschen allegader, Als sijn onverstand 't verderven ging verkiesen: Ach had hy die schadelijcke vryheyd ontbeert, Hy en wy waren noch onschuldich ge-eert Int Paradijs, sonder dat te mogen verliesen. Wijser dan Adam was den vernuftigen Vlisses, die wetende dat 's menschen vryheyd onwis,, is, Haer zotticheyd met willige banden bedwanck: want hy om van zyn vrye lust niet te sijn verrast, Hem selven dede vangen en binden aen de mast, En ontquam so der Syrenen aentreck en gesanck. Gemerckt dat de menschelijcke sinnen onvast,, sijn, So dat wy door onse blinde vryheyd dick in last,, sijn, Ons qualijck-vaert wenschen deur zot bedencken. wie sou hem selven niet voor een wensch toeschryven, dat hy op't scheeps boordt moeste blyven, En macht derven om hem selfs te verdrincken? Nu weder de gevangens die zyn tweevuldich, want alle gevangens sijn schuldigh oft ontschuldich: de schuldigen vangt men om misdaed oft borgen, de misdaed is oock doodelijck of niet, den doodschuldigen quelt een oneyndlijck verdriet So men 't waent, en d'ander ontwijflijck sorgen. Als den quaden sterft, so eynd hy sijn droevige quaedheyt, dit is 'tgene daer in sijn wenschelijcke baet leyt, Ist niet lustich druck en 't quaede datmen vreest t'ontvlieden? Hy weet dat hy doch van hem selfs eens sterven moet, des hy hem begeerlyck om zyn quaedheyd te derven,, spoet, want de doodt is wenschelyck voor ellendige Lieden.
[Folio cccccxviij.v]
Oock is de quaed-doender so stervende anderen nut, want d'exemplaer straffe deur vreese veel quaed beschut, dus valt sijn dood vruchtbaer en stichtelijck, Ander en leven hen selfs noch niemand tot profyte, En werden 'tleven nae pynlijcke smerte quyte, maer dese sterft ghesond, spoedigh en lichtelyck. Eenighe vereeren Sinte Barber met woorden wichtich, Biddende devoot om eenigen dood voorzichtich, dat hem dick mist, dan quetst het onvoorsien gheschut meest: maer den kercker houd den dood stadich voor ooghen, dat hem de gevangens daer nae schicken moghen, En maect datmen deurt dicmaels vrese den doot niet en vreest. Is dees gevangens misdaed dan niet doodlyck, die kercker doet hem syn quade laten noodlyck, want nu den mensch altyt wat moet doen, 'tsy goed oft quaet, So volght dat hy 't quaed latende, 'tgoed moet pleghen, Goed doende, werd goedheyds aerd en 'tgoed verkreghen, So verkryght de Kercker 'tbegeerde goed vroegh en laet. Valt 'tverkryghen van 'tgewenschte geod niet lustigh? dit verkryght den gevanghenen deur den Kercker rustigh, Is dan den Kercker niet wel een lustighe saecke, dat ick segghe die banden 'tquaed doen te beletten, 't Lelijckt datmen daer mach noch roven, moorden, afsetten, Noch knevelen, overmids die gereede wraecke. 't Is oock wenschelijck dat van 't gesichts bekooringhe, Van't vleesch begeerlijckheyd, en 's herten verstooringe de gevanghen overmids de boeyens werd verlost, want hy sit doncker, of hy siet niet dan onlust, Des heeft hy gheen quade begheerten noch onrust, En sterft soo de zonden dat hem luttel moeyte kost. Niemand en is so vuyl, hy waer gaerne reyn ghepresen, Bemint elck der deughden schijn, hoe veel meer 't wesen, die Kercker maecktet oock, en door dien wort 't lijf heel reyn, Naerdien dan de banden de hoochste wensch verkrijghen, Wie sou haer wenschelijck lust konnen verswijghen? Sy geven een suyver hert aller deughden Fonteyn. die Kercker doet de zonden treurich bedencken, Sy can door af latingh en berou, de boosheyt krencken, Sy baert door't straffende onderwijs selfs kennisse, Sy maeckt den mensche door oordeel ten goeden spoedich, Geduldigh, gehoorsaem als een lam, sachtmoedigh, Vorderende so de deught met der zonden schennisse.
