Logo DBNL
Portael der saecken en spraecken (1658)

Portael der saecken en spraecken

(1658)–Johannes Amos Comenius–rechtenstatus Auteursrechtvrij

Vorige

Aenhang des Portaels,
Appendix Vestibuli,

Begrijpende:

Continens

 

I.Oeffeningen der Leerlingen.
Sacra Exercitia Tirónum.
 
II.Kinderlijcke Sede-kunste.
Puerílem Ethicam.
 
III.Eenen Voorsmaeck veelderhande Onderwijsinge.
Praegustum variae Eruditiónis.

 

I.

Heylige Oeffeningen.

Der Leerlingen.

DE gront der Religie is in dese woorden Gods tot Abraham.

Genes. 17. 1. ende 15.1.

I.Ick ben Godt de almachtige.
II.Wandelt voor mijn, ende zijt oprecht.
III.En ick sal uwen schilt zijn, u loon seer groot.

Dat is

I.Gelooft in my: Hier wordt ghegront-vest het GELOOF.
II.Lieft my, en weest my gehoorsaem: Hier de LIEFDE.
III.Verwacht van my alles goets hier en in eeuwigheyt: Hier de HOPE.

I.

Kort vervat des Christelijcken Geloofs.

1.Ick geloove in Godt den Vader, den Almachtighen Schepper des Hemels ende der Aerden.
2.Ende in Jesum Christum, sijnen eengeborenen Sonde, onsen Heere.
3.Die ontfangen is van den Heyligen Geeste, geboren uyt de Maget Maria.
4.Geleden heeft onder Pontio Pilato: is gekruyst, gestorven, en begraven: nedergedaelt ter Hellen.

 

Sacra Exercitia

Tirónum.

FUndamentum Religionis est in illis verbis Dei ad Abrahamum, Genes.

17.1. & 15.1.

I.Ego sum Deus Omnipotens.
II.Ambula coram me, & esto integer.
III.Et ego ero tuus clypeus, tua merces valde magna.

Hoc est

I.Crede in me: Hîc fundatur FIDES.
II.Ama me, & obseqvere mihi: Hîc CHARITAS.
III.Expecta à me omnia bono, hîc & in aeterum: Hîc SPES.

I.

Symbolum Christiana Fidei.

1.CRedo in Deum Patrem, omnipotentem Creatorem Coeli & Terrae.
2.Et in Jesum Christum, Filium ejus unigenitum, Dominum nostrum.
3.Qvi conceptus est de Spiritu Sancto, natus ex María virgine.
4.Passus est sub Pontio Pilato: crucifixus, mortuus, & sepultus: descendit ad inferna.
5.Ten derden dage wederom opgestaen van den dooden.
6.Opgevaren ten Hemel, sit ter rechter (handt) Gods des Almachtigen Vaders.
7.Van daer hy komen sal te Oordeelen de levende ende dooden.
8.Ick geloove in den Heylighen Geest.
9.Ick geloove een Heylige algemeyne (Christelijcke) Kercke, de ghemeynschap der Heyligen.
10.Vergevinge der sonden.
11.Weder opstandinge des vleeschs
12.Ende een eeuwig leven. Amen.

II.

De Thien-Geboden, de Rightsnoerder

der Liefde. Exod. 20.2 Deut. 5.6.

God sprack alle dese woorden.

ICk ben de Heere uwe Godt, die u uyt Egypten-landt, uyt den diensthuyse uyt-geleyt hebbe.

1. Ghy en sult geen andere Goden voor mijn hebben.

2. Ghy en sult u gheen gesneden Beelt, noch eenige gelijckenis maecken, (van t gene) dat boven in den Hemel is, noch (van 't gene) dat onder op der Aerde is; noch ( van 't gene) dat inde wateren onder der Aerde is. Ghy en sult u voor die niet buyghen, noch haer dienen: want ick de Heere uwe Godt ben een yverigh Godt, die de misdaet der Vaderen besoecke aen de Kinderen, aen het derde, ende aen het vierde (lidt) der gener, die my haten: ende doe barmherigheyt aen duysenden der gener, die my lier hebben, ende mijne Geboden onderhouden.

3. Ghy en sult den name des Heeren uwes Gods niet ydelijck ghebruycken; want de Heere en sal niet onschuldigh houden, die sijnen name ydelijck gebruyckt.

4. Gedenckt des Sabaath-daegs, dat ghy dien heyliget. Ses dagen sult ghy arbeyden, ende al u werck doen: maer de sevende dagh is de Sabaath des Heeren uwes Gods: (dan) en sult

 

5.Tertia die resurrexit à mortuis.
6.Ascendit ad Coelos, sedet ad dextram Dei Patris omnipotentis.
7.Inde ventúrus est adjudicandum vivos & mormos.
8.Credo in Spiritum Sanctum.
9.Credo Sanctam Ecclesiam Catholicam, Sanctorum communionem.
10.Remissionem peccatorum.
11.Carnis resurrectionem.
12.Et vitam aeternam. Amen.

II.

Decalogus, norma CHARITATIS. Exod. 20.2. Deut. 5.6.

