|
| |
| |
| |
Aenteekeningen.
| |
| |
Aenteekeningen.
Bladz. 6. Lagoenen. - Te Venetië noemt men aldus zekere meeren, waer op men des avonds, in gondolen of versierde schuitjes, zich gaet vermaken. - Ik heb het volgens de Italiaensche uitspraek geschreven.
Bladz. 11 Rondellen. Dezen naem gaf men aen kleine ronde schilden, die men aen den arm droeg, tot het afweeren van dolk-en-rapiersteken. Zy werden in den oorlog weinig gebruikt, en dienden als dagelyks wapen; zelf in vredestyd.
Blad. 13, De Krabbestraet. - In Antwerpen zyn veel duistere en koudverwekkende plaetsen. Onder deze allen, heeft de Krabbestraet ten hoogste haer kenmerk van oudheid behouden. Ten deele als een kelder overwelfd, is het er des nachts duister als in een' afgrond. Hooge gevels van bruin eikenhout die voor over hellen, kleine vensterglaesjes die in het lood rammelen,
| |
| |
ronde poortjes met wanstaltige beeldingen, geven aen deze plaets de echte kleur der 16.e eeuw. Het Vleeshuis, de Vischmarkt, de torens van het oude Steen, brengen ook niet weinig toe, om den aenschouwer naer de tyden onzer oude gemeenten terug te tooveren. - Het huis waer in deze gebeurtenis plaets heeft bestaet nog, aen de linker zyde, onder het welfsel der Steen-of-Palingbrug.
Bladz. 19. In die tyden was de stad Antwerpen langs de Schelde ook bemuerd. Derhalve zal het aen des kundigen vreemd schynen, dat ik het dood lichaem des nachts by de Schelde breng. Nochtans by groote plechtfeesten, als deze was, bleven dezelve open en ieder Poorter mocht vry, met fakkel en luit den stroom bevaren. De gewoonte dier nachtvermaken was ons, door de Italiaensche volken toegebracht.
Bladz. 21. De Stinkhuizen staen tusschen de stad Antwerpen en het dorp Austruweel. Het is te denken dat zy eertyds tot ziekenhuizen of lazeryen gediend hebben. Heden vervallen, hebben zy geene bestemming.
Bladz. 37. Het is bekend dat de kerken op wittendonderdag tot middernacht openbleven.
Bladz. 39. Het Predikheeren klooster is nu de St. Pieters en Paulus kerk. De plaets waer de schoone Kalvarie gebouwd is, was toen het kerkhof.
Bladz. 47. Satans wagen of het Stoomtuig. - Het stoomrytuig is de wonderbaerste uitvinding die men tot heden gedaen heeft. Belgenland heeft in het opmaken van yzeren wegen, de andere landen van het vaste Europa voorgegaen. Deze eer en weldaed zyn wy den heer Rogier Landvoogd der provincie Antwerpen schuldig; - want hy is het, die door zyne poogingen, gedurende zyn bewind als Minister, ons land met die voordeelige inrichting heeft verrykt.
Wanneer ik my de eerste mael op het stoomrytuig bevond, heb ik dit gedicht gelyk het hier staet, gedroomd en namaels uitgewerkt. Het is meest voor de klanknabootsing gemaekt; derhalve zal het by eene lezing met luiderstemme beter het doel bereiken.
| |
| |
Bladz. 50. Geh'na. - Verkorting van het woord Gehenna; het tranendal, de hel.
Bladz. 52. Faust, Wagner. Twee beruchte toovenaers die volgens de Sage, hunne zielen den Boozen verkocht hadden en door duivelen zyn weggevoerd. De eene, door den geest Mephistopheles en de andere door den duivel Averhaen.
Bladz. 52. De oude Reuzenstad. - Dit bediedt hier Antwerpen. Iedereen is de geschiedenis van Druon Antigoon, de reus, genoeg bekend om deze benaming aen te nemen.
