Logo DBNL
Historien van Troyen (1479)

Historien van Troyen

(1479)–Guido de Columna–rechtenstatus Auteursrechtvrij

Vorige

¶ Hier eyndet die historie vander destruxien ende belec van troyen Ende hier beghint hoe dat eneas die die edel stat van troeyen verraden hadde. ende hoe hi wt troyen sciede met sinen geselscap. ende wat hi daer na dede. ende hoe die heren vander stat van romen van hem quamen dat welck seer scoen is ende ghenuechlijc om te horen. ende het behoert oec totter seluer historien. nochtans vintment in luttel boecken ghescreuen. waer bi alle boecken niet perfect of volcomen en sijn

ENeas die voer vander stat van troyen mit xx. scepen ende mit veel ghesins die allegader seer droeuich waren. want si cusseden dat lant mit haren monde doe si van daer voeren Ende doe werden die seylen op ghetoghen. ende eneas die sach den groten brant ende hi seide al wenende ende al screyende O iuno hoe swaerriken so coelt

ghi uwen moet op dese tijt. om dat v den appel ontwijst wert. ende dat hi venus gegeuen wert mijnre moeder Ende het waer ymmer genoech nv die lude verslagen sijn metten swaerde datmen die stat doch niet en verbrande daer du also menighen goeden vrient in hadste ende kercken ende tempelen daermen v in diende Ende dus al wenende ende screyende so quamen si tot eenre hauen in polyuestros lant. ende aldaer woude eneas een stede maken Ende daer wert oec gevonden een graf dat seer schoon was. daer een costelike sarc op lach. daer bouen aen stont ghescreuen dat die man die daer onder lach dat hi vermoert was Doe dochte eneas in hem seluen wie dat soude moghen wesen Ende doe riep daer rechtevoert een stemme vten graue aldus Eneas vare wt desen lande. want dit sijn dijne vyanden. want ic was polidorus Ende coninc priamus die vluchte mi in dit conincrijcke Mer pollinestor die coninc die dede my vermoerden om dat gout ende om die scat die ic bi mi had Mer mijn moeder die heuet mi ghewroken Ende doe si dese stemme ghehoert hadden so werden si veruaert ende si bedreuen groten rouwe op dat graf. ende si droeghen daer op enen groten berghe van aerde

ENde also vroe alsset goet weder ende wint was so beual hem eneas dat si die scepe ende alle dinghen rede maken souden. ende si voeren wt coninc. polinestors lant als sij eerst mochten. ende si voeren alle wijl dat si berch noch lant en sagen Ende te laetsten soe saghen si een eylant dat delphos gheheten was. ende daer gingen si op dat lant. want aldaer was een coninc ende een bisscop van dien lande die geheten was auyus ende daer aenbedemen appollijn den afgod alsoe gheheten Ende doe auyus dese luyde vernam soe quam hi hem teghen met enen goeden moede ende met bliden sinnen. ende rechtevoert soe verkennede hi den ouden anchyses eneas vader die bi nae blint was ghewerden van ouderdom Ende dien nam hi in sinen armen. ende hi leydede hem in sijnre salen. daer hi ende alle sijn gesin seer wel waren ontfangen Ende van daen soe gingen si in dat bedehuys totten afgod appollijn. ende si brachten hem hare offerhanden ende si baden hem dat hise soude beraden te varen daer si veylich mochten wesen van haren vyanden Doe antwoerde hem appollijn ende seyde. ghi heren van dardanus geslachte. ghi sult besoecken dat lant daer v eerste beghin af is ghecomen. ende daer suldi gheerust bliuen Ende eneas gheslachte dat sal daer maken dat hooft van al aertrijcken Ende dat is rome

ENde wanneer als appolijn dese reden hadde ghesproken. so vraghede een yeghelijc den anderen. welc is dat lant. sullen wi weder keren te troyen Doe antwoerde die oude anchises ende seide aldus In die zee daer leyt een lant dat gheheten is creten. ende daer in sijn wel hondert steden. ende daer leyt een berch die heet ydeus Ende die oude coninc seuerus die was gheboren wt desen lande. ende hi quam te troyen ende hi makede die vorme vander stat Ende dat casteel van ylion. dat en was doe noch niet ghemaect Ende die luden die woenden voer die tijt in holen mer laet ons appollijns raet doen ende gaen weder te scepe. ende dat wert corteliken ghedaen ende si voeren van delphos verre in die zee. ende dat eerste dat si saghen dat was een eylant. dat ghehieten was maryon. Ende daer na so quamen si tot holisa dat seer wijt was Ende daer na alle die eylanden ghenoemt cicladen ende si hauenden voer aen enen berch die gheheten was curete Ende daer liet eneas een stede maken. die si doe hieten pargania Ende si makeden daer husen ende vesten ende si ploegeden ende eerden dat lant. mer dat was om niet. want dat coern dat verdarf ende si werden cranck vael ende bleeck ende si storuen van dier luchte Doe beual anchises datmen weder varen soude tot appollijn om te vraghen waer dattet lant was gheleghen. daer die luden souden varen. mer des anderen nachtes als eneas lach ende sliep so dochte hem dat hi een stemme hoerde die hem seide aldus Du woudeste hebben gheseyndet tot delphos aen den afgod appollijn om antwoerde Ende daer om ontbiet v appollijn bi mi. dat dit dat lantscap niet en was daer hi v hetet varen. mer ghi soudet varen westwaert op inden lande van ytalien. daer hier voermaels een coninc in was. die genoemt was esperus. ende van daen was dardanus gheboren. segge dit dinen vader. ende hi sal dan wel weten dat ic di die waerheyt gheseyt hebbe Eneas die was veruaert ende ghinc tot sinen vader. ende hi vertellede hem dese dinghen. welcke dinghen alse anchises verhoert hadde. so verblide hi hem ende seyde aldus Ic proeue wel dat wi van beyden siden van dane sijn gheboren. want dardanus die coninc. die was dat hooft van mijns vaders geslachte Ende iasus die was mijnre moeder oudevader Ende cassandra die wise maget die heeft mi dicke ende menichweruen voerseit. dat esperea soude wesen mijnre neuen goede vrient Ende daer om want dat cassandra ende appollijn voerseit hebben. so laet ons darwaerts reysen Ende si lieten doe een deel volcs

bliuen in die stede van parganya. ende si voeren doe vter hauen in die zee daer doe enen groten storme van wijnde op verrees. diese drie nachten lanc laghede. ende opten vierden dach soe saghen si een eylant dat gheheten was strofschon of strofodom. doe streken si haere seylen ende voeren aen dat lant

IN desen lande scriuet virgilius dat voghelen sijn gheheten apyen Ende hare hoofden sie sijn recht ghescapen naden mensche. mer anders sijn si rechte vogelen. ende si hebben pluymen ende vlogelen Ende si sijn van dier natueren. dat si den man gaerne verslaen ende si eten hem Ende wanneer als si dan totten water comen drincken. ende si dan sien dat si haere ghelijck verbeten ende gedoot hebben. soe wenen si dan vtermaten sere. ende si bedriuen dan groot misbaer Ende doe die troeyanen aldaer quamen. soe saghen si daer die coeyen ende gheyten ende alle ander beesten bet ghevoedet dan op anderen plaetsen Si sloegen ende scoten seer vele van dien wilde. ende si bereyden dat opten oeuer vander zee. ende si ginghen sitten ende wouden eten Ende alsoe vroe als si gheseten waren soe quamen die apyen aldaer vlieghen. ende si namen die spise Ende dat gene dat si niet nemen en mochten dat onreynichden si met wtermaten groten stancke. ende si vlogen doe weder van daen in dat wout onder ene doncker steenroodse Doe beual eneas sinen luyden. datmen die tafelen anderweruen decken soude. ende doe quamen die apyen aldaer noch weder vliegen Ende si ontreynichden noch die spise anderweruen. ende si droeghense voer hem inden woude in haren hagedochten Doe wert eneas met sinen volcken seer quaet ende erre ende si deden haere wapenen an. ende si wouden tegen die apyen strijden ende vechten Ende doe deden si die tafelen weder derdeweruen decken. ende eneas die geboot een van sinen scipluyden dat hij climmen soude in een top castele van haren scepen Ende wanneer als hi sage dat die appyen quamen dat hi dan blasen soude enen hoerne Ende alsoe vroe als si weder geseten waren. soe quamen die apyen daer weder vlieghen. mer si weerden hem doe alsoe dat si hem niet en mochten ontnemen. ende si sloeghense op haren pluymen. mer sij en mochtense niet quetsen noch wonden. mer te laetsten soe vloeghen die apyen weder van daen. ende sij ontreynichden die spijse altemalen Ende daer wasser een die gheheten was Celeno. ende die vlooch op een hoghe steenroodse staen. ende hij seyde aldus Ghij troey-

anen ghi hebt onse beesten gheuanghen ende gheslaghen ende ghi wiltse alhier eten ende ghi wilt ons vten lande verdriuen. mer ic weet dat van appollijn onsen gode. dat ghi wilt in ytalien. mer eer ghi daer comet sullen uwe ondersaten van groten hongher uwe tafelen eten. dat segge ic v voerwaer Ende mit dien woerden so vloech hi weder van daen. in dat wout Ende die luyden werden seer veruaett Ende anchises ende eneas die staken haer handen op. ende si baden aen haren goden dat si dier armoeden ymmer ontgaen souden Ende mit dien woerden so beual paluiner die leytsman ende die ouerste vanden scepen. dat si van daen reysen ende varen souden Ende si voeren doe alsoe verre inder zee dat si saghen iacinctos. ende daer na dat stenighe yeheritos ende samos vlixes lant want pulmurus die bekennede wel dat lant. ende hi schuwedet Doe voeren die troyanen seer blideliken ende vroeyliken om dat si daer voerbi voeren ende dat si hare vianden landt gheleden hadden Ende si quamen doe aen dat lant van fracum. daer seer grote hoghe bergen in waren Ende voert soe voeren si voerbi epyeren daer pirrus die crone ghedraghen hadde. ende si quamen in een hauen die ghehieten was chaoene. daer een berch voer lach. die ghegeten was. betote Ende daer si in moesten teghen haren dancke Doe beual eneas datmen daer vragen soude wye daer here waer van dien lande Doe werden hem daer gheantwoert onghelouelijcke dinghen na sinen sinnen. ende dat achilles daer een coninc hadde gheweest. ende daer na pirrus. ende nv is helenus coninck priamus soon van troeyen alhier een coninck van desen eylande Doe seyde eneas Is dat ymmer waer. Doe antwoerden si ende seiden iaet Ende andromata hectors wijf van troyen die heeft hem tot enen man ghenomen Doe seide eneas tot sinen heer vader Heer laet ons gaen besien of dit mach waer wesen Ende doe ghinghen si alle gader te samen gewapent mit haren gheselscappe. op auentuere of hem yemant yet woude. anders dan goet. ende si lieten haer scepen wel bewaert legghen.

