|
| |
| |
| |
V.
Wanneer men de gemeente Waldeghem langs de zuidzyde wilde verlaten, om in de rigting naer Turnhout het eerste dorp te bereiken, toonden de inwooners u een hoog en dichtbewassen woud, en wezen u een voetpad dat in den duisteren schoot van het geboomte wegschoot.
Dit pad bragt u eerst door een laeg bosch van eiken schaerhout, dat, alhoewel zeer uitgestrekt, nog de teekens droeg van 's menschen bearbeiding; maer, naermate men verder in het woud geraekte, nam eene woeste natuer allengskens de overhand.
Welhaest bewoog de grond zich in heuvelen en diepten en overdekte zich met allerlei gevallyke gewassen, in volle wanorde groeijende.
| |
| |
Hier hieven Berken, Abeelen en Eiken hunne breede kruinen in de hoogte en overschaduwden de mindere boomen, die, door hun getal verdrongen en als versmacht, eene baen tot het licht schenen te zoeken. Waer nog eenige schuinsche zonnestralen somwylen den bodem konden treffen, daer woelde de Braembosch in wulpsche kracht en slingerde zyne ranken dwars door alles heen, tot dat magtige gewassen hem zelven lucht en licht benamen. Verder, nevens eene byna onzigtbare beek, baedden Wilgen en Elsen hunne wanstaltige wortelen in het water, of de grond zonk eensklaps tot een gistend moeras en verborg zich onder het grauwe loof van hoogopgeschoten Gagelkruid.
Op een groot half uer diepte in dit woud was eene plaets, die men de Zandberg noemde, omdat hier de vochtige grond zich plotselings tot eenen tamelyk hoogen heuvel verhief en eene byna naekte ruimte aenbood, als uitgespaerd tusschen het ondoordringbaer geboomte dat van alle kanten den voet des zandduins omsloot.
Hier was het dat een gedeelte der inwooners van Waldeghem zich hadden verzameld en verborgen.
Zonderling en geheimzinnig was het schouwspel dat zich daer vertoonde. Rondom den Zandberg, tegen den boord van het woud en gedeeltelyk in het loof verborgen, zaten vele menschen in kleine hoopjes verdeeld, met het
| |
| |
hoofd in de handen, zwygend en roerloos als waren zy van leven beroofd geweest.
Men kon wel erkennen dat gansche huisgezinnen uit schrik der dood naer deze eenzame plaets waren gevlugt; want, ofschoon de jonge mannen er het talrykst waren, men bemerkte er ook grysaerds, vrouwen en kinderen, die in dieperen angst gebogen lagen, en, door hunne wanhopige gebaren, van eindelooze vervaerdheid getuigden.
Op de uiteinden dezer vlakte, by de plaetsen langs waer men tot den Zandberg komen kon, stonden jonge boeren met het geweer in de hand en met het hoofd onder het loover gebukt, om uit te zien of geen gevaer nakende was.
Van tyd tot tyd klom een eenzaem gekerm, eene snydende klagt uit een der droeve huisgezinnen in de hoogte; doch deze galmen der wanhoop gingen verloren in de ruimte, en de akeligste stilte heerschte onverbroken voort.
Achter den Zandberg, tegen het woud, stond eene kleine hut, in haest van takken en gebladerte saemgevoegd. Op den stronk van eenen vermolmden Wilg, dien men voor de hut gesleept had, zat Bruno met het hoofd gebogen en voor zich in het zand starende; in de regterhand hield hy, met krampachtig geweld, een geweer; de andere hand drukte eene bejaerde vrouw die nevens hem op den Wilgenstam zat te weenen.
| |
| |
De vrouw rigtte hare tranende oogen tot den jongeling en sprak eenige woorden die hem deden sidderen; hy antwooordde haer:
‘Maer, om Gods wille, moeder, vergroot myn lyden niet door uwe bittere smart. Myn hart is insgelyks benepen met doodelyken angst. Uwe vooruitzigten, hoe ongegrond ook, doen my beven. Ach, waerom hebt gy my niet laten vertrekken?’
‘Bruno, Bruno-lief, zy zouden u zeker vermoord hebben!’ riep de vrouw.
‘Maer ik hadde reeds geweten waer myn vader is; hy zou met ons zyn op dees oogenblik..... Die akelige benauwdheid, wreeder dan de dood zelve, zou ons niet martelen..... Kom, moeder, nog wat geduld; jaeg de schrikkelyke droomen uit uwen geest: Jan zal haest terug zyn; hy zal ons nieuws van vader brengen.....’
Hy meende langer nog te spreken om zyne moeder te troosten, doch nu begon een jonge boer, die boven op den Zandberg geklommen was, zoo pynelyk te kermen en het schrikkelyk woord brand! brand! te roepen, dat al de hoopjes menschen op zyn misbaer antwoordden en met angstige nieuwsgierigheid den heuvel opliepen.
Bruno verliet insgelyks den Wilgenstam, die hem tot zetel diende.
Welhaest vervulde zich de lucht, boven den berg, met
| |
| |
kreten eener onuitsprekelyke wanhoop; de vrouwen lieten zich op de knien vallen en hieven de handen smeekend ten hemel of zy wierpen zich met bang getraen aen den hals harer broeders of zonen; de grysaerds wrongen zich in stommen rouw de leden te samen, de kinderen huilden, de jonge mannen liepen radeloos over en weder, of schreeuwden en tierden van wanhopige wraekzucht by het besef hunner onmagt.
‘ô, Wee, wee, het dorp in brand! Ons dorp in brand!’ was de roep die meer duidelyk uit het verwarde misbaer zich onderscheiden liet.
