Avondstonden
(1846)–Hendrik Conscience–
AuteursrechtvrijVerhalen, zedeschetsen en zinnebeelden
[pagina 232]
| |
(Eene tamelyk ruime kamer, in dewelke eenige groote schryftafels en lange lessenaers geschikt zyn. Aen den wand hangt een zwart bord en eene wereldkaert. By de tafels zitten vele schooljongens meest tusschen acht en twaelf jaer oud. De schoolmeester gaet heen en weér met een ernstig, ja, byna grammoedig gelaet: hy houdt een pennemes in de hand en is bezig met pennen te vermaken. Het is zigtbaer dat het meerdere getal der leerlingen zich onledig houdt met spelen, en weinig aendacht op de woorden des meesters geeft: eenige slapen, andere vangen vliegen, sommige schynen te schryven, maer zyn wezentlyk bezig met mannekens te maken of okentrek te doen.)
de meester, met luider stem en langzaem. Past op dat gy de buiken van uw A's wel vol maekt, en dat gy de koppen van uw B's wel naer omhoog trekt! geroep van alle kanten. Meester, versnyd myn pen eens! - Monsieur, ma plume is te slap! De myn' is te styf! La mienne est trop maigre! De myn' is te vet! | |
[pagina 233]
| |
victor, een der leerlingen, aen Karel die nevens hem zit. Ik heb gedaen, eh na! karel, met zachte stem. Ja, ge zult gy wel op uw' kneukelen krygen. G'hebt weêr altemael hanepooten gemaekt, gelyk gisteren. victor, zyne stem, zonder het te weten, verheffende. Dan moesten ze myn' pen maer vermaken. - Karel, willen we. wat pennekepik doen, eh? de meester. Silence daer, met dat lawyd!Ga naar voetnoot1 Victor, pas op dat uw geschrift niet goed is, gy zult het beklagen, vogel! edouard, die nevens Victor zit. Mag ik mê pennekepikGa naar voetnoot2 doen? 'k zal een nieuwe pen geven. victor, bitsig. Neen, gy moogt niet mê doen, aerzak!Ga naar voetnoot3 edouard, schreeuwende. Dan zal ik het zeggen, zie na. Meester, meester, Victor en Karel doen altyd pennekepik! de meester, met gramschap. Ha, ze zyn weêr bezig, - ik had het gelyk in 't oog. Wacht luijerikken, 'k zal u daer komen pennekepikken | |
[pagina 234]
| |
meteenen! (Hy trekt Victor met zyne oor) 'k zal u leeren, luije vlegel. Dat ligt daer den heelen dag te spelen in plaets van te leeren. Zyt gy niet beschaemd dat gy het geld uwer ouders zoo verkwist, deugeniet? Moeten ze my daerom alle maenden betalen, om dat ge hier pennekepik zoudt doen, bedorvendans?
victor, zoo sterk huilende dat de meester zyne ooren met de vingers stopt. Ay my! ay ay! hi hi! och heer, myn' oor! 'k zal het aen myn' moeder zeggen - dan ga ik naer een' ander' school, zie na! de meester, streelend. Zy wys, Victor, zy wys, jongen. Gy zult het niet meer doen, niet waer? Laet uw geschrift eens zien. Het is beter dan gisteren - dat verdient eenen Bon.Ga naar voetnoot1 (Hy schryft eenen bon op het papier van Victor en verwydert zich).
victor, mompelende. Met zyn bons altyd! Wat kan ik daer mê doen? 'k ben er vet mê, met zyn bons! Ay my, myn oor! edouard, tot den meester. Meester het is zyn geschrift van gisteren. Hy heeft daer straks eenen grooten Rubens in zynen CahierGa naar voetnoot2 gemaekt. de meester, tot Edouard. Zwyg! gy weet dat ik geene overdragers kan lyden. | |
[pagina 235]
| |
(na eene tusschenpoos tot alle de leerlingen) Geeft acht op het dicté - neemt uwe cahiers. Zyt gy er altemael?