ENde dit was opten seluen dach daer hectors van troeyen iaer ghetide op lach Ende andromata die hectors wijf was. die hadde buten der stede doen maken. een seer costelijck graf. daer die asschen van hector in lach begrauen. in enen gulden vate. want die gryeken die en wouden niet ghehenghen Doe si die stat van troeyen hadden ghewonnen. dat hector langher leg-

gen soude In alsoe costelijcken tomme ende graf. ende si namen sijn gebeente ende si verbarnden dat Ende hettuba sijn moeder die coninghinne die nam die assche Ende andromata hectors wijf was die nam die assche daer na ende si behieltse Ende wanneer als eneas met sinen vader ende met sinen gesinne daer quam so verkennede hem andromata bij enen teyken van troyen dat hi droeghe Mer doe si hem sach onder sijn ogen. ende hem wel verkende so beswijmde si Ende doe si weder vercomen was. so sprac si ende seide. bistu dit eneas venus sone of is dit dijn gheest dat segghe mi Ende is dit dijn geest so segge mi sekerlijcken. waer hector is mijn lieue man Ende dit riep si ouerluyt al wenende ende screyende Doe antwoerde haer eneas ende seide Ic heb geleeft met rouwen. ende mit groter auonturen tot deser tijt toe Mer segget mi doch seder die tijt dat ghi verloren hebt die blome bouen allen ridderscappen. hector uwen vroemen stouten man. hoe dat pirrus v vercreech tot enen wiue Doe slooch andromata haer hoeft neder in die aerde ende seide aldus. nye en wasser alsoe saligen ioncfrouwe onder des hemels troons. als pollexina hectors myns liefs mans suster die van armoede noch van cattiuicheit en wiste want haer schone hoeft dat wert haer af geslaghen op achilles graf. want si en diende nye scalck met haren lichame Mer doe die goede stat van troeyen verbrant wert ende verdoruen. doe moest ic mede reysen ende varen in vreemden landen metten ouermoedigen pirrus. ende ic moeste sijn deerne wesen in sinen houe. ende hi liet my gaen met kijnde. ende hi stont na hermonya helenen kint. ende hi gaf my sinen knape helenus Ende daer nae soe verslooch horestis pirrus Ende hij haelde doe hermonya sijn wijf weder in sinen conincrijcke Ende doe wert dit landt helenus ghegeuen na pirrus doot Ende helenus die heuet troeyen alhier doen maken Ende enen sconen toerne die geheten is ylion die seer hoghe ende costelijcken is Ende astronacca mijn kint dat ghi seer minnede dat wert doot gheworpen met enen stene. wantter veel tijts plach te staen sien na dat werck vanden toorn Ende laumedonca mijn ander soon. die doet mi mijn armoede ende mijn verdriet seer vergheten want hi is een seer scoon vroom ionghelinc. ende hi heuet enen vromen ionghelinck tot enen broeder. die gheheten is molosus die ic gewonnen hebbe bi pirrus Ende doe verwonderde dit eneas herde sere

ENde doe vragede andromata voert eneas. of krensa sijn

wijf. ende ascanius sijn soon noch leueden Ende doe vertellede eneas andromata der conincinnen sine auentueren. ende hoe dat hem die wint brochte aen dat lant. ende mittien woerden soe quam daer helenus die coninc ende hi soude gaen verwanderen hem een weynich buyten der stat Ende doe sach hi sijn conincinne daer staen wenen ende screyen bi die van troyen ende dat hadde hem groot wonder. ende hi quam tot hem luyden ende ontfincse seer blideliken ende eerliken. ende hi leydese in die stede. ende daer vertelde een yehhelijc den anderen mit wenenden oghen haer grote ongheluc ende haer quade snode auentueren Ende doe eneas quam mit al sinen gheselscappe binnen niewe troeyen. soe cusseden si die poerten ende si seiden aldus God die behoede di nyewe poerte van troyen voer alsulcken groten ongheluc ende ongeual. als die oude stat van troeyen heuet ghehadt Ende voert so groeteden si die scone ryuier die daer doer die stat liep Ende helenus die ontfincse mit groter blijscappen in die stat. ende hi makede daer een grote costelijcke werscappe langhe tijt. Ende doe si goeden wint vercreghen hadden. doe ghinc helenus daer wanderen die coninc. ende eneas die quam tot hem ende seide Heer coninc mi quam te voren van onsen afgod appollijn dat ic in ytalien al minen noot wel soude verwinnen. mer nv heeft mi veruaert celeno die voghel apye. ende hi heuet mi gheseit dat wi also groten hongher sullen liden. eer dat wi in ytalien comen dat wi onse tafelen sullen eten Ende daer om mijn lieue swagher. want ghi wel weet vele dinghen te voren. want hadden wi in die stat van troyen uwen raet gedaen. si soude noch in eeren hebben ghebleuen. ende daer om wilt mi doch segghen wat mi gheschien sal dat bidde ic v vriendeliken ende oetmoedeliken

HElenus die antwoerde hem ende seide. swagher vergheet dese sorge ende versoecket ytalien daer ghi groet sult werden. ende scuwet die zee daer si quaet is Ende moeste ic ghi soudet meer van mi weten mer die gheest die verbiet mi dat Ende dit eynde lants dat leyt verre van ytalien daer ghi sult varen mer het leit verre westwaerts van hene. want ghi moet eerst wesen in dat conincrijcke van cecylien. ende ghi moet vele landen omme seylen. ende oec mede bi cirtes landen eer dat ghi daer coemt Ende voert sal ic v een teyken gheuen ende dat en wilt niet vergheten. want wanneer als ghi coemt bi eenre ryuieren daer ghi siet een snee witte soghe ende omtrent haer dertich witte baggen of ionge swinen daer suldi rusten ende en ontsiet

v niet vanden tafelen Ende wanneer als dit ghesciet soe suldi seker wesen dat ghi sijt inden lande daer ghi in gheuesticht selt werden. want dit eynde van ytalien dat is al vol griecken ende die suldi scuwen. want dat staet inder latijnen handen Ende philotetes die woont aldaer Ende ghy sult van hene reysen in die meye. Ende wanneer als ghi dat lant hebt ghesien. soe keert weder in cecylien ende houdet v aen die luchter hant tusschen ytalien ende cecylien. ende wannere als ghi laet cecylien achter ten stiere. dan suldi comen an eubeam ende an enen berch die geheten is Thuymeam ende daer suldi vinden ene maget dye geheten is sibilla. ende die sal v seggen die manyere van ytalien Ende hoe dat ghi aldaer een coninc sult werden. want si weet alle dingen te voersegghen Ende daer om suldi nv varen. ende ghi sult verheffen den name vander stat van troeyen. alsoe datmen daer eweliken af spreken mach

ENde wanneer als helenus die coninc dese woerde gesproken hadde tot eneas. doe dede helenus sine scepe verbeteren ende vermaken. ende hi dede vytalie dranc ende spise daer in brengen. ende hi veruollede sine scepe met costeliken duerbaren goede met goude ende met siluer met costeliken clederen ende met harnasse. ende hi gaf eneas die wapenen die thetis had doen maken. ende die hem van pirrus waren angecomen Ende hi begaefde den ouden anchises seer wel ende eerbaerlicken. ende die scepen die niet wel gemannet en waren. die dede hij met ionghen mannen seer wel besetten Ende doe wert hem die wint te punte ende anchises die beual den stuermans dat si souden gaen seilen Ende helenus die coninc. die volghede de scepe ende hij sprac aldus Heer anchijses ghi hebt dat beleeft datmen die goede stat van troeyen tweweruen heuet verdoruen. ende ghij hebt ymmer v lijf ontdraghen Ende nv is eneas dijnen soon ghegheuen dat westeynde van ytalien ter goeder tijt soe quaemt gy an dit kint Nv vaert dattu god geleide Andromata ende laumedon haer soon die volgheden oec die scepe na al wenende ende screyende Ende si gaf hem mede grote gauen. ende sij gaf ascanyus eneas sone enen mantel die al root beslaghen was met finen goude. daer hi ridder mede soude werden. ende si seide lieue kint neme dit van dijns oems wijf. ende ghedencke mijnre. ende werde een stout vroom ridder. ende scicke di na dijnen gheslachte Ende doe nam si ende laumedon oerlof an hem luyden Ende eneas die antwoerde haer ende seide leuet voert an in vruechden. want v leet dat is gecomen ten besten wat mach ons armen katiuee lusten dye

varen moeten vander eenre vresen in die ander. want ghi en dorret ytalien niet soeken doer die wrede zee want ghi hebbet weder nyewe troyen. ende simesse ende santy dat waren twee ryuieren die te troyen alsoe ghehieten waren. mer ic en weet niet wanneer dat ic een heer werden sal vanden tybert ende dan daer een stat te maken. mer waer dat sake dattet alsoe gheuiel. soe willen wi onsen neuen ende naecomelinghen bidden dat si dan daer met ghemenen rade een nyewe stat van troeyen maken Ende rechteuoert doe hem helenus soude antwoerden so werden si verscheyden mit groten rouwe ende mit hantslaghen. ende si voeren enen nacht ende twee daghen Ende palmurus haer stuyerman. die seylde also als hem helenus hadde beuolen Ende des anderen daghes. so saghen si ytalien ende doe waren si blide ende vroe ende si riepen seer luyde Doe seide anchises totten stuyermans so wat ghi eerst moghet bekennen aen dat lant dat leuet. dat suldi mi segghen ende doen verstaen Doe antwoerde hem eneas ende seide Ic sie daer gaen eten inden grase vier paerden O mijn alre liefste soen dat beteikent al oerlooch ende stride mer ghi sult doen als die onueruaerde ende peynsen altoes datmen die paerden dwinghet tot des menschen behoef ende het beduydet dat gi dat landt bedwinghen sult mit ghewelde ende mittien soe scuweden si dat lant. ende si voeren totter slincker side. ende doe saghen si die berghen die inden lande van cecylien laghen Ende si saghen oec den berch die ghehieten was ethna. diemen seer verre siet. want hi altoes bernet ende aldaer hauenden si an dat lant. ende si voeren mit boten op. ende si laghen des nachtes in enen bossche. ende si hoerden groet gheluyt ende misbaer. ende si en conden niet bedencken noch versinnen wat dat wesen mochte mer doe den dach beghan te comen doe saghen si enen man mit luttel cleeder die magher was ende seer cranc mit enen langhen baerde. die seer qualiken ghescaept was ende onghedaen. ende hi was een gryeck. mer also vroe als hi ghewaer wert dat si van troeyen waren. doe wert hi seer veruaert mer te laetsten soe quam hi te scepe waert. ende hi bat grote ghenade aen den troyanen. ende hi seyde voert mi doch wt desen lande. want ic bekenne wel ende belye dat ic was onder uwen vianden mit den gryecken daermen die stat van trueyen wan ende duncket v dattet der pinen waert is so verslaet mi of verdrenct mi Ende aldus biddende so cussede hi hare knyen Doe nam anchises hem op ende seyde Du sultste be-

