't Bedrogh des werelts

[fol. cccccviij.r]

't Bedrogh des Werelds, Of Van weeldighe ende veylighe ledigheydt. Navolginge.
Pandvlphi CollenvtI.

^†Fabula.

DIe rijcke ^a Orcus bestade ter Echt,
Aen den goutbarenden ^b Labor oprecht
Nut, nootlijck, en ghemeen alle menschen,
Sijn Joncxste dochter lieflijck na wenschen
Aentreckig van schijn, en smekende befaemt
Maer leuy en sot ^c Inertia genaemt,
Belovende met haer Rijckdoms weelde,
Indien Labor Kinders by haer teelde.

't Was voorseyt vande ^d Parce waerachtigh,

So sy bleef met haren Man eendrachtigh,
Dat sy soude baren seven vruchten,
Dein elck soude eeren, dienen en duchten.
Maer so sy de eerlijcke Echt verachte,
Souden snoode Boelen, een snood geslachte,
Winnen aen haer snoodheyt hovaerdigh,
Tot schande van haer geslacht eerwaerdig.
Welcker winneloose gulsigheyt zadt,
Vernielen sou, haer aenge-erfde schat.

Also wert dees Bruylofte wijt vermaert,

In't huys vande ^e Lares ghetrouw van aerd,
Met grote costen ende heerlijckheyt,
Rijckelijc bereyt met begeerlijcheyt.

De welspreeckende ^f Genius voerde 'twoort,

Segghende, dees Vrouw, wiens schoonheydt elck bekoort,
Heeft een Man ghetrouwt die't al verwint,
En al betemt datmen ter Werelt vint.
Ist saecke dat sy hem blijft onderdaen,
Doende in als na het naerstigh vermaen,
Van den Man, die daer schijnt in't beginne,
Wat strengh en moeyelijck in haer sinne:
Soo werdt sy van schoone Kinderen Moeder,
Oock een achtbaer Wijf onder sulcken hoeder.

't Is die man die vruchtbaer Ackers dinghet,

Over Zee vaert en Coopmanschap bringhet.
Die de Steden sticht, beschermt en vermeert,
Den heerlijcken mannen loflijcken eert,
Oock doorlughtigh maeckt en onsterffelijck.

Hercules werdt der Godheyt ervelyc.

Door dees man, die oock hoogh dede komen, ⁺
Die Werlt regerende de stede ^g Romen.
Quam die Stadt niet tot grooten machte,
Door der Burghers naerstighe eendrachte?
Die waren soo eel en vroom van moede,
Dat sy die stadt bouwden met haren bloede.
Om welcx rust sy gheen arbeyt en spaerden,
En vreed sochten met vyandtlijcke Swaerden.

Op dat het hylijc dan sy voorspoedigh,

Sal dese Heerlijcke Bruydt grootmoedigh,
Niet achten der Vryers minlijc smeken,
Noch der Speelnoten listighe treken.
Maer sal haer man lieven int herte binnen,
Soo dat sy ('twelck 'tgrootste is inder minnen)
Als een Spiegel 'tgedaente conterfeyt,
Haer man ghelijck zy in lief en leyt.
Doet sy dit, sy werd saligh en lofsaem.

† Fabula, is een versierde reden, uytdruckende de ghelyckenisse der waerheydt.

a Orcus of Pluto &c. is al een bediedenisse: hy wort gheheeten de God vander Helle, Vader der Ryckdommen, oock inswelger, om dat d'aerde alles verswelgt en weder voort brenght.

b Arbeyt.

c Traegheydt.

d Godinnen des Leven en Doodts: te weten, Cloro draeght den Spinroc, Lachesis is Spinsters, Antropos snyt den draet af van 'smenschen leven.

e Lares Huysgoden of Demons die d'oude aenghebeden hebben als Wachters van hare huysen

f God der naturen of der gasteryen en voort teelinghen. want d'oude gheloofden datter soo veel Genien als menschen waren.

+ De daden Herculis zyn yegelyc bekent
hy was de sone van Iupiter ende Alcmena.

g Romulus en Remus twee ghebroeders, zyn eerste Fondateurs van dat vermaerde Romen, (gheleghen in Italien aen de Riviere Tyber) int derde Iaer Olympiades Sext, dat soude zijn int thiende Iaer Ioatham des Konings van Iuda, naer de rekeninghe van Pomponius Atticus ende sommighe andere, hoe sy toeghenomen en gheweldight heeft, leestmen in Titus Livius daer den Leser ter noot gaen mach en Plinius sal hem daer af kunnen gherieven, Bruytgave * Laboris oft Arbeyt.

[fol. cccccviij.v]

 

En sal 'tquade gherucht dat haer quae naem

 

Door zijn lelickheyt haer toe heeft gebracht,

 

Blusschen: want die goet is, werdt goet geacht.

 

Soo sprack Genius met soeter talen,

 

Doe ging Labor den Bruytgaef voort halen.

 

^hEen wacker Haen, die den morghen verkondt,

 

ⁱEen Esel lydtsaem in't werck, sober van mondt,

 

^kEen stercke Osse, een porrende swepe,

 

^lEen moyelijc houweel, ^m en vanden schepe

 

Het ghevaerlycke roeder sorghvuldigh.

 

ⁿOock bracht hy een beschermend schilt geduldigh,

 

^oEen sweert door straf ende weere bloedig,

 

^pEen boeck der sinnen slyp-steen behoedig.

 

^qEen schrijftafel der ghedachten kouwe,

 

^rDrie vaten vol warme arbeyts douwe.

 

^sEen mudde wakens van moeyten wichtig,

 

^tMet vyf Kisten vol sorghe voorsichtigh.

 

Elc prees die gave loflijck over luyt,

 

^vMaer die mishaeghde den tederen Bruyt.

 

Diese eerst bespotte, en voorts verwerp,

 

Als zijnde te snoode, te hert en te scherp,

 

Voor so saerten en weeldighen Maget,

 

Welckx weecke ooghskens, beter behaghet,

 

Sijden Sloeyers, Halsdoeckens doorschijnigh,

 

Zweetdoecxkens, Spieghelkens, Christallinigh,

 

En Bedden, die door sachtheydt van Pluymen,

 

'tVermoeyde slapen doet rusten met sluymen.

 

Dit baerde toorn en twist vyandelijc,

 

Altydt tusschen Man en Wijf schandelijc.

 

So is Inertia met onwaerden,

 

Van Labor ghescheyden eer sy vergaerden,

 

Dien sy eenen scheyd-brief heeft gesonden,

 

Doende hem daer by al dit verconden.

 

Na dien ghy, o Labor, my, soo versmaedt,

 

Dat ghy gheen lieflijcker gift dan 'tghelaet,

 

Van u strengh aensight, treurigh om dencken,

 

My in't versamen hebt willen schencken:

 

Soo wil ick u gaven niet ontfanghen,

 

Hout die selfs, doet u dingh, ic ga mijn ganghen.

 

Dus sachmen dit nieu hylijck mislocken

 

Elck van hem beyden is zijns weeghs ghetrocken,

 

^xLabor werd Dienaer der wijser ^y Minerven,

 

^zInertia dacht buytens Landts te swerven.

 

Zy versach haer van nodruft traechelijck,

 

En nam tot haer Loeyheydt behaechelijck,

 

^aHypocrisi een goet schijnende quaedt,

 

Met twee maerten, een dom, een schalck van raedt,

 

Die inder Jeught by haer waren versaemt,

 

D'een ^b Frans d'ander ^c Desidia ghenaemt.

 

Als sy nu die ^d werelt also ginc besoecken.

 

Versaemde daer terstont uyt allerley hoecken.

 

Die wegen vol luyden, alleen om t'aenschouwen

 

Het lieflijcke gelaet der vermaerder vrouwen.

 

Zy saghen haer schoonheydt, oock van haer ghe sinde:

 

Die elck daer stilstaende prees, en oock beminde.

 

Daer sachmen elc om strijt vanden mercten listigh,

 

Vanden Ackers pijnlye, van Vierscharen twistigh:

 

Vanden Krijgh en schepen, (voor sorghligheyt open)

 

Wt alle winckelen hoopigh tot haer iopen.

 

Het was al den volcke een begeerlijcke luste

 

Hun te versellen inde heerlijcke ruste.

 

Elc prees ^e Inerciam, dat sy so wysselijck,

 

d'Ontsichtlijcken man, en gaven afgrijselyc

 

Zonder lang beraden hadde afgheslagen.

 

Want het alghemeyne Goddelyc behaghen.

h Een wackere gheest des Huysvaders ende Moeders.

i Gheduldigh inde arbeyt ende spaersaem.

k Aendryvende totten Ploegh ende onderhout des levens.

l Daer mede hy zyn Ackeren omwroet,

m en 'troer of bestier van zyn huysghesin heeft.

n Een dapperen voorstandt teghen haedt en achterklap.

o Een rechtveerdige wraecke vierig tot straffe der boosdoenders.

p Een boeck, d'oeffening om met verstant op alles te letten.

q Een ghedachtenisse der goeder zeden, en een register of onthout harer daghelyckschen handels.

r Drie middelen tot voorstant zijns huys, als nodruft, voortganck en vermeerdering.

s Vol vlytigheydts en waeckens.

t 'tBegin en 'teynde des Huyshoudens bestaet in sorghe, want hy wort inde kiste van sorghe begraven, ende laet d'andere vier kisten zijn erfghenamen.

v Traegheydt mishaeght al dese gaven, als daer mede niet ghemeyns hebbende.

x Arbeyt voeght sich by de Wysheyt.

y Den Arbeyt begeeft sigh in dienste vande Wysheyt, want Pallas Tritonia en Minerva is al een selfde Goddinne die de Veul besochte Athenianen tot Vooghdesse van de wysheyt ghekooren hebben, sy is na 'tsegghen van Pansania uyt Iupiters harsenen ghebooren, en Pallas ghenoemt, om dat sy (haer Vader helpende stryden teghen de Hemel-gestormende Reusen, den wreeden Pallant met haer eyghen handen doode: Tritonia noemt-mense naer 'tghetal van drie, daer verscheyde redenen toezyn, sommige duydent op de wysheyt, dat is, de teghenwoordige dingen te verstaen, de toekommende te voorsien, en de voorleden te ghedencken, oft dat die wysheyt wilt leeren, wel moet raden, recht oordeelen, en oprecht handelen. Minerva wortse geheten om dat sy den mensche vermaent, en door de wysheyt roept tot haer schuldighe plicht, Homerus, Lucianus, Ausonius, Cicero, Papinius, Virgilius en Ovidius getuyghen dat zy alder-eerst gevonden heeft het Naeyen, Spinnen en Weven, oock Steden te bouwen, Huysen en wagens te maken, 'tgebruyc van d'Olyf-Oly, maet-sang en Fluyten, Oorloghsche strijden te voeren, daerom sy oock Bellona ghenoemt en ghemeent wort te wesen de Goddinne des strydts.

z Traegheydt neemt schijndeugt, bedrogh en ledigheyt met haer tot staet-Iuffers.

a Schyn-deught.

b Bedrogh.

c Ledigheydt.

d De werelt heeft een sonderlingh behaghen in dese Iuffren.

e Prysen haer dat sy den Arbeyt hadde haer houlyck ontseydt.

[fol. cccccix.r]

 

Van haer soet aensicht en haer saertheydt vrouwelijck,

 

Was al veel te edel dan dat het houwelijck,

 

Van soo strengen man, onder onrusts wimpelen,

 

Haren ted'ren huyt met moeyten sou rimpelen:

 

^f Inertia ontfinck dit volck al te samen,

 

Minlyck ende vrindlijck noemende elck met namen.

 

En beloofde voorts aen hen allen te gheven,

 

Een gants onmoeyelijck en sorgeloos leven.

 

Volght, sprack sy, mijn paden alle stantvastelijck

 

En wilt ooc versmaden den ^g arbeyt lastelyc

 

Dat's mijn verworpen man, vlied hem t'allen steden,

 

Ghy hebt maer te voeden en slecht te kleden,

 

Een seer kleyn gesinde, my die u sal leeden

 

En mijn ^h Ghesellin, die is met kleyn te vreden,

 

Oock mijn twee ⁱ Maerten, een dijcker dick ontbijt,

 

Meer dan ons Maeltijdt cost, want arbeyt maect appetijdt.

 

Wy sullen ^k Murciam het Goddinneken soet,

 

Dienen ^l en offeren: niet met moordelijc bloet

 

Of met strenghe wieroock, maer met Cussen en stoel,

 

Met beddekens sacht en met slaep, der rusten boel.

 

Dees versaminge door die woorden smekelijck,

 

Van d'aentreckende vrou, sart, sacht en wekelijc.

 

Gewassen zijnde tot een menichte ontallijc,

 

Doorwandelt de werlt, daer den clap bevallijc

 

Van dat minlijcke wijf d'arbeyt mocht hinderen.