Deus locútus est omnia haec verba:

EGo sum Demonus Deus tuus, qvi eduxi te ex AEgypto, domo servitútis.

1. Non habébis Deos aliénos coram me.

2. Ne facias tibi sculptile, ned ullam imaginem (eorum) qvae suprà sunt in Coelo, nec (eorum) qvae infrà in Terra sunt: hec (eorum), qvae in aqvis sub Terra sunt. Ne incurves te illis, neqve colas ea: Ego enim Domnius Deus tuus, sum zelótes fortis, visitans peccata parentum in filiis, in tertia & qvarta (progenie) eotum, qvi adérunt me: & misericordiâ utens in millesimam eorum, qvi diligunt me, & observant praecepta mea.

3. Ne surpes nomen Domini Dei temeré: neqve enim Dominus dimittet eum impunílum, qvi nomen ejus vanè usurpaverit.

4. Momento diéi Sabbathi, ut eum sanctifices Sex diebus operaberis, & facies omne opus tuum: at septimo diè Sabbatum erit Domino Deo tuo: (tum) non facias ullem opus, tu, nec filius tuus, nec

ghy geen werck doen, ghy, noch uwe Sone, noch uwe Dochter, (noch) uwe Dienst-kencht, noch uwe Dienstmaeght, noch u Vee, noch uwe vreemdelingh, die in uwe poorten is: want in ses daghen heeft de Heere den Hemel ende de Aerde gemaeckt, de Zee, ende alles wat daer in is, ende hy rustede den sevenden dagh: daeom zegende de Heerde den Sabbath-dagh, ende heylighde den selven.

5. Eert uwen Vader, ende uwe Moeder, op dat uwe dagen verlengt worden in den lande, dat u de Heere uwe Godt geeft.

6. Ghy en sult niet doot slaen.

7. Ghy en sult niet Echt-breken.

8. Ghy en sult niet stelen.

9. Ghy en sult geen valsche getuygenisse spreken tegen uwen naesten.

10. Ghy en sult niet begeeren uwen naesten Huys: Ghy en sult niet begeeren uwes naesten Wijf, noch sijnen dienst-knecht (noch sijne dienstmaeght, noch sijnen Osse, noch sijnen Ezel, noch yet, dat uwes naesten is.

III.

Het Gebedt, de gront der Hope.

Matth. 5: 9. Luc. 11:2.

ONse Vader, die in de Hemelen (zijt).

1.Uwen naem werde geheyligt.
2.Uwe Koninckrijcke kome.
3.Uwen wille geschiede, gelijck in den Hemel (alsoo) oock op der Aerden.
4.Ons dagelijcks broodt geeft ons heden.
5.Ende vergeeft ons onse schulden, gelijck oock wy vergeven onse schuldenaren.
6.Ende en leyt ons niet in versoeckinge, maer verlost ons van den boosen. Want uwe is het Koninckrijcke, ende de kracht, ende de heerlijckheyt, in der eeuwigheyt, Amen.

IV.
Een Morgen-Gebedeke.

HEere, mijn God, ick dancke u, dat ghy my desen dag behouwen hebt

 

filia tua, (nec) servus tuus, nec ancilla tua, nec jumentum tuum, nec advena tuus, qvi est incra porta tuas: nam sex diebus fecit Deus Coelum & Terram. Mare, & qvaecunq; in iis sunt, & reqvievit die septimo: ideóqve benedixit diei Sabbati, & sanctificavit eum.

5. Honára patrem tuum, & matrem tuam, ut prolongentus dies tui in terra, qvam tibi Dominus Deus tuus dat.

6. Non occídes

7. Non commites adulterium.

8. Non furaberis.

9. Non dices falsum testimonium contra proximum tuum.

10. Non concupisces domum proximi tui: Non, concupisces uxórem proximi tui, nec servum ejus, nec ancillam ejus, nec bovem ejus, nec asinum ejus, nec qvuiqvam eorum, qvae sunt proximi tui.

III.

Oratio, fundamentum SPEI.

Matthaei 5:9. Luca 11:2.

PAter noster, qvi (es) in Coelis.

1.Sanctificétur nomen tuum.
2.Veniat regnum tuum
3.Fiat voluntas tua, qvemadmodum in Coelo (sic) etiam in Terra.
4.Panem nostrum qvotidiamum da nobis hodie.
5.Et remitte nobis debita nostra, sicut & nos remittimus debitoribus nostris.
6.Et ne nos indúcasin tentationem, sed libera nos à malo. Qvia tuum est regnum, & potentia, & gloria, in secula, Amen.

IV.
Matutína precatiuncula.

Domine, Deus mi, ago Tibi gratias, qvòd me hanc diem salvum attingere

bereycken laten. En bidde, bewaert my in uwe kracht, dat ick tot geen sonde en neyge: maer dat de gedachten mijns herten, en de woorden mijns mondts, en alle mijne wercken nae uwe gerechtigheydt bestiert werden, door Jesum Christum, onsen Heere, Amen.

(Voeght daer by Onse Vader: En de Tien-geboden, als tot een regel uwer wercken dien dagh.

V.
Seer kort Tafel-gebedt.

ALles wat op-gedist is, en wat opgedist sal worden gesegene die, die door sijne goedertierenheydt alles voedet! Amen.

