Logo DBNL
De loteling (1850)

De loteling

(1850)–Hendrik Conscience–rechtenstatus Auteursrechtvrij

Vorige Volgende

De loteling.

I.

De jongste lentezon stond in vollen luister op hare blauwe hemelbaen te glansen. - Als ware zy het majestatisch gelaet der Godheid die, met aenlachenden blik, het geschapene toeroept: ‘Op! op! de winter is gedaen, herleeft en weest vrolyk voor myn aenschyn!’ - zoo mildelyk spreidde zy haer jeugdig licht over heide en velden, en deed den natten bodem onder den gloed harer stralen gisten en smooken.

Slechts weinige kruiden hadden den roep der wereldvriendinne gehoord: alleen het Sneeuwbelleken bewoog

zyne zilveren starkens in de kanten, de Haselaer ontplooide zyne wiegelende kattekens, de Woud-Anemone vertoonde hare eerste bladeren in het Schaerhout; - maer de vogelen dartelden in den zoelen lichtstroom en zongen met heldere stemmen van den naderenden liefdetyd....

 

Niet verre van het Zoerselbosch, eenzaem en vergeten, stonden twee leemen huisjes nevens elkander. In het eene woonde eene arme weduwe met hare dochter; voor alle have in deze wereld bezaten zy eene koe. - In het ander huisje woonde insgelyks eene weduwe, met haren stokouden vader en twee zonen, waervan slechts een de jongelingsjaren had bereikt. Zy waren ryker dan hunne geburen; want zy bezaten eenen os en eene koe, en hadden veel meer land in pacht. Eventwel de bewooners der beide hutten - want het waren hutten - vormden sedert lange jaren slechts een enkel huisgezin, zich wederzydsch beminnende en zich helpende waer het nood gaf. Jan en zyn os werkten ook op het veld der arme weduwe; Trien haelde ook het voeder voor den os, en ging weeden en hielp oogsten voor hare geburen, zonder dat ooit in deze lieden het gedacht ontstaen ware, om te berekenen wie het meest voor de anderen had gedaen.

Eenvoudig, onwetend van alles wat daerbuiten onder den zwoegenden menschenzwerm omgaet, leefden zy te

vrede met het stuk roggenbrood dat God hun gegund had. Hunne wereld had enge grenspalen: langs de eene zyde het dorp en zyn ootmoedig kerkje, langs de andere de onmeetbare heide en de grenslooze kimme.

En nochtans, alles lachte en zong in en rond de eenzame wooning: er was vreugde en genot in ruime mate, en niemand dezer arme lieden zou zyn lot tegen een schynbaer beter verwisseld hebben.

Het was omdat de liefde met hare gulde tooverroede ook hier de woesteny verlevendigd had. Jan en Trien - zy wisten het niet - beminden elkander met dit onuitgesproken en schuchter gevoel, dat het hart kloppen doet by het minste teeken; dat het voorhoofd kleurt by het minste woord; dat het leven verandert in eenen langen droom, blauwen hemel vol glinsterende starren des geluks, en onmeetbaer diep, als moeste het menschenhart eeuwig blyven gelyk de eerste liefdezucht - kuische wierook der ziel - het maekte.

Arme lieden! zy dachten niet aen de groote maetschappy, die daer verre in de steden krielt; haer niets vragende, meenden zy dat zy zich hunner nooit herinneren zou, en zy leefden met betrouwen voort in hunne schoone en zoete ellende. Maer op eens kwam men van de leemenhutjes den tol des bloeds afeischen. De eenige jonge man die er woonde, - de eenige die er de magt had om de ondankbare aerde door zyn zweet te bevruchten,

zou loten - en soldaet worden indien zyne bevende hand een ongelukkig nummer aengreep: zyne heide, zyne moeder, zyne vriendinne een lang vaerwel, - misschien een eeuwig afscheid zeggen, en verkwynen gaen onder de wonden, door het woeste krygsleven zyner zuivere stille ziele toegebragt!

Hy was gekomen de droeve Meertsdag, in den almanak van 1833 door Trien met een zwart kruis geteekend!

De jonge man was met een tiental makkers uit het dorp naer Brecht gegaen om te loten.