 

Midd'ler tijt began die voorraet te minderen.

 

Die spys wert seer dier, en 't volck te met bereurt,

 

Wat traegheydt vereenight wert door kommer ghescheurt.

 

Oock quam inde scharen een schricklyck duchten,

 

Ende dit niet geheel uyt valsche gheruchten:

 

Dat ^m Honger en ⁿ Gebreck twee Vorsten vervaerlijc,

 

Met grote dach-reysen haesten openbaerlijc.

 

Om te verstroyen die gantsche vergaringhe,

 

Immers dat sy nu al (o wat beswaringhe)

 

Met grooter macht waren geheel na by der hant,

 

Als die lichtelijcken en sonder wederstant,

 

Na 'tverniel der dingen haest waren gereden,

 

Door al die ledige Landen ende Steden.

 

In dit onversien quaet wast volck ancxstigh verbaest,

 

Des die voorbarighste by Inertie naest,

 

Haer twijflijc vraegden, wat in sulcker vresen

 

Tot hen versekertheyt best gedaen sou wesen

 

⁺ Daer wert den oppersten, die om ted're saken

 

Te vinden, kloeck waren, bevolen te waken,

 

Te vinden, te raden, en middel te spooren:

 

Eerst om dien Vyandt listigh te verstoren.

 

Voorts hoemen lichtelijckst' sonder arbeyts gedoghen,

 

Voor vrou Inertia spijs hebben sou mogen,

 

Nu vantmer daer vele treflijck en hoog vernaemt,

 

Opentlijck ^o radende datmen beroytheydts schaemt,

 

Spot, verwijt, ja die smerige bedel-brocken,

 

En duysent-verwighe dick-ghelapte rocken,

 

Met ander quaey saken eer soude aenvaerden

 

Dan 't schentlyc versaken van haer vrou vol waerden.

 

Die doot die 'teynde is van alder menschen clachten,

 

Hadden sy al ghelijc als Heylant te wachten.

 

Daer tusschen (seyden sy) heb elck een blyde moet:

 

So lanck die milde God ons mildelijc voet,

 

Valter wat onspoedighs tegen ons behagen.

 

Dat moetmen onachtsaem en lachende dragen

 

'tGedierte dervende kelders ende schueren,

 

Voedt ledigh en weeldigh de miltheydt der natueren.

 

So oock scheyden wy niet, als wijven swackelyck,

 

Van d'aengenomen Sect, soet en gemackelyck:

 

^pDie natuyr, 'tgheluck, en 't ghebruyck pracktijckelijck,

 

Sullen ons versorgen van alles rijckelijck.

 

Wat soudemen segghen of wy sonder soecken,

 

Ergens een schat vonden in eensame hoecken?

 

Of veel diere waren op Volck-loose stranden,

 

Wt verdroncken Schepen ons quamen ter handen,

 

Of oorlogh en sterfte de luyden so plaegden

 

Dat syse al t'samen soo ancxtigh verjaegden

 

Dat elck zijn rijckdomen verliet gants onbehoet,

 

Die wy onder tytel van vry-verlaten goedt

 

Dan tot ons eygendom aenvaerden rechtelijck?

 

En of oock sommige door vreese knechtelijck

 

Van d'aenstaende quaden den Ster-kijckers kondigh

 

Vande ^q wraeck-Goddinne, alder sielen sondigh,

 

Vanden uytersten dagh, van 'tgrouwelyck oordeel,

 

Of van ^r Radamantho verschrickt t'onsen voordeel,

f Traegheydt ontfanght Schyndeught, Bedrogh ende ledigheyt.

g Labor,

h Schyndeught.

i Bedrogh en ledigheyt.

k Murcia, als ghetught Hermolaus in Plinio is befaemt gheweest voor Goddinne van de luyheydt en onachtsaemheydt, ghelyck Strenue vande sorghvuldigheyt en vernufticheyt, want Murcidam is by den ouden, onweten ende onachtsaem ghenoemt gheweest, als Festus ghetuyght, dese Goddinne hadde een kleyn Tempelken onder den Berch Aventine, de welcke oock by de ouden Murcus ghenoemt was, Murci sunt, homines timidi & igna vi, dat zyn bloode ende onwetende menschen.

l d'Ouderen offerden bloedt van menschen of beesten,

m Honger ende

n Gebreck bestormen haer, sy worden van Ovidius in gedaente van vrouwen beschreven, seer leelyck en mismaeckt.

+ Bedrogh loert op middelen.

o raetslach der ledigheyt tot alle practycken.

p

q

r Radamantus wort sone van Jupiter en Europa gheacht te wesen, en was vermaert van weghen zyn seltsame verstant, gematigheydt, en oprechtigheyt, daerom hy tot een ziel-richter inde Helle was ghestelt, met Minos en Eacus, oock Jupiters sonen, als Homerus, Virgius en Ovidius dat verhalen.

[fol. cccccix.v]

 

Soo mildt mochten werden over haer rijcdommen.

 

Dat sy, of om die Helle veylig te ontcommen

 

Of om te volbrengen haer beloften devoot,

 

Verdienstelyc gedaen, in lyfs ancxt en noot,

 

Vrywilligh haer goeden ons-luy quamen, schincken.

 

Mochtmen dan niet lustigh poppen ende drincken?

 

Altyt salmen vinden verwaende roem-gierig,

 

Eenvuldighe milden, veel yv'rige vierigh,

 

Die ons voorsien sullen van kleed, spijs en drancke,

 

En dat om Godes of om der menschen dancke.

 

Maer of dese dinghen dan noch al ontbraken,

 

Soo heeftmen niet vergeefs Gasthuysen doen maken.

 

Oock vintmen gaeld'ryen, huysen, luyffens, boghen,

 

⁺Ja tonnen, die ter noot huysen strecken mogen.

 

Wat lant is doch soo naeckt, so arm en so gheplaeght,

 

Dattet gantsch gheen ruygh hoy, of warm stroy en draeght?

 

Wildy van decselen verstaen den besten aert,

 

⁺'t Is diemen om niet krijght, diens verlies niet beswaert.

 

En die derft het ghequel van 'tgedierte 'groejelijck,

 

d'Welck der burghers bedden plaeght met waken moeyelijck.

 

Entlyck soo mocht henluyden nemmermeer gebreken,

 

Veel voedende kruyden noch ooc klare beken.

 

't Onbehoeftigh gelt meest, is seltsaem, en cost sweet:

 

Maer die noodruft cost niet, is licht en elck ghereet.

 

Die daer mede ghenoeght, mach sonder swarigheyt

 

Volghen ^s Inertiam, Goddin vol klaricheyt.

 

Sonder t'eeniger tijdt den moeyten te lijden

 

Van't lastighe delven, van't ghevaerlijck strijden,

 

Van't ancxtige seylen, ende van alle saken,

 

Die al 'tonwijse volc verdrietigh doen waken

 

Elck ga daerom voort, ende ontfang troost-moedigh

 

'tAenkomende gebrec met honger verwoedig.

 

Sy mogen niet duyren, maer moeten haest enden,

 

Sy door genoechsaemheyt, of wy, door haer schenden.

 

So spraken eenige van schijn als ^t Sybillen:

 

Sommige riepens luyt, om't volc te stillen

 

Met een vrymoedigheyt al te ontamelijck,

 

Prijsende den bedel naect en onschamelijck.

 

Dit waren meest Griecken, naemlijc ^v Antisthenes,

 

⁺Oock Crates van ^x Theba, die hont ^y Diogenes,

 

Met noch meer andere van dien volcke klappigh,

 

Al lieve vrundekens van ledigheyt snappig.

 

^z Dese badt haer Vrouwe blymoedigh te wesen,

 

Segghende, dit raden Geleerden gepresen.

 

Die onder die griecken uwen vluchtigen man

 

Eerst herberge weygerden, en hebben voortan

 

Vwen Echt-scheydinghe met veel boecken ghelooft,

 

Dees verlaten u niet, al goldet oock haer hooft.

 

Grijpt eenen goeden moet, want die palen uws Rijcx

 

Sijn seer wijde verspreydt, men vint gheen haers ghelijcx.

 

Oock was dees Leer den volck soo lief door 'twel praten,

 

Dats' hen elck sou schamen u nu te verlaten.

 

Dus hout dese Leere, mydt sorgh en blijft gherust.

 

Dese redene gaf 'tmiddel volc een onlust.

 

^†Dat vervuldet alle met treurige klachten,

 

Seggende, honger waer so niet te verachten.

 

Best waert dat Labor quam wonen by wenighen,

 

Om met ^a Inertia hem te vereenigen.

 

Want het waer een nut man, immers by de leken,

 

Soo voortijdts menighmael treflijck waer ghebleken.

 

Men mocht haer ^b Laborem somtijts doen ghenaken,

 

Maer wachten hem aen den vooghdy te geraken.

 

Haer geselschap waer hem niet vorder te gehenghen,

 

Dan wat doende dat haer oorbaer mochte brenghen:

 

Om honger en kommer veyligh te verjagen

 

Zulcx morde 'tgemeen volc, maer hun ancxstigh klaghen

 

Bleef geheel ongeacht vanden groten instaet

 

Zo gants vyantlycken was ^c Labors naem ghehaet.

+ Diogenes Cinicus woonden in een Tonne.

+ So schoon can de ondeught haer volcxken preken.

s traecheyt

t Sibillen waren Propheterssen, die 'toekomende costen voorseggen, en worden by d'oude in grooter eeren gehouden.

v Diogenes Laertius lib. 6. int beginsel, segt dat Antisthenes was van Athenen geboortigh, en in Philosophia gestudeert heeft, ten tyde van Socrates en Plato, hy is 'thooft ende vinder geweest vande Cynique secte, en heeft tot scholieren gehadt Diogenes, Crates en Zeno, arm en onnut als een bedelaer was zyn leven, en is onbeschaemt (doch met smerte) als een hont gestorven,

+ Bewys vande bedelerye.

x was sone van een Absconde, en een van de eerste Disciplen van Diogenes, by wien hy gestudeert heeft in dien hontsche en bedelsche Philosophia van Antisthenes, hy heeft luy en lecker geleeft, ja andere dat leven seer aen gepresen, als sommige van zyn schriften betuygen, siet Laertius, lib. 6.

y Laertius lib. 6. p. 369. seght: dat Diogenes toegenaemt Cynicus dat is honts, was van Synopeen, sone van een wisselaer, hy quam t'Atenen, vluchtig synde om vals gelt dat hy gemunt hadde. en wiert scholier van Antisthenes. hy leefden op den bedel als de voorgaende. geen ander huys oft woning hebbende als een tonne. zyn spreucken waren aerdigh maer bitter en scherp. berispende al de werelt. als een bassende hont. hy verwierp alle de gheschencken van Alexander de groote. ende en verweerdigde hem niet om Alexander te gaen besoecken. hy wilde oock liever sout t'Athenen eten. dan de leckerny (onder dienst) aen de Tafel van Craterus, hy sterft na 'tseggen Demetrius op den selfden dagh dat Alexander de groote starf in Babilonien.

z Ledigheyt spreeckt traegheyt moet aen.

† Murringhe des volcx tegen ledicheyt.

a Traegheyt.

b Arbeyt.

c Arbeyts:

[fol. cccccx.r]

 

Doe is d'ander maerte ^d Fraus in schalcheyt aerdigh,

 

Op haer knien gevallen voor haer Vrouwe eerwaerdigh,

 

Die welck zy wenschende een gherustigh leven,

 

Aldus looflijck aensprack met een stem verheven.

 

Daer is gheen sake die dit dreyghen rouwelijck,

 

In allemans oogen, voor my maeckt grouwelijck.

 

Als die alleen ghenoegh al 'tVolck can versorghen.

 

Andere dienstmaerten hebbende den morgen

 

Doorghebracht int schicken vanden plumagien,

 

Crul-priemen, kuys-doecxkens, en ander ciragien:

 

Meynen dan, zy hebben haer dinghen seer wel ghedaen,

 

⁺Voor sodanighen Maerte en sie my niemant aen.

 

Al dit doe ick mede, na mijns Vrouwen ghevoegh,

 

Maer schicke daer boven dat van als zy ghenoegh:

 

Van als dat noodtlijck is, en datmen mach wenschen,

 

Tot ghenoegh-doeninghe van 't begheeren der menschen.

 

Groot is het vermogen dat ick ter Werlt hantere,

 

Veel vermach ick by 't licht, maer by 't doncker noch meere.

 

Want ick door mijn listen (al schijnen zy eerloos)

 

Mijn vyant betemme ende make weerloos.

 

Dit maeckt mijn dienst nootlijck in dees vergaringhe.

 

Om van noot te vryen in sulcke beswaringe.

 

⁺Want die daer wil volgen dees edele vrouwe

 

Luy en Lecker leven, veyligh sonder rouwe:

 

Sonder sorgvuldicheyt in geluck bestendich

 

Moet sijn, of kromvingert, of ten minsten behendigh.

