Bevrijd vaderland

[p. 247]

Bevrijd vaderland

Field-Marshal Montgomery has reported to the Supreme Allied Commander that all enemy forces in Holland, North West Germany and Danmark, included Heligoland and the Frisian Islands have surrendered to the 21st Armygroup effective 0800 D.B.S.T. This is a battlefield surrender involving the forces now facing the 21st Armygroup on their Northern and Western Flanks.
Officieel communiqué van het geallieerde opperbevel Vrijdag 4 Mei 1945, acht uur 's avonds.

Groote gebeurtenissen zijn voorvoelbaar in de spanningen van de atmosfeer. Ook de algeheele bevrijding van ons vaderland was dat. Maar toen wij dien Vrijdagavond, bijeen in een of ander gesprek, door de radio plotseling die opgewonden stem hoorden, die ons toeriep: Reuter meldt zoojuist, dat de Duitsche troepen in westelijk Nederland hebben gecapituleerd ingaande morgenochtend om acht uur, - toen hadden we het gevoel, of de schok toch nog onverwachts kwam. Eenige ontspanning was reeds ingetreden toen de Engelsche vliegers dagen achtereen groote voorraden voedsel boven de hongerende vesting Holland uitwierpen. Maar nu overviel ons, als de eindelijke blijdschap, dat grootsch en zwaar gevoel, dat begon het gansche hart te bevangen. Ik liep naar buiten. Ik zag overal in het avondlijk licht menschen loopen van deur naar deur, van tuin naar tuin, als in een schrik - en we wisten, hoe de schrik vreugde was! Trillende en ongeduldige handen heschen de vlag. Wij hadden een Meischen lenteavond, zooals Nederland dien kent, met buien en vlagen, luw reeds van den komenden zomer. En toen de vlag, door den avondwind dadelijk ontplooid, zich ontspande tegen de reeds duisterende wolken van den hemel, toen doorbrak de vreugde allen aandrang van bevangenis tot dat openstroomend, overweldigend, machtig besef der eindelijk zegevierend feit geworden vrijheid van het vaderland.

Wij hebben in onzen aard die niet te onderschatten deugd onzer nuchterheid, hoe heeft die ons niet gewapend tegen het Duitsche pathos, dat er altijd tegen bezweek! De Nederlander komt niet gauw uit den plooi en doet niet gauw dolzinnig van blijdschap. Maar het pantser dier nuchterheid bezweek voor de branding van zulk een vreugde: de menschen in mijn omgeving voelden geen schroom meer en lieten zich tot onstuimigheid gaan. Het was een stuk diep persoonlijk geluk voor ieder. Zelfs voor de

[p. 248]

kinderen die: moeder! vader! riepen en u kusten. Ieder voelde de vreugde van den ander. Ik denk, dat dien avond ons klein, verdeeld volk vereenigd was in één eenderen jubel om het vaderland, - en een eenheid om het vaderland is niet gering. Misschien beseften we nu eerst ten volle den zin en den omvang der boosheid en van het verraad in den aanslag van den vijand, die een regelrechte aanslag was op het vaderland en ieder van ons. Zoo dreef die vijand ons te zamen in dien band, die een band is van gedeeld leed en gedeelde vernedering. En niet alleen beseften wij nu wellicht voor het eerst ten volle den omvang van den vijandelijken aanslag, maar ook de afzichtelijkheid der misdadige wanhoop van hen, die met den vijand samenspanden en het vaderland aan hem verkochten en die, na de vijandelijke overgave, voortgingen het te beschieten en te wonden - zooals de wanhopige booze zich ophangt eerst nadat hij getrapt heeft op al wat hij verried.

Vlak voor het groote, goede nieuws bekeek ik nog een foto van een der razzia's in Amsterdam, een foto, die buiten de vesting Holland was gesmokkeld: een Grüne-Polizei-man, gelaarsd, gehelmd en met een geweer, en die met een tronie zooals alleen de Duitsche nazi's die hebben, neerkijkt op een rij weerlooze Nederlandsche jongemannen, welke hij voor zich op het trottoir laat knielen met opgestoken handen. Het is het zinnebeeld der gansche vernedering, die zij ons hebben aangedaan. Zij hebben onder ons geroofd, geplunderd, gebrandschat, gepijnigd en gemarteld, gekneveld en gemoord. Zij hebben ons volk ontmand. Zij hebben het doen hongeren. Zij hebben het den grond onder zijn voeten vernield. Zij hebben ons aangedaan wat men een volk maar kon aandoen, om het zijn bestaan te ontnemen. Zij hebben het vernederd en gebogen. Eén ding echter hebben zij niet gekund: zij hebben het niet kunnen breken. Zij hebben het zelfs de veerkracht niet kunnen ontnemen, waarmee het, nu het onder hun hiel vandaan is, opspringt tot zijn vreugde in een vlaggend land.