Alle de leerlingen te gelyk en verward. Ja, ja, meester! - ik niet! - ik wel! - ik kan mynen cahier niet vinden - myn' pen schryft niet - ik heb geen papier! de meester, dicterende met eene slepende stem. ‘De wederspannige Absolon.... de we-der-span-ni-ge Ab-so-lon....’ victor, Edouard by zyn hair trekkende. Daer nu, - ga zeg nu nog dat wy pennekepik doen, overdrager. Roep nu dat ik met uw hair trek, schreeuwbakkes! de meester. ‘De wederspannige Absolon......’ Lawydmakers, gaet gy er daer wat uitscheiden? edouard, weenende. Ay, ay! meester, meester, Victor trekt altyd met myn hair! de meester, met ongeduld en tegen den grond stampende. Zy zullen my niet laten voortgaen; leert die barbaren dan al! (dicterende) ‘De wederspannige Absolon....’ Silence! ‘Absolon trok op....’
edouard, roepende. Meester nu nypt hy weêr in myn' kaek! | |
[pagina 236]
| |
de meester, dicterende. ‘Absolon trok op.... tegen....’ Victor, ik zet u met eenen van de school, nydige jongen dat gy daer zyt!....‘trok op tegen het leger zyns vaders..... David’ Waerom beziet gy my zoo, Piet? schryf dan! piet. Frans heeft myne pen weggenomen, meester. frans. 't Is niet waer, meester, hy heeft ze verloren met pennekepik te doen. de meester, in gramschap. Hier gy! Op uwe kniën. - Geeft daer eens twee kassen. Speel nu nog pennekepik, oudersverdriet, dat gy daer zyt!
(Hy plaetst Piet op de kniën in het midden der school en doet hem met elke hand eene schryfkas in de hoogte houden. Piet weent en snikt; doch dit belet hem niet zyne tong uit te steken en alle soorten van spottende gezigten te trekken.)
dicterende: ‘tegen het leger zyns vaders.... maer de almagtige God.... almagtige God.... strafte de boosheid.... de boosheid van....’ Victor wat doet gy daer? ik zie u niet schryven.
victor. Gy dicteert te gauw, meester. Ik kan u niet byhouden. de meester, met wanhoop. Wel, wel 't is schrikkelyk! Ik dicteer dry woorden in een halve uer - en zeggen dat hy my niet kan volgen! | |
[pagina 237]
| |
Ik geloof waerachtig dat ze een komplot gemaekt hebben om my van de school te doen gaen loopen; - maer 't zal niet waer zyn, revolutionnairs! - Gy zult my niet verjagen...... edouard, schreeuwende, 't Is niet waer, Meester. Victor heeft weêr okentrekGa naar voetnoot1 gedaen terwyl dat g' aen het dicteren waert. de meester, met ongeduld. Ha gy zyt wêer okentrek aen 't doen? - en ik schreeuw my te barsten voor zulke luije ezels....'t is om iets van te krygen! (Hy wendt zich om naer de andere zyde der school.)
victor, eenen luiden kaekslag aen Edouard gevende. Daer, nu! zeg het nu nog. Kom straks maer buiten als de school uit is, dan zal ik u eens in de goot slagen, en ga roept dan uw vader en uw' moeder maer, labbekak! (Zy vatten elkander in het hair en vechten met een groot gerucht. De Meester springt er naer toe, grypt hen by den kraeg en trekt ze van elkaêr.)
de meester, met eene groote woede. Deugenieten! Schelmen! 't is erger dan de kinderen van de Vliersteeg of uit den ZwanegangGa naar voetnoot2. Gy zult my weer doen bloedspuwen, slangen dat gy daer zyt. Maer | |
[pagina 238]
| |
ik zeg het u, zyt zeker dat de eerste die zich nog durft verroeren de school afvliegt.... Past op! (Groote stilte in de school. Victor steekt zyne hand onder de tafel en nypt in de beenen van Edouard; doch deze durft zich niet meer roeren. De pyn schetst zich in belachelyke uitdrukkingen op zyn gelaet.)
de meester, bedaerd. Waer waren wy? Ha! (dicterende) ‘De boosheid van den ontaerden zoon.... Absolon den veldslag.... Absolon den veldslag.... verloren hebbende.... hebbende, begaf zich op de vlugt....’ Frans gy let er niet op. Gy zyt weêr bezig met papier knauwen! Laet eens hooren wat ik het laetst gezegd heb?
frans. Heb! de meester, verbitterd en spytig. Wat, heb, ezel? Op de vlugt, heb ik gezegd, (dicterende) ‘en reed onder eenen boom door.... doch zyn lang hair.... lang hair.... verwarde in de takken..... de takken van......’ Frans, doe dat manneken weg en schryf...... ‘De takken van den boom...... boom en Absolon bleef er aen hangen.’
