|
| |
| |
| |
III. Glossarium
Nota
Alleen die woorden werden opgenomen die door hun spelling, hun ongewone technische betekenis of hun eigenheid aan teksten van de artes-literatuur daartoe m.i. in aanmerking kwamen.
Volledigheid werd dus - uiteraard - niet betracht, met uitzondering evenwel voor de namen van simplicia.
De woorden werden opgenomen in de vorm waarin ze in de tekst voorkomen.
| |
| |
| |
A
| actractijff : pleister die wonden doet ‘samentrekken’, d.i. helen 26 |
| aderen talis splenis : soort aderen 35 |
| alsene : alsem (Artemisia absinthium L.) 69 |
| ana : Gr. van elk 87 |
| anderlichten : andersoortige 40 |
| apostemerene : verzweren, veretteren 22 |
| apostemie(n) : verzwering(en) 9, 81 |
| apostome(n) : zie hierboven 46, 47, 83, 85, 86, 96 |
| arcenicum : arseendisulfide, ook wel realgar genoemd 40 |
| ardich : hard 64 |
| armpistelen : oksels 88 |
| arterien : slagaders, grote aders 4, 10, 11, 56, 57 - gindes (?), 65. |
| |
B
| behoulic : geschikt, passend 44 |
| berechten : genezen 76 |
| berne : verbrand 31 |
| bernen : branden 10 |
| beweren : afweren, voorkomen 85, 96 bewerent |
| bolus (armenicus) : Lat. rode aarde, een aardsoort die men in Armenië vindt en die als stypticum gebruikt werd 10, 25, 41, 75, 85 |
| booginge : gebogen 98 |
| |
C
| camillen : echte kamille (Matricaria chamomilla L.) 86, 97 |
| carpije : pluksel van linnen of andere stof 40, 85 |
| cauterien : zengen met gloeiend ijzer 38, 48 |
| |
| |
| cautriserene : te verzengen; zie hierboven 76 |
| cerone : Lat. waspleister 86 |
| ciringen : Lat. syrinx, spuit 61 |
| colericus : mens in wie, volgens de humoren-leer, de cholè overheerst 51 |
| coleringe : aftreksel dat door een doek of teems gefilterd is 64 |
| comijn : komijn (Cuminum cyminum L.) 52 |
| conduijt : opening, gang in de neus 54 |
| conforteert : versterkt 50 |
| consolidatijf(f) : pulver dat ‘consolideert’, versterkt 9, 26, 53, 59, 64, 71, 77, 85, 90, 91, 92 |
| consolidatiue(n) : zie hierboven 27, 87 |
| consolideerne : te binden, versterken 87 |
| coorden : pezen 58, 79 |
| coperroot : vitriool dats -, zie vitriool 50 |
| corden : zie coorden 4 |
| corendeert : invreet, bijt met caustica, corrodantia 50 |
| corroderende : invretend, zie hierboven 40 |
| corrumperen : bederven 30 |
| craneo : Lat. abl. van craneum (zie hieronder) 26 |
| craneum : Lat. schedel 18 |
| croselen : kraakbeenderen 4 |
| croselige : kraakbeenachtige 94 |
| curtuositeijt : broosheid (?); het woord is mij niet van elders bekend 96 |
| cusseneelen : kussentjes 10, 15, 89, 90, 91 |
| |
D
| defensijff : een afwerende zalf; ook repercussief genoemd, waarvan de bereiding wordt aangegeven 41 |
| defesiue : zie hierboven 25 |
| |
| |
| deffencijf : zie defensijff 85 |
| deffenderen : beschermen, behandelen 97 |
| destruweert : vernietigt 50 |
| diaf(f)ragma : Lat. middenrif 35, 61, 62, 66 |
| dialtea : Lat. zalf op basis van altea, d.i. papple, malva (Althaea officinalis L.) 96 |
| diffelceerne : moeite 68 |