 

⁺ Hy moet oock verachten die ydele namen

 

Versiert by simpelen, die sich abelheyt schamen.

 

Wat nut komt van deught? van 'thovaerdigh romen?

 

Van onnutte liefde, en diergelijcke dromen?

 

Faem vult (als wint) het oor, maer 'tghelt, buyck en kisten,

 

⁺Dus hoortmen nae Rijckdom te staen met veel listen.

 

D'inkomsten te meeren, en daer te begraven,

 

Is 'tGoudt in de Kiste, 'tSchip is inde Haven.

 

Daerom al ghy mannen, die mijn reden ooc hoort,

 

Sydy te recht mannen, so schickt u nae mijn woort.

 

Schickt dat ghy genoegh hebt, dat ghy veel guldens somt.

 

Niemant sal (ghelooft my) vragen van waer 't u komt.

 

⁺ Die grove versieringh die wy van deugde lesen,

 

Van ons plompe Ouders in d'oude Werelt ghepresen,

 

Is nu al veroudert, versuft, en uyter tijt.

 

't Is maer een werckheyligh, die 't leven met haer verslijt.

 

Ooc en is glori niet dan een valsch geruchte,

 

Een vreught die lancksaem komt, maer scheyt metter vluchte.

 

En werdt doch ten laetsten van den laetsten dagh bedeckt.

 

^e Aengaende die liefde, werdt recht voor zot begeckt.

 

Vindtmen oock op aerden spotlijcker dwaserye,

 

Dan inde zotte liefd'. Welcx blinde raserye

 

Ongelijck doet lijden met gelijcke sinnen,

 

En ander luy boven hen selven beminnen?

 

Hoe veel nutter ist datmen hier op aerden

 

Boven allen aencleeft, en houdt in waerden,

 

Sodanige saken, daer door men verwerve

 

Kost en kleederen, huysen ende erven,

 

^‡Leegheyt, weelde, ghemack, en al ons begheeren,

 

Suyverlijcxkens gheciert met Namen van Eeren?

 

Ick meyn liste, valscheydt, dubbeltheydt, moeyterye, ⁺

 

Wijckingh van 't woordt, smeeckingh, ende Lof-tuyterye.

 

Want dit heet nu wijsheydt, kloeckheydt, en trouwe.

 

So ick 's menschen leven als in een spiegel schouwe,

 

Ick sie (niet in't doncker) in hoecken of Winckelen,

 

Niet seltsaem, niet by den Apen of Scheminckelen,

 

Maer) by lichten dage daeglijcx exempelen,

 

By Menschen opt Raedhuys, in der Goden Tempelen,

 

In Coninghen Hoven, op Merckten, in Vierscharen, ⁺

 

Als oude Kle'erkoopers, Taelmans, Makelaeren,

 

Paerdekoopers, Lodders, Wijnheeren, Woeckenaren,

 

Juweliers, propheten, die sterren begapen,

 

Alchemisten gierigh, en Heydensche Papen

 

Die al deur den raedt by my hem gegeven,

 

V deden verwinnen, o Princes verheven.

 

Al dit machmen oock zien in den natuerlijcken aert ⁺

 

Van 'tgedierte inde zee, inde Lucht, en op der Aerdt,

 

'tWelck alt saemen verkrijght gemackelijck voetsele,

d Bedrogs aensprake

+ Pryst haer selven.

+ Raedt tot steelen en behendicheyt.

+ Veracht eer, en lofbaer Name.

+ Raet gelt-gierigh te worden.

+ Veracht de deugd.

e [De Poëten fingeren, datter een Godinne is, Venus genoemt (gesproten sonder Ouders uyt de Zee) die de herten en ghemoeden der menschen t'samen bint, daer mede verstaende de aenlocksels, waer mede haer de menschelycke natuer behelpt, en een groote kracht heeft, als de daedt dat selve betoont, uyt welcke aenlockselen wort geboren den lust om te genieten het beminde, daer zy by voegen dat Venus een Soone heeft, Cupido genoemt, die voorsien is van boog en pylen, met een brandende Fackel, waer hy mede quetst en wondet het herte der Goden en Menschen, betekende de prickinge en vierigheyt van liefdens passie, als zy geplaetst is in onse ziele. Wat meer van Venus en Cupido valt te segghen, leestmen overvloedigh by L. Giraldus, N. de Contes en V. Cartarij.]

‡ Raet tot alle bedrogh en valscheyt.

+ Vergelyct des Werelts bedrieghlyckheyt.

+ Meest al 'smenschen doen strect tot eygen baet ende bedrogh.

+ Exempel in't ghedierte.

[fol. cccccx.v]

 

Deur eens anders schade, en bedroghs versoetsele.

 

Ick ben een Dochtere der kloecker Naturen,

 

⁺Die minlijck en stadigh al van d'eerste uren

 

Den sterflijcken menschen uyt vrundlijcken jonsten

 

Onderwesen hebbe mijn nutbare konsten,

 

Dus drijft uyt u Herte des ancxsts ellendigheydt,

 

Men sal haest door't beleet en kloecke behendigheydt

 

Van ^f Maie zoon en my, met listige kluchten,

 

Armoe en gebreck schandelijc sien vluchten.

 

Als ^g Fraus dees dinghen hadde met konste vertaelt,

 

Hevet haer by den Volcke groote jonste behaelt,

 

Want behalven dat elck lichtelijck konst mercken

 

Dat zy de waerheydt sprack ghesterckt met elcx wercken,

 

Kreeg die reden ^h Fraudis noch veel grooter gheloof,

 

Door't getuygh van menigh vernaemt wijs ⁱ Philosoof:

 

Philosopherende met hande konstelijck,

 

En Fraus vereerende met monde jonstelijck.

 

^kIck, sey d'Abderiter ben mijn Meester ontvloghen,

 

^lEn heb Theodocen mijn Vrundt fijn bedroghen.

 

^mIck, sprack Demosthenes gingh stom het recht buyghen,

 

Ende 't onrecht stercken door mijnder silver huyghen.

 

ⁿIck, riep Platoos Jongher, heb mijn meester veracht,

 

Een hoopwerck van loghens waerschijnlijck voortghebracht.

 

Somma elc prees om seerst Fraudis groot vermoghen,

 

Als zy maer wert ghesterckt door konstighe loghen.

 

Alle die ^o schijnwijsen onder mantels heylig

 

Presen den raedt Fraudis voor nut, goet, en veyligh.

 

Doe scheen ^p Inertia we'er wat te bekomen

 

Soo door d'Exempelen der Griecken uytghenomen,

 

Als door Fraudis reden met konst cierlijck besmuckt,

 

Die haer sin den scharen heel vast in had gedruckt.

 

Doch bleef haer hert ontrust en twijflijck beladen.

 

Want Honger en Kommer hielt zy d'argste quaden.

 

Ende voorsag daer by (hoe seer elc dat deckte)

 

Dat haer doen en laten al tot Kommerstadt streckte.

 

Die raedt van de eerste maeckte haer ^q onlustigh:

 

Als een hinderingh strengh van de weelde rustigh,

 

Van gherechtjens lieflijck, en van leckerheyt soet,

 

Al 't welck zy begheerde als haer opperste goet.

 

Oock stelde Fraudis raedt haer niet heel in vreden.

 

^rAlsoo die den Wetten en straffingh der Steden

+ 't Bedroch schynt een Dochter der nature te wesen, om dat sy met redelycke en onredelycke gedierten ter werelt komt.

f Het kommen over een Hesiodus in sijn Teogonide, Orpheus en Homerus in hun Goden Lofzangen, dat Mercurius is den zone van Jupiter, en de Nimphe Maia de Dochter van Atlas, hy was ghehouden den bode van Jupiter, en seer behendigh dief te wesen, Lucianus in sijn t'samenspraeck van Apollo ende Vulcanus, schryft, dat hy van in moeders Lyf scheen te versieren midlen te stelen, en selfs int werck leyde, so haest hy gheboren was, hy is oock den eersten Koopman geacht, hem worden veel konst-vindinghen toegeeyghent, sijn werck ist oock d'afghestorven zielen nae Carons Oever te leyden, Hermes wordt hy int Griecx genoemt, om dat hy der Goden Tolck oft Taelman soude wesen, en Mercurius is soo veel als een woort oft reden, Cicero beschryft dat Mercurius den Egyptenaers de Letteren en wyse van schryven heeft gheleert.

g 'tBedrogh wint de herten door haer schoon spreken.

h Bedrogh.

i Bewyst haer doen merte Philosophen.

k Democritus van Abderee, stadt in Tracien, heeft geleeft omtrent 't Jaer des werelts 3942, oft naer Laertius Lib. 9 int Iaer 3505. inde 80. Olympiade, hy is in sijnen tyde een deftigh en gheleerdt Philosooph oft wijsgier gheweest, die naer Plinius Lib. 4. cap. 11. ende Aelianus Lib. 4. van sijn gemengelde Historie, belacht heeft de zottigheden vande werelt, en alle d'ydelheydt daer mede hem den mensche afslooft, hy op't uytgaen van sijn leven ghekomen sijnde, verlengde, oft onderhiel dat noch dry daghen met het broodt daer hy aen roock, tot dat het Feest van Ceres ghehouden was, en sterf int 198. Iaer sijns ouderdoms, by na sonder pyne, oft wee ghevoelende, nochtans dit schynt den sin te wesen, dat hy heymelyck ontvluchtende van sijn Meester, te Athenen quam, en dat hy aldaer, verachtende alle Eere, niet wilde bekent wesen, hoewel hy Socrates kende, seyde hy nochtans, ick ben te Athenen geweest, maer niemant heeft my gekent.

l 'tSchynt dat Democritus sijn Vrient bedrogen hadde: want door de wetten was verboden, dat niemant sijns Vaders begraeffenisse moght hebben noch gebruycken die sijn Vaderlycke Erffenisse hadde verquist en doorghebracht, en om dat Democritus daer door op yeders tonge was, seyt Antistenes, dat hy om yders klappery te ontgaen, voor den dach brachte sijn boeck, gheheeten Diacosmus, 't welck alle sijn andere wercken te boven ging, waer door hy tot soodanighen eere gheraeckte, datmen in plaets van hem meerder schande na te spreken, gheschoncken sijn 500. Talenten, en naer sijn dood tot sijnder ghedachtenisse, kopere beelden opgerecht, en bewees alsoo, dat hy sijn Vaderlycke Erve aen noodige wetenschappen besteet hadde, welck soet bedrogh hem tot grooter Eeren brachte.

m Demostenes is een treflyc redener geweest by sijn leven t'Athenen, die door ghedurighe arbeyd en veel nacht-waken ghekomen is tot den hooghsten trap van welsprekentheydt, en den roem onder den Griecken behouden heeft vanden kloecken welsprekert te wesen, daerom die van Athenen hem dickmael in haer stad-saken gebruyckt hebben, maer eyndelyc verloos hy alle sijne achtinge door dat hy hem met ghelt hadde laten omkoopen, en Herpalus die hy eerst teghen ghesproken hadde int recht) mede viel, Herpalus was ghevlucht uyt den dienst van Alexander, en quam t'Athenen met al sijn goedt en Galeyen, versoeckende onder haer te schuylen, d'ander Orateuren greetigh sijnde naer sijn gout en silver begonsten terstond voor hem te spreken, wtgesondert Demosthenes, die d'Athenianen raden hem te verdryven. Herpalus siende dat sijn saken slecht stonden soo hy dese man niet de mondt en stopte, zondt hem des nachts eenen schoonen kop met 20. talenten. Demosthenes dese Gifte ontfanghen hebbende ginck 's morghens naer den raedt, hebbende sijn hals omwonden met wolle doecken, hem veynsende niet te konnen spreken, maer sijn bedrogh daer na uytkomende, en wilde hem 'tvolck noyt meer hooren, eyndelyck gebannen sijnde wt Athenen, en vresende Antipater inde handen te vallen, vergaf hem selven met vergift dat hy uyt een schryf-penne soogh.

n Aristoteles zoone van Nicomachus en Prince vande Peripatetique Philosophen, is (naer Diogenes Laertius verhaelt) de Discipel van Plato, sijnde hem afghegaen by sijn leven, ende 't hooft gheworden van een besondere Secte, doende sijn Meester die schande aen dat Plato van hem gheseyt heeft: Aristoteles heeft ghedaen, en doet ons als de jonghe Veulen die eerst ter werelt komende achter uytslaen met de voeten teghen haer Moeder, hy is niet tegenstaende een treffelyck Philosooph gheweest in sijn leven, en leer-Meester van dien Grooten Wereldt-winner Alexander daer hy groote gunsten af ghenooten heeft, maer eyndelijck uyt Athenen gevloden sijnde mom eenighe beschuldinghe, is te Chalcis ghestorven door vergift dat hy over hem droegh oudt sijnde 70. jaren.

o Philosophen.

p Ledigheyd verquict haer eenighsins.

q Is noch onlustigh.

r Vreest de straffe.