(Frans heeft gedurende het dicté eenen bal papier tusschen zyne tanden gekneed, en aen denzelven een uitgesneden manneken gevoegd. Hy werpt het tegen den balk van het verdiep: het blyft er aen hangen).
victor, blyde. Ay, ay, daer hangt Absolon al met zyn lang hair! | |
[pagina 239]
| |
de meester, vergramd. Frans, gy zult noen-over-alGa naar voetnoot1 blyven bakken, 'k Zal u leeren papier knauwen! Nu zult gy dezen noen niets te knauwen hebben, (tot alle de leerlingen.) Het dicté is gedaen. - Victor, spel het laetste woord eens.
victor, tot Edouard. Wat is het laetste woord? Gaet gy het zeggen of ik geef u eenen neep. edouard. Neen, nu zeg ik het niet, zie na! victor, nypt hem in den rug. Zegt g' het nog niet? edouard, pynlyk schreeuwende. Hangen! hangen! de meester, tot Edouard. Het wordt, aen u niet gevraegd, schreeuwer. Gy, Victor, spel het laetste woord. victor, onverstaenbaer en zeer gauw. Abchg - hang.... chrstgen - gen - hangen. de meester, het hoofd schuddende. Genoeg, genoeg. Wy zullen het namiddag spellen. - De kleine Catechismussen weg. - De eerste les!
(Groot gerucht van kassen en banken. De leerlingen
| |
[pagina 240]
| |
steken hunne cahiers in de laden der lessenaers: de meesten leggen hunne catechismussen open op hunne kniën om beter te kunnen antwoorden. Victor en Karel ziet men niet: zy zitten onder de schryftafel).
de meester. Attention op de eerste les! Edouard, hoe vele Goden zyn er? edouard, driftig en gauw. Dry - 'k wil zeggen twee - neen maer eenen. de meester, Wat dry, bottekop! Gy, Victor, hoe vele Goden zyn er? victor, zyn hoofd onder de tafel uitstekende. Zeven: hooveerdigheid, gulzigheid, luiheid, nyd.... de meester. Hou op, ketter! Dat weet nog niet hoe veel Goden dat er zyn. Gaet gy van onder de tafel komen! Wat doet gy daer weêr? edouard. Zy spelen met de marbollen in de dry puttekens, meester! frans. Neen wel, meester, ze doen klontjen-trek en witbier-zet met krieksteenen!Ga naar voetnoot1 | |
[pagina 241]
| |
de meester, hy neemt een reglet en slaet in het wilde onder de tafel. Schelmen er uit - gauw! Of ik sla u armen en beenen van een...... victor en karel, onder de tafel heen en weêr kruipende. Ay my! 't is in myn oog! - Ay ay mynen kop! - Och God, mynen neus!
(Zy komen huilend van onder de tafel. Eene der oogen van Victor is rood en schynt eenen harden slag ontvangen te hebben).
de meester, by Victor gaende, streelend. Victor, Victor, nu ziet gy wat er van komt (hy neemt hem zoetjes by de hand) kom hier, jongen; zit aen de groote tafel. - Ge moogt in de eerste klas gaen - ik zal u eenen nieuwen boek geven.
victor, binnen 's monds. Dief, dief; na.