[Folio cccccxix.r]
Inden Kercker spreecktmen daglycks van sterven, Dit vermaen doet de dootlijcke sonde derven, Want men gedenckt daer by 'smenschen oock Gods oordeel, Dan komt uyt de vreese, onnut van 'slevens noot, Een salige vreese, voor de eeuwighe dood, Dits wysheyts begin, wat dunckt u is dat gheen voordeel? Is dat gheen voordeel om begeerigh na te loopen? Is dat geen Peerle, daerment al om soude verkoopen? Is dat niet 'tnodelijckste, en by magdalena verkooren? Wat machmen hier doch wenschelycker begeeren Dan de verstant bernende vreese des Heeren? Die dees vint, al verliest hy't al, heeft niet verlooren. Dit is 'theylsaem voordeel, der Hoeren en Boeven, Den welcken haer sonden meer dan die kluysters bedroeven Des sy oock voor den schynheylige sullen in gaen, Och, waer dit verstant by elck gevangen misdadigh, God soude haer aller ontbermen genadigh, Maer nu vintmer veele die't in een verkeerde sin slaen. De banden betemmen dees wilde dieren fel, Als rasende menschen die int duyster bedaren wel, Oft als deuchnieten, die de Casteelen woest maecken, Niemant is soo verwoest, de sloten maken hem tam Als daer yemant verandert in een Lam, Hoe sout genesende goet niet soetlijck smaecken? Maer is yemant uyt pennincklicke schult gevangen, Die en heeft geen ancxt voor 'tschandelyck hangen, Want selden sietmen die groote dieven op knopen. Dees gevangen is schuldigh, buyten, oft met zyn schult, Ist zijn schult niet, soo heeft hy lichtelyck ghedult, En pynt hem niet seer om uyt de banden te lopen. Wat sulcke menschen en vinden hun selven niet bedrogen, Als die met smaeds hasert naer goed'ren pogen, En komen soo in gevancklycker vooghdyen: Als een Paert tot syn bederven hout woest en wilt, door des opsitters konste met den toom rustigh wert ghestilt, dat hem tot syn ghemack soetelyck laet beryen. So wert die deught betemt van 'twoedelyck hollen, Van 'tmoeyelyck leven, van 'tonvroedelyck sollen door den matighen toom vande Kercker bedaert. dit let hen het drincken, hoereren en vechten, Wonden, dootslach, en ander ongerechtigheyts knechten, Soo datse hen gesont ende onschuldigh bewaert.
[Folio cccccxix.v]
Dit is noch alleen niet, wantse avond en morgen Den sorghledigen menschen den kost can besorgen, Die anders in gebreck hongerigh waren vergeten. Alsoo verlost de Kercker voorsichtigh en kloeck Die gevangens van Adams pijnlycke vloeck, Datse sonder sweet haers aenschyns 'tbroodt waerdig eten. Sonderlingh als 'tvalt dat een milde Merten, Met een sorghvuldighe Anna getrou van herten, d'Arme gevangens oock gerieven rijckelyck: Want dan zijnse in't volle leuye lecker-lant, Hebben de onbesorghde kost, vreesen voor geen vrecker hant, Laten 'tvogelken sorgen, en singen musycklyck. Dese mogen op haer eyghen Acker niet bouwen, Des verlanght hem niet te vliegen uyt de Couwen, Want sy mogen na lust eten, drincken en slapen, Recht als de gnortende onreyne beesten Genieten sulcke edele swynige geesten, Der Epicurenen saligheyt rechtschapen. Maer diemen doet vangen buyten haer schulden, Is om haer deught, oft om een ofte thien duysent gulden, Inde betalinghe vande welcke sy falen Sulcke hadde de fortuyn met armoede gedreycht, Maer gevangen maeckt hyse rijck uyt jonste geneycht. Hem van alles versiende, dat andere betalen. Al en gaet hy niet uyt hy hevet van geen doen Want een ander haelt zijn behoefte avont en noen, Die hem aen dient vlytigh, weeldich en begeerlyck, Wat schaet den geldeloose broerkens het derven van't gelt, Alst een ander voor haer wellust mildelyck telt, Dus is een pennicxken te hebben eerlyck. Moet dan yemant om deucht gevancknis lyen Alst onder wylen wel valt in Turckyen Daer't den quaden lust is den goeden te vernielen Soo is hy een jonger van Godlycke klaerheyt, Die wacht hem met onverwinnelycke waerheyt, Om hem te bevryen vande banden zyner zielen, Wat baet hen 'swerelts vryheyt diens ziel is gebonden Met duysent aenklevende dootlycke sonden? Wat scha'et oock de rycke Siel dees lichaems banden? Niet, hy pronckt met zijn meesters cluysters eerlyck, Meer dan menigh Sot met ketens van gout begeerlyck, Der vromen boeyens eeren hun den vanger tot schanden.