[fol. cccccxj.r]

 

Onderworpen ware, en mitsdien gevaerlijc,

 

Oock voor onachtsaemheydt onvry en beswaerlijck.

 

Haer angst werdt noch vermeert door den spieders listigh,

 

Die brachten dat ^s Labor haer man, die zy twistigh

 

Van haer had verstoten, en schandelijck verjaeght,

 

Door Palladis hulpe, een seer naerstighe Maeght,

 

Tot een nieuw Huys vrouw nu hadde verkreghen,

 

De de wraec-Goddinnen verbitterden tegen

 

Haer Mans verachtersse, om den gheleden spijt.

 

Maer van alle sorghen wert zy geheel bevrijt

 

Door ^t Hypocrysie haer gesellin getrouwe,

 

Al was die een trage en mackelijcke vrouwe.

 

Dese ziende des volcx meeninghen twee-drachtigh,

 

En haer waerde vrundinne in angst twijfelachtigh,

 

Is op een heuvelken traghelijck gesteghen,

 

Daer elck haer moght hooren en verstaen te deghen.

 

Ende tot het swijgen gedaen hebbende teken

 

Began zy statelijck aldaer dus te spreken:

 

⁺ Waer't niet so dat de jonst van mijn ghesellinne,

 

Oock die Liefde (Vrunden) daer met ick u beminne,

 

My dronghen te segghen 'tgunt in my leyt verholen:

 

Ick soude het swijgen, my ernstlijc bevolen,

 

Als ick in d'oorde ^v quam van Murcea Godinne,

 

Geensins breken, noch ooc den verholen sinne

 

Die elck mensch wijs sijnde voor hen selver alleene

 

Behoort te verberghen niet int gemeene,

 

Dus onbeveynsdelijck hier hebben geopenbaert.

 

Maer ziende dat twijfel u angstigh maeckt vervaert,

 

Deur 'tgheschil der wijsen int minste quaet te kiesen

 

Van de soete vryheyt of weelde te verliesen,

 

Gemerckt onse saken so sorgelijcken staen

 

Dat wy eenen van dryen nootlijcken moeten aengaen,

 

⁺Dat d'eerloose bedel, of die strenghe Wetten

 

Die ons in onghemack of in anghst souden zetten,

 

Of (daer my af gruwelt) het lastigh gedogen

 

Van ^x Labors ghebiedt, dien wy hebben verspoghen.

 

So is mijn voornemen van dees wichtighe sake,

 

Te toonen hoemen best met goeden gemake

 

⁺Die soete ledigheyt beschermen sal moghen,

 

En veyligh ontgaen d'angst nu staende voor ooghen,

 

Ist dan saeck dat ghyluyden my soo veel helpt in desen

 

Als u de hulp mijns raets wel nutbaer mach wesen:

 

Soo suldy verstaen dat mijn behulpsame daedt

 

V so oorbaerlijck is als mijn vernuftighe raedt.

 

Daeromme gelijckmen in alderley conste

 

Een beginsel voor-stelt naecktelijck op 't ronste:

 

d'Welck men voor seecker houdt, en dat in sich besluyt

 

't Gantsche stof der saecken, die men leert en beduyt:

 

So bestaet my nu oock u wat Wetten t'ontbinnen,

 

Daer by (als by een loos) d'een d'ander mach kinnen.⁺

 

Die ons een Compas sijn om wel op te mercken,

 

Int stieren van al ons woorden en wercken.

 

Die dinghen dan daer in ons alder veyligheydt,

 

Ende d'inwendigste verborghen heyligheyt

 

Van onse Godinne Murcia is geleghen:

 

Moet elck als sijn A.B. leeren, weten, plegen

 

En stadigh bedencken, by dage, by nachten,

 

Ick salse u segghen, elck wilder op achten.

s Arbeydt.

t Schyn-deught soect met haer leydighe mondt de menschen te verleyden.

+ Begint haer aensprake.

v D'ordre, Willekeuren oft Wetten van de morsighe Godinne worden u hier na verhaelt.

+ Stelt voor den Bedel, diefste en arbeyd.

x Arbeyts.

+ Helt na de ledigheyd en Luy Lecker Leven.

+ Leert de middelen om daer toe te geraken.

[fol. cccccxj.v]

 

^yHoudt met Harpocrates den vingher op den mondt.

 

D'arbeydt prijst met woorden, versaeckt hem in 's herten grondt.

 

Drijft van u naerstigheydt, sorghen, ende medelijden.

 

Bemint onachtsaemheyt, dientse t'allen tyden.

 

Rijckdom ontfangt, wilmens u ter schenck aen tellen.

 

Melckt den gouden Schapen so lange d'elders swellen.

 

't Recht van Tafel en Bedt en wilt geensins breken.

 

Den wellust bemantelt met onsichtigheyts treken.

 

't Ghelaet en wesen draeyt na draeyen der zonnen.

 

Wie hier in anders doet die sy overwonnen

 

Als die ^z Inertiam trouweloos heeft versaeckt,

 

't Gheselschap verlaten hem self ellendigh ghemaeckt.

 

Dit sijn dan die Wetten, dit sijn die Sacramenten,

 

Die Vrou Inertia gheeft in hare Tenten.

 

Sy sijn kort van woorden, maer van sin lanck en breet,

 

Dus ist noodigh dat elck dit vast van buyten weet.

 

Om ons doen en laten in alder manieren,

 

Al ons leven deure daer na te stieren.

 

⁺ Veel Griecken vercierden voormaels traegheyt ledigh,

 

Metten schoonen naem van Philosophy zedigh.

 

Om so te geraken achter der weelden Kist.

 

Maer 't is alt'samen schendelijck gemist.

 

Sy hoopten in leegheyt te smetsen verstandelijck,

 

Maer haer zotheyt brachtse in lijden schandelijck.

 

Dus moetmen besorghen met loosheyt vlytelijck

 

Dat ons niet op en koom die spot verwijtelijck.

 

So moet elck eerst weten voor seecker en ghewis

 

⁺Dat de mens des menschen meest vyant is.

 

So ons 't oude Spreeckwoort constelijcken ontdeckt,

 

Dat d'een Mensch den ander een Wolf of Duyvel streckt.

 

⁺ Hierom zy elck altijt vlytigh op sijn hoede

 

Dat oock 't minste deelken van sijnen ghemoede

 

Den volck niet kondt zy, elck moet naerstig besorghen

 

Te gaen in visibel, vermomt, bedeckt, verborghen,

 

Alle dinck te heelen moetmen altijt pijnen

 

Met hertneckigh swijghen, of met Eerlijck schijnen.

 

Maer om 't vernemen van 's volcks verholen saken

 

Moet elck van ons looflijc spooren en waken.

 

Want eens anders secreet op goet gheloof te verstaen,

 

Meert groot achtbaerheyt, en hout den volcken onderdaen.

 

Den jonstighen name vander eenvuldigheyt,

 

Arbeyt de bewaren met alder geduldigheyt.

 

Maer d'eenvuldigheyt self drijft van u gheringen,

 

Want zy is 't zotste en sorghlijckste alder dinghen. ⁺

 

Sy slacht d'Olye, die is uytwendigh gesont

 

Maer inwendigh quetst zy, dit 's alleman niet kont.

 

Men vindt oock sonder al gheen gedaent des ghemoets

 

Dat ons meer onlusts, meer schaden, meer teghenspoets

 

Toe mach brengen dan ware eenvuldigheyt zot,

 

Als wy onder haer staen, en doen na haer ghebot.

 

Wederom is zy nut, en dient ons grotelijck

 

Als zy by and'ren woont, en 'therte ontdeckt blotelijck. ⁺

 

So dat haer slechte tonghe ons int hert doet kijcken,

 

Sonderlingh als dit valt by Moghenden Rijcken.

 

By versufte mannen, by yv'rige wyven,

 

Of by doorbrenghers, daer 'tghelt doch niet mach blyven.

 

Dits ons nut als and're, 'tsijn ouwen of Jongen,

 

Haer open hert dragen op haer zotte tongen.

 

Maer wy moeten ons tonghen diep int hert verberghen,

 

Of wy sullen dwaeslijck ons goede Staet vererghen.

 

Komt ons yet voor te doen dat nut schijnt te wesen,

 

So staet ons om te zien, en voor al te vresen, ⁺

 

Of daer inne oock zy ghemeenschap met aerbeyt,

 

Ons hatighe vyant, vol verdriet, vol swaerheyt.

 

Want waer hy eenigsins inne is te duchten,

 

Dat slaet flucx vander handt, dat wilt terstont vluchten,

 

Want Labor is herdt, strengh, scherp, ende moeyelijck,⁺

 

En om 't stadigh slaven den traghen verfoeyelijck,

 

Die Vrou Inertia gaet betomen fellijck:

 

So haest men hem ontfangt vrundtlijck en ghesellijck. ⁺

 

Lust ons dan rustig in weelden te verblyden

 

Men moet dees Vader van sorghen en onrust myden.

 

Ende soomen ter werelt vier groote saecken ziet,

 

Boven al vol stoornis, onrusts, moeyte, en verdriet,

y [Hier worden ordentlyck achtervolgens beschreven de Wetten en Leeringhen van Murcia en Inertia, die neghen int ghetale sijn, en aenmerck-waerdigh, om eyghentlyck en wesentlyc de Natuur van 't Luy en Lecker Leven af te malen. D'eerste leert swyghen, dat schelmen en Dieven in haer boosheyd te pas komt, om dit te veyligher te pleghen. 't Beeldt van Harpocrates met den vingher op de mont betekent stilswygentheyd, d'Oude Egyptenaers noemden hem den Godt der silencie, dat is: Van swygen heelen, oft heymelyck verborghen te houden, 't welck wel een vande Deughdelyckste goede zeden syn die Pythagoras sijn Leer-jeughd leerde, hun voor d'eerste school-les vyf geheele Jaren liet swygen.]

z Traegh-heyt.

+ Bewyst het mette Griecsche Philosophen.

+ Leert arg en deurslepen daer in te wesen.

+ Oock beveynst en op sijn hoede.

+ Sy veracht d'eenvuldigheyt.

+ Pryst die in andere om haer voordeel.

+ Raet den arbeyt te vlieden en schuwen.

+ Arbeyd.

+ Traegh-heydt.

[fol. cccccxij.r]

 

⁺Als een Echte Vrou, 't Hof, een Schip, en een Acker,

 

Soo moet elck die vlieden voorsichtigh en wacker.

 

Want soo wy ons alsulckx met ernst ondervinden:

 

Terstont sal arbeydt ons vangen, kluyst'ren en binden.

 

Doch machmen hier bruycken bescheydenheyt matelijck.

 

⁺Want dees dinghen van selfs niet sijn so hatelijck?

 

Datmen die behoort te drijven uyt ons fuycken

 

Alsmense sorgheloos sonder Arbeydt mach bruycken.

 

Quaem een ander mans wijf, jonck, rijck en schoone,

 

Een licht-gheloovigh Prins draghende die Kroone,

 

Of een yveraer milt in ons duystere laghen,

 

Ick versta niet datmense daer uyt sou jagen.

 

So is mijn sin niet dat men 't Schip verachte

 

Als hy ter nootlijcker reys om niet krijght de vrachte,

 

Sonder dat gy daer in iet behoeft te wercken.

 

Dat kondy nu oock licht vanden Acker mercken.

 

Wert u een vruchtbare besproken of gegeven:

 

Weyghertse niet, zy dient tot Luy Lecker leven.

 

Want sulcx ^f Inertia in rust doet volherden

 

Als zy van anderen voor ons bearbeydt werden.

 

Maer dit al is weder hatigh, pijnlijck en leet,

 

Als het gheen vrucht en gheeft, dan door ons Arbeyt en sweet.

 

Dese beduydinghe kan die vroede rapen,

 

Wt die verholentheyt van de gulden schapen

 

^gVan Medea ^h Jason en sijn ghesellen,

 

ⁱVan 't Gulden Vlies vermaert, door't Poeetsch vertellen.

 

^kIck verstreckte Iason en Medea jonstelijc.

 

En ick leerde hem die Tovery konstelijck.

 

Waer door die wackere en sorghvuldighe ooghen

 

Van den Herders verblindt waeren en bedroghen,

 

En die beschermende wapen vanden gouden klomp,

 

Wt gierigheyt eerst scherp, onsnedigh werden en plomp,

 

Als die schalcke Mannen door schijndeught vermaert

 

Dien rijcken Koning als een Schaep eenvuldigh van aert,

 

Soo behendelijck van sijn rijckdom hebben berooft.