Inderdaed, de ongelukkige vlugtelingen zagen in de verte achter het bosch, daer waer hun ootmoedig dorpje stond, gansche wolken rook in de hoogte stygen. Zeer hevig en uitgestrekt moest de vuergloed zyn, vermits men duidelyk kon zien, hoe de roode schyn der vlammen den voet der rookkolommen verlichtte.
Ieder der aenwezigen zag in den geest zyne eigene wooning branden, instorten en tot asch vergaen, met het vee, den oogst en al den huisraed; zoo dat de bitterste armoede hun toch beschoren bleef, al ontkwamen zy ook nog het doodgevaer dat hen had doen vlugten.
Velen hadden nog leden huns huisgezins: echtgenoten, moeders, vaders of broeders, die in het dorp gebleven waren; hunne namen werden in vertwyfeling uitgeroepen,
| |
| |
hun lot bejammerd en hunne zekere dood in akelig misbaer beklaegd.
Het was een droevig vertoog, deze arme lieden in onbeschryvelyke vertwyfeling door elkander te zien loopen, daer zy zich de haren uit het hoofd rukten, hunne kleederen scheurden, zich op de borst sloegen of in bezwymenis ten gronde vielen.
‘God, God, ons dorp, ons arm dorp verbrand! tot den grond verbrand!’ herklonk het onophoudend in grievende galmen.
Bruno stond bevend en zwygend op dit tafereel te staren; het bloed liep hem naer het hoofd, zyne oogen gloeiden, een dof geratel rolde uit zyne keel, en versmoorde wraekkreten ontsnapten zynen mond. - Hy liet zyn oog tusschen al de omstaende mannen dwalen. Acht geweeren! slechts acht geweeren! - Een pynelyke schreeuw, als hadde hy eene wonde ontvangen, vloog op uit zynen beklemden boezem; het hoofd viel hem moedeloos op de borst.
Alzoo hy daer eene wyl, schrikkelyk lydend, tusschen zyne kermende vrienden had gestaen en in zynen geest onmogelyke ontwerpen van wraek vormde, raekte iemand geheimzinniglyk zyne hand als wilde men hem uit de vergetelheid opwekken.
‘Jan!’ riep Bruno met verrassing. ‘Welnu? hebt gy vader gezien? Gy beeft? Wat is er gebeurd?’
| |
| |
‘Is dit niet genoeg?’ antwoordde de knecht met luider stemme, en naer het dorp wyzende; doch, zich tot het oor zyns meesters neigende, sprak hy op ingehouden toon:
‘Stil! Ga met my; ik moet u alleen spreken.’
‘En myne moeder, zult gy niet tot haer gaen?’
‘Er is geen tyd. Kom, volg my oogenblikkelyk; uwe moeder zelve mag my niet zien.’
Intusschen waren de andere persoonen tot Jan genaderd; zy overlaedden hem met allerlei angstige vragen.
Hy beweerde dat hy niet uit het dorp kwam, en diensvolgens hun niet kon melden wat er geschiedde.
Hierop daelde hy den berg af, en, door Bruno gevolgd, verdween hy in het digtste des wouds.
‘Maer, Jan’ vroeg Bruno met ontsteltenis ‘wat beteekent deze voorzorg, dit geheim? Ik beef alsof uw mond my de schrikkelykste tyding melden moest.’
‘Kom, kom’ antwoordde de knecht, zynen stap versnellende ‘geen mensch mag weten wat ik u zeggen ga.’
Toen zy verre van den Zandheuvel verwyderd en in den schoot van een digt geboomte ingedrongen waren, bleef de knecht eensklaps staen en keerde zich tot zynen jongen meester. De oude man meende te spreken, doch de tranen, die hem als een stroom uit de oogen sprongen, versmachtten zyne stem.
| |
| |
Eene uiterste bleekheid ontverwde Bruno's gelaet; van onzeggelyke benauwdheid aengedaen blikte hy halsstarrig in de oogen zyns knechts.
Deze, door eene geweldige krachtinspanning, wreef de tranen van zyne wangen en betoomde zyne diepe droefheid; hy vatte Bruno's hand en sprak op doffen toon:
‘Bruno, wat ik u zeggen moet, wil my niet over de lippen; moest ik op dit oogenblik u het hart doorsteken, moest ik myn zelven eene doodelyke wonde in den boezem slaen, het zou u en my honderd mael minder pynelyk zyn dan de yselyke tyding die ik u te melden heb. Uw vader, Bruno.....’
‘Nu, nu, wat? Myn vader, zegt gy? Wat is hem gebeurd? Spreek, om Gods wille; gy doet my sterven!’ riep de jongeling daer hy den knecht bevend by den arm greep en hem stuiptrekkend wrong, als wilde hy hem het gevreesde nieuws met geweld uit den mond rukken.
‘Myn ongelukkige meester!’ zuchtte Jan, terwyl hy op Bruno's gelaet de diepte zyner aendoening scheen af te meten.
‘Spreek, spreek’ bulderde de jongeling met uitzinnigheid ‘ik wil het! Welke ramp hebt gy my te melden?’
‘Ziet gy, Bruno-lief’ hernam de knecht zonder op het koortsig bevel des jongelings te letten ‘uwe moeder mag
| |
| |
het niet weten; men mag het haer niet zeggen, anders stierve zy zeker oogenblikkelyk.’
‘God, is myn vader dan dood?’ riep Bruno.
De knecht antwoordde niet.
‘Gy wilt my dus vermoorden door dien twyfel? Ziet gy niet, onbarmhartige, dat het leven my verlaet? ô, Jan, Jan, ik bid u, verkort myn lyden!’
‘Ach, Bruno’ sprak de knecht, daer hy den jongeling klagend om den hals vloog ‘hy is dood, de fransche soldaten hebben hem doorschoten.....’