Onse Vader, & c.

VI.
Danck-segginge nae de Maeltijt.

DIe ons geschapen, verlost, geheylight, en nu oock gevoet heeft, zy gebenedyt in der eeuwigheyt! Amen.

VII.
Avont-Gebedt.

DE almachtige en Barmhertighe God, Vader, en Heylige Geest zegene, ende bewaer ons! Amen.

(Ick geloof in God den Vader, &c.)

VIII.
t' Eeniger tijdt

1.BEwaert my, o God, want ick betrouwe op u. Psalm 16:1.
2.Op, o Heere, betrouwe ick, en laet my niet beschaemt worden in eeuwigheyt. Psalm 31:2.
3.Zijt my genadigh, o Godt, zijt my genadigh, want mijne ziele betrouwt op u. Psalm 57:2.
4.Godt sal ons zegenen! Ende alle eynden der Aerde sullen hem vreesen! Psalm 67: 8.

 

voluisti. Et rogo, serva me tua virtúte, ut ne ad aliqvod peccatum inclínem: sed ut cogitationes mei cordis, & verba mei oris, omniaqve mea opera secundùm tuam justitiam dirigantur, per Jesum Christium, Dominum nostrum, Amen.

(Adde orationem Dominicam: & Decalogum, tanqvam regulam tuarum actionum eâ die.)

V.
Brevissima Consecratio Mensae.

QVicqvid appositum est, & qvicqvid apponetur, consecratum esse jubeat, qvi suâ benignitate universa pascit! Amen.

Pater Noster, &c.

VI.
Gratiarum actio post Mensam.

QVinos creavit, redémit, sanctificavit, & nunc etiam pavit, sit benedictus in aeternum! Amen.

VII.
Vespertína precatio.

OMnipotens & misericors Deus, Pater, Filius, & Spiritus Sanctus benedicat, & custodiat nos! Amen.

(Credo in Deum Patrem, &c.)

VIII.
Qvandocunqve.

1.COnserva me, Deus, qvoniam in Te speravi. Psalmo 16:1.
2.In Te Domine, speravi, non confundar in aeternum. Psalmo 31: 2.
3.Miserére mei, Deus, miserére mei, qvoniam in Te confidit anima mea! Psalmo 57: 2.
4.Benedícat nobis Deus! Et metuant cum omnes fines, terrae! Psalmo 67: 8.
5.O mijne ziele prijst den Heere! ick sal den Heere prijsen in mijn leven: ick sal mijnen Godt psalm singen, terwijle ick noch ben. Psalm 146. 1, 2.
6.Looft den Heere uyt de Hemelen: Looft hem in de hooghste plaetsen. Looft hem alle sijne Engelen! Looft hem alle sijne heyrscharen! Psalm 148: 1,2.
7.Alles wat adem heeft love den Heere! Prijst den Heere! Psal. 150. 6.
 
5.Anima mea, lauda Dominum! laudabo Dominum in vita meo: Psallam Domino, qvàm diu fuero. Psalmo 146. 1, 2.
6.Laudate Jehovam de Coelis: Laudate eum in excelsis. Laudate eum omnes Angeli ejus! Laudate eum omnes exercitus ejus! Psalmo 148: 1, 2.
7.Omnis spititus laudet Dominum! Hallelu-Jah: Psalmo 150. 6.

 

II.

Kinderlijcke Sede-kunste.

1.IAeght de deughden na. Vliedt de Lasteren.
2.Weest VOORSICHTIGH: Voorsiet het eynd: Aensiet de middelen: Neemt waer de gelegentheyt.
3.Begint niet lichtvaerdighlijck: Overleght het lange: Haest u langsaem.
4.Vertelt niet alles, wat ghy weet.}
5.Gelooft niet alles, wat ghy hoort.}
6.Begeert niet alles, wat ghy siet.}
7.Doet niet alles, wat gy kunt; maer alleenlijck wat u toestaet.} En gy sult voorsichtig zijn.
8.Wat ghy niet en weet, wilt het niet bejaen, noch lochenen; vraegt liever.}
9.Weest GEMATIGHT! Als u hongert, eetet, eer niet: Oock en drinckt niet, eer u dorstet.
10.Maer oock dan matighligh: Tot nootdruft, niet verder.
11.Uyt onmatigheyt komen sieckten; Uyt sieckten de Doot.
12.Gematighde luyden varen wel, ende leven langh.
13.Weest SEDIGH, niet baldadigh: Stilswijgende, niet klapachtigh.

 

Puerílis Ethica.