 

^l Daerom o ghy alle, die my hoort en ghelooft,

 

Nadien het lieve lijf ons naeste maeghschap soet

 

Altydt besorght moet sijn, en weeldelijck gevoet,

 

Welck lijf wy gevoelen en weten dat wat is

 

Sonder 't welck wy niet en sijn noch doen, dit's gewis,

 

Van waer ons oock voortkomt die lieflijcke luste,

 

Met alle soetigheyt en gerieflijcke ruste,

 

Om welcx wille het leven sonderling werdt begheert,

+ Een vrou, 't Hoff, Schip, en een Acker sijn vier saken vol arbeydts en moeyte.

+ Maer yets met ander lieden arbeydt cunnende becomen, dat aen te nemen.

f Traegh-heydt.

g Medea na 'tsegghen van Apollodorus en Ovidius, was een Dochter van Aeetus, den zone van de Zon en Idyia Dochter des Oceans, sy was kloeck en ervaren in de Toverkonst, daer mede zy haer en Iason het Gulden Vlies deed winnen, en trock met hem sonder haers Vaders weet na Thessalien, daer zy nae der hand van hem verstooten wiert. Sy dooden haer eygen Kinderen die zy by hem gewonnen hadde, en vluchtende t'Ephesien, troude zy den soon des Konings Pandion Aegeus die alreede Out was, hier hadde zy doch by eenen zone Medus, die zy wilde doen bezitten het Rijck, en daerom socht te dooden Thescum den oudsten zone van Aegeus, maer haer aenslagh missende, vluchten zy in Asien, dood sijnde, komende ter Hellen inde Velde Elysij, trouden zy Herculem.

h Apollodorus die de Gulde-vlies-reyse beschreven heeft, seght dat Jason het hooft en Leydsman vande Vlies-helden was, een zoone van Aeson, die van Iupiter afkomstigh was, den selven Aeson ghedood sijnde door Pelias, die de heerschappye van sijn Ooms stadt Iolcos aengenomen hadde met ghewelt, was Jason vluchtigh, en heymelyck opghevoedt by Chiron den Centaure, tot dat hy groot en manbaer gheworden was, door't beleydt van Juno wiert ghesonden om 'tgulden Vlies uyt Colchos te halen, hy ginck 'tscheep int Schip Argo, 't eerste schip vande werelt, verselt van 54, ghesellen, d'uytmuntenste blom van Griecken, waer onder waren de vrome Hercules, Orpheus de konstighe zang-meester en Dichter, Castor en Pollux, Poleus en Telamon, Calais en Zetes, en quam naer veel ghevaer te Colchos, daer hy door hulp van Medea 't gulde Vlies verkreeg, en keerde met Medea wederom t'huys; dien hy naderhandt verliet om de Dochter des Coninghs Creon te trouwen, daer Medea uyt spyt en wraecke met een valsche kroone hem de Bruyt en Bruyts-Vader met alle 'tKoninghlycke Hof deed verbranden.

i Ovidius lib. 4. vertelt van Phrixus en Helles, by de Kinderen van Athamas, hoe zy 't gulde Vlies brachten in Colchos, Phrixus (seght hy) was benydt van sijn Stief-moeder Ino, want sijn Moeder Nephele was van sijn Vader verstooten, dese tweede Vrou verliefde op haer Mans zoon, en om dat hy haer niet te wille wilde sijn socht zy hem te dooden, en bracht soo verre datmen hem offeren soude, Athamas liet sijn Phrixus toe-maken met een huyve, banden en hayr-snoeren soo de wyse was datmen vercierde die ten offer gheschickt waren. En doen men hem op den Altaer soude leggen doe quam Nephele en nam haer twee kinderen wegh, te weten Phrixus en Helles, en gaf hun een gulde Ram die Mercurius haer hadde ghegheven, en desen Ram droegh dees twee door de Locht, over de Zee, daer Helles in viel, waer van de Zee hiet Hellespontius: en Phrixus quam eyndelijck te Colchos, daer hy den Ram Jupiter offerde, en hinck 'tVlies op een geslacht van Eycken boomen int Lustwout van Mars, dit's een vande gulde Schapen, en 'tgulde Vlies beyde. Laet ons nu tot Medea komen.

k Sy roemt haer daden.

l En vermaent met Epicurus om vanden Buyck ons God te maken.

[fol. cccccxij.v]

 

So sult ghy al t'samen in mijn gheselschap ghe-eert

 

Volghende mijn raden ende beleden,

 

Tot dit veylighe werck veyligh moghen treden.

 

En dees behendigheydt leechlijck en onmoejelijck

 

Ghebruycken, om onse vyanden verfoejelijck,

 

Als Hongher en Ghebreck vervolgers onser sielen,

 

Te verjaghen, te slaen, en heel te vernielen.

 

Hier toe is eerst nodigh ons hendigh te schicken,

 

Dat wy moghen temmen en ancxtigh afschricken

 

^mVeel mannen swaerhoofdigh gheleerdt en doorsichtigh,

 

Die ons leegheyt haten: en met reden wichtigh

 

Hongher en Kommer, aenporren ons te quellen.

 

Dees luyden moetmen der Goden vrees teghen stellen,

 

Want der menschen ontsich werdt dickmael door jonsten,

 

Door gift, oft door des waerheyts krachtighe konsten,

 

(Als sy ghehoore krijght) gheheel wech genomen.

 

Sulcke moetmen voor al schoontjens voor ooghen komen

 

Met een uytwendighe schoon-schijnend Gods-dienste,

 

En elck vroedt maecken (dit is verr' 'tghesienste)

 

⁺Dat wy gheheel verstaen den wil en raet der Goden,

 

Door openbaringhen der sielen vanden dooden,

 

Door vreemde ghesichten, door Philosophien,

 

Door droomen, en door ander veel guychelryen.

 

Men moet oock vrymoedigh beloven schoone dinghen

 

Die ons onmoghelijck zijn om te volbringhen.

 

Men moet elck doen verstaen dat wy wel verdiendelijck

 

Dick daer boven spreecken metten Goden vriendelijck.

 

Men moet dapper segghen (ernstlijck ende doenlijck)

 

⁺Dat Iupiter selve door giften is versoenlijck.

 

Men moet draghen den schijn (maer niet de lastigheydt)

 

Van sobere strengheydt ende stantvastigheydt.

 

Men moet somtijdts by Vrundekens uyt vryheyt

 

Waerheyt toonen van beweeghlijckheydt en blyheydt.

 

Oock is van noode dat hoverdy, nijdigheydt,

 

Schalckheyt, quaetwilligheyt, bittere partijdigheydt:

 

⁺Al t'samen ons maeghschap daer ons hert seer toe streckt,

 

Met vreemde vederen schoontjens werden bedeckt.

 

Laet ons sulck gewade bereyden met listen,

 

Als versiert hebben de ghemantelde Sophisten.

 

Die met deughdelijcke schijn boosheyt konden verblommen,

 

Zo moet elck (zijn wy wijs) sich met schijn vermommen.

 

Lyni-recht doen schijnen 'tgunt wy nutlijc verkrommen,

 

En in dees secreten hartneckigh verstommen. ⁺

 

Want die stil-swijghentheydt is niet alleen nootlijck

 

Tot des levens noodruft, maer vordert oock grootlijck

 

Tot die Bancketjens stil en beddekens lievelijck,

 

Van ons yv'righeyt het eynde gherievelijck.

 

Al 't volc dat anders doet, wilt voor Voghels houwen, ⁺

 

Daer by acht die steden voor u Vogel-touwen.

 

Die rust toe met beelden der dinghen voor-verhaelt,

 

Met grijnen, met swijgen, dat gheen secreet vertaelt. ⁺

 

Schoone schijn sal 't Aes zijn om 'tnet te bedecken,

 

Dan mooghdy alt'samen Vogelaers verstrecken,

 

En den domme Voghels, die op gheen list letten,

 

Kloeckelijck verwerren in u verholen Netten.

 

Cond ghy u maer berghen en swijgende gedooghen,

 

Dat sy aen 'taes verlackt werden en bedrogen.

 

Gaet daerom te wercke loose met ghesellen ⁺

 

Neemt eenen verschen moet, elck wil hem versnellen

 

Om te zijn die naeste van ons Princesse rustigh.

 

Soo ghy begeert die lust voor 'tleven onlustigh.

 

Rijckdom voor armoede, weelde voor ongemack,

 

Rust voor arbeyt, voor moeyte, en voor naerstigheyts pack,

 

En veyligheyt seker voor gevaerlijckheydts sorgen.

 

Volght mijnen heylsamen raed, wacht niet totten morgen.

 

Hier is so luttel ancxt voor vangen oft moorden,

 

Dat ick selve wil staen int voorst' der slagh-oorden.

 

Maer can yemandt niet alle mijn Wetten onthouwen,

 

Dien sal icse met weynigh woorden ontfouwen.

 

Ick wil u ontsluyten mijnen borste devoot, ⁺

 

Mijn secreet ontdecken, en my self naeckt en bloot

 

V gheheel cond maken met die verklaringhe

 

Eens heerlijcken spoocx, elck neem die in bewaringhe.

 

Spreeckt altijdt deughdelijc, maer doet niet dan sonde.

 

Doet sonde vreughdelijck, weest deughdelijck van monde.

m Haet de Geleerden, en soeckt die te verleyden, onder decsel van Religie.

+ Heydensche guychelerye, daermede sy d'eenvoudige luyden bedrogen.

+ Hier by willen sy verstaen dat de Goden door giften versoenlyck zyn, gelyc Euripides en Ovidius te kennen geven

+ Raet tot geveynstheyt en uterlyc gebaerde inwendige gebreken ende sonden bedeckende met haer schyn deughts rock.

+ Geveynsde schynheylighe die den Godsdienst om haer bedriegery aengenomen hebben.

+ Beveeltse te swygen, als hoochnodigh.

+ De onnosele man is de jacht en 'troof vande bose die op hem loeren, en valschen schijn is het aes.

+ Sy spreect het volck een hart int lyf, en geeftse moet.

+ Sy besluyt met een deftige sproock, die 'tsommariam is van al haer redenen.

[fol. cccccxiij.r]

 

Dit verhael ontfinghen met groot wel behaghen

 

Al die Hypocrisim hoorde en saghen

 

Men sagh daer verblyden die herten der menschen,

 

Recht alsmen int hulden een Prins gheluck gaet wenschen.

 

Elck prees ten Hemel toe haer welsprekentheyt kondigh:

 

Elck prees seer wonderlijck haer wijsheydt diep grondigh,

 

Oock haer kloecke reden, maer elc prees bysondere

 

Het kort begrijp van dien als een Hemelsch wondere.

 

Dat waer voor hen allen het lichste en beste,

 

En voor ^† Inertia een onwinlycke veste.

 

Door 't volghen van die Wet en waer niemant beswaert,

 

En elck van henluyden versekert en bewaert.

 

Dees leeringh (seyden sy) en waer niet te schrijven

 

Dan in Diamanten om eeuwigh te blyven.

 

Als die veel nutter waer en bequamer voort vernuft,

 

ⁿDan Apollinis sproock, nu al veroudt en versuft.

 

Daer by bevolen werdt, ^o elck hem self te kinnen.

 

^pWant dit vals waer, en is by geen menschen te vinnen.

 

Maer licht en nut waert te kennen anderen,

 

En self in Visibel onbekent te wanderen.

 

Ten dede oock niet weynig tot 'sgeloofs vermeringhe,

 

^qVande Hyporcijtsche voorschreven leringe

 

Dat sy van ghelate was sedigh en eerwaerdigh,

 

Onder 'tgemeene Volck quam sy niet lichtvaerdigh,

 

En dan noch met een deel haers aensichts verborghen,

 

Van schijn sachtmoedigh vol van salighe sorghen,

 

Statigh van ghesichte oock van minlijcker tonghen,

 

Die seer eenvuldigh scheen voor ouden en jongen.

 

Maer diet diep in saghen uyt kloeckheyt out bejaert,

 

Hieldent voor een valsche, verkeerde, en schalcke aert.

 

Het volck scheyde van een, elck ginc blyde in zijn Hut,

 

Stellende den vingher op heurder woorden put.

 

'tBestont al met swijghen Harpocrati te eeren.

 

Terstont maeckten sy hen veel verscheyden kleeren,

 

Als langhe mantelen, eerlijcke langhe Rocken,

 

Ronde onderkle'ren, Caproenen en Socken,

 

En ander ghewaden, elck nam zijn eyghen keure,

 

Van grau, van swart, van wit, van alderley coleure.

 

Eenighe hadden hayr, and're waren gheschooren.

 

Dees droegh baert, dees kin was kael als eerst geboren.

 

Het was een volck in tael so verwert en verscheyden

 

Als in hert en leven vol eyghen sinlijckheyden.

 

Sy scheenen al t'samen in haer wandering

 

^rVertumi en ^s Protei vol verandering.