(Er wordt aen de deur gebeld de meester doet open).
vrouwe van laer, moeder van Victor. Goeden dag, meester Verdonck. Ik kom eens zien naer mynen jongen. Ik ben daer naer de markt geweest om wat selder en wat ajuin te koopen, gelyk een mensch zoo al noodig heeft in zyn huishouden, en ik zegde zoo in myn eigen, wacht zegde ik, ik zal eens naer mynen Victor gaen zien. Zyt gy er te vrede over? de meester, met fleemende stem. Ten uiterste, Madam Van Laer. Victor is wys - niet | |
[pagina 242]
| |
waer Victor? Het is een myner beste leerlingen; - hy is daer even nog eene klas verhoogd en morgen gaet hy in den Schat der kinderen.Ga naar voetnoot1 vr. van laer. Maer wat heeft hy aen zyn oog, och armen. Zy is zoo rood! de meester. Ik heb daer eenen stouten jongen die altyd kwaed doet aen Victor, - zeker uit nyd, omdat hy zoo wel leert. (tot Edouard) Edouard pas op dat gy Victor nog durft slaen dan vliegt gy de school af, zyt zeker!
edouard, morrende. G' hebt het zelf gedaen. G' hebt Victor met uw reglet in zyn oog geslagen. de meester, eenen gloeijenden blik op Edouard werpende. Zwyg, frankenGa naar voetnoot2 ezel - want er is toch niets goeds van u te maken. Doe gelyk Victor, dan zullen uwe ouders ook bly mogen zyn. edouard, binnen 's monds. Om dat zyne moeder hier is, he? Dat 's niets, straks krygt hy toch weêr haver. vr. van laer. Maer, meester Verdonck, daer is de jongen van Madam | |
[pagina 243]
| |
Laurier, - gy weet wel, die by meester Huysmans scholen gaet? He wel, die spreekt altyd van Amerika en van alle vreemde landen, gelyk eenen filosoof. Zou Victor dit ook niet kunnen leeren? de meester. De géographie wilt gy zeggen, Madam? Wel zie, daer hangt ze! (hy wyst op de landkaert) Uw Victor is daer al heel ver in - hy is zelfs een van myn' besten.
vr. van laer. Dat wilde ik wel eens zien. de meester, tot Victor. Kom hier voor de kaert, Victor, en laet eens zien aen uwe moeder wat bol gy in de géographie zyt! (Victor gaet vóór de kaert met den meester en met zyne moeder) Hoe veel winden zyn er, Victor?
victor. Vier. de meester. Ziet gy wel, Madam, hy weet het zoo juist als of hy gedurende geheel zyn leven op zee gevaren had? Nu zal hy eens wyzen waer de vier winden zyn. vr. van laer in verrukking. Wel, God, is 't mogelyk? Zoo een kind! Waerachtig 't is gelyk eenen kapitein van een schip. Hoe kan hy het onthouden! de meester, hy wyst met een stokje boven de kaert. Victor, waer is het Noorden? | |
[pagina 244]
| |
victor, met stoutheid. Van boven. de meester, het stokje onder de kaert plaetsende. Waer is het Zuiden? victor. Van onder. de meester, met het stokje de regterzyde der kaert toonende. En het Oosten? victor, met koddige ernst. Daer op zyde, waer gy met uw stoksken wyst. vr. van laer, verwonderd als of zy een mirakel geschieden zag. Hoe kan het toch zyn! Kom hier, Victor, dat ik u eenen kus geef. Gy zult nog minister worden, gy! de meester, tot Victor. Waer woonen wy? In welk land staet deze School? victor, zeer ernstig. Op de Peerdemarkt! de meester, op zyne lippen bytende en half beschaemd. Ja, ja, op de Peerdemarkt, juist! - Maer in welk land zyn wy? - In Spanje, in Turkeije, in Lapland of in Belgenland? victor. In Belgenland. | |
[pagina 245]
| |
de meester, vergenoegd. Ik wist wel dat hy het niet vergeten had. Wys nu Belgenland op de kaert eens Victor! (Victor, na lang zoeken, wyst het land der Hottentotten op de kaep der Goede-Hoop.) Dat is mis, Victor. Toe jongen, g'hebt Belgenland daer straks wel vyf-en-twintig keeren gewezen, (tot Vr. Van Laer) Madam hy is beschaemd in uwe tegenwoordigheid. Hy kan anders alle landen en steden wyzen met zyne oogen toe. Ho, het is een kind daer veel in steekt.
