Volledige werken 32. Eenige bladzijden uit het boek der natuur. Siska van Roosemael. Hoe men schilder wordt

[p. 5]

Eenige bladzijden uit het Boek der Natuur

Voorwoord der eerste uitgave

Onze vaderlandsche letterkunde heeft sedert eenige jaren eene spoedige uitbreiding verkregen: haar bestaan is nu onwedersprekelijk erkend, zelfs door diegenen, welke nog aan het vreemde verslaafd blijven.

Dat in de eerste tijden onzer pogingen al onze voortbrengsels enkel verhalen en gedichten of geschiedkundige schetsen waren, dit laat zich gemakkelijk verklaren en verrechtvaardigen. Men moest alsdan aanvangen met den sluimerenden leeslust onder de burgers op te wekken door treffende en belangrijke tooneelen, en de vaderlandsliefde aanvuren door het verhaal der groote daden des voorgeslachts.

Nu wij reeds een gedeelte dezer taak met geluk hebben afgedaan, nu de strijd tegen de vijanden van het Nederduitschdom al onze krachten niet meer uitsluitelijk vordert, blijft ons wel is waar nog immer en voortdurend hetzelfde doel te bereiken; - evenwel wordt het toch ook hoog tijd, dat wij den nau-

[p. 6]

wen kring, waarbinnen onze letterkunde zich beweegt, uitzetten en verbreeden, en allengskens eenige stappen op den grond der nuttige kennis wagen. Zóó zal het Nederlandsche volk in onze schriften niet slechts het aangename der dichterlijke verbeelding, maar tevens het nuttige der stellige wetenschappen aantreffen. Eenen gunstigen invloed zal deze strekking onzer letterkunde op de volksnijverheid en op den landbouw uitoefenen, en wellicht zullen wij ons ook op dezen grond de dankbaarheid des vaderlands waardig maken.

Vóór een paar jaren riepen het Kunst- en Letterblad en meest alle Vlaamsche dagbladen de aandacht der schrijvers op de boven aangewezen noodwendigheid. Hunne redenen moesten gewis gegrond zijn, dewijl kort daarop verschillige geleerden de uitgave van wetenschappelijke werken in de Nederduitsche taal aankondigden.

Wat mij betreft, ik gevoelde, dat er op dit veld veel nuts te stichten was, en besloot ook mijn deel tot de edele taak bij te brengen. Welke zou de aard van mijn werk zijn? Zou ik eene nauwkeurige verhandeling of een leerboek over de eene of andere wetenschap schrijven? Hiertoe was ik niet geneigd; daarenboven de studie van den gang der onderwijzende letterkunde bij andere natiën had mij geleerd, dat de lust tot wetenschap zich onder het volk niet dan allengskens verspreiden laat, en dan slechts nog onder eenen schilderachtigen vorm. Dit is te zeggen, dat de menigte de wetenschap om haar zelve niet zoekt, maar ze met blijdschap ontvangt, telkens dat zij haar onder aangename vormen wordt voorgedragen. Eens dat aldus de weetlust is opge-

[p. 7]

wekt in een denkenden mensch, welke zijn stand in de maatschappij ook zij, zoekt hij ernstig voedsel, en hij grijpt dan vanzelf naar zuiver wetenschappelijke boeken, welker nuttigheid hij nu beseft, en welker ingewikkelde uitleggingen hij zonder zwaren arbeid heeft leeren verstaan. Hij past de daaruit aangewonnen kennis op zijne nijverheid of zijn ambacht toe, verbetert daardoor zijn stoffelijk lot en veredelt zijnen geest door de uitzetting zijner denkingskracht.

Van mijne kinderjaren af leefde ik immer in de velden, te midden eener schoone en blijde natuur. Ook van dan af werd de beschouwing van het geschapene mijne geliefkoosde uitspanning, en heden nog wijd ik haar al mijne ledige stonden toe. Ofschoon ik bij mijne navorschingen en het doorlezen van allerlei boeken over deze stoffe slechts mijn eigen vermaak voor doel had, bleef mij echter daaruit eene genoegzame oppervlakkige kennis van alles, om te durven hopen, dat ik met behulp van de beste schriften der hedendaagsche geleerden niet gansch onbekwaam zou zijn tot het dichterlijk beschrijven der schepping.

Deze hoop deed mij besluiten tot het opstellen van een Algemeen Schouwtooneel der Natuur, gelijk alle beschaafde natiën er ten minste één bezitten. Buiten de onmiskenbare nuttigheid van zulk werk, bood mij dit nog de middelen aan om een doorslaand bewijs van de voortreffelijkheid en den rijkdom onzer moedertaal te geven, dewijl ik ze nu gebruiken ging tot de schilderachtige verhandeling van meest alle wetenschappen, van meest alle bestaande dingen, en daarbij gelegenheid had om echt Nederduitsche benamingen te bezigen in de plaats der onverstaanbare

[p. 8]

Fransche bastaardwoorden, welke onze verkeerde opvoeding ons als de eenige bestaande doet aanzien. - Zelfs moet ik bekennen, dat dit misschien wel mijn bijzonder en hoofdzakelijk doel was.