| diffenciue(n) : zie defensyff 27, 75 |
| diffenderen : zie deffenderen 52, 58, 75 |
| diperheden : diepte 7 |
| discretie(n) : symptomen, syn. van ‘toeuallen’ 5, 45, 46, 47, 48, 49 |
| dolores : Lat. pijnen 76 |
| dragant : Lat. dragantum, syn. van vitriool. Men onderscheidde vier soorten. 64, 87 |
| draken bloet : hars van Daemonorops Draco Willd. 10, 89 |
| drije hoecte : driehoekige 19 |
| dura mater : Lat. het buitenste van de twee vliezen waarin de hersenen liggen 13, 21, 22, 25, 26, 28 |
| dwainge : wassing 77 |
| |
E
| edicke : azijn |
| emperistonos : Lat. emprosthotonus, een van de drie soorten kramp 34 |
| empristonus : zie hierboven 34 |
| ermpistele : oksel 95 |
| ermschenkel (en) : been van de arm 95 |
| |
| |
| |
F
| factum : Lat. gemaakt 85 |
| fenegrieck : fenegriek, zevengetijdenklaver (Trigonella foenum - graecum L.) 61 |
| ffrutsuringe : kwetsuur, kneuzing 66 |
| fistileerne : een fistel doen ontstaan 9 |
| flumaticus : persoon in wie, volgens de humoren-leer, het fleuma overheerst 51 |
| focille : Lat. focilia. De beide pijpbeenderen van de onderarm en van het onderbeen 96 |
| foementen : berokingen (cf. Lat. fumus : rook) 95 |
| fomenteren : beroken 98 |
| frutseringe : zie ffrutsuringe 17 |
| frutsuringe(n) : zie hierboven 6, 18, 30, 31, 35 |
| |
G
| gagel zaet : sijn. van mirtelen (zie aldaar) 15 |
| galahonde : wordt in de tekst verklaard als : wat ‘gestrect leet aen beijde sijden vanden rugge beene’ 67 |
| gansen : intacte, niet gebroken 90 |
| gans pijpe : schacht van een ganzeveer 9 |
| gebernden : gebrande 40 |
| gecesseert : opgehouden, gestopt 31, 86 |
| gecoleert : door een doek of teems gezuiverd 27, 31, 32 |
| gecorondeert : ingevreten 50 |
| gedistorbeert : verstoord 68 |
| gedropen : gedruppeld 10 |
| gefrutseret : gekwetst 31 |
| genet : natgemaakt, bevochtigd 6, 9, 10, 15, 25, 27, 41, 54, 59, 86, 89, 92, 95 |
| gesaeften : zacht maken 58 |
| |
| |
| geschaerde monden : hazelippen 55 |
| geschuijms : schuimend 63 |
| gesocht : bedwongen 31 |
| gewast(en) : met was ingestreken 7, 18, 71 |
| glandule : gezwollen klieren, Lat. scrophulosis 49 |
| grabensen : krabijzer, corrupt voor grabeijsen? 22 |
| |
H
| hantgewerck : vertaling van Gr. cirurgia : chirurgie 1, 73 |
| hendelinge : overeind, niet op zijn plaats (?); het woord is mij niet van elders bekend 21 |
| houkende : met hoeken en kanten, gekarteld 8 |
| huts : schud 61 |
| |
I
| incurabel : ongeneeslijk 38 |
| |
J
| jeiunium : Lat. dikke darm 35 |
| junctueren : gewrichten 49, 58, 79, 83, 96 |
| |
K
| kanebeen : sleutelbeen 91 |
| kleederkine : syn. van wixkene (zie aldaar) 27 |
| krijselinge : onaangenaam, krassend, krijselend geluid 18 |
| |
L
| laden (water - ) : waterzuchtig worden 72 |
| lanken : lendenen 58 |
| lauatorium : Lat. ‘dats een wasschinge’ 61 |
| |
| |
| liesce : hersenvlies, dura mater of (en) pia mater. Vgl. ook lise 21 |
| liesst : zie hierboven 22 |
| lise : buikvlies. Vgl. ook liesce 69 |