Bladz. 54. De Bloedgeest. Eertyds bestond er in Europa, en wel byzonderlyk rondom het begin der 12.e eeuw, eene droeve en moorddadige ziekte. De genen die door dezelve geraekt waren, werden in een mael bleek en zwak, kwynden eenigen tyd, en stierven zachtjes en zonder pyn. Het scheen dat het leven zich gevoelloos in hen uitdoofde; ontellyke menschen stierven aen deze kwael. Iedereen geloofde alsdan, dat er een spook of geest was, die rond liep en den menschen in hunnen slaep het bloed kwam afzuigen. Wanneer men dan zulk een' zieken mensch, bleek en kwynend door de straet zag gaen, zegde men met medelyden: De bloedgeest heeft by hem geweest! Later nog, en bovenal in de voorgaende eeuw, kwam de afschrik van deze ziekte terug, en menig schryver bracht dit vervaerlyk spook in zyne boeken. Andere volken noemen het spook Vampire en de ziekte Vampirisme.
Bladz. 59. Men neme in acht dat ik den klemtoon, in het woord Rubens, op de laetste sylbe gesteld heb. Niet om dat my dunkt dat men het zoo uitsprak; maer om dat de klankmaet zulks vereischte.
Bladz. 93. Schakall. Een dier, zich in het zuidelyk gedeelte van Afrika en andere plaetsen der verzengde luchtstreek, ophoudende. Het heeft de gedaente van een vos maer is grooter. Onder de Afrikanen gaet het als het kwaedaerdigste dier door. Het is zoodanig op menschenvleesch verlekkerd, dat het des nachts de graven open krabt en de lyken opvreet. De bewooners diër streken, vergelyken een bloeddorstig man by een Schakall.
Bladz. 114. De Pesthuizen. Nu is er van deze gebouwen niets
| |
| |
meer overig dan de grondvesten en eenige stukken muren van weinige hoogte. Zy dienden tot het opsluiten van zulke zieken die met eene pestige plaeg besmet waren.
De Stuivenberg. Eenige honderd schreden van stads wal, bestaet eene uitgestrektheid waer de grond niet dan zand of zavel is. Mits geen kruidje er op wassen wilde; door dien de wind het zaed gedurig met zand bedekte, kreeg dit land den naem: Stuivenberg. Op deze verlaten' erf, waren de meeste lazeryen of ziekenhuizen, als ook de prosput of vildery.
Bladz. 124. Het Schyn. Eene rivier die buiten de noordzyde der stad in de Schelde vloeit.
Bladz. 128. Beukeler. Dit was de grootste gewoone schild der krygers, tot het afweeren van speer-of-lanssteken dienende. In het stormloopen eener stad, bedekte men zich het hoofd met den Beukeler, om zich voor de brandstoffen, die uit de stad geworpen werden, te behoeden.
Bladz. 133. De Lange Wapper. Dit is het eenigst spook dat in Antwerpen het burgerrecht ontvangen heeft. Ook is er geen kind dat men met dien naem, niet in slaep wiegde. Jong en oud kent hem; nochtans weet niemand, wat hy was, wat hy deed. Ieder weet er wat van, en géén kent de volledige geschiedenis. Voorzeker is het zeer lang geleden dat het bygeloof dit spook schiep; mits ons alleenlyk eene onvolmaekte overzetting of traditie is toegekomen. - Stellig weet iedereen, dat de Wapper de eigenschap had van zich volgens zynen lust te verlengen, of te verkorten. Soms was hy onder de gedaente van een zoetaerdig kind; soms zoo afgryzelyk lang, dat hy met zyn gloeiend oog in de zoldervensteren blikte. - De bewooners der heide by Oost-en-Westmal hebben ook den Wapper tot gebuer gehad. Zy vertellen het, als meermalen gebeurd, dat, wanneer zy in den heeten zomer het graen des nachts by maenschyn afpikten; dat het dan eensklaps zoo duister op het veld werd, dat zy geen' steek meer zien konden. Wanneer zy hier op naer de lucht blikten om de oorzaek der duisterheid te vernemen, zagen zy den langen Wapper voor hen staen. Zoo
| |
| |
schriklyk hoog en breed was hy, dat hy het licht der maen gansch aen het veld ontnam. Dan sprak de stem van het spook:
De dag is voor u: de nacht is voor my. Hoe ras de landbouwers dan henen liepen is licht te bedenken.