Daerbinnen zaten de beide moeders en het jongsken voor het Lieve Vrouwenbeeld, met opgeheven armen, te bidden. De oude grootvader, dwaelde sprakeloos over en weder, en bleef eindelyk voor de deure staen, met de hand aen den stam van den wyngaerd geslagen en met het hoofd ten gronde gebogen, als blikte hy in een graf.

Het meisje stond in den stal voor hare koe en zag het beest halsstarrig en droef in de oogen, en streelde het zachtjes op de wangen, als wilde zy het troosten over een nakend ongeluk.

Over de beide huisjes hing een rouwfloers van akelige stilte, welke slechts nu en dan door het somber en droef geloei van den os werd gestoord.

Welhaest kwam Trien even sprakeloos nevens den grootvader staen, en blikte hem eene poos biddend en vragend in de oogen.

De grysaerd ontwaekte uit zyne pynelyke overweging; hy vatte eenen zwaren gaenstok en zegde tot de maegd:

‘Verlies den moed niet, Trien. God zal ons bystaen in dezen schrikkelyken nood. Kom aen, het uer is daer: wy zullen de arme lotelingen te gemoet gaen.....’

Trien volgde den grootvader in eene baen, die nevens het huis voorby liep en naer het dorp leidde. Alhoewel een brandend ongeduld haer voortzweepte, ging zy echter met trage stappen. De grysaerd keerde zich om naer het meisje, en bemerkte hoe zy, met hangend hoofd en uitermate bleeke wangen, achter hem voortsukkelde. Hy vatte haer de hand met zoet medelyden en sprak:

‘Arm kind, wat moet gy onzen Jan toch geerne zien!1 Hy is uw broeder niet, en gy zyt dieper ontsteld dan wy! Wees toch sterker van moed, Trien lief; gy weet immers niet wat God beslist heeft?’

‘Ik ben verveerd!’ zuchtte het meisje, zigtbaer sidderend en met doordringenden blik in het geboomte ziende.

‘Verveerd?’ herhaelde de grysaerd, terwyl hy de oorzaek van 's meisjes schrik poogde te ontdekken.

‘Ja, ja’ snikte Trien, hare oogen met den voorschoot bedekkende ‘het is gedaen, wy zyn ongelukkig: hy is in het lot gevallen!’

‘Maer hoe kunt gy het weten? Ach, gy doet my insgelyks beven’ sprak de grootvader met benauwdheid.

De maegd wees met den vinger verre over de boomen weg, en antwoordde:

‘Daer ginder, achter het bosch..... luister!’

‘Ik hoor niets. Kom, laet ons liever spoed maken; het zullen de lotelingen zyn. Zoo veel te beter!’

‘God, God’ riep het meisje ‘ik hoor eene stem..... zoo pynlyk, zoo droef: het is als een huilend gezucht dat in myne ooren bromt.’

Eene wyl bezag de grootvader met angstige verbaesdheid de jonge maegd, die op verre galmen scheen te luisteren. - Hy ook spande zyn oor om de geruchten der stille heide te vatten. Een wonderzoete glimlach verhelderde zyn aengezigt, terwyl hy zegde:

‘Onnoozele! Het is de wind die het mastbosch zuchten doet.’

‘Neen, neen’ antwoorde het meisje ‘verder, verder, achter het bosch. Hoort gy de klagende stemme niet?’

Na een oogenblik aendacht antwoordde de grysaerd:

‘Nu begryp ik wat gy zeggen wilt. Het is de hond van Pachter Claes, die over eene doode huilt; zyne pachteresse, die de teering had, zal dezen nacht gestorven zyn. God moge hare arme ziel hebben?’

De maegd die, door de spanning haers gemoeds, het

nare gehuil als de voorbode van een zeker ongeluk had ontvangen, erkende hare dwaling. Zonder op te houden de tranen uit hare oogen te vagen, verhaestte zy haren stap en volgde den grysaerd stilzwygend, tot dat deze tot haer sprak:

‘Maer, Trien, als gy zoo ontroostbaer zyt, wat moet zyne moeder, wat moet ik, zyn grootvader, dan zeggen? Wy hebben hem opgevoed in het zweet onzes aenschyns, hem bemind gelyk de appelen onzer oogen. Nu zyn wy oud en sukkelachtig, hy moest werken voor ons in onze zure dagen..... en, eilaes, zoo God zynen goeden engel niet gezonden heeft om zyne hand te bestieren - dan moet hy soldaet worden, ons verlaten in onzen nood.....’