1.Sectare virtútes: Vita vitia.
2.Esto PRUDENS: Prospice finem. Aspice media: Attendeoccasioni.
3.Nihil occipe temerè: Delibera diu: Festína lentè.
4.Non omnia qva scis, narra.}
5.Non omnia qva audis, crede.}
6.Non omnia qva vides, concupisce.} Et eris Prudens.
7.Non omnia qva potes, sac; sed tantùm qvae debes.}
8.Qvod ignóras, ne affirma aut nega potius interroga.}
9.Esto TEMPERANS! Cùm esuris ede, non priùs: Neqve prius bibe, qvàm fitis.
10.Sed & tùm modicè: Ad necessitatem, non ultrà.
11.Ex Intemperantia veniunt: Mordi; Ex morbis Mors.
12.Temperantes bene valent, & vivunt diu.
13.Esto MODESUS, non procax: Taciturnus, non loqvax.
14.Als yemandt spreeckt, swijgt ghy: Als hy u yets seght, luystert toe: Als hy u yets gebiet, gehoorsaemt.
15.Wilt u niet roemen: Ende en zijt niet vermeten ofte hoovaerdigh.
16.Zijt allen menschen vriendvaerdigh, niemanden lief-koosig:
17.Te jocken is geoorlooft, doch heuslijck: Oock te lachen, doch niet te schateren.
18.Weest verders GERECHTIG! Niets, dat eens anders is, en begeert. Veel min en steelt het.
19.Een Dief betaelt den dief-stal: Oft hanght aen de Galge.
20.Ghy dan, soo ghy yets behoeftigh zijt, eyscht het: Soo 't u gegeven wort, neemt het, en dancket.
21.Dat ghy ontleent hebt, geeft wederom: 't Gene ghy belooft hebt, dat doet.
22.Een gave wort gegeven om niet: Een prijs voor dienste; Een loon voor verdienste.
23.Oock moet ghy KLOECKMOEDIGH zijn: Tot den arbeydt wil-vaerdigh, Latende de ledigheyt aen de luyaerts.
24.Soo ghy yets wilt onderwinden, So moet ghy 't eerst ondersoecken.
25.End' als dan de saecke aengaen, En niet langer dralen.
26.'t Geluck is ongestadigh, 't Brenght by verscheyde gevallen, dickmaels droevige.
27.Dewelcke de GEDULDIGE lijdt; De kleynmoedighe besucht, beschreyt, behuylt.
28.Weest oock GOEDERTIEREN en barmhertigh.
29.Den eyschende geeft, so gy 't hebt: Den elendigen helpt, so ghy kunt.
30.Heeft u yemandt ongelijck ghedaen? vergeeft hem de schuldt.
31.Hebt ghy yemandt aenstoot gegeven? stelt hem te vreden, en versoent hem.
 
14.Qvum qvis loqvitur, tace: Qvum tibi qvid dicit, ausculta- Qvum te qvid jubet ,obtempera.
15.Noli te jactare- Neqve sis arogans aut superbus.
16.Omnibus esto comis, nemini blandus: Cave adulari.
17.Jocari licet, sed ubranè: Etiam ridere, sed non cachinnari.
18.Esto porrò JUSTUS! Nihil alieni appete. Multò minus furáre.
19.Fur pendit furtum: Aut pendet in patibulo.
20.Tu ergò, si qvâ te eges, posce: Si datur, fume & gratias age.
21.Qvod mutuò accepisti, redde: Qvod promisisti, praesta.
22.Donum datur gratis; Praemium pro officio; Merces pro merith.
23.Debes etiam esse FORTIS: Ad labores alacer. Linqvendo otium ignatis.
24.Si qvid vis conari. Debes prius contari:
25.Et tum rem aggredi. Nec amplius cunctari.
26.Fortuna est inconstans. Ad fert varios casus, saepe tristes.
27.Qvos PATIENS tolerat: Pusillanimus gemit, flet, ejulat.
28.Esto & BENIGNUS. ac misericors.
29.Postulanti da, si habes: Misero opitulare, si potes.
30.Lasit te qvis? Condóna ei culpam.
31.Offendisti tu aliqvem? Paca illum, & placa.
32.Het is een fijne saecke sijn toorn te bedwingen: De misdadige te verschoonen, En de smeeckende te vergeven.
33.So ghy VRIENDELYCK sult zijn, Sult gy de menchen lieftallig wesen.
34.Weest dan uwen Oversten gehoorsaem: Uws gelijcken gedienstigh: Uw' minste gespraecksaem.
35.Groetet die u ontmoeten. Die u groeten, groet die wederom.
36.Antwoort den gene die u vraegen, De onwetende onderrichtet, De droevige troostet.
37.Benydet niemanden, zijt gunstigh aen alle, Dient wien ghy kunt, En ghy sult alle vromen behagen.
38.De vrienden sullen u lieven, en de vyanden en sullen u niet konnen haten.
39.Spreeckt altoos de waerheyt. Wilt niet liegen.
40.Vaert wel, en neemt dese stucken waer.
 
32.Pulchrum est cohibérs iram: Parceréqeu delinqventi, Et condonare deprecanti.
33.Si fueris HUMANUS, Eris hominibus amabilis.
34.Esto igitur Superioribusobediens: Aeqvulibus officiosus: Inferíoribus affabilis.
35.Saluta obvios, Salutantes te resalúta.
36.Interrogantibus Responde, Ignáros informa, Moestos soláre.
37.Invide nemini, save omnibus, Servi, cuicunqve potes, Et placébis bonis omnibus.
38.Amici te diligent, nec inimici, poterunt odisse.
39.Loqvere semper vera. Noli mentiri.
40.Vale, & hac observa.