karel, tot Edouard met zachte stem. Wat leelyke mouwstryker dat de meester is, eh? edouard. Wat grooten hoed dat Victor's moeder op heeft, eh! Hebt gy geenen bol papier, 'k zal eens roos schieten? frans. Ik heb er eenen: - let op, hy gaet! de meester, roepende. Silence, daer in den hoek! vr. van laer, tot den meester. Ik heb het altyd gezegd dat onzen Victor een verstandig kind is. Nochtans zyn vader wil, in zyne koppigheid, hebben dat myn Victor een ezel is, en dat het beter ware hem eenen stiel te leeren! - maer ik zal wel maken dat hy ten minste pastoor of avokaet wordt...... want het kind is er zeker toe geboren. | |
[pagina 246]
| |
de meester, zich buigende. Daer in hebt gy het grootste gelyk van de wereld. Gy kunt er ongetwyfeld eenen pastoor, eenen avokaet of eenen schoolmeester van maken.
(Er wordt met eenen bal papier uit eenen hoek der school geworpen. De bal vliegt met kracht tegen den hoed van Vr. Van Laer.)
vr. van laer, verstoord. Wel wat afgryselyke dingen! - Eenen mensch met papier durven werpen in de tegenwoordigheid van den meester. Hoe slecht dat sommige kinderen zyn opgevoed! de meester, met eene groote woede. Wie heeft dit gedaen? Wie durft die achtbare Madam Van Laer met papier werpen? edouard, roepende. Frans heeft het gedaen, meester! - Hy heeft gezegd: zie, dat is een' kokarde op heuren zomerhoed! de meester, Frans by den kraeg naer de deur slypende. Hier gy, schelm! De deur uit, deugenietekind! (hy werpt hem aen de deur.)
frans, buiten luidkeels schreeuwende. Ge meent dat ik nog zal weêrkomen, eh? - maer 't zal niet waer zyn, beer! leelyken beer!...... (Stilte.)
vr. van laer. Ik ben voldaen over mynen jongen en ik ga al gauw naer huis, want ik moet myne keuken gaen oppassen; maer ik zou geerne hebben, dat gy mynen zoon leerdet | |
[pagina 247]
| |
pennen vermaken; want hy wil t'huis nooit schryven omdat zyne pennen altyd te vet of te mager zyn, volgens dat hy zegt. de meester. Is 't anders niets, Madam Van Laer? Wel ik zal het hem op het oogenblik leeren, dat gy het ziet; - ik geloof zelfs dat hy het reeds kan. edouard, tot Karel. Ja, pennekepik kan hy beter, eh? karel, roepende. Meester, Edouard lacht u uit! edouard. Neen wel, meester, hy is het zelf. - Hy zegt dat Victor beter pennekepik kan! de meester, dreigend. Silence daer, zagemannen! - Of ik zet u de school af...... (Stilte)
. Allons, Victor, let wel op ik zal het u eens voordoen. (Hy vermaekt langzaem eene pen en zegt opvolgend) : Gy neemt eene pen in de regter hand en laet ze overgaen in de linker hand; - dan legt gy ze op haren rug en snydt ze den bek met eene groote sneê open. Dan legt gy ze op haren buik en geeft ze weêr eene sneê.......
piet, schreeuwende. Meester! meester, daer vliegt een meuldenerGa naar voetnoot1 in de school! Pst! Pst! | |
[pagina 248]
| |
alle de leerlingen. Hoera! Hoera! - Pakt hem! - Hoe naer of ik had hem! Hier, daer, pst! pst!
(Zy werpen met klakken en cahiers naer den kever. Alles geraekt het onderste boven in de school. Vr. Van Laer, die voor de kevers schrikt, weet niet waer zich te bergen. Tot overmaet van ongeluk vliegt de kever haer in het hair.
vr. van laer, met bange stem. Och! och! Meester, verlos my van dat ongediert of ik kryg er iets van. Foei, foei het is venyn! (de meester neemt de kever van haer hoofd.) Ay my! daer hou ik eenen schrik van. Het zinkt altemael in myn' beenen. Wel, meester, wat beklaeg ik u, - wat moet gy al uitstaen van die deugenieten. Dat het de mynen waren ik zou ze anders leeren dansen.
de meester, met gramschap rondziende. Ik zal u straks spreken! (Stilte.)