† Traegheyt

n Dan Apollos Orakel, oft geheym van Delphos, Apollo die oock Phebus hier was de sone van Iupiter en Latona, en wordt voor de Sonne ghehouden, daer van veel fabulen van hem versiert zyn hier te lanck om te vertellen Ovidius lib. 2. in Metamorphosis beschrijft syn Majesteyts woningh, waghen en peerden, en te vooren 'tdooden vanden Draeck Python, zyn vryeragie met Daphne en anders. Hy wort geplaetst onder de Muses, als hun dans beleyder wesende.

o Plutarchus verhaelt dat de Staets-Heeren van heel Grieckenlant. Lieten boven de deur van die openbaer vermaerde Kerck van Apollo te Delphos met gulde letteren schryven dees kort sin-ghevende spreuc, van Chilo den Lacedemonio. Kent u selfs, welcke spreuc den Outvader S. Augustinus niet ghenoeghsaem kennende prysen, acht die uyt den Hemel gekommen te zyn, als een beginsel der volkommen wysheydt, en selfs een groote wysheydt wesende, want selfs kennisse en bestaet niet int weten hoemen ghenaemt, wiens soon, of van wat gheslacht men is, maer te kennen zyn eyghen swackheydt, onvermoghen broosheydt, onbequaemhey. onmatigheyt. bloheyt. korselheyt en andere gebreken, daer neffens alle zyn genegentheden en begeerten wel t'onder scheyden, om de schadige onvoechelycke, en oneerlycke te onderdrucken, afkeeren en vermyden, en de nutte te volgen oft na te comen.

p Wy sullen eerder den splinster in eens anders ooghe sien, dan den balck in ons eyghen ooghen.

q Schyndeughts wesen en afmaelsel.

r Ovidius int veerthiende Boeck van zyn herscheppinghe, verhaelt de verscheyden veranderingen die Vertumnus gebruyckte int vryen van zyn Liefste Pomona, Appel en Fruyt Godinne, tot dat hy entelyck int wesen van een schoonen Iongeling van haer aenghenomen wiert. De Griecken noemen hem Proteus.

s Proteus wiert een Zee-God gheacht by de Griecken, en sone van Neptunus en de Nimphe Phaenica, ghelyck Zezes beschrijft inde 44 gheschiedenis van zyn Chiliade, hy soude ghewoont hebben int Eylandt Pharos, by Alexandrien, Euripides seght dat hy trouden Psamathe, waer by hy hadde vyf kinderen, vande welcke een, zyn Dochter Idothea Menelaum in Egypten wesende, leerde haer Vader bedrieghen, op dat hy zyn reys mocht spoedighen, en dede hem met zyn ghesellen gaen ligghen, bekleedt in varsche huyden van Zee-Kalveren, hun ghelatende te slapen, daer op den middagh hem Proteus was ghewendt uyt de hitte te onthouden midden in zyn Zee-kalvers, daer sy hem vingen en vast hielden, of sy schoon hem in veel gedaenten verschiep, so mocht hem 'tselve niet helpen, door dien sy begerich waren te weten wat avontuyr sy op hun reyse souden moghen hebben, want hy een groot voorseggher was van Neptunus, als by Homerus te lesen is.

[fol. cccccxiij.v]

 

So veyligh ginck elck zijn wech na dat's hem was gheluckt,

 

Dat d'aenslagh sorghelijck heel t'onder was ghedruckt,

 

^tVan Esurie en Egestate pijnlyck,

 

Niet en was onweeghsaem voor haer deugt ooghschijnlijck,

 

Dan daer ^v Labor wachte had ghestelt veel en groot,

 

Dees vermijden syluy als den bitteren doot.

 

Soo stonden die saken, so wast metten Landen,

 

Als sy die door-swerfden met ledige handen.

 

Middelertijdt Labor hem siende verstoten

 

Van Vrou Inertia, hevet hem verdrooten

 

Te zijn onder 'tghebruyck eender echter Vrouwen,

 

^xDes hy by Pallas hulp te Wijve ginck trouwen

 

Een Vrou Edel van stam, van exempel van leven,

 

Deughdelijck, voorsichtigh, met naerstigheydt doordreven,

 

So dat haer niet altoos van al 'tgunt en ontbrack,

 

Datmen in een Vrou mach wenschen tot lust en ghemack.

 

Haers ghelijck en vintmen in gheen Historie,

 

^y Die naem was (die doende beduydt) Agenorie.

 

Sy was ernstigh, dapper, vroom en onverwinnelijck,

 

Nemmermeer droef of mat, maer altyt seer minnelyck,

 

Altijdt lustigh, wacker, vrolijck en blijde,

 

En altijdt by haer man, altijdt aen zijn zijde.

 

Den sy als een schadu volghde onverscheydelijck.

 

^z Vsus haer Vader had haer ghevoedt arbeydelyck,

 

Tuchtelijck en eerlijck, oock vermaend in't scheyden,

 

^aDat sy haer man, Labor met bedienstigheyden

 

Gehoorsaemheydt soude eeren en met herten beminnen,

 

Oock dat sy sou mijden met wackere sinnen

 

'tGeselschap der Vroukens, ledigh van goey daden

 

Voor al Inertiam, moeder alder quaden,

 

Wiens traecheyt vliet als van onnutte schennisse,

 

Het spooren na nootlycke en nutte kennisse.

 

En dit onder decksel, dat veel onwijslijck soecken

 

Onnutlijcke kennis, tijdtroovende Boecken.

 

Dus waer een goet oordeel hier toe seer notelijck

 

Dat sy om te ontgaen d'onwetenheyt dootelijck

 

Die wetenheydt niet meer noch oock min proefde,

 

Dan sy om 't wel leven, nootlijck en behoefde.

 

Om niet te verslijten haer tijdt en haer waken,

 

Vergeefs in vergeefsche of al te sware saken,

 

Dat sy niet eens aensiens waerdigh en soude achten,

 

Die dienst Joffers snoode met al haer gheslachten,

 

^bVan Murcia die traghe en vuyle Goddinne,

 

Als namelijck slofheyt, onachtsaemheyt van sinne,

 

Versuymelheydt, leuyheyt, verdrietige onstedigheyt,

 

Sorgeloosheyt, traegheyt, en d'onnutte ledigheyt.

 

Dat sy haer sou wachten haer tijdt leeg door te bringhen,

 

Iet onnodighs te doen, te leeren ydel dinghen,

 

Die men na met pijnen behoeft te ontleeren,

 

Dat sy altijdt sou doen yet tot oorbaers vermeeren.

 

Ende int bedencken voor onmoghelijck houden,

 

Dat die menschen, die niet en doen, wel doen souden.

 

^cEnde oock des Romeyns sproke wel aenmercken,

 

Dat die mensch niet doende, het quade leert wercken.

 

Dat sy daerom voor al naerstigheydt soude eeren,

 

Soberheyt beminnen, ghetrouheydt hanteeren,

 

En haer ghesellinnen met onsichtigher vlyt:

 

In eeren sou houden en beschermen altijdt.

 

Daer waer ghepropheteert, soo sy gants onderdaen

 

Altijdt wilde volghen zijn Vaderlijck vermaen: ⁺

 

Sy souden vermaerdt werden, en seer heerlijck gheacht,

 

Oock moeder zijn van een loflijck en lieflijc gheslacht.

 

Want sy soude baren seven sulcke vruchten,

 

Dat elck die sou minnen, eeren, ontsien, en duchten.

 

Dat had Iupiter, seyde hy, uyter liefden gront, ⁺

 

Haren man Labori minnelijcken gejont.

t Honger en Armoe.

v Arbeyd.

x Labor trout door Pallas hulpe een maegt Agenoria, dat is werckende.

y Onsen Poeet gheeft d'uytlegginge selfs van't woordt Agenoria, welcke Goddinne om datse tot wercken aenporde, Stimula (die van selfs om te wercken aenprickelde) en Strenue diese vroom maeckte gheheeten worde, die oock vande vroede Romeynen binnen haer mueren als Goddinne ghe-eert wierden.

z Vsus, dat is 'tghebruyck, was Vader van Agenorie.

a Leert dat sy haren man ghehoorsaem sal zyn, ende myden voor al ledigheyt en traegheyt.

b De namen vande Staetvrouwen van Murcia.

c Otia vant Vitia, want ledigheyt is des duyvels oorkussen, en een schoole van alle schelm-stucken en ghebreken.

+ Sy sal vruchtbaer zyn.

+ Godt.

[fol. cccccxiijj.r]

 

^d Agenoria met des leeren onderwesen,

 

Die sy met navolghen waerdelijck heeft gepresen,

 

Was met ^e Labore in houwelijcke versaemt

 

^fPallas had haer ghedaen, edel vrouwen vernaemt

 

^gTot ghesellinnen, die by haer seer rijcklijck

 

Opghevoedt waren met onderwijs pracktycklijck,

 

Wijslijck, bescheydelijck in allen konsten eerlijck.

 

Als Politia voor al vermaert en heerlijck,

 

Die oock over d'ander hadde te ghebieden,

 

Wat, en hoe veel elck doen soude, en wat vlieden.

 

^hOock Opes van't behulp der aerden een vinstere,

 

ⁱPales die weystere, ^k Arachne die spinstere,

 

^lLarunda Huys-houster, ^m Doris kloeck int seylen,

 

ⁿDie strijtbaer Bellona, ^o Panacea int heylen,

 

Van des Lijfs kranckheyden constigh boven maten.

 

^p Agenoria had dese noyt verlaten,

 

Noch oock sy luyden haer: want sy by dage en nachte

 

t'Huys of buyten doende waren, of hielden wachte.

 

Waer van Politia bequame plaets vant

 

Om Steden te stichten, was elck doende by der hant,

 

Om vrucht en, om Vee, om dees kleets verwerminghe,

 

Om huysen, om waren, om vrome bescherminghe,

 

En om die gesontheyt vlytigh te besorghen,

 

Ooc des kokens nodruften op voorraet sonder borghen.

 

Sy leyden een leven saligh ende rustigh.

 

Niet en ghebrack henluy vande noot-rust lustigh,

 

^qWant d'Egypsche weelde, noch Griecksche dronckenheden

 

Doen noch niet verdorven hadden die goede steden.

 

Agenoria heeft daer na te volder dracht,

 

Met elckx blyschap ^r seven Kinderen ter Werlt ghebracht,

 

Al van ghedaent, door haer Godlycke aerdigheydt,

 

Wonderlijcke schoone, ende vol eerwaerdigheyt.

 

Ende alsmen van de namen had vernomen

 

Was henluyden een Godlijcke antwoort ghekomen,

 

^sDat elck vande namen der Dochters sou beginnen

 

^tMet een Vocael diemen in't Grieckx niet mach vinnen,

 

^vMet een Figuyr int schrijven of int lesen,

 

^xd'Welck die Grammatiens seyden die U te wesen.

d Werckende.

e Arbeyt.

f De wysheyt.

g Gesellinnen van Agenorie, goede regeringhe oft Politia

h Ops, Cibele, Rhea, Vesta en Ceres, was al een Goddinne en beteeckende onder vele namen de verscheyden deughden en krachten der krachten der aerden, sy wiert oock ghenoemt Grootmoeder en moeder der Goden: Ops wiert sy vande ouden gheheten, om dat dat woort betekent hulpe, want daer en is gheen dinck dat meer helpt tot 's menschen leven, dan d'aerde. Homerus wilt dat oock segghen, als hy haer noemt Levengheefster, en onsen Poeet van 'tbehulp der aerden een vinstere.

i Virgilius in zijn 5. Eclogue, en Ovidius in zyn Fastorum: seggen beyde dat Pales was een Godinne der Herders (doch by den Griecken onbekent) dese naer dat eenighe Latynsche seggen is soo ghenoemt naer Palca, dat is kaf of Stro, 't welck de Herders te hoop brachten in haer Feest en onstakent, springende dan d'een na d'ander over 'tvuyr, dit gheschieden altydt den eersten May buyten in't Velt. Sommighe hieten dese Pales grootmoeder en Vesta, sy steldense oock somtydts int gheselschap van Apollo, ick achte om dat Apollo oock een Harder was gheweest.

k Ovidius lib. 6. Metamorph. int beginsel, verhaelt het wedspel tusschen Pallas en Arachne, en hoe sy in een Spinnekop wiert verandert, dat wy onverslaen sullen en segghen (naer Plinius en Polidori Virgilij ghetuygenisse) dat Arachne een Maegt van Lydien, d'eerste vlasvinster en Spinster vande Werelt soude gheweest hebben, en die de Voghel en Visnetten oock op ghebracht heeft, daer van Ovidius zyn fabel soude versiert hebben, van datse in Spinnecop is verandert, die noch daghelyckx vlytigh spint, en haer netten inde windt spant om vlieghen te vangen.

l Larunda is een Nimphe oft huys-Godinne, de welcke van Mercurius beslapen zijnde, heeft hem tweelinghen voort ghebracht, die men naer haer Moeder Lares noemt, dat zyn huys-Goden, als wy hier voor gheseyt hebben.

m Doris is een Zee-Nimphe dochter van den Ocean en Thetys. de welcke ghetrouwt zynde met haer broeder Nereus, een groote menichte van Zee-Nimphen ghebaerdt heeft, diemen noch Nereides noemt.

n Minerva, Pallas oft Bellona is al een selfde Goddinne, doch onder de naem van Bellona werdt zy meer ghekent voor een bloedt-dorstighe en woedende Goddinne, als Stacus seght, die haer Voerman van Mars Waghen maeckt, daer sy met bebloede handen die felle Peerden voort sweept, en Silius Jtalicus doetse loopen door de slaghoorden, gantsch overstulpt van bloedt, onsen Poeet verstater mede den krygh, en 't eerlyck en moedigh herte der Borghers om haer Vaderlant te beschermen.

o Phanacea wort ghenoemt een dinck dat alle onheylen en qualen geneest.

p Agenoria verlaet de deughden noch consten niet.

q Verscheyde oude Schrijvers zyn noch besig om d'Egyptisen lof uyt te spreken, want dat Landt heeft sulcken roem ghehadt int gewas te voeden ende vermeeren, dattet den ⁺ slaghseghen noch lucht niet en behoefde danc te weten, overmidts dattet altydt van zyn eyghen Rivier (de Nyl) overloopen worde, daer door het met so veel staende ghewas bekleedt wierde, dattet met de alder-drachtigste Landen wel moghte kampen sonder stryden te verliesen, en ghenoemt wiert de ghemeene Koorenschuyr des Werelts en de Herberge der Goden; makende sijn Inwoonders de weeldighste des Aerdbodems. Belanghende de Griecksche gulsigheyt en overdaed is overvloedigh te Lesen by Schryvers, als onder andere Plutarchus, Aulius Gellus en Atheneus.