[Folio cccccxx.r]
Veel deuchtsame Heydens, soo strytbaer als geleert, Hebben met haren gevanckenis den Kercker ge-eert Als Socrates, Phocion, Regulus, en meer anderen Oock soo veel Propheten, Apostelen, en Gods vrienden, Die den Heer vrolyck inde gevancknis dienden. Datmense ontallijck vint in schriftuers door-wanderen. Dat nu de banden gheen droefheydts oorsaeck en zijn merctmen lichtelyc aen d'onderscheyt tusschen droefheyt en pyn Want droefheyt is een waen bestaende int gemoet, Spruytende uyt meyninge dat de mensch yet quaet geschiet Maer pyn is smert in lichaem, geen treuren noch verdriet En komt uyt honger, dorst, oft gequel, in vleys en bloedt. Gevangen te syn en is geen pyn voor 't lichame, Want de plaets is grooter dan 'tlyf, warm ende bequame, Oock mach 'tlichaem spijs en dranck genoech gebeuren, De wyse man en heeft gheen waen, maer goedt verstant, Dat noyt in banden yet sichtbaers quaedtheyts vant Dus mach hem die ghevancknisse niet doen treuren. Der onwyse sotten droefheyt vergaet metter tydt, want die voelt dat hy noyt pynlycx en lydt, Als die ghesont, vet, sterck, in boeyens leeft, Hy treurt niet dat syn ziel in des lyfs Kercker woont, Des hy't snoode lichaem oock niet en verschoont, Dat veel reynder en ruymer gevancknisse heeft. Men siet dese veel tijdt na uytkomen verlangen, maer alle menschen syn inde werelt ghevangen, Van welcke, de duysentste niet na verlossinge hoopt, want elck weet, sal hy de Hemelsche vryheydt erven, Dat hy in 'swerelts ghevancknisse de doodt moet sterven, maer de hoop van d'ander dick banden en doot ontloopt, De trou hecht man en wijf, dat geen van hen beyen By andere mach slapen, sy moghen oock niet scheyen, Also dwingt de Kercker den menschen op een stede, Gelyck een vrou voor een man, is een plaets genoegh 't Zuelt een man niet, maer een wyf te hebben t'zyn gevoeg Dies heeft oock die gevangen in een plaetse zyn vrede, maer de gevangen (denckt men) moet zijn wyf ontberen, Is dat een deuchdelycke vrouwe met eeren, So verandert het verlangen, die liefde besondere. Die trouwe doet haer proeve, dat verlusticht de man, Des byslapens satheyt maeckt zijn krachten niet wan, maer 'taf wesen maeckt den man vromer en gesondere
[Folio cccccxx.v]
Ist een quaedt wyf so elck de zijne waent gemeenlyck, Wat verdriet ist hem gescheyden te syn eenlyck Van een twistigh, listich, klappich, snappigh, heyloos wyf? Dees is pynlyck te hebben en lustigh te missen Want haer afwesen doet stadighe onrust slissen, So streckt de Kercker en Kerckhof voor ziel en lyf. Sy toont de vrienden en kan veel onlust beletten, Die men heeft int reysen, honger, kout en hetten, Regen, windt, vallen, arm, been, ia den hals te breken, In stock sittende, machmen in Zee niet verdrincken, Men hoorder geen moordelycke Swaerden klincken, want de weerloose en vecht niet, en wert oock niet doorsteken. Eyndelyck rust is 'teynde van al 'smenschen wercken, Dus is sy beter van d'arbeyt, een kint sout mercken, Inde gevanckenis viertmen altydt rustich, Daer by, en by al 'tverschreven klaerlyck mach blycken, Dat gheen vryheyt by haer is te ghelijcken, En dat de ghevangenis wenschelyck is en lustigh. maer nu op dat oock niemant en waen, Dat ick hier soude willen bestaen Vande gevanckenis een Hemel oft Prieel te maken, So wil ick hier het seyl gaen swichten, Om wederom van nieus te dichten Eenige andere stichtelycke saken. Begonnen ende voleynt inde ghevanckenisse, 't Iaer seven en tsestigh op Vrouwen ontfangenisse. D. V. Coornhert.

Lof Van de Ghevanghenisse.