houden dijn lijf ende dine lede Mer du moetste mi segghen hoe dattu alhier gecomen biste Doe antwoerde hi ende seide Mijn here die was geheten vlixes Ende ic ben geheten anchymedes. want doe wi van troeyen voeren. soe quamen wi aen dit lant ende nv wonen hier eenrehande luyde die geheten sijn cyclopen. die vingen ons ende si aten die vetste Mer dat en bleef niet onghewroken. want coninc vlixes onse here die stac haren here sijn een oghe wt Ende aldaer om soe vliet ende ruymet haestelijcken van hene. of ghi sult alle te samen verslagen werden. want pollifenius die is seer groot. ende daer isser wel hondert alsoe groot als hij die alle gader wonen in die hagedochten Ende ic hebbe drie maenden bi froeyte gheleeft in deser wildernissen. Om dat ic niet te tide met minen here te scepe en quam. ende nv biddic v dat ic van haren monden met v ontvlien mach. Ende recht als hi hem dese dingen vertelt hadde. so sagen si polifenius comen met sinen ondersaten. ende si liepen ter zee waert aen. ende dat gat van sinen oge dat en was doe noch niet ghenesen Ende sijn staf dat was een groet pijnboem. ende hi had enen hoern hanghen aen sinen hals daer hij mede plach te blasen. ende hi dwoech sijn oge met zeewater dat hem wtgesteken was vanden griecken die daer gheweest hadden met vlixes Ende doe die troeyanen dat vernamen. so liepen si weder te scepe als si eerst mochten. ende si namen dien man wt grieken met hem. ende si voeren mit haren scepen een weynich vanden lande daert dieper was Ende polifenius die wert des gewaer. ende hij begonde hem nae te clemmen ende te waden Mer doet hem te dyep wert soe was hij veruaert Ende hij riep waer is nv vlixes die my mijn oge wt stack Ende dat gheluyt dat was soe groot ende veruaerlijcken tegen dien berch die daer tegen ouer lach als oft een groot donreslach hadde gheweest Ende doe quamen alle die cycloplen wt haren holen. ende si schenen also hoghe ende also lanck te wesen als oft een bosch hadde geweest. Ende doe waren die troeyanen seer veruaert. ende si ghinghen te seyle als si eerst mochten Ende die cyclopen die volgheden hem nae al soe verre als si mochten. ende si worpen met stenen na haren scepen. ende si voeren doe van daen. ende anchymedes die griexsche man die wijsede hem die kunde

ENde si voeren doe alsoe verre dat si quamen in eenre hauen die gheheten was dyepenee. ende aldaer wert anchijses eneas vader siec. ende daer was coninc acestis die van troeyen was gheboren Ende

alsoe vroe als hi vernam dat die troyanen waren ghecomen in sinen conincrijcke Doe ontfinc hise seer blideliken. mer anchises die bleef daer doot ende eneas sijn soen die weende ende screyde seer bitterlijcken. ende hi beclaghede hem vtermaten seer. Ende hi dede hem daer maken een seer costelijck graf. daermen dat dode lichaem in leyde seer eerbaerlijcken Ende dit was in dat seste iaer nae dat verlies van troeyen Ende alsoe vroe als si goeden wint hadden. soe ghinghen si weder te schepe waert Ende acestis die coninck die hadde hem doen vermaken hare scepen ende hi gaf hem coern meel vleysche ende wijn. ende hi ghinc met hem opten oeuer vander zee. ende daer namen si oerlof an malcander al wenende ende screyende seer droeffelijcken. ende si ghinghen weder seylen van daen tot ytalien waert mer in corter tijt daer na so verrees aldaer een storme also groet. dat si alle te samen veruaert werden Ende eneas die hief op sine handen totten hemel wert ende riep aldus O iupiter saturnus kint. wat sal dese grote veruaerlike wint. hoe salich waren die troyanen die daer werden verslaghen vanden gryexschen scaren voer die stat van troeyen op haere ouder erue. sullen wi ymmer alhier inder zee verdrencken ende verderuen O du starcke achilles ende dyomedes haddet ghi gheen oerlof mi dat leuen te benemen daer also vele vromer stouter heelden bleuen. als hector diemen sijns ghelike niet vinden en mochte. ende coninc serpedon ende coninc menon ende veel ander stouter heelden met hem. mer die storm die wies also seer dat sommighe van haren scepen scoerden. ende daer saghen si grotelijcken haren onwille. want coninc nereoen ende sijn geselscappe. daer hi mede ghecomen was van troyen die saghen si verdrencken voer haren oghen. ende hi was van lycien gheboren Ende en hadde die storme niet gaen legghen si souden daer mede alle te samen verdroncken hebben ende doe begonnen si dat lant te verkennen ende te sien. ende daer wasser een deel die ontuoeren hem tusschen twee berghen in die zee daert altoes stille was bi een groet bossche Ende eneas die begheerde in die hauen te wesen. mer hi en hadde niet meer dan seuen scepen bi hem. ende si en wisten niet waer die ander dertien scepen waren ghebleuen Ende si voeren mit haren seuen scepen an dat lant. ende si makeden vuyer ende si bereiden daer haer spise Ende eneas die clam doe op enen hoghen berch. om te sien na die ander scepen die hi niet en sach. mer hi sach drie herten staen op die zee mit veel hinden Ende doe

haelde hi sinen boghe ende sine knechten die volgheden hem nae. ende hij scoot drie herten Ende sine knechten die scotenre noch vier. ende aldus hadden si doe vij. herten of hijnden Ende men gaffer een yeghelic scyp een Ende eneas die deelde hem doe die wijn mede die hem coninc achestis sijn neve ghegheuen hadde Ende hij sprac aldus en seide O mijn alre liefste vrienden. wij sijn groot verlies ende groot verdriet gewoen Mer ic hope noch an gode dat hi ons helpen sal tot enen goeden saligen eynde Ende wanneer als wi dan comen te rusten. so sal ons dan dit verdriet ende dit ongeual een grote vroeylicheyt ende solaes in brenghen. dat wi alsoe vele armoeden doer ronnen ende doer leden sijn. eer wi dat lant van lucyen connen vinden ende gewinnen Ende daer sal dan dat ryke van troeyen weder rijsen ende comen Aldus troostede eneas sine vriende. nochtan was sijn herte seer swaer Ende doe gingen si coken dat wiltbraet. ende si waren in groter vresen. ende oec mede in goeden hope om die ander derthien scepen Eneas ende sijn baroenen die weenden ende screyeden seer om den coninc nereoen. dien si voer haren oghen saghen verdrencken

DEs seluen nachtes doe sliepen si daer op dat lant Ende des anderen daghes soe woude eneas vernemen in wat lant dat hi was. ende wie dat daer een heer was. want hi sach dattet aldaer altemalen bosch ende braem was ende oec woest Ende hi liet doe sine scepe wel ende seer nauwe bewaren Ende hi ginc met een deel van sinen luyden doer die woestinen. ende hi nam met hem den goeden steen den achaet die sijn eygen was. ende die hem dick ende menichweruen seer wel diende Ende mettien so scheen die sonne ende si sagen een scone ionge maget comen lopen daer doer dat wout ende si hadde enen boge ende enen coker met stralen hanghende aen haerre siden. ende si was seer warm ende heet van lopen. ende des was si te bet ghedaen. ende si vraghede den troeyanen of si yet ghesien hadden een ioncfrouwe lopen na enen wilden euer Doe antwoerde haer eneas ende seyde neen wi scone maget. mer berechtet ons wat lant dit is. ende hoe dattet geheten is Doe antwoerde die ioncfrouwe ende seide. wi sijn tieren geheten ende geboren. ende wi sijn des iagens wel gewoon. ende wij maken alhier bij een nyewe stede Ende onse coninginne die is gheheten dydo Ende onse coninck haer man die was geheten Sycheus ende hi was seer rijc Ende dat lant van cyren dat stont an pigmalion mijnre vrouwen broeder. ende die verslooch sinen swager. om dat goet. mer hi ontvoerde haren broe-

der alle sinen scat Ende alle die ghene die mit haer vten lande voeren. die werden haers broeders vianden Ende dit is dat lant van affrica want coninc alba die vercofte mijnre vrowen alsoe veel lants als si mochte omme beslaen mit een ossen huyt. ende die dede si in ryemen snyden. ende si besloech daer mede een mile ommegaens. ende aldaer soe doet si een stede maken die gheheten is cartago Ende daer om soe segghet ghi mi nv wie ghi sijt. of van waen dat ghi coemt. of waer ghi wilt

DOe versuchtede hem eneas. ende seide aldus O mijn alre liefste ioncvrouwe Ic en soude v niet moghen vertellen mine quade snode auentuere in enen langhen daghe die ic in corten iaren ghehadt hebbe. want wi comen van troyen ende ic en weet niet of ghi dese stat hebbet horen noemen of niet. daer wi wt verdreuen sijn Ende wi comen alhier seylen bider zee bi steenroodsen. bi sanden. ende wi sijn nv alhier ghecomen aen dit lant ende minen name die is gheheten eneas ende wi waren gaerne in ytalien Ende ic voer met twintich scepen vander stat van troyen. ende des soe en isser alhier niet meer dan seuen an den lande Ende voer die ander derthien daer bin ic of in groter sorghen wilt mi doch segghen of ghi aldaer yet of vernomen hebt in uwe stat daer ghi wt ghecomen sijt Doe antwoerde hem die ioncvrouwe ende seide. wilt niet droeuich wesen. want ic sach twalef scepen comen seylen in die stat van cartago ende si seyden dat si waren van troeyen Doe wert eneas seer blide. ende hi vraghede haer. welck dat die wech was te gaen in die stat van cartago Doe antwoerde hem die ioncvrouwe ende seide volget altemalen desen wech die ic come ghelopen so en moechdi niet missen ende mit desen woerden so sceyden si van malcander Ende eneas die ginc ter stat waert an. ende hi quam op enen hoghen berch. daer hi sach hoe die tyeren. die also gheheten waren die stat toernen muyeren ende straten makeden. ende hoe dat si groeuen die hauen Ende midden inder stat stont een bossche ende eneas die quam aldaer datter nyemant op hem en merckede Ende in dien bossche stont een bede huys inder eeren van iuno haren afgod of haere afgodinnen Ende daer ghinc hi in mit sinen ghesellen om dat si doen souden haere ghebeden Ende daer sach hi staen eens deels van vele dinghen die te troeyen gheschiet waren. want hi sach aldaer hector den besten. sinen vader coninck priamus. sine broeders Die conincinne pentheselya. ende hem seluen mer doe hi sach dat hector sijn

leuen verloren hadde. doe weende hij vtermaten seer.