Een akelige galm, een schreeuw die snydend boven het geboomte opsteeg, ontsprong Bruno's borst. Hy stiet den knecht van zich, liet zyn geweer ten gronde vallen en liep als zinneloos tusschen het geboomte, met de handen in de hoogte, roepende:
‘Wee, wee, myn vader! myn arme vader! Vermoord, doorschoten, dood! Zyn onschuldig bloed zal op het vreemd gebroed terugvallen. Oh, wraek, wraek!’
Eene lange wyl liep hy dus in volle bewusteloosheid door het bosch, onder het slaken der bitterste klagten en verteerd door eene onzeggelyke wanhoop. In zyne blindheid wierp hy zich tegen de stammen der boomen en bezeerde zich zonder het te gevoelen, of hy struikelde en zwymelde tusschen het mindere hout als een dronken mensch. Eindelyk, uitgeput en schier bezwymend, bleef hy
| |
| |
staen by den voet van eenen hoogen Berk, legde zyn hoofd er tegen en begon zyn hart door eenen tranenstroom van het pletterend gewigt der smart te ontlasten.
De knecht had het geweer opgeraept en zynen jongen meester van verre gevolgd, zonder zich eventwel te spoeden; hy wachtte het oogenblik der vermoeijenis in hem af, om hem op nieuw het woord toe te sturen.
Nu hy hem stil en met gebogen hoofde tegen den boom zag leunen, naderde hy langzaem tot hem, liet zyne tranen nog eene poos in ongestoorden vloed over zyne wangen stroomen, en sprak dan met zoete stem als vreesde hy zynen eersten zenuwstorm weder op te wekken.
‘Bruno, myn arme Bruno, de ramp die u treft is onuitsprekelyk groot; maer gedenk dat God de kroon der martelaren slechts aen uitverkoornen schenkt. Troost u toch een weinig in de overtuiging dat uw vader nu in den hemel de belooning van zyn lyden geniet; versterk u in de gedachte dat hy nu reeds by den troon des Heeren zit te bidden voor ons allen en voor ons ongelukkig vaderland. Bruno, vriend, doe geweld op uw gemoed; wy mogen hier niet blyven: uwe moeder zal van myne terugkomst weten, onze verdwyning zal haer met benauwdheid slaen.....’
De jongeling bleef sprakeloos en verroerde zich niet.
‘Uit liefde tot haer, die alleen u overblyft, Bruno, wees sterk en moedig; ik bezweer u, by de gedachtenis uws
| |
[pagina t.o. 192]
[p. t.o. 192] | |
| |
| |
vaders zelven, laet niets blyken dat uwe arme moeder de akelige ramp zou melden of doen vreezen. Niemand der vlugtelingen weet ervan; de knecht van Baes Cuylen heeft het uit den mond van Simon Meulemans vernomen: hy heeft er aen geen mensch iets van gezegd dan aen my alleen. Verberg uwe moeder dit schrikkelyk ongeluk; doe haer gelooven dat uw vader gevlugt is en eene veilige schuilplaets gevonden heeft. Laet my begaen: zoohaest wy deze wreede vervolging ontsnapt zyn, zal ik uwe moeder met voorzigtigheid en allengskens het schrikkelyk denkbeeld van zulk verlies voor oogen stellen; en haer op deze wyze misschien behoeden voor den doodelyken slag die haer treffen zou, zoo uwe wanhoop of uwe klagten haer eensklaps de droeve tyding deden vermoeden. Dezen nacht, als het duister is, zullen wy naer het dorp gaen om uwen vader op het kerkhof te begraven. Het is een heilige pligt; hoe treurig, hoe akelig hy ook weze, de moed mag ons niet ontbreken tot dien arbeid. Welnu, Bruno-lief, gevoelt gy u magt genoeg op uw gemoed om voor uwe moeder te verschynen? Ik zal haer zeggen dat uw vader is gevlugt.....’
De knecht bekwam geen ander antwoord dan dat hy de tranen met nieuwe kracht van Bruno's wangen zag vlieten. Meer dan eens nog herhaelde hy zyne poogingen om den lydenden jongeling uit zyne wanhoop op te wekken, doch al zyne woorden bleven vruchteloos.
| |
| |
Door zyne eigene smart overmand ging Jan eindelyk op eenige stappen van daer nederzitten en begon met het hoofd in de handen insgelyks te weenen.
Zoo bleven zy beide byna een half uer in eindelooze droefheid verslonden. Jan stond dan van den grond op en zegde biddend:
‘Ach, Bruno, ik smeek u, laet ons gaen; de avond nadert.’
De knecht sprong met eenen angstschreeuw achteruit, toen Bruno zich omkeerde. Het aengezigt des jongelings was veranderd; een bittere grimlach had de tranen op zyn gelaet vervangen; zyne borst hygde zwoegend, zyne oogen vonkelden, zyn hoofd stond regt op zyne schouders als hadde een gevoel van trotschheid hem bezield.
Hy stapte tot den knecht, nam het geweer uit zyne hand; en zich tot den Zandberg keerende, zegde hy met scherpe stem:
‘Kom! Ik zal u toonen of ik moet heb of niet. Kom, gy zult my niet meer herkennen!’
Maer alzoo de knecht sidderend staen bleef, hernam hy:
‘Gy waent my zinneloos? Wat wonders inderdaed zou het zyn, dat ik zinneloos ware? Maer gy bedriegt u. Iets anders is in my geschied.’
‘Om Gods wille, Bruno’ smeekte de knecht ‘matig uwe wanhoop; denk aen uwe arme moeder.’
| |
| |
‘Ah’ riep Bruno uit ‘ik denk aen mynen vader, aen myne moeder! Daer, tegen den boom, heb ik in één oogenblik al de pynen der hel doorstaen..... Maer nu, nu is het lot geworpen!’