Terwijl de blijmare van de bevrijding huis na huis en hart na hart binnendrong klonken daar in dien grootschen avond allerwege de door de radio uitgezonden nationale liederen, de Geuzenstem uit Valerius' Gedenckclank, het Wilt heden nu treden voor God den Heere, Merck toch hoe sterck, BergopZoom houd u vroom, en het biddend gezongen Wilhelmus. Hier hoort men het zingend accoord van dien tweevoudigen grondtrek, die in het wezen van ons volk het diepst ligt: zijn vrijheidszin en zijn vroomheid, dat accoord, dat door de choralen dezer strophen stuwt. Zij moesten eigenlijk nooit instrumentaal worden uitgevoerd, deze liederen, doch altijd worden gezongen: de tekst is niet te scheiden van de melodie.

[p. 249]

Het Wilhelmus is een elegisch smeekgebed, waarin de gedeerde ziel zich niet ontlaadt in tranen, maar in die vroomheid, waarin de smart de draagkracht vindt eener nimmer te breken bedding. Wat van ons volk is, van eeuwen af, is in de klaarheid van geen formuul zoo uit te drukken als het voelbaar is in het Wilhelmus, de twee groote onderstroomen, die zijn wezen doortrekken, die groote krachten van vrijheid en vroomheid, die het, hoe ze ook verloren kunnen gaan in den enkeling, in zijn volksbestaan behoudt van eeuw tot eeuw. De belijdenis en de bede dier krachten hoort men in de melodieuze verstrengeling van de strophe-regels, met den weerklank van al den deemoed, die den mannelijken toon doortrilt. Tijdens onzen langen ongeluksnacht heb ik wel dikwijls naar het gezongen Wilhelmus uit Londen geluisterd in wintermaanden, met alleen het licht van het radiotoestel in de donkere kamer. Dan was in de westerwinden over de duisternis der zee en als uit den schoot onzer historie zelf het opzwellen van dit gewonde smeeken te hooren, als het blaten eener verlaten kudde - een gedachten-samenhang met dien ontroerenden regel: oorlof mijn arme schapen die zijt in grooten noot. Het kent den jubel in deemoed, den jubel van nu, waarin de bede verhoord is: Nae 't suer zal ick ontfanghen van Godt mijn Heer dat soet.

De Duitschers hebben nooit dien onderstroom der groote krachten in ons volk: zijn vrijheidszin, verstaan. Zij eerbiedigen geen vrijheidszin bij een ander, en zij kennen geen vrijheidsstrijd. Zij kennen alleen den strijd om te overheerschen, zelf er zich door aan hun slaafschheid ontworstelend zijn ze tot niets anders dan tot overheerschen geneigd. Zij vinden die neiging zoo vanzelfsprekend, dat zij altijd denken of voorgeven, dat anderen hen willen overheerschen, hun eeuwige onrust, hun eeuwig misbaar en eeuwig tragisch misverstand. Tweemaal achter elkaar zijn zij er nu aan bezweken voor onze oogen. Maar wij, wij bezweken niet. De vrijheidsstrijd, die de onze was, houdt het altijd langer uit, alsof hij, waar zijn eigen kracht tegen grooter kracht van geweld tekort schiet, door wonderen Gods wordt geholpen, dan de strijd tot overheersching, die in alle hooge denkbeelden der menschheid, dat wil zeggen der vrije volken, tegenkracht vindt. Daarom is de strijd onzer bondgenooten, hoe ook andere belangen den oorlog doorkruisen, een heilige strijd geweest, en droeg het geallieerd bevrijdingsleger met reden het teeken van het St. Jorisschild met het zwaard en het kruis. Wij hadden dit schild anders, wij hadden het in het verzet, in de stugge tegenkracht, waar de Duitschers op stieten in het wezen zelf van dit volk.

Ik weet het, we zijn er nog niet, - en dit is zeer zwak uitgedrukt voor den débâcle-toestand, waarin wij verkeeren en waaruit het land zich

[p. 250]

op te worstelen heeft. Dit gelukkig volk van dit oogenblik, door zijn vreugde ongevoelig voor zijn rampspoed, wachten ontgoochelingen en het zal ook ontgoocheld worden in zichzelf, die bitter harde ervaring van het zuiden sinds zijn eerderen bevrijdingsdag. Het vaderland heeft nu smarten gekend, grooter dan de smarten, die vorige geslachten hebben te doorstaan gehad. Altijd is 's lands kommer en 's lands verdriet gevoeld in zijn tegenspelende kleinheid, engheid en zijn gekijf. En toch hebben de grootsten er altijd hun liefde aan beleden en er de grootheid van erkend, die met zijn kleinheid weemoedig verzoent. De vreugde mag nu echter door dezen kommer niet worden gedeerd, - nu, nu in haar glanzende tranen nog de doffe van de pijn doorbreken. - Die vreugde zoekt haar uitdrukking in jubel, en in machtige woorden. Maar wellicht vindt zij de zuiverste en zeker de onmiddellijkste uitdrukking in de stameling, waarin de machtige woorden breken en niet over de lippen komen. Al wat ik wil in dit gelukkig uur van Mei en van lenteleven en van beloften en van vrijheid is: het mijn diepe, deemoedige en dankbare liefde belijden, dit leefkrachtige, dit vrijgevochten, dit kleine, grootsche vaderland.