ENde doe sach hij dat dydo die coninginne vander stat van cartago quam ter kercken ghegaen met veel ghesins. ende si was die scoonste van hem allen Ende si ginc daer sitten ten gherechte Ende eneas met sinen knechten die stonden daermense niet en sach Ende doe vernam eneas sijn volck als segrestus ende cloant die inden storme van hem scheyden Ende des was hi vroeylijc ende seer blide Mer eneas die deckede hem seluen dat die coninginne hem niet en mochte bekennen Ende si gingen totten monster om hare gebede te doen Ende doe si sagen die coninghinne met haren baroenen ende heren. doe groetteden si die coninghinne seer eerbaerliken ende stateliken Doe vragede hem die coninginne wie si waren of waen si quamen ende waer si wouden Doe antwoerde hair een van hem allen die geheten was yloneus ende seide aldus Vrouwe god die v die sinnen ende mogentheit heuet ghegeuen te maken dese scone nyewe stat die moet v verlenen ere ende grote salicheit Ende ic segge v dat wi sijn verdreuen troeyanen Ende wi hadden xx. scepe. mer wi en hebben nv niet meer dan twalef scepe ende wi en weten van die ander niet ende wi en willen rouen noch strijden want wi sijn nv genoech verwonnen Ende het was onse wille dat wi souden reysen in ytalien. mer doer die noot sijn wi alhier gecomen. ende wi en weten niet of ghi ons herbergen wilt dan of ghi ons v lant verbieden wilt Ende wi hadden eneas van troeyen tot enen here. ende hi was seer wijs ende vroet ende starc in sinen wapenen Is dat sake dat hi noch leuet ende doedy ons goet. hi sal v dat wel dancken Ende is dat sake dat wi vernemen dat hij doot is. so willen wi weder omme reysen tot achestis den coninc in cecylien die oec mede van troeyen is geboren

DOe antwoerde hem dydo die coninginne ende seide weset onveruaert. want ic weet wel dat ic mijn lant seer nauwe moet behoeden ende beschermen ende oec bewaren. want eneas name die is seer wijde ende verre bekent wi sijn cyrienen ende wi en haten die van troeyen niet wildi weder in cecylien Ic sal v daer helpen nae minen vermoeghen Ende wildi al hier oec bliuen soe staet dese stat tot uwen gebode. ende ic woude wel dat eneas v here alhier mede bi ons ware. ende also vroe als eneas dese dingen verhoerde. so quam hi rechtevoert totter coninghinnen daer si sat. ende hij seyde mijn lieue vriende allegader Ic bin alhier. ende hi danckede der coninginnen alre eeren ende alle haerre goeder bequamer minliker woerden die si sinen luyden hadde ghegheuen. ende

van dat ghene dat si hem hadde geboden Ende mit desen woerden soe cussede hi yloneus. cloant. gygan ende segrestus Ende het verwonderde dydo der conincinnen vtermaten seer hoe dat eneas aldaer also gheringe comen mochte Ende si vragede hem ende seide Bistu die selue eneas die die goede anchyses ghewonnen heuet aen venus der godinnen Doe antwoerde haer eneas ende seide Ia ic ben die selue man vrouwe Doe seide si rechteuoert. willecome so moetstu dan sijn. ende si noodse alle te samen tot haren houe Doe ghinc eneas mitter coninicinnen. ende si gaf den anderen heren. vijfthien ossen. hondert vetter wederen. hondert vetter lammeren Ende eneas die sende om die ander seuen scepen datmen die brenghen soude in die stat van cartago Ende doe bracht men hem sinen soon astanius opten houe die wel verchiert ende toe ghomaect was mitten clederen die helena die conincinne in voer gheleden tiden ghebrocht hadde inder stat van troyen Doe si van paris coninck priamus soon aldaer ghehaelt wert vten lande van gryecken. ende die leeda die conincinne helena dochter hadde doen maken

DOe dede dydo die conincinne die stat ende die borch. ende die sale seer scoen starck ende costelijcken toe maken Ende te laetsten soe wert si minnende eneas also starckelijken dat hi alle sine wille dede met haer Ende die mare die ghinc verre also dat coninc alba dit vernam ende hi dede sine bede totten afgod die gheheten was iupiter aldus Iupiter lieue here Dit wijf die wt vreemden landen alhier quam dolende in minen lande ic vercofte haer dat lant daer si die stede van cartago in heuet doen maken Ende seder die tijt hebbe ic haer menichweruen boden ghesent dat icse wel ghenomen hadde tot enen wiue tot haerre eeren. ende si heuet mi dat gheweyghert. mer mi duncket dat si wel slacht den dyemante die men sine kanten met slaghen niet en mach breken. mer mit boxs bloet so doetmen hem wel breken. ende aldus ist mit haer. want si heuet veronwaert mijn huwelic ende si heuet enen vreemden incomelinc ghenomen Ic bidde v heer iupiter dat si haer loen daer of moet ontfangen mit scanden ende mit confuysen Ic vermoede ende wane dat sine bede wert verhoert Eneas die was wel te vreden ende hi bleef die winter lanc legghen in die stede van cartago met sinen vrienden en met sinen ghesellen in groter ghenuechten. ende weelden totter somertijt toe Ende doe dochte eneas op een tijt. daer hi lach ende sliep. dat sijn vader voer

hem stont ende sprac tot hem aldus. bistu nv verdwaest ende verdoolt op dydo alsoe dattu dese stede van cartago haer wilste helpen maken ende wilstu ytalien altemalen vergeten Du sulste dat weten voerwaer dat ic alhier tot di gheseynt bin. om dat ic di soude seggen ende openbaren dattu van hene soudeste reysen ende varen. want het sijn oneerbaer ende ontamelike dingen die du alhier bedriueste ende doeste. want dijn gheslachte dat mocht wel alhier bi al dus onteruet werden

DOe eneas dese dingen vernam so en dorst hi niet langer laten dat gene dat hem sijns vaders geest gheopenbaert hadde. ende hi en wiste niet wel hoe hi van daen comen soude Doe riep hi nestenus cloant segrestus ende sine ander vrienden ende knechten. ende beual hem seer naernsteliken dat si stilliken ende al heymeliken souden die vaert bereiden ende rede maken Mer dydo die coninghinne die wert des gewaer aen eneas ghelate Ende si sprac recht als die gene die toernich was ende seyde aldus Waenstu dattu mi aldus al heymeliken te bedrieghen ende van hene van mi te ontvaren wt mynen conincrijcke. denckestu niet meer om mine liefste ende minne. ende om dat ghene dat ic doer di gedaen hebbe. wetestu niet dat dit weder seer wreet is ende fel. want al waer dat sake dat die stat van troeyen noch stonde in alle haerre heerlicheit. ende dat gy darwaerts mochte varen met groter blijscappen ende vruechden. so sou di nochtan dat quade felle weder ontsien Mer ghi en soeket anders niet dan mi al heymeliken te ontvaren ende te ontvlien Ende wetestu niet dat alle die heren alhier omtrent my haten ende leet hebben. om dat ic v minne ende lief hebbe. ende mine ghemeente van mijnre stede ende mijn broeder pigmalion mede. had ic doch een kint bij di dat ic dagelics mochte aensien. ende dat ic dat dede noemen den iongen eneas ic soude dan te bet mogen verdragen ende liden dat ghi van hene dan reysede Doe was eneas seer droeuich ende hi seide trouwen vrouwe ghij sult altoos die liefste bliuen in mynen sinnen alsoe langhe als ic leue want ghi hebt dat menichuoudelijken op mi verdient. ende ic en sal niet van v scheyden om enige ander liefte willen die ic op enighen anderen mensche hebben mach Mer appollijn ende coninc helenus die hebben mi geraden dat ic reysen soude in ytalien daer dat eynde is van minen armoeden. want daer ic lach ende sliep. soe dochte my dat die gheest van anchyses mijn vader tot mi riep. vaer van hene ende winne dinen kinde sijn lant ende ic swere dij dat ic dit seer node

doe mer ic werde alhier toe gedwonghen Ende om dese woerden wert dido die conincinne seer toernich ende quaet. ende seide aldus Venus die en was dijn moeder niet noch anchises dijn vader. mer du waertste gewonnen an enen steen want ic en mach in gheenre manieren dinen moet sachten. want du en hebste gheen ontfermherticheit ouer mi. die v alsoe trouwelijcken in uwen last ende in uwer armoeden heuet ontfanghen Ende waer om wiltstu den goden ende anchises dinen vader die doch doot is aldus ouerlieghen. want du quaemste alhier arm ende naect ende verdreuen. ende ic hebbe di alhier rijc gemaect god die moet dit ouermits mi wreken an di Ende doe si dese woerden ghesproken hadde. doe en sprac si niet meer. mer si beswijmde ende hare ioncvrouwen die brachtense in hare camer