| lombricos terrestres : Lat. aardwormen 56 |
| luferinge : misvorming (?). Het woord is mij niet van elders bekend 55 |
| luijct : sluit 34 |
| luijken(e) : sluiten 19, 34, 59, 62 |
| |
M
| maelgeten : loden of houten hamer 22 |
| malue : synoniem van paple. Zie aldaar 17 |
| maluwen : zie hierboven 43 |
| mastic(k) : hars verkregen uit Pistacia lentiscus L. 18, 87, 89 |
| materie : etter 16 |
| mel : Lat. honing 31, 32, 85 |
| melancolicus : persoon in wie, volgens de humorenleer, de melanchole overheerst 51 |
| menkinge : verminking 58 |
| metter hant : dadelijk 18 |
| micha : Lat. naam van zenuwen die van de hersenen in de ruggegraat komen. cf. Du Cange : Mica : ‘Nervi cujusdam nomen’. Zie ook spondilen 67, 93 |
| mirtelen : gagel, mirtedoorn (Myrica gale L.). Syn. van gagel 15, 30 |
| misdoende : gebroken, schade berokkende 22 |
| mitigeren : verzachten, lenigen 97 |
| mommie : Lat. mummia, delen van genummifieerde lijken. 87 |
| mondificatijff : middel om wonden te reinigen (cf. Lat. mundificare) 16, 26, 32, 42, 61, 85 |
| |
| |
| mondificatiue : zie hierboven 27, 31 |
| mundificatijff : zie mondificatijff 59 |
| muskelen : spieren 4, 35, 56, 58, 60, 79 |
| |
N
| nader : dichter 83 |
| naerhede : nabijheid 57, 92 |
| nainge : het genaaide 55 |
| nauwe : met moeite, nauwelijks 74 |
| nederstede : onderste plaats, deel 9 |
| netten : nat maken 31 |
| nettent : het nat maken 25 |
| |
O
| olibani : Lat. gen. van olibanum : grote wierookkorrels (oleum libani) 10 |
| olium : Lat. olie 87 |
| omprostonos : zie emperistonos 34 |
| onder roten : van onder rot worden (?) 39 |
| ontset : ontwricht 93 |
| ontweege : scheure 22 |
| opoponac : Lat. opoponax, sap van Opoponax hispidum Griseb. 38 |
| ontsettinge : ontwrichting 96 |
| ordineerine : voor te schrijven 50 |
| organice : een levensbelangrijke ader 57 |
| |
P
| palpebren : Lat. polpebrae, oogleden 7 |
| panneelen : bepaalde delen van het lichaam; preciese betekenis is niet duidelijk 4 |
| |
| |
| paple : papple, malva, syn. van malue (Althaea officinalis L.) 17 |
| pappelen : zie hierboven 43 |
| peke : pik 92 |
| peluwent : het ondersteunende met een peluw, kussen 94 |
| pia mater : Lat. het binnenste van de twee vliezen waarin de hersenen gevat zijn 29 |
| peniden : suiker, gekookt in gerstwater, geklaard en gekristalliseerd 64 |
| pierwormen : aardwormen 56 |
| pigmente : een drank van honing, wijn en specerijen 66 |
| pincen : tangen 21 |
| pistele : oksel 83 |
| plumaciolen : syn. van cusseneelen. Zie aldaar 15 |
| plumatiolen : zie hierboven 59 |
| porren : poriën? 72 |
| porringe : beweging, beroering 66 |
| prepucio : Lat. abl. van prepucium 76 |
| prepucium : Lat. praeputium, voorhuid; hier wel als syn. van vede bedoeld. 75 |
| prop(e)re : eigen, gepaste 50, 52 |
| pultes : pleisters 16, 17, 30, 31 |
| putrefacie : verzwering met etterafscheiding. Cf. Lat. putrefacio 47 |
| |
R
| restauracie : heling, genezing 94 |
| rosaet : adj. van rozen (bladeren) 25, 26, 27, 31, 32, 41, 42, 86 |