Allons, Victor, vermaek nu eens eene pen. Eerst op haren rug, dan op haren buik...... zoo als ik u gezegd heb. (Hy geeft eene pen en een pennemes aen Victor.)
victor, met ongeduld. Weet ik nu haren buik, eh? Waer is nu haren buik? de meester. Snyd er maer stoutelyk door, Victor. - Geef ze maer eene goede sneê.
(Victor snydt met drift, doch in stede van de pen den
| |
[pagina 249]
| |
bek af te snyden, geeft hy zich zelven eene diepe snede in den vinger en laet zich huilend achterover vallen. Hy bloedt sterk.
vr. van laer, bleek van schrik en angst. Zy neemt Victor in hare armen. Och God!. och Heer! Myn arm kind ia dood. - Ziet eens wat sneê. (Zy beziet den verbaesden meester met woede.) Meester Verdonck, ik weet niet hoe gy niet beschaemd zyt om dit kind een mes in zyn' hand te geven. Daer moet gy toch bot voor zyn. - Dit is uwe schuld......
de meester, met spyt. Hy kon toch geene pen vermaken zonder mes, Madam. vr. van laer. Zonder mes! Zonder mes! Gy zyt nog veel dommer dan alle die onbeleefde luijerikken, die gy daer hebt zitten...... met uwen rug en uwen buik! Maer ik zal er wel oppassen van myn kind te laten bederven in zoo eenen nest. Hy zal naer eene andere school gaen. (Zy heeft al sprekende haren zoon een doeksken om den vinger gewonden.) Kom aen Victor. - Kom naer huis, myn kind.
de meester. Maer Madam gelief....
(Vr. Van Laer vertrekt. Victor by de deur zynde, keert zich nog eens om en steekt zyne tong spottend tot den meester uit.)
| |
[pagina 250]
| |
de meester, pynelyk en met diepe droefheid tot de leerlingen. Eh bien, serpenten dat gy daer zyt! Schorpioenen! TretertGa naar voetnoot1 my dood.... toe, spaert my niet.... Dry bloedspuwingen en een' tering op de long.... dat is nog niet genoeg, niet waer? - Geeft my nu nog eene geraektheid - maekt my lam aen armen en beenen! Dan zult gy bly zyn, eh, hartvreters? Dan zult gy lachen, eh, monsters? (Hy bedaert een weinig en zegt met neêrslagtigheid.) Hoe kunt gy toch zoo veel verdriet toebrengen aen dengenen, die zyn leven als een slaef doorbrengt, om u te onderwyzen en u eens weerdige en nuttige leden der samenleving te maken? - Hebt gy geen medelyden met uwen armen meester, die zich ziek schreeuwt om u te leeren......
edouard, schreeuwende. Meester! meester! Piet heeft een' vlieg met een strooiken aen heur gat! de meester, stampvoetende en met wanhoop. Ja, ja, ik weet het wel, gy lacht met myn verdriet.... gy zyt zoo ongevoelig als de steenen van de straet.... ondankbaer, lomp, lui, stom - een hoop ezels - zoo bot als visschen. Nagels van myn doodkist!.... (hy hoest twee of dry malen met pyn) ja nagels van myn doodkist - want ik gevoel wel dat gy my onder den grond zult krygen, moordenaers! (hy haelt zyn uerwerk uit den zak
| |
[pagina 251]
| |
Het wyst tien ure en half; doch om zyn geweten te voldoen zet hy het op elf ure.) Het is elf ure. - De school is uit!.
(De leerlingen springen over banken en tafels met een ongemeen gedruis.)
de leerlingen, van alle kanten roepende. Hoera! Hoera! De school is uit! - Wie speelt er meê broekstavast? - Wie doet er meê in d'O? Wie heeft er marbollen? - Wie doet er meê Gorie, Gorie?Ga naar voetnoot1 de meester, zyne deur toesluitende - het hoofd schuddende. Aures habent et non audiunt! Al weêr twee leerlingen kwyt! Preêkt dan al voor dat gespuis! |
|