ENeas die en wiste niet wat hi doen of laten soude want hi hadde die conincinne seer lief Ende soude hi alle sine saken achter ghelaten hebben dat en dochte hem niet goet noch oerbaerliken wesen mer hi ghinc seer stillicken ende heymelijcken te scepe met sinen vrienden ende hi beual hem dat si alle dinghen bereiden souden Ende als hi weder quam so wert dido die conincinne des ontwaer Ende si badt hem noch vriendelicken ende oetmoedelijcken dat hi die reyse noch een wijl tijts soude verbeyden. mer hi antwoerde haer ende seide neen Doe wert dido die coninicinne bi na verwoet ende si ghinc in hare camer ende eneas die ghinc doe seer haesteliken te scepe ende hi dede die scepen gheringe redemaken Ende voert so dochte hi in sinen moet dat hi dido die conincinne ontsach want waer dat sake dat hi weder op dat lant quame. dat si hem soude verraden. want wanneer als die vrouwen grote duechden verdient hebben op enen man. ende datmen dan hare bede ontseit so peynsen si dicke ende menichweruen vreemde dinghen ende si doen oec somwilen groet quaet al wie dat nochtan al hier namaels dat beteren moet Ende hi bedachte hem in sinen moet dattet hem beter was haer te scuwen ende te vlyen dan dat hi in haren handen ghebleuen hadde. Ende eneas die riep aen palnyrus sinen stuyerman. dat hi rechteuoert soude te seyl gaen ende hi dede den ander scepen een vuyer teyken. dat si hem rechteuoert volghen souden ende si voeren mitter vaert hem nae. ende rumeden hem die stat van cartago ende eer dat hem die dach verclaerde an den hemel soe waren si alsoe verre datmense nauwelijken en mochte sien vter stat van cartago

MEr dido die conincinne die genen slaep in en ghinc die stont

des morghens vroe op haer camer ende si sach wt enen veynster die scepe seylen Ende doe wert haer seer wee te moede. ende si sneet van groten rouwe die vlechten van haren hoofde ende si claghede seer iammerliken. ende si was seer weemoedich. om dat hi van daen van haer voer die ghene die haer also groten lachter had gedaen Ende doe si die scepe niet langher sien en mochte. so ghinc si seer ontsinnet in haer camer daer dat bedde lach daer si te samen op plaghen te slapen daer hinc een swaert aen die want dat eneas daer had ghebracht dat tooch si wter scheyden. ende sy droegh enen hoep houts op malcander. ende daer onder leyde si vuyer dattet barnde. ende si ginc daer op staen als een verwoet ontsinnet wijf. ende si viel dat swaert doer haer lichaem. Ende haer dienst ioncfrouwen ende kamerieren die en dorsten haer te voren niet vragen waer om dat si dit hout aldus droech ouer enen hoop. want sij sach als een verwoet wijf Mer doe si haer seluen gedoot had. doe bedreuen si aldaer een groet iammerlijck geluyt al kermende ende claghende Ende alle die ganse stat die wert beuaen met groten rouwe om den doot van haerre coninginnen Ende om dese scade ende scande was hier na een lange strijt tusschen die van roemen ende die van cartago Want hanybal die vander stat van cartago was geboren. die wrekede dese dinghen opten romeynen die van eneas waren ghecomen

ENeas die op die tijt was inder zee die en wiste niet van dido der coninginnen. mer sine ghedachten die waren altemalen in ytalien te varen. mer die wijnt die wert onsachte te mael seer Ende palnyrus eneas stuerman clam op enen mast. ende hij sach nae dat lant Ende doe seide hij eneas lieue here wi en mogen met desen wijnde in ytalien niet comen Mer wij moeten weder vaeren in cecylien voer den wijnde tot achestus den coninc Doe antwoerde hem eneas ende seide haestet v dan ende laet ons seylen voerden winde. want anchyles mijn lieue vader die is aldaer begrauen ende dat is nv een iaer gheleden. ende ic wil daer houden sijn iaer ghetide Ende doe voeren si daer voerden winde. Want anchyses mijn lieue vader die is aldaer begrauen ende dat is nv een iaer gheleden. Ende ic wil daer houden sijn iaer ghetide Ende doe voeren si daer voer den winde ende doe si an dat lant quamen. doe lach achestus op sinen castele ende hem verwonderde zeer van waen dat alle dat volc mochte comen mer hi wertste te laetsten verkennede . ende hi sach wel dattet die van troeyen waren. doe ginc hi neder vanden castele ende hi ontfincse blideliken Doe makede daer eneas grote feeste ende seer costelijcken tot sijns vaders iaergetide Mer doe sijns vaders iaergetide gedaen was. soe namen si te samen raet. dat si aldaer inden lande souden laten bliuen

mannen vrouwen ende die kinder die niet bequaem en waren totten stride. Ende eneas die makede hem aldaer een stede die ghescapen ende ghemaect was na die stat van troyen met enen sconen castele dat ghehieten wert ylion Ende achestus die coninck gheboet datmen daer een goede marcte houden soude in die stede Ende die stede wert gheheten achesta nae den coninc Ende also vroe als si goeden wint hadden soe scheyden si al wenende ende screyende vanden lande ende si lieten daer bliuen die oude mannen ende vrouwen ende die kinder. ende al seylende so quamen si voer die stat die gheheten was cumeam. mer daer gesciede eneas een misual. want palmucus sijn ouerste stuyerman. die wert in die zee gheworpen vanden helmstock. Ende doe wert eneas roepende ende critende ende die luden sloeghen haer handen, mer si waren voer dat land ende si quamen in die hauen van cuymeam tot haren onwille. ende daer werden si ontfangen van die prophetisse sibilla Ende si dede mit haren kunsten eneas spreken teghen sinen vader anchises ende teghen die gheslachten van troeyen die lange tijt doot gheweest hadden ende die hem seiden. hoe dat hi in ytalien den prijs halen soude. ende daer soude den troeyschen name weder verheuen werden Ende daer starf doe nitheus eneas vrient die mit hector van troeyen langhe tijt hadde ghedient. ende hi wert begrauen op enen groten hoghen berch

DOe ghinghen si van daen te seyle ende si seylden bi cirtes lande ende daer hoerden si aen dat lant woluen hulen leeuwen mugieren. die cirtes mit touernien van menschen hadde ghemaect. Ende si waren bicant aen dat lant ghecomen. mer die auentuyere die gaf hem. dat die wint waeyde vanden lande. ende si voeren alsoe voerbi. ende si sochten een hauen totter rechterhant. ende doe quamen si bi ytalien. ende aldaer saghen si een grote wijde hauen daer een ryuier wt liep seer crachteliken ende was geheten tyberis. ende daer voeren si aen dat lant. ende si deden haer boten wt ende si togense op dat lant ende sloeghen daer haere tenten in een broocklant

ENde dit lant behoerde toe den coninc latijn. ende die hadde ene vader die gheheten was faucius Dese faucius hadde enen vader geheten pytus Ende dese pytus die hadde enen vader. die ghehieten was saturnus Ende latinus die coninck die droech die crone in lacien Ende hi hadde een enighe dochter die gheheten was lauine Ende daer waren vele groter heren in ytalien

die lauynen vryeden om dat conincrijcke dat aen haer comen soude Ende hare moeder die woudese coninc turnus gheuen haren neve die crone droech inden conincrijke van ardea. ende die scone stat die was oic ardea gheheten Ende als latynus die conic dit vernam. doe sochte hij raet aen sinen afgoden wat hem best gedaen waer Doe wert hem daer op gheantwoert aldus vanden afgoden Turnus die en sal v swagher niet werden. mer uwe dochter die sal hebben enen vreemden man. ende van hem sal comen dat hooft van al aertrijcken Ende dit en kundichde coninc latijn nyemant Ende doe quam daer in dat lant een nyewe mare. als dat coninc eneas aldaer ghecomen waer aen dat lant Eneas ende sijn volc die waren onkundich. waer dat si waren. ende si ginghen eten onder schone boemen omtrent daer die stat van roemen nv staet Ende doe si ter tafelen waren gheseten. doe aten si alle haer broot op anders dan die crumelen. also dat ascanyus doe seer lude sprac ende seide Heuet ons god nv altemalen vergheten dat wij eten moeten onse tafelen Eneas die hoerde ende merkede dit. ende hi wart daer af vtermaten seer blide ende vroe Ende hi seide voert aldus god die behoude ons dit lieue lant van ytalien Ende hi cussede sinen achaet ende seyde ghi hebt mi wt menighen last ghebracht. ende ic en was nye also verladen mijn herte en troestede hem seluen op di Ende nv so bidde ic di voert dat du dit lant behoeden ende bescermen wilste tot mijnre eren ende tot mijnre eygendom Ende met desen woerden so geboot hi datmen die tenten ende die pauwelioenen op slaen soude ende hi seide hem datmen soude gaen eten. ende dat deden si met enen bliden moede. ende si seiden nv is onse armoede gecomen ten eynde want dit is dat lant dat wij sullen houden ende onse kinder. want dit is die tybere ende dit marassche dat is gheheten munelijc ende si aten ende droncken ende si sliepen des nachts op dat lant Ende des morgens doe eneas vernam wye in dit lantscappe dye crone droech. doe nam hi hondert vromer ridders. ende hi seynde den coninc bi dien ridders scoene costelike presenten. ende hi beual hem dat si den coninc bidden souden om ruste ende vrede Ende si voeren darwaerts Ende eneas die dede rechtevoert metter haeste maken een veste Ende die voerscreuen ridderen die quamen bi eenre stat die wel getoornt ende gemuyert was. die geheten was laurenten Ende buyten der stat waren ionghelinghen die daer ioosteerden ende vele genuechten bedreuen. ende die saghen die troyanen comen Ende mettien lieper een

van haren knechten totten coninc in die stat ende hi dede hem te weten ende te verstaen dat daer quamen scone vrome mannen na vreemder manieren ende wijsen Doe antwuerde hem coninc latijn ende seide Laetse hier tot ons comen Doe keerde hem die bode ende hi ghinc in haer ghemoet ende hi groetese Doe vragheden si hem weder Waer is v coninc Doe antwoerde hem die bode ende seide Volghet mi na Ic sal v biden coninc brenghen Ende doe si inder salen quamen Doe neghen si neder den coninc ende ghinghen in Ende coninc latijn die sat op enen hoghen sconen costeliken stoel die geordineert ende gemaect was van yuorien ende van elpen beenre