+ Wat leven sy leyden.

r 't Getal van seven is een volmaeckt ghetal, bestaende in twee gheslachten van Mannelyck en Vrouwelyck, dat is paer en onpaer, te weten van 3. en 4. de Planeten en dagen der Scheppinghe, worden met sijn nomber getelt, 't is so wy de Medecynen ghelooven willen, een wonderlyck ghetal, en naer 'tsegghen van Scaliger, daer wy 't by laten berusten.

s Hoe de kinderen souden ghenaemt worden.

t Vocael oft Vocalis, is 't geen dat een geluyt heeft, waer van de vyf Letteren by de Latynen Vocalen genoemt worden, om dat zy by haer selven een gheluyt gheven, sonder behulp van andere Letteren.

v Figura betekent by de Latynen de ghedaente en ommetreck van een Lichaem, wort oock by de Reden-kavelaers gebruyct voor een bysondere en gecierde maniere van spreken, vande ghemeene seer verscheyden.

x Grammaticus is die de Letter-konst weet en onderwyst, worden woord-twisters, of eer Letter-kibbelaer gheheeten.

[fol. cccccxiijj.v]

 

Alsoo wert d'eerst-ghebooren ghenoemt Vita, dat's 't Leven,

 

D'andere werdt oock elck haer name ghegheven,

 

Als Valentia, dat's sterckheyt of vermogen,

 

Veritas dat's waerheyt, vyandt vande Loghen,

 

Victoria, zege, Virtus salighe Deughde,

 

Ubertas, ghenoegh, Voluptas, lust of vreughde.

 

Van die schoon Maeghdekens spraken alle Menschen,

 

Nae haer was al 't soecken, begheeren, en wenschen,

 

Men vandt niemandt, hy en dede alle vlijte en konste

 

Om te gheraecken inder Maeghdekens jonste,

 

Oock Inertia self, dat noch al wat meer is

 

Met haer groote schare, die Luy die traegh en teer is,

 

En der Maeghden ouders hatet onversoenlijck,

 

Heeft die veracht, beminnende koenlijck

 

Twee vande ghesusters, als ^y Ubertatem rijck,

 

Ende ^z Voluptatem die zy luyden alle ghelijck

 

Door hulpe van bedrogh en beveynstheydt listigh,

 

Vlytigh benaerstighde by nacht en daghe mistigh,

 

Buyten haer ouders weet, met heelen en swijghen,

 

By henluyden stadigh metter woon te krijghen.

 

Maer voor al was daer hoede en seer scherp opsichte

 

Dat sulcx voor ^a Veritas niet en quame in't lichte,

 

Want bestondt Veritas t'ontdecken haer laghen,

 

Armoey soude hen allen vanghen en deerlijck plaghen.

 

^b Vrou Agenoria heeft met kloecke sinnen

 

Sorghvuldelijck vermaent al haer Ghesellinnen,

 

Dat zy immers de hoede haerder docht'ren waerdigh,

 

Oock haer loflijcke werck begonnen wel en vaerdigh,

 

Wel souden volvoeren en loflijck volbrengen

 

Om haer dochters ghebruyck gheen luyaert verhenghen.

 

Labor hielt mede aen, badt, porde, en vermaende ⁺

 

Dat zy die Maeghdekens in elckx jonste staende,

 

En met so veel konsten besuyrt en ghewonnen, ⁺

 

Door haer slaperigheyt immers niet souden jonnen.

 

D'Onkonstighe Dieren om traeghlijck te misbruycken.

 

Hercules kende oock wel die laghen en Fuycken

 

Van dit ledighe volck, 'twelck hy vyandtlijck hate, ⁺

 

Dees was Labors ghesel, besigh vroegh en late,

 

Hem wert daer bevolen in alder stilligheyt,

 

Dat hy met zijn kodde der brassers moetwilligheyt

 

Van't Murciaensche volck betemmen soud' vromelijck.

 

Maer gheen wacht, noch gheen macht, God geve hoe volcomelijck,

 

En vlytlijck gepleeght en moghten beletten, ⁺

 

Die listighe, schalcke, en behendige opsetten

 

Van't vernuftigh bedrogh, en der deughden schijn.

 

Dees waren behendigh, sonder arbeydt of pijn

 

Tot Agenoriam in't Legher ghedronghen,

 

Wiens Rijckdom en Lusten zy Ouden en Jonghen

 

Van 't Volck Inertia deylden overvloedelijck,

 

Welcke traeghe hope alsulckx blymoedelijck,

 

Als selfs ghewonnen goedt ledighlijck ghenoten,

 

So vast was elcks ooghe door Inertia ghesloten.

 

Ja oock Virtus selve die aldergrootste geacht,

 

Onder den Maeghdekens scheen t'onderghebracht,

 

En verwonnen, 'twelck meest te verwonderen staet.

y Genoegheydt.

z En weelde.

a De waerheyd.

b Agenoria waerschouwt de Maegdekens voor Inertia.

+ Arbeydt.

+ Waerschouwinghe teghen de trage menschen.

+ Arbeydt wort bevolen ´tvoddighe volcxken te temmen

+ Bedrogh en schyndeught bewegen de Maegdekes tot medogen.

[fol. cccccxv.r]

 

⁺Want als Desidia so jammerlijck ghelaet,

 

Bedreef voor haer oogen bermhertigh en goedigh,

 

Oock mont Philosophen van schijne ootmoedigh,

 

In grooten ghetale seer deerlijcken kreten,

 

⁺Om decksel, om Woninghe, om drincken, om eten,

 

'tWelck die handen (dat's volck) waren sy (de ooghen)

 

Wert Virtus beweeght tot Godlijck medoghen,

 

⁺Die niet en verachte den ^c Wespen schadelijck,

 

Noch oock haer aenghesicht van hen keerde smadelijck,

 

Maer gaf hen spijse en gelt uyt miltheydt wenschelijck,

 

Segghende, wy gevent als zijnde ooc menschelijck,

 

Niet oft menschen waren welcx hant dit van ons neemt,

 

Neen, sy zijn 'tonwaerdigh, en onse geslachte vreemt,

 

Maer aen vroom en onvroom moet ic miltheyt hanteren,

 

Die huyden onvroom is, mach hem morghen bekeeren.

 

Also is 'tgeselschap van 'tleuye en traghe Wijf,

 

Eensdeels door't bedrogs seer grootmogende bedrijf,

 

Eensdeels door der Maeghden verbiddelijcheyt minlijck,

 

In gedrongen in 't goet, dat die handen winlijck

 

Van Agenoria besorghen t'allen stonden.

 

Onder dees werringe is seer goet gevonden

 

Datmen sonder vertreck soude raedt gaen vragen

 

Aen den God Iupiter, en hem dit onrecht klagen,

 

Oock hulpe versoecken aen zijn wijsheyt almachtigh.

 

Want sy der menschen macht en vernuft eendrachtigh

 

In geender wijs mogende of wijs genoegh wisten

 

Omme te beletten die behendige listen.

 

Dus quam voor Iupiter Labor wijs van sinnen,

 

Met Agenoria, oock haer Gesellinnen,

 

En die Schare loflic der vroomen eerwaerdigh,

 

Ootmoedigh biddende, dat hy met hulpe vaerdigh,

 

Haer oprechte sake nu doch wilde stercken,

 

Soo die in sorghe stont door der boosen wercken.

 

Daer heeft ^d Politia (dien 'twoort was bevolen)

 

Hoogh beklaeght boven al 't menschlijcke doolen,

 

Dat die minlijcke eendracht en geselligheydt

 

Vernielt wert en ghescheurt door sommiger felligheyt,

 

Die onder schijn van deught die vruntschap uytroeyde,

 

Door welck de Werlt voormaels soo lijvelijcken bloeyde.

 

Men vint (sprack die ernstelijck) onder u Wolcken

 

Een boosen aert van Volck, ja 'tschuym alder Volcken,

 

Die de gantsche Werlt ontsegghen Vyandelijck,

 

Deur twee snoy Goddinnen, die sy dienen schandelijck,

 

Namelijck Murcia leuy, en Inertia ledigh,

 

Die veel versoenoffers op offeren stedigh,

 

Van dinghen die sy selfs noyt en hebben besuert,

 

Met brassen, hoereren en drincken dat altijt duert,

 

En bruyckende den list bedect aen elcken sy'e

 

Van Desidia, Fraus en Hypocrisie,

 

Trecken sy fijn tot sich 'tghelt met grooten sommen

 

Dat door een anders sweet by een is ghekommen.

 

^eMaer die vroome Labor met Agenoria nut,

 

Die elck hoort te eeren als nootruftigheyts stut,

 

Werden veracht, bespot en verworpen met verwijt,

 

Van dees die doch niet doen, dat komt tot ghemeen profijt:

 

Aensiet doch 'tgeselschap van Labors vrouwe,

 

Vol arbeyts, vol naerstigheyt, vol sorgs getrouwe,

 

Van u gesegent door miltheyt overvloedigh

 

^fOps sietmen vlytelijck ten ghemeen besten spoedigh,

 

Om te geven Coorn, Wijn, Olye, Vlasch, Sout en Hout,

 

Met ander nootlijcke vruchten duysentigh fout,

 

Pales geeft al 'tgediert arbeytsaem en huyslijck,

 

Wol en Melck tot voetsel oock tot ghemack cuyslijck.

+ Traecheit

+ Lant lopers, practiers, en schoonsprekers.

+ Deughd.

c De wespe is een schadelyck en dapper moeyelyc dier, die zyn spyse en aes met groote listicheyt is soeckende, rovende also eens anders spyse daer voor hy niet en heeft gesweet noch gearbeyt. So ooc den bedelaer (die tegen wil door zyn geduerig aenhouden vanden gever dickwils aelmoesse verkrijght, om dat hy van hem ontslagen soude worden.

d Politia of burgerlycke regieringe, klaeght dat de liefde door al te grooten hardigheydt uytgeroeyt wert, ende dat bedrogh ende geveynstheyt 'tbesuerde gheldt onnuttelycken verdoen.

e Hoe Labor en Agenoria verstoten werden.

f Hier worden verhaelt de ampten en werckingen int langhe, van yeder der sachte mede gesellinnen van Agenoria (dat is werckende) die ware uytleghsels zyn vande Bruytgave Labors (dat is Arbeyt) soo hier voor verhaelt is, alsmen die int ghemeen verstaet, maer wy in onse aentekeninghen, hebben die op den huysvader alleen ghetrocken, om van beydts een lesse te hebben, nu met Opes, werckingh, verstaet den Haen, met Pales, den Esel en Os, met Politia, de Sweep. met Larunda. 'tHouweels. met Doris. 'tRoer. met Bellona. den Schilt en Swaert. en met Panacea. de Meerroose.

[fol. cccccxv.v]

 

⁺Wie siet oock Arachne niet vernuftelijck pijnen

 

Om Spinnen en Weven, Kleeren, Dekens Gordijnen:

 

Larunda bout huysen, Kasteelen, Wooninghen,

 

Kercken voor den Goden, Paleysen voor Koningen.

 

Wanneer is oock Doris sorghvuldigheydt dervende?

 

Reed sy niet den Schepen opten baren swervende

 

Met alle behoefte om hen te generen,

 

Met toevoering van waer, die geen Stadt mach ontberen?