‘Maer, maer wat is uw inzigt, Bruno? Gy schynt koel; het is niet natuerlyk!’
De jongeling, met den zelfden bitteren grynslach, greep den knecht by de hand en zegde, terwyl hy hem in de rigting naer den Zandberg voortrukte:
‘Laet ons spoed maken; ik zal u onderwege verklaren wat er in my is omgegaen. Niet waer, Jan, de lieden uit het dorp, gy zelf, hebt somwylen geloofd dat Bruno vreesachtig was? Wie weet of eenigen, Karel uit den Leeuw by voorbeeld, hem niet voor een lafaerd hebben aenzien? Ah, ah, ik zelf heb het geloofd! En toch, hoe bedrogen wy ons! Ziet gy, Jan, in my leven twee wezens. Het is alsof ik eene dubbele ziel had: de eene snakt naer vrede, naer goedheid, naer liefde; de andere hygt naer wraek, zy stort tranen over het lot des vaderlands, zy eischt het bloed der boozen in betaling van het bloed der onschuldigen. Welnu, er is in myn binnenste een akelig gevecht tusschen deze twee geesten geleverd geworden; het gevoel der wraek heeft overwonnen! En nu geen ontzien meer, geene rust, geene vrees, geene hoop zelfs, - wraek, wraek alleen!.... Kom, kom spoediger; ik
| |
| |
word voortgezweept door de zucht om de betaling van myns vaders bloed te hebben!’
‘Arme Bruno’ kermde de knecht ‘ik heb my niet bedrogen: uw geest is ontsteld; gy dwaelt..... Meent gy dan, de magt der dwingelanden te kunnen weêrstaen? Al kondet gy er duizend nedervellen, wat zou het helpen? Ach, laet dit gedacht varen; het is een zinneloos besluit.’
‘Zinneloos besluit?’ spotte de jongeling ‘Oh, ik weet het wel: wy arme boeren, slecht gewapend, ongeoefend, klein in getal, wy kunnen niets! Niets dan lyden, verdrukt worden en kruipen als ongediert voor den vreemden voet die ons vertrapt..... Maer, zoo wy dan waerlyk het lot van het ongediert moeten ondergaen, waerom het dan niet in alles gelyken? Het ongediert kan de grootere dieren niet weêrstaen; maer het byt, het steekt, het spuwt venyn, het weert zich met moed en het sterft niet ongewroken..... ô, Jan, tot nu toe heb ik den Mensch, als broeder, zoo liefderyk bemint, dat ik hem alles kon en wilde vergeven; maer, eilaes, ik besefte niet dat het kwaed den mensch tot werktuig heeft, en het diensvolgens onmogelyk is, de boosheid te bevechten of te straffen, zonder den mensch zelven te treffen..... Maer, luister! Wat is dit? Hoort gy dit gerucht boven den Zandberg? Al die stemmen, zoo talryk en zoo verward? Misschien zyn zy gekomen die ik zoeken wil!’
| |
| |
Hy spande den haen van zyn geweer en boog zich voorover om door het loof te sluipen.
‘Neen, neen’ zegde de knecht na een oogenblik geluisterd te hebben. ‘Indien de Sankulotten op den Zandberg waren, de boeren zouden er niet blyven. Ik vermoed wat het is: de lieden uit het dorp zyn gevlugt op het zien der vlammen, en nu zyn de meesten insgelyks by den Zandberg.’
Welhaest geraekten beide uit het bosch en zagen dat inderdaed de heuvel van menschen krielde, die met droevig gejammer door elkander liepen. Nu waren de vrouwen en kinderen in meerderheid; daeruit bleek dat de knecht zich in zyne gissing niet had bedrogen.
By den voet der zandige hoogte zag Bruno eenen hoop jonge lieden, die vaster ineengedrongen scheen. Hy bemerkte, aen het geweld dat de omstaenders deden om te zien of te hooren wat er binnen in den kring geschiedde of gezegd werd, dat daer waerschynelyk aenbelangende tydingen werden gemeld.
Vermits hy dezen hoop voorby moest om zyne moeder te gaen vinden, stapte hy erop aen; maer niet zoohaest hadden eenigen der omstaenders hem bemerkt, of allen riepen te gelyk:
‘Daer is Bruno! Daer is Bruno!’
By dezen roep kwam een man, met gryze haren en met
| |
| |
tranende oogen, uit den hoop gesprongen en de handen in de hoogte heffende liet hy zich voor Bruno nedervallen. Het was de Koster-Schoolmeester; hy kermde:
‘ô, Bruno, Bruno, geef my het leven! hulp, hulp, red uwe Genoveva!’
‘Wie? wat zegt gy, Genoveva?’ riep de jongeling met angst.
‘Ach’ hernam de droeve vader ‘de Sankulotten hebben haer uit den huize gehaeld, haer over de baen als een offerlam voortgesleurd. Zy zit gevangen in den Arend..... en onze oude Pastor, de ongelukkige martelaer, hy is er ook..... Ach, spoed u, hulp, hulp, dezen avond worden zy naer Antwerpen gevoerd! Wee, wee, gy zult Genoveva niet meer zien!’