DOe si voer den coninc quamen doe groeteden si hem seer minliken ende oetmoedeliken met scoenre soeter talen ende si neghen hem seer stateliken ende eerbaerlijken Doe sprac die coninck ende seide Weset gode ende ons willecome ghi troyanen. want ic beghere v te sien ende te horen Ende daer om suldi mi segghen wat v ghebracht heuet aen desen lande. weder hongher of dorste. of onkunde. of enige storme vander zee, want mine hauene die gonne ic v seer wel. ende daer toe mijn hof om v daer in te herberghen ende te logieren. is dat sake dat ghi des begherende sijt Doe die coninc dese woerden ghesproken hadde. doe waren si seer blide ende wel te vreden Ende yloneus die seide Lieue heer coninc bi uwer ghenaden ons en heeft ghedreuen alhier an dit lant. storm. noch wint. noch hongher. noch dorst. ende wi en sijn oeck in die zee niet verdoolt noch verdwaelt mer wi sijn alhier comen seylen mit goeder voersienicheit want wi sijn verdreuen troyanen. ende van iupiter gheboren Ende dardanus die was in voerleden tiden onser ouderen vader ende wi hebben enen coninck die van hem ghecomen is. ende die is ghehieten eneas. want ghi hebt wel ghehoert ter auentuyeren van die destruccie vander stat van teoyen. ende van daen sijn wi alhier ghecomen met menigher wonderliker auentueren aen dit lant. ende wi bidden v dat ghi ons wilt gheuen ende gonnen bossche ende lant om dat te bouwen met onsen arbeyde ende te hauenen ende lucht wint ende water dat ouer al ghemeen is daer willen wi om dienen heer coninc. Eneas mitten sinen die seer wel oerloghen ende striden connen. wi hebben oec wel neghen dusent stouter vromer mannen mit ons gebracht Ende oec heuet ons appollijn gheboden dat wi alhier souden reysen Ende nv sendet v eneas bi ons scone costelike gauen ende presenten. die wi met ons gebracht hebben vter stat van troyen Ende mitten eersten

seyndet hi v desen gulden cop daer anchises sijn vader al sijn leuen wt dranck Ende hi was hem ghegheuen van coninc ende bisscop auius tot delphos ende noch seyndet hi v coninc priamus ceptrum dat hi in sijnre moghentheit in sijnre hant plach te hebben. wanneer als hi plach te sitten te rechte ouer coninghen ende voert seyndet hi v troeysche cleder ende abijt Ende hi doet v seer vriendelijken bidden dat ghi dese gauen nemen wilt in dancke Ende die coninc die hielt hem seer stateliken ende eerbaerlijcken ende hi en achte niet op die gauen

ENde latinus die coninc dochte in hem seluen dat dit die selue man was die sijnre dochter waer belouet Ende mit desen woerden soe sprac coninc latijn tot hem luyden aldus Weset blide ende wel te vreden want men sal v gheuen ende gonnen alle dat ghene daer ghi omme ghebeden hebt Ende ic woude dat eneas v coninc selue alhier waer ende dat hi dit lant met mi ghemeen hilde Ende segget hem dat ic een scoon dochter hebbe die ic ghenen man geuen en wil wt ytalien mer ic vermoede wel dat hi die ghene is. die welcke dat mi die goden raden te kyesen tot enen swagher Ende mit desen woerden so dede hi halen wt sinen stalle drie honder scoenre vryscher heyngsten. die seer costeliken verdect waren met fijnre coperturen van fijnre verwen ende die gaf hi desen ridderen Ende hi seynde eneas enen den alre scoensten waghen. ende daer in twee paerden die cirches die thouerisse hadde gemaect. dat hem haren adem vten buycke vloech ghelijc dat wilde vuyer seer hoghe ende groet ende aldus vergaefde die coninc weder die troeyanen ende si namen groten oerlof an den coninc latijn ende si voeren weder in goeden vreden tot eneas haren coninc ende haren here:

DIt vernam die coninghinne. ende si quam tot haren coninc ende seide tot hem Heer coninc wat wildi doen sidi dul of sidi verwoet dat ghi onse dochter gheuen wilt enen vreemden onkundigen man. want also vro als si goeden wint hebben. sullen si weder varen vten lande als paris dede mit helena coninck menelaus wijf Ende wilt dit doch mercken ende verstaen. ende wi sijn oec vanden gryeken gheboren. want eachus ende coninc acrisius sijn die gene geweest. daer wi of ghecomen sijn. wildise niet gheuen turnus minen neue. nachtan en salse eneas niet vercrighen also lange als ic dat benemen mach doe wert latijn die coninck seer droeuich Ende die coninghinne die nam lauinen haer dochter ende si vluchtese van daen. Ende si ontboot coninc turnus haren neue dat die troyanen gecomen waren in onsen lande mit enen sconen hoep

volcs ende die coninc latijn die hadde hem vrede ghegheuen ende hadde hem lauinen sijn dochter geboden Ende om dese dinghen te benemen ende te wederstaen so wilt doch met enen groten here ghewapender ridderen comen Ende wanneer als dit turnus die coninc vernam so wert hi seer toernich ende ontboet sijn volc die rutilienen dat si met hem reysen souden Ende alle dat conincrijcke van ardea dat wert in roere. Mer coninc latijn hieltet in vreden.

NV moghen wi alhier bi wel mercken ende verstaen hoe dat sommige dinghen seer haestelijken ende lichteliken verkeren want in desen lande daer woende een man die gheheten was thircus. ende hi hadde enen soen die gheheten was tyrides die welcke dat hadde enen sconen ionghen herte op gheuoedet ende ghewennet die oeck mede seer groot ghewerden was. ende hi plach dagelijcs tot sijnre tafelen te comen eten dat ghene datmen hem gaf. ende dan liep hi weder inder wildernissen als hi ghegheten hadde Doe gheuielt dat ascanius eneas soon inder wildernissen reet iaghen. ende sijn honden die versaghen ende vonden desen schonen hert Ende ascanius die scoot selue na desen hert. ende hi rakede hem in sijn lancken. ende doe begonde die hert te huylen ende qualicken te tyeren. ende hi liep in des mans huys die gheheten was thyrcus. ende die vermat hem dat hi den lachter ter stont soude wreken die hem daer an ghedaen was. Ende hi seyde laet mine vrienden mi nae volghen ter stont. Ende hi liep voer den anderen mit eenre bilen. ende vele van dien dorpe die volchden hem na als si eerst mochten. Ende die sommige die namen hare vleghelen. die sommighe die namen hare brantroederen vanden muyre ende si bliesen den hoorn ende si wouden ascanius verslaen mer hem quam ter stont grote hulpe van sinen troeyanen ende si hadden allegader swaerden of speren in haren handen Ende si en achteden die vleghelen niet Ende almoen tyrcus soon die quam voer ghelopen ende die wert ghesteken doer sijn kele. ende daer werter vele van dien dorpe bi hem verslaghen Doe wasser een die gheheten was calesus. ende dat was een vroet wijs man. die sach desen strijt ende hi haddet gaerne benomen ende hi begeerde een vrede te maken. ende die wert rechteuoert verslaghen in dat ghescheyt. Doe saghen die vanden dorpe ghereet volc comen vter nyewer stede. doe werden si voeruluchtich in die stede die ghehieten was laurente. ende si namen mit hem die dode lichamen. als almoen ende calesus sijn ghebuyere

ENde op die selue tijt soe was coninc turnus ghecomen in die

selue stede doe si met dien doden lichamen clagheden Ende si seyden totten coninc dat hi des wel waerdich ware. want hi verdreuen ende verdoomde luyde liet comen in sinen conincrijcke. ende hi coninc turnus sine dochter hadde ontseyt Ende doe die coninghinne dese woerde hoerde. so was si seer wel te vreden ende seide aldus Mine dochter en sal nymmermeer troeyen gewinnen noch man van troeyen nemen Ende doe coninc latijn sach ende vernam datmen sinen vrede aldus gebroken had. doe seide hi tot hem allen. het is mi leet dat ghy ymmer wilt wederstaen dat gene dat ic gaerne doen soude Heer turnus neemt des waer. want dit sal v noch spade rouwen Ende ic bin out wat mach mi best lusten anders dan rust ende vrede te hebben Mer gi moget doen als ghi wilt. want ic en bewijnde mi van uwen dinghen niet Ende met desen woerden so ghinc die coninc latijn in sijnre camer ende hij liet coninc turnus betyden als hij mochte Ende coninc turnus die ontboot ouer alle plaetsen dat die van troyen waren gecomen inden conincrijcke van lucyen. ende dat si coninc latijn wouden verdriuen wt sinen conincrijcke. ende dat si hem sine dochter benemen wouden. ende dat si dan dat conincrijcke daer mede besitten wouden Hier salt hem nv openbaeren hoe dat die oerloghen veel tijts om der vrouwen willen toe gecomen sijn ende noch huden des daghes toecomen Ende voert suldi horen wie dat coninc turnus doe te hulpe quamen

DIe eerste die coninc turnus te hulpe quam. dat was die starcke mascensius die verdreuen was vten conincrike van cyrenen. ende dat nochtan van rechts wegen sijn was geliker wijse als ghi alhier na wel horen sult. ende hi bracht sinen soon lausus een goet ridder met hem met dusent ridders vten lande van agillinen Ende alhier nae quam auentijn een scoon vroom ridder. ende dit was hercules soen. als ghi oec alhier nae sult horen Ende dese auentijn die bracht voer hem enen scilt van goude. ende daer was in gemaect een groen serpent met veel hoofden op sinen rugghe. ende dese auentijn die bracht met hem negen hondert vromer ridderen Ende daer nae doe quamen cacyllus ende cocas twee gebroederen ende die waren van tyburcyen gheboren Ende een yeghelijc van hem beiden was een rijck machtich coninc Ende een yegelijc van hem beyden die bracht met hem ses hondert orssen. dese quamen doer ytalien

DOe quam daer mede petulus dye coninc van priuestine. ende die brachte met hem die van arragoen die van amassenen. ende die van gabijnen. ende si conden seer wel werpen

met slingheren. ende si waren seer vroem ende stout ende die quamen te wighe al bloot mit enen voete Ende daer quam oeck mesophus van venegen ende die brochte mit hem wel ses hondert mannen Ende daer quam cyausus die coninc van sabijn mit viij. hondert vromer ridderen Doe quam daer halesus mit dusent ridderen Ende dese was van coninc agamenons gheslachte ghecomen ende die hatede mede die troyanen Daer na quam albanus die coninc van ceraste. doe quam daer vfeus van versee met sinen volcke. ende die luden waren altoes inden wapen ende waren roeuers. ende aldaer plaghen si of te leuen