 

Bellona die daer is een dappere Vrouwe,

 

Bestelt Swaerden, Schilden, en Wapenen ghetrouwe.

 

Sonder oock te vreesen stof, het sweet, het bloet,

 

Oock den doot selve niet, die sy dick loopt int gemoet,

 

Alleen tot bescherminghe vande ghemeente goet.

 

Maer wanneer siet men oock Panaceam rusten?

 

Wat bespoort sy doch niet met doorsichtiger lusten,

 

Alleenlijck tot dienste van 'smenschen ghesontheyt?

 

Sy doorwandert de Zee, soect wat in Aertrijcx gront leyt,

 

Sy ondersoeckt den aert van Vogelen en dieren,

 

Van kruyt, hout, steen, metael, en kan 'tal bestieren,

 

Tot kranckheydts verdrijven, of desselfs voorhoeden.

 

Of ick dan oock selve eenighe nutte goeden

 

⁺Vermach by te brenghen ten oorbaer van't Vaderlant.

 

Verklaert mijn name selfs, die geeft daer oft verstant,

 

Want ick stier den menschen ter godlijcker deughden.

 

Ick straffe die misdaet, loon, weldaet met vreughden,

 

Ick brenghe goey konsten voort, vermaen goede leeren,

 

Schicke 'tghemene goet, belede elck huys met eeren,

 

Oeffen het oorlogh, voede Gods-dienst met klaerheyt,

 

Te weten die daer staet inden gheest ende waerheyt,

 

Stelle den Overheyt, en schrijve Wetten heyligh,

 

Die een stadt bevooghden, wel rustigh en veyligh.

 

Nu ist immers onrecht, schande, en waert om verfoeyen,

 

Dat die gheen die met sulcx hen niet en bemoeyen,

 

Die niet altoos en doen, die gemeen saecken vluchten,

 

'tHouwelijck versmaden uyt vreesen van vruchten,

 

Die in dees gemeenschap burgerlijc, minlyc en schoon,

 

Niet brengen dan roock, woorde schaven een ydel toon,

 

Dat dese, segg' ick noch met herts treuren klachtigh,

 

Der ghemeen vruchten zijn en blyven deelachtigh.

 

Men vint noch andere, die oyt vierigh speelden,

 

Met verboden liefde en schantlicke weelden.

 

Andere neren sigh met helsche toverye,

 

Alckemisterye, guychelsche roverye, ⁺

 

Wichelry, wangeloof, en godloose dinghen.

 

Dit zijn name-schenders, nacht menschen, duysterlingen,

 

Van snooder geboorte en der Poeten apen,

 

Die looflijck allencxkens die vruchten tot sich schrapen,

 

By Agenoria bearbeyt vlijtelijck,

 

Om leechlijck te verdoen, valt dat niet spijtelijck?

 

Teghen dit quaet, o God wilt u raet ontluycken. ⁺

 

Nu ist tijdt u Donder en Blixem te bruycken.

 

Maer is u goedigheyt daer toe noch onwilligh,

 

So sent terstont neder, dat's immers recht en billigh.

 

Den wreden Polemum God des wraecx, en straffe hert, ⁺

 

Dees boosen in boosheydt opt alderbooste verwert.

 

Straft dees Wespen, sluymers en onnutte verslinders,

 

Die gantsch gheen nut en doen, maer krachtigh veel hinders.

 

V selve betamet, O Iupiter machtigh,

 

Dees lieve Maeghdekens u gaven eendrachtigh

 

So wel te beschermen, dat sy die snode handen

 

Niet te deel en werden t'uwer en 'thaerder schanden.

 

Als na Politia dees dingen verhaelde

 

Met een dappere ernst, daer geen soetheydt faelde,

 

Ende met een oock wees op de maegdekens reyn,

 

Behaelde sy den jonst vanden Goden ghemeyn. ⁺

 

Daer omhelst Iupiter Labor onverwinnelijc,

 

Cust Agenoriam seggende minnelijck,

 

Gaet voort ghy dappere, volhert in u deugde,

 

Den hemel ende ons siedy een lust en vreugde.

 

^gOrcus geeft zijn Dochter Inertie die aerde,

 

Hy self sal oock haer met haer Volck van onwaerde,

 

Levendigh en doot op slocken en verslinden.

+ De ampten vande seven gesellinnen worden int lange beschreven.

+ Politia beschrijft haer ampt en wat onnutte saken daer omme gaen.

+ Algemisten die 't volc wys maecken dat sy slechte stoffe connen in gout veranderen

+ Politia bid om raet tegen alle ongheregeltheydt en dat Polemus haer straffe.

+ Godt des wraecx en der straffe, die de Griecken Nemesis Dochter van d'Oceaen en nacht geacht hebben.

+ Jupiter seghent Labor en Agenoria.

g De Helle en Afgrondt geeft zijn Dochter Traegheyt de Aerde, dat is 'sWerelts wellust en vermaec, daer sy aerts, en sonder schroom op leven, tot dat haer tydt en zyn ongheduldt haer levende inswelleght, dat is datse eeuwelyck ghepynicht sullen worden inde Helsche tormenten, waer haer worm noch pyne niet en sal sterven.

[fol. cccccxvj.r]

 

Daer sullen die tragen haer ^h Furien vinden,

 

Die hem sullen quellen met sware ellendigheydt,

 

Sonder dat beveynstheyts of bedrogs behendigheyt

 

Haer oneyntlijck verdriet yet sal mogen verlichten,

 

ⁱ Maer ghy e'eldeught Ridders die onder den standert

 

Van mijnen Hercules Ridderlijcken wandert,

 

Wilt manlijck strijden en verwinnen vromelijck,

 

Sijnen staet, zijnen roep, en zijn gantsche leven.

 

^kMen sal u gheen kransken van Lauren te loon gheven.

 

Maer saligheydt eeuwigh die maeckt ware verblijders,

 

Die komt eygentlijck toe den wettigen stryders.

 

^l Als Jupiter 'tselve vruntlijck hadde volseyt,

 

Kuste hy die Maeghdekens met Godlijcker Majesteyt,

 

En beval den vyve stadelijck te wesen

 

By den vromen menschen in naerstigheydt ghepresen.

 

Voorts wilde hy dat die deucht met haer suster die lust,

 

Naeckt en bloot stadelijck by hem soude zijn in rust.

 

Alleen tot genot van die d'aertsche Kemele,

 

Door den Naelde steken, en inden Hemele,

 

Al wandelende die wijl sy noch leven op aerden.

 

Maer Politia wert bevolen na waerden,

 

Wel te doen schilderen die ^m twee schoon Goddinnen,

 

En die 'tvolc te toonen tot aenlocxel der minnen,

 

Of sy noch eens door liefde van't Godlijck behagen,

 

Schijndeught en aertsche lust vesma'ende opwaerts sagen,

 

Ende begeerlijck ten Hemel wilde stijgen,

 

Om 'tgenot vande twee schoon Goddinnen te krijghen.

 

Voorts heeft daer Jupiter ⁿ Caliopen bevolen,

 

So luyt als sy mochte, in al d'aertsche scholen

 

Om 'tvolck te verhoeden van 'tdootlijc sondighen.

 

Dees openbaringhe klaerlijck te verkondighen.

 

^o En hoopt niet o mensch voor Jupiter te helen,

 

Den misdaet der herten valsch, want hy sal deelen.

 

Den goeden loon, straf den quaden, elck na zijn wercken.

 

^pDie laetste dagh komt alle dingen ontdecken,

 

Die traghe queldt hem self, en macht leven niet recken,

 

Vernieut u 'tis nu tijdt, men sal't haest al nieu mercken.

h De Furien oft rasernyen zyn drie gesusters ghenoemt Tisiphone, Alecto en Megara, sy worden geseyt dochteren vande Nacht ende Acheron, Orpheus noemtse Dochteren vanden Helschen Iupiter, dat's Pluto, en van Proserpina, Hesiodus maecktse Dochter van Saturnus, en van d'aerde, segghende datse voortgekommen zijn vande Druppelen bloedt dieder droopen uyt d'afghesneden mannelyckheydt van Saturnus, dees drie furien noemtmen met eenen naem Eumenides oft Erynnes, Eumenides wil gheseyt zijn gheen goet ghedacht of gunstigheydt, Erynnes sin verdervende oft dul worden, d'eerste is gheheten Tisiphone: Tisio is op Griecx wrake, en Phonos is moort, dus soo veel al wrake-moord: de tweede Alecto, dat is onruste: Alectos is int Griecx soo veel als een die gheen stadigheydt of rust en heeft: de derde Megera, is benyden: want opt Griecx Megarein, is so heel als nydig zijn, dese dry hadden naer der Heydenen meninge over den Menschen verscheyden straffinghe t'oeffenen, en waren daerom seer ghevreest, en elck strafte soo sy meenden, de ghene die vervielen in misdaden van haer aert, d'eerste de moort oft wrake, de tweede d'ongeruste, die door onstadige sinnen hun ter onkuysheyt oft wellust begaven, de derde die uyt droegen, &c.

i Vermaninge om stantvastig zyn beroep waer te nemen.

k De vermaerde spelen die d'oude gebruyct hebben, soo Olimpisse, Pythiense, Nemeense en Isthmiense, die geoeffent wierden door de voornaemste van Griecken, en wiert den overwinner omkranst met een Lauwre krans, in beloninghe van zijn victorie, en gedyden hem den selven crans tot een eeuwighe geheuginghe van zijn nacomelingen.

l God segent de seven dochters van Agenoria, en ghebiet de vyve, als mogentheydt, waerheyt, seghen, vruchtbaerheyt, en 'tleven, by de menschen te blyven woonen, maer deughd en lust treckt hy met hem ten Hemel, om den mensch te betoonen dat hier noch ware lust, noch deugd te vinden is op aerden, maer datse Hemels, suyver en naeckt God dienen.

m Te weten, deughd en lust, want alhier en is gheen ware deughde noch lust te vinden.

n Caliope is een vande neghen Muse of sang-Goddinnen, die Dochters zyn van Iupiter en Mnemosyne, haer naem komt van Kale Ops, dat is goede stem, en betekent niet anders als soetigheyt des ghesangs, en goede over-een-stemminghe die het singhen vereyscht te hebben, sy is weerdiger als alle haer ander Susters want sy leert den dichters gheen lichtveerdige liefde singhen; noch der jongher luyden begeerte vervullen met een ydel ghesnap: oft met vryagise genegentheden. O neen, want sulcke Dichters wilde Plato uyt de Steden verjagen, te weten: uyt 'tgeselschap der jeugd en der onwetende; te seer gheneyght tot beroeringhe des gheests: als die de verborghen meeninge der Dichters niet en verstaen maer sy leertse singen de Hymnen, dat zijn Goddelycke Lof-sangen, de loven en heerlycke daden der Helden, en der gheruchtweerdigher mannen, men seghtse te wesen de Moeder van Orpheus, om de treflijckheyt van zyn schrijven: gelyck vertelt wort dat andere Dichters van d'andere Muse oock bejonstight: en eyndelyck met hunnen konstighen gheest waren toegheblasen en ghedreven, te weten Museus van Urania, Homerus van Cilo, Pindarus van Polymnia, Sapphe van Erato, Thamyras van Melpomene. Hesiodus van Terpsichore. Virgilius van Thalia, en Ovidius van Euterpe.

o Om dat d'onwetende en roekeloosen hoop niet wel en konde begrypen dat Godt doordringhende is tot de achterkamers van onser herten, en dat hy weet de alder heylighste ghedachten onser zielen, so dat daer wt volghende hy straft oft beloont een yeder naer sijn verdiensten, hebben sommighe wyse Ouden ghedwonghen gheweest hun vroet te maken door een plompe en tastende middel datter in de Helle Richters waren, die een yeder afgestorvenen richten na zijn verdiensten, en op dat zy niet dencken en soude hun misdaedt voor de Richters te verswygen, of meynen dat de Richters sulcx niet en konde weten door dat weynigh oft gheen Menschen ghetuyghen zyn van hun heymelijcke zonden, en dat dickwils de overledenen oordeel ontfanghen eer dat de Levende (die dat konde ghetuyghen) daer by zyn, so ist datse gedwongen zyn te verzieren datter inde Helle dry helsche Furien, Erymes oft Eumenides zyn, die als Beulen met Tormenten yeder afghestorven ziele voor de Rechters doen bekennen haer misdaden, en dan Loon na verdiensten ontfangen.

p Een grouwelijcken Dagh des Oordeels, daer van ons de H. Schrift soo dickmaels vermaent, int welck dit groot Al, uyt niet geschapen, wederom door vyer en vlam tot niet sal komen, en yeder mensch voor den Richter sal moeten verschynen, om loon naer verdiensten t'ontfangen, daer niet bedect oft verborghen sal blyven. Schrickt, schrickt o Mensche! En ghedenckt dien laetsten Dagh.

+ Wat leven sy leyden.