Bladz. 139. De Sylphen Sylphiden, zyn de geesten die de lucht of den dampkring bewoonen. Zy waren de fraeisten der spookjes, en hadden de fynste vormen die men bedenken kan. Zy behooren onder het geslacht der Elfen.
Bladz. 140. Myne Vrouwe. Dit was de meest eerbiedigende naem die men eene vrouw geven kon. Eene dienstmaegd of deerne noemde hare meestersse nooit anders. De moeder des Zaligmakers heet ook nog Onze L. Vrouwe. Heden worden Vrouw Jonkvrouw, dame en demoiselle; daer onze benamingen nochtans edeler en fraeier dan die bastaerdwoorden zyn.
Bladz. 141. Kersten. Dit woord is heden nog in gebruik en beteekent Christen. Men zegt Kerstenkind voor doopkind: Kerstenbrief voor doopbrief.
Bladz. 142. Bajazet I Keizer der Turken, had de meeste oostersche vorsten van hunne Ryken beroofd; en reeds Bulgarië Macedonië en Thessalië van de Kristenen gewonnen; wanneer Sigismond van Hongarië de Kristene koningen, ter hulp riep. Hier op vertrokken de Franschen en Belgen onder het beleid van Hertog Jan van Bourgonje met 2,000 Edelen. In den eersten behaelde zy groote zegenpralen op den vyand; maer in den beruchten veldslag te Nicopolis, werden deze kristene helden allen verslagen en gevangen. Dit geschiedde in den jare 1396 of liever in 1395 zoo als anderen schryven.
Bladz. 144. Huike, Samaer, Samarie, Samaris, Keurs, wambuis. - De huike was een stuk zwarte zyde of laken, dat men boven het hoofd vastmaekte; en dat op de schouders en achter den rug nederdaelde. Dit kleedsel is van de hoogste oudheid. Het is echter met oneindige veranderingen tot ons gekomen; in de 17.e eeuw hiet men het familie nu is het de falie.
In de Costumen van Antwerpen, te Keulen in 1644 gedrukt, staet voor stadsvoordeel:
| |
| |
Der vrouwen cleederen competerende:
Den besten bouwen oft Samaris.
Den besten keurs
De beste familie oft huike van saye oft van laken.
De Samaer of Samarie was een wyd en lang onderkleed, dat veeltyds by de ryke Vrouwen achter op den grond sleep; of door een, bediende werd gedragen. By de burgeren was dit de gewoone bouwen.
De Keurs was het bovenkleedsel, dat de lenden en de borst omvong, en voor op het hart toegeregen was; het hedendaegs keurslyf.
Het Wambuis hier te lande, was een mannenkleed zonder slippen of omvallende kraeg. Het was naeuw en eng om de lenden. Het onderste gedeelte zakte met litsen tot aen de knieën en omvong de billen met versierde boogjes. Aen de mouwen waren ook zulke versierselen met litsen en vleugelen. By de ridders en ryken, was dit het prachtigste kleedstuk der mannen. De wyde mantels waren by allen eenkleurig en zonder sieraed.
Bladz. 167. In zoen ontvangen. - Volgens de oude costumen van Antwerpen en meer andere gemeenten, kon men den doodslag en de straf er door verdiend door geld afkoopen. Dit was echter niet mogelyk dan voor zoo veel de bloedverwanten des dooden hier in stemmen wilden. In dit geval eischten zy eene somme geld of anderzins tot zoenpenningen.
Die vergiffenis hiet men zoen of vrede.