| rosarum : Lat. gen. mv. van rozen 76, 85, 97, 98 |
| rostralen : In de tekst verklaard als ‘dats des achtersten focille’ : achterste been van de voorarm 96 |
| |
| |
| ruhede : oneffenheid 13 |
| ruptorien : zalf of pleisters die doen openbreken 40 |
| |
S
| sangwineus : persoon, in wie, volgens de humorenleer, het bloed (Lat. sanguis) overheerst 51 |
| schenkel (arm - ) : been van de arm 94, 95 |
| schenkelen : scheenbeen 88 |
| schotemael : met scheuten 11 |
| scrooden : banden, zwachtels 91 |
| sijndael : fijn linnen, neteldoek, ook wel zijde 25 |
| sincopin : bezwijming, flauwte 65 |
slecht :
| 1) | zacht, gaar 30, 32 |
| 2) | zachtjes 11 |
|
| slechte : simpele, eenvoudige 23 |
| slechtelinge : zachtjes 10 |
| spondilen : wervels van hals en rug (Lat. spondiliae) 67, 93; - van micha : halswervels; zie ook micha 56, 57 |
| stede : stijf 34 |
| stoppe(n) : pluksel 15, 31 |
| stuckinge : oneffenheden 14 |
| |
T
| tafelen : de twee beenderlagen boven de hersenen 13 |
| tangen lauatorien : soort tangen; sijn. voor pincen? 21 |
| teken : aardwormen 56 |
| terbentijne : terpentijn 92 |
| termentijn : zie hierboven 31 |
| terra cigillata : Lat. terra sigilata, een roodbruine, ijzerhoudende leemsoort die als koeken, met een zegel als handelsmerk te koop waren 41 |
| |
| |
| terra sigillata : zie hierboven 25 |
| tethanus : de ergste van de drie soorten spasma 34 |
| tghefrutsurde : het gekwetste 30 |
| thetanos : zie tethanus 34 |
| thus : Lat. wierook 10 |
| tintel : roerstok of -staaf 31 |
| toeluijken : hetzelfde als luijken. Zie aldaar 66 |
| tracea arteria drijder cartillen : Lat. slagaders 35 |
| trepanen : instrument dat voor een trepanatie gebruikt wordt 22 |
| triacle : theriak, oorspronkelijk een tegengif, later tegen alle kwalen gebruikt geneesmiddel 38 |
| |
U/V
| vnguentum : Lat. zalf 18, 97; 40 groenen -, 77 - witten. |
| |
V
| vac(k)e : stuk, deel dat van het lichaam geslagen is 12, 13, 14 |
| vede : mannelijk lid 75 |
| venegriec : zie fenegrieck 64 |
| vergeer : vergaar, breng samen 56 |
| verhoudene :er ophouden 10 |
| verlempthede : verlamming 57 |
| vitriool : zie dragant 50 |
| vlocx : vlug, snel 59 |
| vorke(n) : borstbeen 88, 91, 94, 95 |
| |
W
| wachede : vochtigheid 13 |
| wack : nat 4 |
| |
| |
| wacken : vochtige medicijnen, het vochtige 5, 45, 50 |
| warke : zie werc 87, 91, 95 |
| wederstaende : niettegenstaande 50 |
| wege (beijde die - ) : die weg van de adem en van de spijzen, d.i. ademhalings- en spijsverteringsstelsel 9 |
| wegebladeren : grote weegbree (Plantago major L.) of smalle weegbree (P. lanceolata L.) 77 |
| wendele : windsel 95 |
| werc(k) : pluksel van linnen of een andere stof 6, 9, 10 |
| wi(ec)ke(n) : subst. of ww. wiek, (een wonde) van een wiek voorzien 6, 9, 13, 25, 27, 30, 41, 54, 59, 61, 89 |
| wikens : gen. sg. van wi(ec)ke(n) 57 |
| wixkene : zie wi(ec)ke(n) 27 |
| |
Y
| ysophago : Lat. oesophagus, slokdarm 35 |
|
|
Auteursrechtelijk beschermd