De grievende klagten des Kosters hadden de jongelingen, die het tooneel zyner smart bywoonden, zeer ontsteld; menig een riep met luiderstemme om wraek. Bovenal onderscheidde zich hierin de zoon uit den Leeuw, die met den kolf van zyn geweer op den grond stampte en allerlei vermaledydingen tegen de vreemde dwingelanden uitsprak. Eventwel in Bruno's tegenwoordigheid zagen allen met angst op hem en wachtten zyn antwoord:
Bruno hief den Koster van den grond, en zich met schynbare kalmte tot den hoop zyner jonge lotgenoten keerende, zegde hy op plegtigen toon:
| |
| |
‘Vrienden, luistert op myne stem. Ik spreek tot u, die met my door de bloedhonden van Parys veroordeeld zyt om de wapens tegen uw Vaderland, tegen uwe broeders, tegen uw Geloof en tegen uwen God te voeren. Zullen wy nog lang als moedelooze bloodaerds in de bosschen rondzwerven? Zullen wy wachten, om mannen te worden en wraek te nemen op het vuige gebroed, tot dat onze dorpen verbrand zyn, tot dat onze ouders, onze vrienden onder het woest geweld dezer barbaren zyn bezweken? Tot dat zy onze zusters altemael naer hunne rooverskuilen hebben gesleept? Ah, neen, toont dat boerenbloed ook onder den slag der dwingelandy kan schuimen; toont dat uw geduld alleen is misbruikt geworden en dat iedereen in Braband tegen goddeloosheid en verdrukking zich opwerpen durft. Geeft dit leven, dat zy tot hunne snoode oorlogen eischen, geeft dit leven ten voordeele van uw bespot Geloof, van uw verzinkend Vaderland! Schrikt gy van het overgroot getal uwer vyanden? Waertoe kan die schrik u nuttig zyn? De Vreemdeling zegt u: gy zult soldaet der goddeloosheid worden of in de bosschen als schadelyk gedierte worden nagejaegd, en, als eene prooi vervolgd, toch eens door den zoekenden kogel worden neêrgeveld. Aen dit lot kan geen van ons ontsnappen; de verdrukkers laten ons geenen anderen keus. Welnu eenen tweeden keus bied ik u aen: wy kunnen als lafaerds het
| |
| |
hoofd bukken en moedeloos het lot afwachten dat de vreemde dwingelanden ons bestemmen, of wel ons zelven en het vaderland wreken, het getal der vyanden van onzen God verminderen en, - moet het dan toch zyn, - sterven, sterven als mannen, als helden, als martelaers van eene heilige zaek; en doen als onze vaderen, die met het zwaerd in de vuist onwrikbaer stonden te midden van het akeligste gevaer..... Zoo uwe zielen zich verheffen kunnen tot waren heldenmoed, welaen ziet dan met koelen blik de dood in het aengezigt. Moest ook de overwinning hier op aerde ons ontsnappen, onze zegeprael is daerboven, daerboven in den schoot van Hem, voor wiens heiligen naem wy sneuvelen....!’
De zoon uit den Leeuw had tot dan, met oogen die van begeestering blonken, op de rede zyns vriends geluisterd; nu wierp hy zich juichend om zynen hals en riep in vervoering uit:
‘God zy dank! zoo moet men spreken! Bruno, vriendlief, ik volg u tot der dood! Ik wist het wel, dat gy grootsch en moedig waert!’
‘Wraek, nog dezen nacht! Seffens, op staenden voet naer den Arend!’ riepen eenige stemmen.
Bruno hernam:
‘Wat my betreft, broeders, myn besluit is genomen: geene rust meer! Het gevaer niet gevlugt, maer opge- | |
| |
zocht; alle oogenblikken van den dag, alle uren van den nacht de beulen afgeloerd, nagespoord en aengevallen, al waren zy honderden te samen. Vermits ik bloed vergieten moet, ik zal het vergieten by stroomen; my wapenen van het hoofd tot de voeten, en stryden en worstelen en wonden en dooden, zoolang eene levensvonk in mynen brandenden boezem overblyft. En kan ik myn rampzalig vaderland van zyne helsche dwingelanden niet verlossen, welnu, ik zal het wreken in de maet myner zwakheid: weinig, - maer toch het zal gewroken zyn! Ah, gaet niet meer om voedsel, haelt geen beddegoed aen om een gemakkelyk leger in het bosch te maken. Iets anders moet het doel onzer bezoeken in het dorp en in andere gemeenten worden: geweeren, kogels, lood moeten er zyn. Wie een hart in het lyf heeft en geen wapen bezit, die loope dezen nacht uit het bosch en hale wat hem ontbreekt..... En nu, aen het werk! Dat degenen die een geweer hebben my volgen tot op eenen afstand. Wie de dood vreest blyve van ons af!’
Een dertigtal mannen, met Karel uit den Leeuw aen het hoofd, volgden Bruno, ondanks de smeekingen en de angstkreten hunner ouders.
Nadat zy eenige oogenblikken aen den voet des bergs digt ineengedrongen hadden gestaen, trok Bruno zynen knecht ter zyde en zegde hem:
‘Neen, Jan, gy moogt niet met ons gaen. Gy moet
| |
| |
myne moeder gerust stellen over myne afwezigheid en haer zeggen dat ik naer tyding ben gaen vernemen. Maek dat niemand haer van de akelige ramp spreke. Nog om eene andere reden blyft gy hier: gy zult de ongewapende lotelingen aenwakkeren om onverwyld in alle rigtingen te vertrekken en de omliggende dorpen te bezoeken. Dat zy zich geweeren verschaffen, poeder en lood aenbrengen en andere vlugtelingen opzoeken en tot hier leiden, opdat wy, morgen, by het aenbreken van den dag, voorzien zyn van alles wat tot de wraek noodig is.’
‘En de heilige pligt dien wy te vervullen hebben?’ vroeg de knecht.
‘Dezen nacht, na myne terugkomst’ antwoordde de jongeling. ‘Ga, verlies geenen tyd en zorg voor myne arme moeder.’
Zich tot de gewapende mannen keerende sprak hy:
‘Nu vooruit! Met yzeren moed en stalen wil!’
Hy sprong dwars door het hout in den diepsten schoot van het bosch en verdween met zyne dertig gezellen.