 

III.

Een Voorsmaeck
Veelderhande Onderwijsinge.

1.Wat is een vernuftigh Schepsel? De Mensch.
2.Waerom? Om dat hy tellen, meten, en wegen kan.
3.Konnen dat d'onvernuftige Dieren ook niet? Neense.
4.Want God heeft alle dinghen gheschapen in Getalle, Mate, Gewichte: en heeft in den Mensche, als sijnen beelde, gestelt der saecken Getallen, Maten, Gewichten.
5.Leert my tellen? Ick sal u leeren: Voor eerst der Getallen tekenen kennen en noemen. Daer-na Bytellen: dan Wegtellen: Eyndelijck Vermenighvuldigen.
6.Hoe worden de Getallen uytgedruckt? Aldus: siet en hoort.

Praegustus
Varis Eruditionis.

1.QVae est rationalis Creatúra? Homo.
2.Qvare? Qvia scit numeráre, mensurare, ponderare.
3.Nesciunt hoc bruta etiam? Nesciunt.
4.Nam Deus condidit omnia Numero, Mensurá, Pondere: indiditqe Homini, tanqvam imagini suae, rerum Numeros, Mensúras, Pondera.
5.Doce me numerare? Docébo: Primùm Numerorum charactéres nosse, & nominare. Deinde Addere: tum Subtrahere: Tandem Multiplicare.
6.Qvomodo extrimuntur Numeri: Hoc modo: Vide, & audi.
I.1.Een:Unum.
II.2.Twee:Duo.
III.3.Drie:Tria.
IV.4.Vier:Qvatnor.
V.5.Vijf:Qvinqve.
VI.6.Ses:Sex.
VII.7.Seven:Septem.
VIII.8.Acht:Octo.
IX.9.Negen:Novem.
X.10.Tien:Decem.
XI.11.Elf.Undecim.
XII.12.Twaelf:Duodecim.
XIII.13.Dertien:Tredecim.
XIV.14.Viertien:Qvatuordecim.
XV.15.Vijftien:Qvindecim.
XVI.16.Sestien:Sedecim.
XVII17.Seventien:Septendecim.
XVIII.18.Achtien:Octodecim.
XIX.19.Negentien:Novendecim.
XX.20.Twintig:Viginti.
XXX.30.Dertigh:Triginta.
XL.40.Viertigh:Qvadraginta.
L.50.Vijftigh:Qvinqvaginta.
LX.60.Sestigh:Sexaginta.
LXX.70.Seventig:Septuaginta.
LXXX.80.Tachttentig:Octoginta.
XC.90.Negentig:Nonaginta.
C.100.Hondert:Centum.
D.500.Vijf hond.Qvingenta.
M.1000.Duysent.Mille.
7.Wat segt ghy van 't Bytellen der Getallen?
 Ghy sult tellen de onderste met de opperste van de rechtenae de slincker-handt, aldus:
7.Qvid dixisit de addendis Numeris?
 Addes inferiores & superiores à dextra ad finistram , hoc modo:
9. 8. 7. 6. 5. 4. 3. 2.) 9. 8. 7. 6. 5. 4. 3. 2. 0 niet/
2. 2. 2. 2. 2. 2. 2. 2.) 1. 1. 1. 1. 1. 1. 1. 1. 1 een en
-----------------------) --------------------------------
11.10.9. 8. 7. 6. 5. 4.) 10.9.8. 7. 6. 5. 4. 3.1. is een.
-------------------------) -----------------------------------
9. 8. 7. 6. 5.) 9. 8. 7. 6. 5. 4.) 9. 8. 7. 6. 5. 4. 3. drie/ tria,
5. 5. 5. 5. 5.) 4. 4. 4. 4. 4. 4.) 3. 3. 3. 3. 3. 3. 3. drie en tria, &
--------------) -----------------) ------------------------------------
14.13.12.11.10) 13.12.11.10. 9. 8.) 12.11.10.9.8.7.6. sijn ses sunt sex.
10.) 10. 9.) 9. 8.) 9. 8. 7.) 9. 8. 7. 6. ses, sex.
10.) 9. 9.) 8. 8.) 7. 7. 7.) 6. 6. 6. 6. ses en sex&
---) ------) -----) --------) --------------------------------------------
20.) 19.18.)17.16.)16.15.14.) 15. 14. 13. 12. sijn twaelf, sunt duodecem.
8.Wat seght ghy van 't Weghtellen?
 Een minder van een meerder: Een meerder van een minder kan niet. Als of ick drie penningen had, daer kan ik een ofte twee van nemen ofte alle drie: Vier ofte meer kan ick niet, om datse daer niet en zijn,
8.Qvid dicis de Subtrahendo?
 Minor Numerus subtrahitur á majore: Major á minori non potest. Ut si tres nummos hebeam, possum de illis sumere unum, vel duos, vel omnes tres: Non possum qvatuor aut plures, qvia non ad sunt.
9.Gaet my met eenighe Exempelen voor?
 Ick sal u voorgaen, volght my.
9.Praei aliqvibus Exemplis?
 Praeibo, imitare me.
11. 10. 9. 8. 7. 6. 5. 4. 3.) 9. 8. 7. 6. 5. 4. 3. 2. 1. een, uno,
2. 2. 2. 2. 2. 2. 2. 2. 2.) 1. 1. 1. 1. 1. 1. 1. 1. 1. een van unum de
----------------------------) --------------------------------------------------------
9. 8. 7. 6. 5. 4. 3. 2. 1.) 8. 7. 6. 5. 4. 3. 2. 1. 0. blijft geen, remandet nullum.
10.Leert my de Vermenighvuldiginge?
 Ick sal, leert de selve aldus uyt dese Tabelle.
10.Doce me Multiplicationem?
 Docébo, disce eam sic ex hac Tabella.
Eenmael{1}is{1} Semel {2}est{2}  {3}{3}
 {2}{4}  {3}{6}  {4}{8} Tweemael{5} zijn{10} Bis{6} sunt{12}  {7}{14}  {8}{16}  {9}{18}
 {3}{9}  {4}{12} Driemael{5} zijn{15} Ter{6}sunt{18}  {7}{21}  {8}{24}  {9}{27}
 {4}{16}  {5}{20} Viermael{6} zijn{24} Qvater{7} sunt{28}  {8}{32}  {9}{36}
 {5}{25}  {6}{30} Vijfmael{7} zijn{35} Qvinqvies{8} sunt{40}  {9}{45}  {10}{50}
 {6}{36} Sesmael{7} zijn{42} Sexies{8} sunt{48}  {9}{54}  {10}{60}
 {7}{49} Sevenmael{8}zijn{56} Septies{9}sunt{63}  {10}{70}
 {8}{64} Achtmael{9} zijn{72} Octies{10} sunt{80}
Negenmael{9} zijn{81} Novies{10} sunt{90}
Tienmael{10} zijn{100} Decies{10} sunt{100}
Tienmael{100} zijn[1000] Decies{100} sunt1000]
 Andere dinghen van de Getallen, Maeten, en Gewichten sult ghy elders leeren in de Reecken-konst.
11.Wat is de Reecken-konst?
 De konst van Reeckenen: een van de vrye Konsten.
12.Hoe veele vrye Konsten zijnder?
 Men telt'er seven, in dese order.
 A lia de numeris, mensúris & ponderibus dises pòstea alibi, in Arithmetica.
11.Qvid est Arithmetica?
 Ars numerandi: una ex liberalibus artibus.
12.Qvot sunt liberales Artes?
 Septem numerant, hoc ordine.
1.Letter-konst, Grammatica.
2.Vernuft-konst, Dialectica.
3.Rede-konst, Rhetorica.
4.Singh-konst, Musica.
5.Reecken-konst, Arithmetica.
6.Meet-konst, Geometría.
7.Sterre-konst, Astronomia.