COninc trippers van marubia die bleef doe thuys. mer hi seynde daer den bisscop van sinen lande. ende dat was een groet stout man die vele dinghen wiste te segghen vander nigromancien Doe quam daer oec virbion ypolitus soen ende sijn volc dat vacht altemalen op wagenen Ende coninc turnus die brachte die ruytelienen. ende alle dat volc van ardea ende alle dat volc van ytalien ende sinen scilt die was van goude ende daer was in gemalen een osse van sabele. Doe quam daer noch een conincinne van velosa mit neghen hondert ridderen seer wel ghewapent ende daer si haer lude hooftman of was Ende alle dese voerscreuen elf coninghen ende een bisscop ende een conincinne. dese waren ghecomen mit groter menichte van gewapender ridders binnen die stede van laurenten Ende coninc turnus die dedese allegader sweren dat si ghenen pays noch vrede aen en souden gaen noch nemen eer dat eneas waer verdreuen of verslaghen Ende doe seynde coninc turnus noch om den starcken vromen dyomedes ende hi ontboot hem dat eneas waer inden lande van lacyen ghecomen. ende hi seyde dattet sijn rechte erue waer van dardanus. ende dat eneas alle daghe veel hulps toe quaem Ende waer dat sake dat hi niet en werde wederstaen inden beghinsel. dattet dan hem also wel soude scaden ende deren. als coninc latijn. of coninc turnus. of enen anderen coninck

DOe eneas vernam dat in die stede van laurenten alsoe veel volcs ghecomen was ende vergadert op hem Doe dochte eneas in hem seluen wat hi best soude doen Ende hi vernam dat daer bi woonde die archaden Ende haer coninck die oude euander. ende dat si oeck altoes waren ghehaet vanden latinen ende van coninc turnus ende so meende eneas te bet sekeringhe ende vrientscappe mit hem luyden te maken. ende hi nam twee scepen. ende hi voer den tybert op. ende daer vant hi onder weghe aen sine vaert op den oeuer

een witte soghe. ende daer waren bi dertich witte ionghe bagghen. ende doe was hi seer blide ende vroyliken. want hem coninc helenus daer van ghepropheteert hadde. ende doe vinck hi die soghe met een swijn. ende hi makede daer een teyken. om dat hi die stede wel kennen soude. Ende daer na ouer dertich iaren so dede astanius eneas soon aldaer ene goede scone stede maken Ende eneas die voer doe bet voert. ende hij sach van veers op enen hogen sconen berch staen een stede die geheten was pallanten Ende die stede hoerde toe enen die gheheten was evander. ende sine moeder die was gheheten Caruentis. ende si was seer wijs ende vroet. ende si vant eerst die latijnsche letteren Ende evander die hadde die stede aldaer selue doen maken Ende nv suldi voert horen. want het ghesciede op enen dach daermen hercules feeste op hielde Ende evander ende pallant sijn sone die waren te samen buten der stede inder feesten van hercules Ende mettien doe sagen si vten bossche comen geuaren an dat lant. eneas met sinen ghesellen. ende doe waren si veruaert Mer pallant die nam een spere ende hi ginc tegen hem op enen berch staen ende riep aldus. ghij heren segget my wie dat ghi sijt. ende wat ghij wilt Doe antwoerde hem eneas ende seide. wij soecken vrede ende wij sijn troeyanen Mer die rutylienen ende die latinen die hebben ons vrede ontseit Ende daer om so come ic alhier om dat wi te samen souden sweren op dat wi ons te bet tegen hem luyden souden mogen verweren Ende ic bin eneas venus sone Doe antwoerde hem pallant ende seide. weset willecome ende coomt mede tot minen vader wi sullen een vaste eendracheyt te samen maken Ende met desen woerde so nam hi eneas bider hant ende brachte hem bi sinen vader Doe sprac eneas ende seide. god groet v here my en twiuelt niet ghi en sijt wt griecken gheboren. want coninc agamenon ende coninc menelaus sijn broeder die onse stat van troeyen hebben destrueert ende verdoruen dat waren uwe maghe Ende nv coomtet also bi dat ic vrientscap soeke an v om die duechde ende vroemheit die ic van v gehoert hebbe. want coninc dardanus die de stat van troeyen eerst stichte. die hadde een moeder die gheheten was electren. ende si was coninc odyas dochter dit is onse beghin Ende gy sijt gecomen van marcurius Ende maya die was sijn moeder athlas dochter. welke athlas onser ouderen vader was Ende alhier om soe en woude ic v genen bode seynden. mer ic come selue tot v Ende ghi sult weten dat die latine die v haten die haten ons mede Ende verdriuen si ons soe suldij mede

verdreuen werden. ende ghi sult oeck v lant verliesen. ende alhier om bidde ic v dat wi te samen een goede vaste sekerheit maken want ic hope dat wi hem dat lant wel of winnen sullen Doe antwoerde hem euander ende seide aldus alsoe als ic v wel besye so sidi wel van ghedaenten als anchises v vader was dien ic seer wel kende want hi was op een tijt ghetoghen met coninc priamus van troyen inden conincrijcke van salaminen. Ende doe si weder omme keerden. doe quamen si doer archadien ende doe was ic oec seer ionc ende ic begheerde hem te bekennen Ende coninc priamus die was die scoenste van al sinen volcke. mer anchises v vader die was langher dan coninc priamus ende ic makede kunde an anchises uwen vader. Ende doe hi van hene voer doe gaf hi mi een scone mantel. ende enen coker mit stralen ende twe breydelen die ghemaect waren nader troeyscher manier. ende pallant sine sone die heuet die noch huden des daghes Ende ic wil v nv belouen. ende houden vaste hulpe ende bistandicheyt. ende voert sal ic v goets ghenoech gheuen van minen goede Is dat sake dattet v van node is. ende ic sal v hulpen an luden die v dit lant sullen helpen verweruen ende vercrighen Ende doe beswoeren si malcander bistandicheyt te doen tot allen tiden ende si ghinghen te samen eten

DOe vraghede eneas ende die ghene die mit hem quamen. waer om datmen alsoe grote feeste hielde buten der stede Doe antwoerde hem euander ende seide Ic salt v segghen Siet ghene grote steenroedse daer die grote steenen leggen. dat was cakis haghedochte die menigen man versloech. ende dan so hinc hi daer hare wapenen. ende hi en was man noch dier. ende daer ghinc vuyer wt sinen buuc. ende hi hadde dit lant bi na altemalen verdoruen ende te nyete ghemaect. mer hercules die vrome starke ruese die quam alhier ende hi maecten ons quijte Ende dit was in dien tiden doe hi an rea wan auentijn sinen soon. die welcke dat nv onse viant is. Ende dese hercules hadde die etende gherioen verwonnen. die twee grote hoofden hadde ende hi hadden doot gheslaghen ende hi benam hem sine beesten Ende doe hercules biden tyber was ghecomen doe ontstal hem cakis vier scone ossen ende vier coeyen. ende hi dreefse in sijn haghedochte ende in sijn hol ende hi besloet dat gat mit enen groten steen Ende doe hercules van daen soude gaen met sinen ossen ende coeyen. ende mitten anderen beesten. so begonden si te bryesschen ende te loeyen die ander die in die haghedochte waren Ende die ander die hercules dreef die loeyden we-

der Ende doe hercules dit verhoerde so liep hi vyten berch staen om dat hi aldaer sien ende vernemen soude waer sijn ander beesten waren ghebleuen Ende doe wert kakis veruaert ende hi vlooch weder in sijn hol ende in sijn haghedochte. ende hi werp den steen voer dat gat Ende hercules die liep nae. ende hi brac doe die steenroodse. ende doe sach hi daer dat hol voer hem daer kakis hem seluen in plach te bergen Doe ghinc hercules daer in ende kakis die spooch wt sinen monde enen groten roke die gemenget was met vuyere alsoe datmen kakys niet wel sien en mochte Mer hercules die liep haesteliken tot hem ende hi vermoerde hem in sijn hol die swarter was dan een pick Ende hi tooch hem bi sinen voeten wten hole ende doe sach hi aldaer sine ossen ende sine coeyen die kakys hem had benomen Ende hier om soe houtmen nv die feeste buten der stede van hercules. Ende doe si dese dinghen eneas verrekent hadde. doe hadden die heren recht ghegheten. ende doe vraghede hem eneas om dat gestant vanden lande Doe antwoerde hem evander ende seide. dese luyde die waren bij wijlen al wilt eer dattat saturnus aen nam. want si en aten doe anders niet dan froyte Mer doe iupiter saturnus verdreuen hadde wt sinen lande. doe quam hi in lacya Mer doe wert ic verdreuen wt minen lande met mijnre moeder Ende biden wille van carmentis die eerst die latijnsche letteren vant. soe hebbe ic dese stat ghemaect. want hij heuet my voerseyt dat die troeyanen souden comen. ende dat si dat lant met my souden houden Ende nv moechdij sien ghenen toern die ghinder staet ende veruallet Ende genen borch daer ghint kint bi gaet Ianus die makede den enen Ende den outsten die makede saturnus Ende die een die is noch huyden des dages geheten saturnya Ende die ander die is gheheten ianiclus Ende saturnus die leerde hem luyden alhier coern teelen ende winnen Ende wijn mede Ende dit verwonderde eneas vtermaten seer. ende wanneer als si dese woerde ende reden onderlinge te samen gesproken hadden. doe werttet nacht ende die heren die gingen slapen ende rusten Ende des anderen daghes soe spraken si te samen hoe datmen best dat oerloge soude ordinieren ende regieren Doe seide evander tot eneas onse hulpe die is cleen om den strijt te bestaen ende te beginnen teghen coninc turnus met sinen hulpers Mer ic weet een groot lantscappe dat ons seer profitelijken ende oerbaerlijcken waer Ende dat is dat lantscappe van cyrenen. ende daer messencius een heere was. ende die was sijn

ondersaten also quaet ende wreet dat si allegader teghen hem waren. ende si belaghen hem op sinen casteele mer hi ontuloech hem mit abelheit. ende mit subtijlheit Ende coninc turnus die onthielt hem Ende daer om willen die cyrenen ende die van eruria alle te samen op hem varen vechten ende striden Ende ic sal v eneas van desen lande een coninc maken want hare scepen die waren altemalen bereet mer daer was een out waersagher die si wel plaghen te ghelouen ende daer si hem veel an hielden die voerseide hem laet den fellen messencius bliuen ende kyeset enen vreemden man tot enen heer Daer na beiden si. ende si hebben mi bi tarcoen haren coninc stauel nv gesent haers conincs crone Ende ic ontsculdichde seluen mitten ouderdom Ende doe wouden si die crone mine kinde geuen. mer si hebben vianden daer bi hem. dat sijn die van sabine die dat niet en laten gheschien Ende daer om so vaert daer ghi sijt want si v daer begheren te hebben Ende ic sal pallant minen enighen soon mit v seynden. ende ic begheer op v dat ghi hem ridder maect Ende ic sal met hem ende mit v seynden noch ses hondert ridders Ende doe was eneas vtermaten seer verblidet. ende hi cussede sinen achaet ende hi sprack tot euander aldus Ic sie ende verneme wel dat ons god hout is ende dat hi ons helpen wil. ende daer om so laet ons wat haesten