De avond was zigtbaer aen het vallen; ofschoon de hoogste kruinen der boomen uit het Westen nog eenig licht ontvingen, toch was het by den bodem, tusschen het lagere gewas, zeer duister.
Bruno en zyne gezellen gingen eenigen tyd in de rigting van het dorp; welhaest echter keerden zy noordwaerts af
| |
| |
en volgden nauwkeurig de bewegingen des wouds, zonder het te verlaten, tot dat zy in een jong mastbosch geraekten, dat op een half uer van den Arend tegen den grooten aerdenweg lag.
Voor dat zy de baen nader kwamen, zegde Bruno met stille stem tot zyne gezellen:
‘Ziet hier wat wy zullen doen: ik zal langs deze zyde van den weg met vyftien mannen my verbergen, regt over de plaets waer wy nu staen. Karel zal met de andere helft aen de overzyde der baen, doch een vyftiental stappen hooger op, in het schaerhout zich verschuilen. Wanneer wy de Sankulotten zien, die de gevangenen tot wacht verstrekken, laten wy het gevaerte naderen tot dat het zich juist te midden der beide hinderlagen bevinde. Wy mikken goed, elk kiest er eenen uit; en, op het oogenblik dat ik uitroep vuer! branden wy te gelyk los en springen op het midden der baen, om man voor man te stryden tegen degenen die door het lood niet zouden gevallen zyn. Zy die eenen tweeloop hebben bewaren éénen scheut. Het zal zoo duister niet worden, dat wy ons doel niet zouden kunnen zien; geeft wel acht, vrienden, dat gy de arme gevangenen niet wondt, al moest gy daertoe eenige soldaten sparen. Wy zullen die by den tweeden aenval wel overwinnen. En nu, in stilte voortgekropen als vossen, gereed tot den aenval als leeuwen. Gaet, ik zal met het hoofd by de baen
| |
| |
uitzien wat er komt; zoo doe ook Karel van de andere zyde. De overigen leggen zich ter aerde en blyven roerloos tot dat het oogenblik om zich te toonen gekomen zy!’
Allen bukten zich en kropen door het hout naer de aengewezene plaets.
Ofschoon de duisternis niet volledig was, toch zou een voorbyganger niet vermoed hebben, dat omtrent deze plaets zestig vonkelende oogen van tusschen het schaerhout hem bespiedden. Niemand verroerde, iedereen weêrhield de kracht zyner ademhaling: het bleef er eenzaem en stil als in een graf.
Nauwelyks hadden zy een kwartier uers daer gelegen, of er kwam in de verte een mensch aengestapt, die, om zich zelven moed te geven of om anderen over zyne inzigten gerust te stellen, een deuntje floot.
Bruno, die reeds de vrees in zich voelde ontstaen dat de gevangenen vóór het vallen van den avond mogten zyn weggevoerd geworden, verblydde zich innerlyk by het verschynen van den eenzamen reiziger; want deze volgde de rigting die hem naer den Arend, of liever naer Waldeghem moest leiden. Het deuntje dat hy floot was een brabandsch volkslied: hy kon diensvolgens geen vyand zyn.
Om hem te beletten de hinderlaeg te ontdekken, en terzelfder tyd uit hem de noodige inlichtingen te bekomen,
| |
| |
verliet Bruno zyne schuilplaets, begaf zich te midden der baen en ging den reiziger te gemoet. Deze, door de onvoorziene verschyning verschrikt, bleef staen en deinsde welhaest tot by den boord van het bosch, met het zigtbaer voornemen om in het digte hout te ontvlugten indien hem eenig gevaer bedreigde.
‘Vriend! Loteling!’ riep Bruno met ingehouden stem.
Deze woorden schenen den reiziger gerust te stellen; want hy verliet den boord der baen en naderde tot Bruno.
‘Gy hebt my benauwd gemaekt’ sprak hy ‘ik dacht dat gy een binder waert!’
‘Ah, goeden avond, bode’ zegde Bruno, den man herkennende en hem de hand reikende. ‘Hoe durft gy zoo alleen des nachts over de baen? Vreest gy dan niet dat de Sankulotten u voor een vlugteling zullen aenzien?’
‘De Sankulotten loopen 's nachts niet’ antwoordde de reiziger ‘en daerenboven, ik heb eenen vrybrief van het Centrael Bestuer.’
‘Spreek stil’ hernam de jongeling ‘en zeg my, hebt gy sedert een uer geene soldaten ontmoet?’
‘Geen enkele’ was het antwoord.
‘Hebt gy nieuws uit de stad?’
‘Nieuws? Ja, ongelukkig nieuws! Ik beklaeg onze arme Lotelingen! Indien het waer is, wat men zegt, zal
| |
| |
er binnen de acht dagen geen enkel meer leven, of hy zal soldaet zyn.’
‘Hoe, wat wilt gy zeggen?’
‘Het schynt dat de Franschen met groot geweld te werk willen gaen: het bevel is van Parys gekomen dat alles hier in weinige dagen moet beslist zyn. Men heeft te Antwerpen en in andere steden kleine legers gevormd, ieder met eenen Generael aen het hoofd. Men noemt zulk leger eene Colonne mobile. Dezen avond is er eene onder bevel van den wreeden Generael Duruth, uit Antwerpen getogen; maer waer naertoe, dit weet niemand. Men zegt dat deze vliegende kolommen bevel hebben om alles te vermoorden wat maer eenen schyn van wederstand zou bieden, en de dorpen waer slechts een enkel gewapend vlugteling zich vertoont, tot den grond af te branden.’
Bruno luisterde in sprakelooze overweging. De bode ging voort:
‘Er blyft voor u en voor uwe vrienden alleenlyk te kiezen tusschen eene spoedige onderwerping aen de fransche Republiek, of al te samen naer het leger der Brigands te gaen om voor het Vaderland en het Geloof te vechten.’