De costumen of wetboek van Antwerpen beschryven den zoen en de handelwyze der mondzoeners als volgt:
‘Ende ten bestemden tyde soo comt uyt een camer daer naest bequaem wesende, de misdadighe in syne lyne lakenen, barvoets ende bloots hooft, met den halm, dat is een stroyken in syne ghevoude handen: oft ten minsten in syne cleederen, met eenen halm in syne handen, bloots hooffs, soo wanneer dat sulcks is by den Arbiters overcomen, zynde altyds gheaccompaigneert met den Roey-dragher, hebbende de langhe roede in syn handt, ende over beyde syden met een vanden Arbiters
| |
| |
blyvende stille staen, ende daer teghens over, soo verre datmen den Clerck ghevoeghelyk mach hooren spreken, staet de mondt-soender ende vrienden vander dooder syden, ghecleet met rouwcleederen ende rouw-capruynen op den hooffden, ende tusschen de partyen ontrent dry oft vier schreden teghen over den misdadighen staet de Clerck, ende begint de vrienden aen te spreken, ligghende alsdan de misdadighe op syn knyen, Ende bidt ootmoedelijck, de vrienden vanden aflijvighen vergiffenisse om de passie ons liefs Heeren jesu Christi wille, brenghende daer alle ootmoedighe manieren van bermhertelyck te bidden soo hy best can, biddende ten lesten om te hebben vande vrienden een teecken van bermherticheydt, eenwerff tweedewerff off derdewerff: ende het teecken ghesien hebbende, comt de Langhe-roede met den misdadighen nader, ende bidt wederom de Clerck soo bermhertelyck als hy best can, tot de derde reyze: ende dan comt de misdadighe, ende by oorlove, ende teecken van den vrienden, cust den mondt-soender aen synen mond: ende als dan soo leest den ghesworen Clerck uyt den gheschrifte het soenstuck, daer van hy oock moet houden den behoorlycken registere.
Dit sulckx volbracht zynde, soo bandt de Roey-dragher den voorschreven Soene, met eenen Soen-vrede inder manieren hier nae volghende: Hoort goede mannen, hoort wat ick hier ghebiede van mijns Ghenadichs Heeren, ende vander Stadt weghen:
Soo ghebiede ick hier ban ende vrede, van uwes Vaders ende weghen uwes Moeders weghen, van uws Broeders ende van uws Susters weghen, van uws Ooms ende Moeyens weghen, van uwe Neven ende Nichtens wegen, ende van allen den genen dien van bloets wegen aencleven moghen, het zy gheboren oft ongheboren soude moghen worden, alsoo verre den windt wayet ende den reghen spreyet: Soo ghebiede ick ban ende vrede, eenwerff, anderwerff, derdewerff, viermael over recht, dat ghy d'een den anderen hier en boven niet en misdoet noch doet misdoen, in woorden noch in wercken, heymelijck noch openbaerlijck. enz
Meermalen werden andere voorwaerden den misdadigen opgelegd. Als bedevaerten te doen, godshuizen te stichten enz.
Bladz. 175. Golgotha. Calvaria. Een berg buiten Hierusalem, waer men de misdadigen Kruiste of ophong, en ten toon stelde.
| |
| |
Bladz. 179. Paria. In den Oosten en vooral in die streken waer de Bramen hunnen godsdienst oefenen. Zyn eenige dorpen die van overlang om grove zonden gevloekt zyn. Der zelver inwooneren zyn uit de tempels gebannen, van ieder verfoeid en als de pest gevlucht. Deze ongelukkigen hebben met niemand gemeenschap en leven afgezonderd, zonder dat het hun geoorlofd zy hune woonplaetsen te verlaten; want zoodra zy zich ergens vertoonen, worden zy als wilde dieren verjaegd. Door deze verwydering zyn zy zoodanig van hunne broederen verbasterd dat zy een vreemd volk schynen. Dezen noemt men Parias.
Bladz. 179. Oasis. In de dorre zandwoestynen van Arabien, waer men in veel dagen reizens geen kruidje aentreft, zyn hier en daer door de natuer lustpriëlen geplant, tot lafenis der reizigers. Meest altyd is er in deze kleine tuinen, eene bron van zoet water, en hooge en schaduwryke boomen. Tulpen en allerlei bloemen wassen er in overvloed: het schynt dat de natuer haren rykdom in die gevallyke scheppingen heeft willen aentoonen. De Karavanen of reisvaerten zoeken om rust naer deze plaetsen en noemen dezelve Oasis.
Bladz. 180. Jehova. De eeuwige God.
EINDE.
|
|
Auteursrechtvrij