Deze woorden deden het meisje in tranen losbarsten. Zy antwoordde met een soort van spyt:

‘Ja, dat is al niets, vader; ik heb ook armen aen myn lyf staen; en zoo gy het niet meer kunt, ik zal zelf wel met den os op het land gaen en alle het grof werk alleen doen; maer hy, maer Jan, och arme! Niets hooren dan vloeken en zweeren, en slagen krygen, en in het kot zitten, en honger lyden, en uitteeren van verdriet, gelyk de ongelukkige Pauw Stuyck, dien ze daer op vier maenden dood gemarteld hebben. En niemand meer zien van alle die hem beminden op aerde, noch u, noch zyne moeder, noch zyn broerken, noch..... geen mensch meer dan die woeste booze soldaten!’

‘Spreek zoo niet, Trien’ zegde de grysaerd met verkropte stem ‘uwe woorden doen my pyn. Waerom zoo bitter geklaegd? Gy treurt en beeft, alsof gy aen zyn ongeluk niet twyfeldet; ik, integendeel, heb een gevoel dat my laet denken dat hy eruit gelot is; ik heb betrouwen in Gods goedheid.’

Een onmerkbare grimlach zweefde tusschen de tranen der maegd, eventwel zy antwoordde niet meer, en beide stapten in stilte voort, tot dat zy het dorp hadden bereikt.

Hier, voor de baen langs waer de lotelingen van Brecht komen moesten, stonden vele menschen in kleine hoopjes geschaerd, allen vol ongeduld wachtende om den uitslag der loting te vernemen. Het was ten uiterste gemakkelyk, diegenen te erkennen, wier zoon of broeder of minnaer naer Brecht was gegaen; men zag hier en daer eene moeder met den voorschoot voor de oogen staen, een vader geweld doen om den angst te verbergen, die tegen zynen wil op zyn gelaet geprent stond; eene maegd met bleeke wangen en schuchteren blik, van den eenen hoop tot den anderen gaen, als gejaegd door eene verborgene benauwdheid......

Vele anderen, die uit enkele nieuwsgierigheid daer stonden, spraken en schertsten met luiderstemme. De oude smid, die eertyds onder de napoleonsche dragonders had gestaen, sprak uitbundigen lof over het soldatenleven, en vond voor dit vak eenen driftigen helper in den

dronken zoon van den molenaer, die elf maenden had gediend, en sedert dien tyd zyn oudersgoed reeds half verkwist en verdronken had. De smid deed het niet met slecht inzigt; hy meende zyne bange vrienden door zulke prachtige schildering te troosten en deed niets dan roepen:

‘Alle dagen soep en vleesch, veel geld, goed bier, knappe meiskens, dansen en springen, en vechten dat de stukken eraf vliegen: dat is eerst een leven! Gy kent het niet! Gy kent het niet!’

Maer zyne woorden hadden een verkeerd uitwerksel; want zy deden de tranen der moeders overvloediger leken en verstoorden veler gemoed.

Trien kon zich niet meer bedwingen; er was in deze scherts een woord dat haer hart gewond had; zy sprong met de dreigende vuist voor den spotter en riep:

‘Foei, gy leelyke smid! Het moeten zeker altemael dronkaerds worden, gelyk gy! en slechte bliksems gelyk die verwaeide landlooper, die by de soldaten niets anders geleerd heeft dan baldadig leven en zyne ouders in den grond helpen!’

De zoon des molenaers vloog op in gramschap, en meende tegen de stoute maegd grovelyk uit te varen, doch op dit oogenblik riep men aen de andere zyde der baen:

‘Daer zyn ze! daer zyn ze!’

Inderdaed, ginder zeer verre waren de lotelingen van

achter een bosch op den weg verschenen, en nu kwamen zy daer aengestapt, zingend en juichend dat het in de lucht hergalmde. Sommige smeten hunne hoeden of klakken, ten teeken van vreugde omhoog, en allen te samen hadden het voorkomen van eenen hoop dronkaerds, van eene kermis terugkeerende. - Maer wie er zong en vrolyk was, wie er zweeg en pyne leed, dit kon men nog niet zien.