‘Wat is dit, de Brigands?’
‘Zoo? Woont gy dan in eene woestyn, dat gy van den opstand nog niet weet? De Brigands, zoo noemen de Sankulotten de boeren, die gewapender hand tegen de
| |
| |
Franschen zyn opgestaen. Klein Braband krielde over acht dagen van Patriotten. Het schynt dat de Edellieden en de Kloosters hen helpen; want zy zyn van alles goed voorzien. Gy kunt denken hoe talryk zy zyn: zy hebben de stad Mechelen ingenomen, de Republikeinen verjaegd en al de papieren van het Centrael Bestuer verbrand.....’
‘De stad Mechelen ingenomen!’ juichte Bruno ‘Er zou dus hoop op verlossing zyn?’
‘Dat is te zeggen, denzelfden dag is de Generael Beguinot, met eene vliegende kolom, stormender hand in Mechelen gerukt en heeft er de boeren, die het niet ontvlugt waren, door den kop doen schieten.’
Een pynelyke zucht welde op uit Bruno's borst.
‘God, God!’ klaegde hy ‘nauwelyks daelt eene strael der hoop in ons hart of zy wordt er met bloedige onttoovering uitgerukt!’
‘Bedrieg u niet’ zegde de bode ‘te Mechelen waren de eigentlyke Patriotten niet; de grootste verzameling is nu, volgens het openbaer gerucht, in het Hageland langs de kanten van Diest.....’
‘Stil! Stil!’ suisde Bruno met versmoorde stemme. ‘Hoort gy ginds in de verte, eene karre, een gerucht van vele mannen?.... Vlugt, keer terug in de baen, verberg u verre van hier..... het mogt u anders het leven kosten.’
‘Wat is het?’ zuchtte de bode met verschriktheid.
| |
| |
‘Weg, weg’ herhaelde Bruno ‘hier gaet een gevecht beginnen; het bloed gaet vlieten.’
De benauwde man trad in het bosch. Aen het ritselen der bladeren kon men hooren dat hy in alleryl van de baen wegvlood.
Bruno liet zich ten gronde zakken en kroop nevens de baen tot by zyne mannen. Hy bragt de handen aen den mond en sprak op somberen toon:
‘Oog en geweer gereed! Daer zyn ze!’
Naer mate het gerucht der karre en der mannen die er omtrent waren, zich klaerder vernemen liet, begon het hart van Bruno met onstuimigheid te jagen. Niet minder waren zyne gezellen ontsteld: allen beefden in angstige verwachting by het nakend doodgevaer.
Zy hadden zich niet bedrogen over den aerd van het gevaerte, dat met tamelyk snelle stappen tot de plaets kwam waer zy zich bevonden.
Op eene karre, met twee peerden bespannen, zaten de Pastor en Genoveva. De tachentigjarige Priester had men de handen als eenen dief op den rugge gebonden, en hem dus aen de karre zelve vastgehecht. Genoveva zat op eene bank, met het hoofd op de borst en de handen voor de oogen; hare tranen vloten in de duisternis van hare wangen.
Omtrent twintig soldaten vergezelden de gevangenen.
| |
| |
Vooraen ging de Sergeant met de helft zyner mannen; de andere helft stapte achter de karre. Daer zy aldus vaneen gescheiden waren, spraken zy zeer luid; in alle geval het was hunne gewoone doenwys, in alles roekeloos en zonder eenige vrees te werk te gaen.
‘Gy moet bekennen, Citoyen Sergeant’ zegde op dit oogenblik een soldaet ‘dat wy ons over deze wildemannen bedrogen hebben. Hadden zy slechts kruid en lood, zy zouden het ons doen berouwen, met zestig man in deze woestyn te zyn gekomen.’
‘Bah, het is een hoop lafaerds!’ antwoordde de Sergeant ‘hun fanatismus is hun eenige moed. Om uit de bosschen als Brigands de Republikeinen te beloeren en dan weg te vlugten, daer zyn ze goed voor.....’
‘Inderdaed’ hernam de eerste ‘zy moeten wel dom en bloode zyn; want ware het anders, zy zouden ons zoo ongehinderd niet laten voorbygaen. Als er slechts een vyftigtal ons op deze eenzame baen afwachtten, wy zouden werks genoeg hebben om onze gevangenen te verdedigen..... Maer zy zyn te lomp; hun verstand gaet niet verder dan by de beesten: byten en gaen loopen!’
‘Nu zal eerst het groot spel gaen beginnen’ zegde de Sergeant ‘de Citoyen Commissaire heeft een bevel ontvangen dat wy ons morgen by de Colonne mobile van Generael Duruth moeten vervoegen; wy gaen dit fanatiek
| |
| |
monster, dat daer op de karre zyne bespottelyke gebeden prevelt, in zekerheid brengen, en met de Colonne mobile keeren wy terug. Het schynt dat er geen vuer ontbreken zal om ons te verwarmen.....’
Zy waren juist ter plaets gekomen waer de Lotelingen lagen; - zonder dat zy het bemerkten volgden dertig geweerloopen hunne beweging.
Eensklaps galmde het schrikkelyk woord vuer! boven het geboomte. Dertig scheuten borsten los. Meer dan de helft der soldaten stortte neder; de peerden, door het vuer en het geluid der geweeren verschrikt, sprongen vooruit en trokken de karre met woest geweld door de baen. Bruno, die het bemerkte, loste zynen tweeden scheut en trof het voorste peerd in de borst; het andere peerd viel over het eerste; de karre bleef te midden van den weg staen.
‘Vuer, vuer op die Brigands!’ schreeuwde de Sergeant tot zyne mannen, toen hy Bruno met zyne gezellen uit het Schaerhout springen zag.