(De his sunt vulgares versiculi:)

GRAM. loqvitur, DIA. vera docet, RHET. verba colórat.

MUS. canit, AR. numerat, GEO. ponderat, AST. colit astra.

 

13.Sullen wy dan dit alles leeren?
 Alles, en veel meer: om dat God sijn Beelt gemaeckt heeft aller dingen begrijplijck.
 End' overmits verscheyde dingen
13.Omniane ista discemus?
 Omnia, & longè plura: qvia Deus suam imaginem fecit omnium capácem.
 Et qvia varia obveniunt in vita, nihil
 in 't leven voor-komen, moet men geens dings onwetent zijn met schade.
14.Godt helpe ons?
 God helpt den neerstigen en biddenden.
15.Willen wy getallen soecken in saeken?
 't Geschiede: (want sy overal verstroeyt zijn.)
I.Seght my: Wat isser een?
 Een is Godt, een werelt van hem geschapen.
 Een yder mensch is een persoon:
 Een is 't geschreven woort Gods, de Bybel..
II.Welcker dingen zijn twee?
 Twee zijn des menschen deelen, lichaem ende ziele.
 Twee Verbonden met de Menschen, het oude en het nieuwe.
 Twee Tafelen des Wets.
III.Welcker dingen zijn drie?
 Drie persoonen in der Godtheyt, de Vader, Soon, H. Geest.
 Drie deelen des sichtbare werelts, de Hemel, d'Aerde, de Zee.
 Drie levens standen: de Kercklijcke, de Borgerlijcke, de Huyslijcke.
 Ende drie Christen Hoogh-tijden ofte Feesten. Kerstijdt, Paesschen, Pincxter.
 Ende drie dingen die de Mensch altijt te betrachten heeft.
Namelijck,{ 't Begaene quaet.
drie die voor-{ 't Naegelatene goet.
by zijn.{ De verloorene tijdt.
Ende drie{ Des levens kortheyt.
die tegen-{ Des zaligh wordens swarigheyt,
woordig zijn.{ Der gene die zaligh sullen worden kleyn getal.
Eyndelijck{ De Doot.
drie, die toe-{ Het Oordeel.
komende zijn.{ De Hemel ofte de Helle.
IV.Welcker dingen zijnder vier?
 Vier gewesten der Werelt:
 Het Oosten, Zuyde, Westen, Noorden.
 est ignorandum noxiè.
14.Deus nos juvet!
 Deus juvat diligentes, & orantes.
15.Volumusne numeros qvaerere in rebus?
I.Dic mihi: Qvid est unum?
 Unus est Deus, unus mundus ab ipso creatus.
 Unus qvisqve homo est una persona:
 Unum Dei Verbum scriptum, Biblia.
II.Qvae sunt duo?
 Duae sunt Partes hominis, Corpus & Anima.
 Duo Testamenta Dei cum hominibus, vetus & novum.
 Duae tabulae Legis.
III.Qvae sunt tria?
 Tres personae in Deitate, Pater, Filius, Sanctus spiritus
 Tres partes visibilis mundi, Coelum, Terra, Mare.
 Tres vitae status: Ecclesiasticus, Politicus, Oeconomicus.
 Et tria festa Christianorum. Natalis Christi, Pascha, Pentecoste.
 Et tria homini semper meditanda.
Nempe tria prae-{ Malum, commissum.
terita.{Bonum omissum.
 { Tempus amissum.
 { Vitae brevitas.
Et tria praesentia.Salvandi difficultas.
 Salvandorum paucitas.
Deniqve tria{ Mors.
futúra.{ Judicium.
  Coelum aut Gehenna.
IV.Qvae sunt qvatuor?
 Qvatuor Plagae Mundi:
 Ortus, Auster, Occásus, Septentrio.
 En vier getyden des Iaers:
 De Lente, de Somer, de Herfst, de Winter.
 End' vier Euangelisten:
 H. Matthaeus, Marcus, Lucas, Iohannes.
 End' in de Hooge-schole vier Vermogentheden (ofte hoge kunsten.)
 De Wijsheyt-liefde, de Genees-kunst,
 De Rechts-geleertheyt, de Gods-geleertheyt.
 En in de derde Werck-woort-buyginghe vier woorden die in de Gebieds-wijse de E. zijn verwerpende, aldus:
 (Dic.) Segt uwe gebeden sonder ophouden: (Duc.) Voert een leven sonder schult:
 (Fac.) Doet wijslijck u werck: (Fer.) Draegt geduldigh uwen last.
V.Welcker dingen zijnder vijf?
 Vijf Sinnen in een Dier:
 't Gehoor, 't Gesicht, de Smaeck, de Reuck, 't Gevoel.
 Ende vijf vingeren in 's menschen handt:
 De Duym, de Wijser, de Middel-vinger, de Ringh-vinger, ende Oor-vinger.
 Ende vijf Boecken Mosis:
 Der Geboort-boeck, der Uyttochtboeck, der Levit-boeck, der Tal-boeck, des Wets Wederhael-boeck
VI.Welcker dingen zijnder ses?
 Ses Menschen getijden:
 d' Onmondige kindsheyt, de Kinds-standt, de Jeught, de Jongelinckschap, de Manlijcke Standt, de Ouderdom.
VII.Welcker dingen zijnder seven?
 Seven dwael-sterren in den Hemel: en seven daghen in de weecke.
De Maen,Luna:☽
Mercurius-sterre,Mercurius:☿
Venus-sterre,Venus:♀
De Sonne,Sol:ʘ
Martens-sterre,Mars:♂
Jovis-sterreJupiter:♃
Saturnus-sterre,Saturnus:♄

 

 Et qvutuor partes anni.
 Ver, AEstas, Autumnus, Hyems.
 Et qvatuor Evangelistae.
 D. Matthaeus, Marcus, Lucas, Johannes.
 Et in Academia qvatuor Facultates, (seu majores Artes:)
 Philosophía, Medicína.
 Juri prudentis, Theología.
 Et in tertia Conjugatione verborum qvatuor verba, in Inmperatívo modo E. abjicientia, sic:
 DIC sine fine preces: Vacuam DUC crimine visam:
 FAC sapienter opus: FER patienter onus.
V.Qvae sun qvinqve?
 Qvinqve Sensus in Animáli.
 Audítus, Visus, Gustúsqve, Olfactio, Tactus.
 Et qvinqve digiti in manu hominis-
 Polles, Index, Verpus, Annulátis, & Auriculáris.
 Et qvinqve libri Mosis:
 Genesis, Exodus, Leviticus, Nemeri, Deuteronomium.
VI.Qvae sunt sex
 Sex aerates hominis:
 Infantia, Pueritia, Adolescentis, Juventus, Virilitas, Senectus.
VII.Qvae sunt Septem?
 Septem Planérae in Coelo: Septem item dies in Septimána.
Son}{ Solis.ʘ
Maen}{ Lunae,☽
Dings}{ Martis, ♂
Woens} dagh. Dies{ Mercurii,☿
Donder}{ Jovis,♃
Vry}{ Veneris,♀
Sater}{Saturni,♄
 Seven wonderen der Werelt (dat is wonderlicke gebouwen) zijn wel eer getelt.
1.De Egyptische Tooren-graven.
2.De Sonne-suyl in de haven van Rhode.
 De Baack-toorn
3.De Muyren van Babylon.
4.De Tempel der Dianen tot Ephesien.
5.Des Konincks Mausoli Graf.
6.'t Beelt van Jupiter Olympius.
7.'t Konincklijc huys van Cyrus.
Ende de seven Wijse van Griecken-landt, met hare wijse spreucken.
1.Solon: Niet te veel.
2.Chilo: De tonge loope niet 't gemoet te vooren,
3.Pittacus: Onderwijst, en leert 't beste.
4.Bias: Overpeynst, daer nae doet.
5.Periander: Den vlijt is niet onmooghlijck.
6.Cleobùlus: Mate is overal seer goet.
 Item: Houd anderen veel te goede, u selfs niet.
7.Thales: Kent u selven.
 Ende: Een ding dat treflick is verkiest.
VIII.Welcker dingen zijnder acht?
 Acht hoecken in een Acht-hoeck.
 Item acht Saligheden.
 Want Christus prijst salig, Matt. 5:1.
 De armen, de treurenden, de sachtmoedigen,
 De hongerige en dorstige nae de gerechtigheyt,
 De barmhertigen, en reyn van herten,
 De vreetsame, en die onnoosel lyden.
IX.Welcker dingen zijnder negen?
 Negen Cijfferen een getal beteyckenende. 1, 2, 3, 4, 5, 6, 7, 8, 9, 0.
X.Welcker dinghen zijnder tien?
 Tien vingeren en Teenen aen beyde handen en voeten.
XI.Welcke zijnder elve?
 Dit is een ongeluckigh getal, en wort in de dingen niet ghevonden, 't zy dan dat gebreck aengemerckt wort als:

 

 Septem miracula Mundi (id est, miraculosae structurae) fuérunt olim numeratae.
1.AEgyptiae Pyramides.
2.Colossus Solis in Rhodo.
 Pharia turris.
3.Muri Babylonii.
4.Templum Diánae Ephesiae.
5.Sepulchrum Regis Mausóli.
6.Simulacrum Jovis Olympii.
7.Regia Cyri.
 Et septem Sapientes Graeciae, cum suis sapienter dictis.
1.Ne qvid nimis.
2.Ne linqva praecurrat Mentem.
3.Doce, & disce meliora.
4.Cogita, deinde fac.
5.Industriae nihil impossibile.
6.Modus ubiqve optimus.
 Item: Ignosce aliis multa, tibi nihil.
7.Nosce te ipsum. Et:
 Unum praeclarum elige.
VIII.Qve sunt Octo?
 Octo anguli in Cubo.
 Octo item beatiudines.
 Christus enim pronunciat beatos, Matth. 5:1.
 Pauperes, Lugentes, Mites,
 Esurientes ac Sitientes Justitiam.
 Misericordes, & Mundos corde,
 Pacificos, & qvi Innocentes patiuntur.
IX.Qvae sunt novem?
 Novem Cifrae numerum significantes.
X.Qvae sunt decem?
 Decem digiti utriusqve manûs, & pedis.
 Et decem Praecepta Dei.
XI.Qvae sunt undecim?
 Infelix est numerus, non reperítur in rebus, nisi cùm defectus notatus, ut:
 Elf Apostelen, Iudas uytgenomen.
XII.Welcker dingen zijnder twaelf?
 Vele, want het een volle getal is, en derhalven volkomen, als:
 Twaelf Maenden in 't Iaer:
 Twaelf Oud-Vaders:
 Twaelf Apostelen:
 Twaelf Artijckelen des Geloofs.
 Wat meer?
 Niets nu: genoegh voor d' eerste Trap.
 Ghy hebt een smaeck der geleertheyt.
 Siet dan toe, dat ghy der Letterkunst bevlijtight
 Doch meer der Zeden,
 Meest van al der Godsaligheyt.
 Want de Godsaligheyt heeft de belofte dese en des toekomenden Levens. 1. Tim 4: 8.
 Als ghy in de deure der saecken, en Talen sult in-getreden zijn, sult ghy meer hier van vinden.
 Doch eer ghy gaet, bidt met my.

ONtfermt u onser, Jesu Christe, goedertieren Salighmaker: geeft kennisse, geeft Godsaligheyt, geeft Saligheyt, Gebenedijt van Eeuwigheyt, tot Eeuwigheyt, Amen.

 

 Undicim Apostoli, demtô Juda.
XII.Qvae sunt duodecim?
 Plurima, est enim plenus numerus, ideóqve perfectus, ut:
 Dudodecim Menses Anni:
 Duodecim Patriarchae:
 Duodecim Apostoli:
 Duodecim Articuli Fidei.
 Qvid ampliùs?
 Nihil nunc: fatis primo gradu.
 Habes gustum eruditionis.
 Vide igitur, ut studeas Literis.
 Magis tamen Moribus,
 Maximè Pietati.
 Qvia pieta habet promissionem hujus & futúrae vitae. 1. Tim. 4: 8.
 Ingressus in Januam Rerum, & Lingvarum, plura de his invenies.
 Anteqvam verò abeas, ora mecum.

Miserére nostri, Jesu Christe, benigne Salvator: da Scientiam, da Pietatem, da Beatitudinem, Bendicte in secula seculorum, Amen.

 

Parvis imbutus tentabit grandia tutus.

 

FINIS.


Vorige