Dan, ik verborg mij toch de moeilijkheid van zulke onderneming niet en voorzag zeer duidelijk, dat zij mij oneindig meer arbeid en inspanning des geestes kosten zou, dan een verhaal van tweemaal zoo grooten omvang. Daarenboven was het mij bewezen, dat, zelfs bij den besten uitslag, dit werk mij weinige vruchten in vergelijking mijner moeite opleveren zou.

Deze ontmoedigende vooruitzichten weerhielden mij niet: de gedachte, dat ik waarschijnlijk iets nuttigs zou stichten en dat de vaderlandsche zaak bij mijnen arbeid kon winnen, deed mij stoutmoedig de hand aan het werk slaan, hoezeer ik ook aan mijne geschiktheid en bekwaamheid twijfelde.

Mijn inzicht is, aan mijn werk den titel van Wonderspiegel der Natuur te geven; maar vermits ik het niet gansch afmaken durf, vooraleer op de uitgave van een eerste gedeelte beproefd te hebben, of ik niet te veel van mijne krachten vermoedde, en of wel inderdaad de tijd tot zulke schriften gekomen is, zoo geef ik hier dit gedeelte als een afzonderlijk voortbrengsel, onder den nederigen titel Eenige bladzijden uit het Boek der Natuur. De oneindigheid der stof zelve laat mij toe dus te handelen; want, hoezeer men de boekdeelen van dergelijk omvattend werk ook vermenigvuldige, het kan toch nooit de grenspalen der schepping bereiken en blijft dienvolgens in eenen nauwen zin toch immer onvolledig.

Het tegenwoordig boek bevat eene algemeene

[p. 9]

beschouwing over de oneindigheid van Gods werk, eene verklaring der luchtverschijnselen, eene verhandeling over het innerlijk leven van dieren en planten, en een algemeen overzicht van alles, wat de kerfdieren of insecten wonderbaars aanbieden. Achter in het boek bevind zich een algemeen tafereel der drie natuurrijken, daar geplaatst als een sleutel van hetgene reeds daarover is gezegd en in de overige boekdeelen nog volgen moet; - tevens om eene algemeene gedachte der natuur zelve te geven en onze moedertaal in haren ganschen rijkdom te doen uitschitteren.

Men vergelijke in dit tafereel de Latijnsche en Grieksche benamingen, welke de Franschen, na ze verminkt te hebben, in hunne taal gebruiken, zonder dat zij iets verstaanbaars tot hunnen geest zeggen, - men vergelijke die, zeg ik, met de klare en door iedereen verstaanbare Nederduitsche benamingen, en men beslisse, of wij niet in alle wetenschappen meer vorderingen zouden doen, indien wij onze eigene taal tot het aanleeren daarvan bezigden. Immers, elk woord in de Nederlandsche taal is de uitlegging zelve van het voorwerp, dat men noemt? Men heeft bij haar zijn gansche jeugd niet aan het van buiten leeren van woordenboeken te verslijten, zooals het bij de opvoeding door het Fransch onvermijdelijk moet geschieden. - En men zou door haar, bij het einde van zijnen leertijd, niet opgepropt zijn met eenen ijdelen en lastigen voorraad van benamingen, die ons de woorden voor de zaken doen aanzien en de schuld zijn, dat de wetenschappelijke opvoeding in ons vaderland zoo hol, zoo oppervlakkig en zoo onvruchtbaar blijft.

[p. 10]

Nog een woord over den vorm van mijn werk. Ik heb gedacht, dat ik mij als hoofddoel moest voorstellen, de koude wetenschap onder streelend loover te verbergen, en den geest des lezers immer gespannen te houden door het onverwachte. Daarom deed ik de beschouwingen als bij geval ontstaan en verliet een onderwerp dikwijls, om er nogmaals op terug te keeren, het alles vermengende met tusschenpoozen en afwijkende redekavelingen. Zoo is mijn voornemen, in de volgende boekdeelen de beschouwingen volledig te maken, welke hier slechts op een enkel punt eener gansche reeks van zaken en verschijnselen gevestigd zijn geweest, en nog dikwijls weder te keeren tot een zelfde voorwerp, om het langs alle zijden in oogenschouw te nemen. Deze wijze van werken heeft aan mijnen arbeid een voorkomen van verwarring gegeven. Misschien bedroog ik mij; maar deze verwarring zelve heb ik beoogd als een middel om met voordeel te worstelen tegen den eentonigen gang, welken de wetenschap altijd met geweld den schrijver poogt op te dringen.

Mijn boek is voor België alleen geschreven. Andere landen, en vooral het diep geleerd en dichterlijk Duitschland, bezitten vele en oneindig schoonere werken van dien aard.

Meer denk ik in deze voorrede niet te moeten zeggen: ik bied mijn arbeid mijnen landgenooten met ootmoedigheid aan als eene proeve, waarover ik de uitspraak van hun goedgunstig oordeel inroep.

de schrijver.