Dry of vier Lotelingen stortten klagend in het zand neder; de anderen liepen tot de soldaten en begonnen een hardnekkig gevecht. Wel is waer dat zy in grooter getal dan de Franschen waren, doch dezen hadden bayonnetten en sabels, terwyl de boeren, geene handwapens hebbende, zich verpligt zagen met den kolf van hun geweer alleen te
| |
| |
slaen, of als verwoedde leeuwen hunne vyanden op het lyf te springen en ze zoo neder te rukken.
In min dan een oogenblik was echter alles beslist: vyftien soldaten lagen rondom de karre zonder leven; dry Lotelingen waren gesneuveld, vier anderen gewond.
De overige soldaten hadden de vlugt genomen en waren in de bosschen verdwenen; men had ze eene wyl vruchteloos door de duisternis vervolgd.
Zelfs voor dat de laetste vyand lag neêrgeveld, was Bruno op de karre gesprongen en had Genoveva, die in bezwyming lag, eraf gehaeld en by den boord der baen tegen eenen boom nedergezet.
Daerop liep hy tot zyne gezellen, die den Pastor reeds van zyne banden hadden verlost en hem omringden met bewyzen van eerbied en liefde. De grysaerd, schier dood van ontsteltenis, drukte hun sprakeloos de handen.
‘Vrienden’ sprak Bruno ‘hier mogen wy niet blyven. Met haest onze arme broeders, die gewond of gesneuveld zyn, opgenomen en de bosschen ingedragen. Spoedig, naer den Zandberg. De gevlugte Sankulotten zullen tot den Arend om hulp geloopen zyn. Zy mogten ons de gevangenen nog ontnemen. Spoedig! Spoedig!’
De Lotelingen volvoerden in aller haest het ontvangen bevel.
Bruno gaf zyn geweer aen eenen zyner gezellen, liep tot
| |
| |
Genoveva; en, haer op zynen schouder heffende, volgde hy de anderen in het bosch.
Zeer langzaem voorderde de akelige stoet tusschen het verwarde geboomte en door de diepste duisternis. Niemand sprak; allen waren diep ontsteld en beefden by de stille doch pynelyke klagten hunner gewonde broeders. Zy, die nooit van oorlog hadden hooren spreken dan als van eene der grootste plagen des menschdoms, zy voerden nu dry lyken met zich: de lyken hunner beste vrienden! Bloed, dierbaer bloed, liep hun van de handen!
Nevens Bruno, en door Karel uit den Leeuw geleid, sukkelde de oude Priester voort.
Door vermoeijenis afgemat, wilde Bruno zyne bezwymde vriendin op zynen anderen schouder leggen; in deze beweging bemerkte hy dat er een vocht op zyne kleederen kleefde.
‘God! bloed!’ riep hy uit ‘Myne Genoveva! zy is gewond! dood! dood!’
Bevend liet hy de maegd ten gronde zakken en viel geknield by haer neder.
‘ô, Veva!’ riep hy ‘zoudt gy my ontnomen zyn? Moest nog dit ongeluk my treffen! Alles, alles wat my dierbaer is moet dus geslagtofferd worden!....’
En gansch buiten zich zelven rukte hy zich, in de uiterste wanhoop, de haren uit het hoofd en huilde van
| |
| |
razerny en vertwyfeling, zonder bewustzyn van het gevaer dat hem nog dreigde.
Onderwyl had de Priester zich insgelyks by Genoveva op de knien laten zinken, en betastte haer hoofd en schouders om naer de bron van het sypelende bloed te zoeken.
‘Bruno’ sprak hy ‘myn zoon, matig uwe smart. Genoveva leeft; maer hare wonde moet worden opgezocht..... My dunkt, het is aen den linker arm; ik kan het niet zien, maer van hare hand lekt het bloed.’
Het troostend woord des Priesters, en bovenal de gegronde hoop dat zyne vriendinne nog kon worden gered, wekten Bruno op uit de wanhoop en verlosten zynen geest van de verdwaeldheid.
Met koortsige haest stroopte hy de mouw van Genoveva's linker arm in de hoogte; dan greep hy zyn geweer uit de handen van den gezel die het droeg, bragt dit wapen digt nevens de maegd, stortte eenig buskruid in de pan en trok den haen neder. Daer het geweer niet geladen was ontbrandde slechts het los poeder, en eene vlugtige vlam verlichtte het droevig tooneel.
‘Ah, ik heb het gezien!’ juichte Bruno, terwyl hy zynen halsdoek ontknoopte ‘eene wonde aen den arm! Myne arme Genoveva, een kogel heeft haer getroffen..... God, God, ontruk my toch de vriendin myner ziele niet!’
Dus sprekende en verzuchtingen ten hemel sturende,
| |
| |
bond hy de maegd zynen halsdoek om den arm en, daer de wonde zeer ligt was, stuitte hy waerlyk het bloed.
Nauwelyks had hy den knoop toegetrokken of Genoveva verroerde hare leden en scheen met eene lange ademhaling te ontwaken.
‘Zy leeft! Myne Veva leeft!’ riep Bruno als uitzinnig van blydschap.
Maer op zyne stem antwoordden uit de verte een tiental geweerscheuten: de kogels vlogen boven zyn hoofd door het loover.
‘Daer zyn ze! Daer zyn ze!’ riepen de Lotelingen te gelyk met schrik. ‘Vooruit! Gevlugt! Gevlugt!’
Bruno ligtte zyne Genoveva van den grond; en, alhoewel eenige onverstaenbare woorden haren mond ontvielen, hy liep met blinde haest door het geboomte.
Nog eenige kogels floten hem en zyne makkers achterna.
Welhaest echter heerschte in dit gedeelte van het woud de diepste stilte.
einde van het eerste deel.
|
|
Auteursrechtvrij