Zoohaest de lotelingen op den weg zich vertoonden, liepen hunne bloedverwanten en vrienden, elk van zynen kant, hen te gemoet. De oude grootvader kon zoo snel niet gaen, ofschoon Trien hem nu by de hand voorttrok. Eindelyk, haer ongeduld niet meer kunnende weêrstaen, toen zy zag, hoe ginder de moeders en maegden sommige der lotelingen met bly geschal omhelsden, liet zy de hand des grysaerds los en snelde uit alle hare magt vooruit. Ten halve harer baen hield zy plotselings op, als hadde eene onbekende kracht haer verlamd. Zy week wankelend ter zyde en ging met het hoofd tegen eenen boom staen weenen.

De grysaerd haelde haer in, en vroeg:

‘Is Jan er dan niet by, dat gy staen blyft, Trien?’

‘God, God, ik zal ervan sterven!’ riep het meisje. ‘Zie, daer verre achter de anderen komt hy, met hangend hoofd en bleek gelaet: - hy is al half dood, och arme!’

‘Het is misschien overmaet van blydschap, Trien.’

‘Wat zyt gy gelukkig, vader’ galmde de maegd ‘dat gy niet goed meer ziet!’

Onderwyl naderde Jan tot de plaets waer hy zynen grootvader bemerkte, en kwam met tragen stap regt tot hem.

Trien ging hem niet te gemoet; integendeel, zy verborg haer aengezigt tegen den boom en snikte hoorbaer.

De jongeling vatte de hand des grysaerds, en hem een nummer toonende, zegde hy met schorre stem:

‘Vader, ik ben erin gevallen!’

Dan, tot de maegd gaende, zuchtte hy, terwyl een tranenvloed uit zyne oogen losbrak:

‘Trien! Trien!’

Meer kon hy niet zeggen; de stem verkropte in zyne keel.

De stokoude grysaerd was te zeer ontsteld om een woord te spreken of een gedacht te vormen; terwyl eenige tranen in de rimpels zyner wangen rolden, stond hy stom en dwalend met den blik ter aerde gerigt.

Eene wyl heerschte daer de plegtigste stilte, tot dat Jan eensklaps met sombere wanhoop uitriep:

‘ô, Myne arme moeder! myne arme moeder!’

By dien roep kwam er eene gansche ommekeering in den geest der maegd. Zy was een edel en sterkmoedig vrouwmensch. Zoolang zy in twyfel bleef, weende zy;

doch nu haer hart in de zekerheid des ongeluks lucht gevonden had, nu een verheven pligtgevoel haer uit het verdriet opwekte, keerde in haer de gemoedskracht weder die harer schoone inborst eigen was. - Zy hief het hoofd op, vaegde de tranen uit hare oogen en zegde met gelatenheid:

‘Jan, vriend, God heeft het zoo beslist; wie kan tegen zynen wil? Gy blyft toch nog een jaer; misschien is er nog middel. Laet my gaen; ik zal dit uwe moeder ook zeggen. Bragt een ander haer het schrikkelyk nieuws, ach, zy stierve er zeker van....’

By dit gezegde sprong zy nevens de baen, dwars door het mastbosch, en verdween.

De grysaerd en de ongelukkige loteling gingen den gewoonen weg langs het dorp. Zy hoorden zingen, schreeuwen en juichen; doch bleven te diep in hunne droefheid verslonden om acht op deze geruchten te kunnen geven.

Toen zy hunne arme wooning naderden, zagen zy Trien met de beide vrouwen en het broêrken weenend hen te gemoet komen.

De jongeling wierp in de oogen zyner goede vriendinne eenen blik van uiterste dankbaerheid; want hy bemerkte op het gelaet zyner moeder, dat het edelmoedig meisje inderdaed een gevoel van hoop in het hart der lydende vrouw gestort had.

Door dit gezigt versterkt, bedwong hy ook zyne smart en liep met opene armen tot zyne moeder.

Nog volgde een harde schok, eene bittere aendoening; nog stortte men tranen; doch de wanhoop verdween, en allengskens werd het weder vrede in de hutten der beide weduwen.


Vorige Volgende