ENde mit desen woerden soe ghinc eneas te scepe waert. ende hi beual hem dat si weder varen souden tot astanius sinen soon. mer hi nammer een deel wt die mit hem varen souden Ende euander die gaf hem sinen enighen sone die ghehieten was pallant. Ende eneas die makede hem doe ridder Ende doe cussede hem euander sijn vader. ende hi sprac aldus O iupiter oftu mi vernyewen woudeste mine iaren. ende dat ic waer van alsulcker ouden als ic was doe ic den stouten vromen euruluse verwan den coninc van priuestine Lieue kint so en soude ic van di niet sceyden Ende coninc messencius die en soude ons niet also menighen stouten man of gheslaghen hebben O iupiter wilt mi mijn enighe kint ymmer weder gesonts lijfs seynden Ende oft gheboerde dat ic minen enighen soen niet meer en saghe so laet mi ymmer voer hem steruen. Ende mit desen woerden so viel euander sijn vader in ommachte. mer daer quamen rechteuoert twee ridders die hem van daen droeghen. ende eneas die voer eerst wt mit sinen troeyanen Ende daer nae doe quam pallant mit eenre mantel nae der manieren vanden nyewen ridderen

ende si reyseden doe te samen te cyrenen waert aen

DOe hadde coninc turnus vernomen dat eneas tot evander was geuaren ende van daen in cyrenen Ende doe meende hi den iongen ascanyus eneas soen metten troeyanen daer si lagen met sinen heere tot hem te reysen Ende mesapus die coninc die reysede voer Ende coninc turnus in die midde waert Ende dye voetganghers die quamen achter Doe was daer een troeyaen die geheten was caytus die dit versach. ende hi riep aldus Coomt allegader ter mueren haesteliken. want onse vianden die comen alhier gheuaren Ende die troeyanen deden gheringe haer wapenen aen ende si quamen ter muyeren. want eneas die beual den troyanen doe hij van daen reysede waer dat sake dat si enighe vianden vernamen. dat si dan hare vesten houden souden. ende dat sij vter stede niet comen en souden. ende si hadden gaern haer auentuyr beproeft ende besocht te velde. mer si lieten dat allegader om eneas geboots willen

DOe quam coninc turnus ghereden op enen bonten orsse van trachien. ende hem vervreemde seer dat die troeyanen niet te velde en quamen Ende hij reet al om die vesten om te vernemen enen toeganc waer dat hi troyanen alre best soude moghen becrachtighen Ende doe sach hi haere scepinghen legghen aen die side der ryuieren Ende doe vacht hi hem daer aen. ende hi hadde die scepe gaerne ghewonnen mer die troeyanen die weerden hem also heerlijcken ende vromelijcken. also dat hi dat niet volbrengen en mochte Doe riep coninc turnus datmen hem aldaer vuyer soude brenghen Doe wert hem daer gebracht vuyer stro ende hout Ende doe riep segrestus van troeyen laet ons allegader steen draghen inden scepen. wij sullense dan wel doen sincken Doe ginghen die troeyanen draghen steen ende si doerboorden hare scepen. alsoe dat si doe die scepe deden sincken ende si bescermdense alsoe vanden vuyere Ende daer wertter doe oec vele verslagen ende gescoten die dat vuyre inden scepen wouden brenghen Ende mesapus des conincs ors dat wert onder hem doot ghescoten Coninc turnus volc die leden doe vtermaten grote scade dat hi niet beteren en mochte. mer si togen een weynich vander stede. ende daer trooste hi sijn volc. ende hi seide aldus tot hem

O Ghi heren alle te samen. wij hebben alhier luyde beleghen die ghenen hulpe nv vercrighen en mogen vanden goden noch vanden goddinnen siet wij sijn hem veel te starck ende te machtich. ende die ghene die ver-

coent ende vercloect sijn die sijn haest verwonnen. ende si en mogen hem seluen niet verweren teghen ons. ende si en moghen ons oec niet ontuaren. want haer scepen die sijn inden gront ghesoncken ende gheboort Ende dit lant dat is altemalen onse al hier omtrent. ende alle die van ytalien die comen ons te hulpe ende te baten Ende aldaer om so moechdi wel merken ende sien. dat dese cleyne veste is al haer toeuerlaet ende troest die si hebben Ende ic en wil oeck niet datmen segghen mach dat ic lach thien iaer voer die stede. ghelikerwijs als coninc agamenon lach voer die stat van troeyen mit allen sinen hulpers ende dat icse dan mit verraet soude winnen. mer ic wilse bi schonen daghe bestormen ende winnen hem af hare vesten. al waren alle die beste ende die vroomste daer binnen die ye binnen troyen quamen. als hector van troyen mit sinen ghebroederen Nv suldi slaen alhier neder uwe tenten. ende laet ons desen nacht alhier slapen ende rusten. so mach ons morghen te bet lusten die troyanen te bestormen ende te bestaen want die troeyanen en moghen ons niet ontulyen Coninc turnus die beual die nacht waerde coninc mesapus. dat hi die houden soude mit alre naersticheyt. met viertien baroenen. ende een yeghelijc baroen mit C. mannen. mer si vergaten die nachtwaerde ende si ghinghen drincken droncken. ende si waren blide ende vroe Die troyanen die daer beleghen waren die ghingen ter vesten ende si besaghen seer wel hare poerten ende hare toernen. ende si droeghen veel steens daer op ende scutte. want doe eneas voer van daen so beual hi nestenus ende segrestus die voechdye ende die sorghe te draghen van sinen volke Ende dese twee die deden die poerten behoeden ende bewaren mit groter naersticheyt ende mit wijsheit

DOe was daer een goet stout vroom ridder die gheheten was nysus die bewaerde die een poerte ende hi was gheboren vter stat van troyen Ende sijn vader was gheheten yracus die snelle Dese nysus die hadde enen goeden gheselle die ghehieten was. euryalus. ende dat was die scoenste iongelinc. die men vinden mochte Dese twee ionghelingen die minneden malcander seer herteliken ende vuyerichliken mede. ende nysus die sprac tot sinen gheselle aldus Euryalus lieue gheselle. die ruytilienen die werden droncken ende si sullen slapen als swinen Ende onse ouerste die begeren boden te seynden aen eneas onsen here om dat si gaerne weten souden waer hi is gheeyndet Ende ic vermoede dat ic wel vinden soude onder ghenen berch doer die wildernisse een passage. of enen wech die

ons wel leyden ende brenghen souden in die stat van pallanten tot eneas onsen here Doe antwoerde hem euryalus ende seide Ic wil mede want waer dat sake dat ghi achter bleeft so waer mi beter die doot dan dat ic langher soude leuen Doe sprack nysus ende seyde. neen alsoe niet. want misquame di yet. dijn moeder die soude haer seluen ontliuen Doe seyde euryalus. wat ist dan. want ic wil ymmer mit di reysen Doe seyde nysus weder tot hem Laet ons dan haesten. ende si beualen doe die nacht waerde sommighen anderen knechten

ENde dit was na middernachte doe ghinghen si daer die heren vander stat te rade waren wien dat si best senden souden in die stat van pallanten tot eneas haren here Doe spraken si nysus ende euryalus ende seide. wi hebben verspiet die rutelienen ende die latinen. want si sijn bicant droncken ende daer om sullen wi wel doer hem liden ende reysen. want wi hebben dicwijl gheiaget inder wildernissen ende daer om sijn ons die pade wel kundich Ende doe sprac daer een out man van troeyen die gheheten was eleptus ende die tranen vielen hem ouer sinen wanghen ende hi custese beydegader aen haren mont ende seyde. danck moet ghi hebben nv ende ymmermeer dat ghi v scone ionghe lijf wilt auentueren om onsen willen Ende doe swoer asnius eneas soon selue bi ylus ende bi assaratus Is dat sake dat ghi minen vader brenghet ic sal v gheuen twee gulden coppen die eneas mijn vader wan opten stouten arysba ende twee marck van fijnen goude. ende ij. gulden nappen die mi dydo die scone coninghinne gaf Ende ic gheloue v heer nysus Is dat sake dat dat wi coninc turnus sijn lant of winnen Ic sal v gheuen sijn orsse mit alle sinen harnasse also als hi daer op sat Ende ic sal di scone euryalus ontfanghen in mijns vaders houe. ende aen nemen of ghi mijn broeder waert

ENde mit desen woerden so nam ascanius eneas soen sijn goede fijne swaert. ende gaf dat euryalus ende nesteus die gaf nysus een curye. die ghemaect was van een leeuwenhuyt Ende eleptus die gaf den enen sinen helme Ende doe ghinghen si wt ende si quamen daermen die nacht waerde hielde in dat heer. ende si saghen wel dat si verladen waren mitten wine. ende dat si laghen ende sliepen biden vuyere Doe sprac nysus tot eurialus sinen gheselle Laet ons gaen tot onsen vianden die wi alhier vinden legghen slapen. wi moghense wel doot slaen. ende nochtan tijts ghenoech inden bossche vlyen Ende mit desen woerden toech

nysus wt sijn swaert ende sloech ramates coninc turnus swagher ende iij ridderen mit hem. ende iiij van haren knechten. Ende euryalus die versloecher vier ende daer en was nyemant die hem weer vermat. ende si souder meer verslaghen hebben. mer nisus sprac tot sinen geselle. laet ons gaen in dat wout want het is biden daghe Ende eurialus nam een helme die daer lach die coninc mesapus toebehoerde ende si wouden te woude waert lopen daer mede ende doe si vter tenten sceyden souden doe quam voleus daer mit driehondert mannen vter stede van laurenten. ende hi sloechse ende vraghede hem waer si hene wouden. of wie si waren. si en antwoerde hem niet mer si vloghen ten bossche waert aen Ende die ander ridderen die volgheden hem na ende si liepen voren in dat dicke bossche. mer doe si daer quamen soe en vonden si wech noch pat Nysus die was altemalen vry ghelopen. mer euryalus sijn gheselle die wert den wech onder lopen. Doe riep nysus lieue gheselle waer bistu ghebleuen. Ic sal di vinden. al soude mi dat costen mijn leuen Nysus keerde weder omme. ende mittien hoerde hi ende sach sinen lieuen gheselle iaghen haer ende daer Ende doe hielt nisus sijn hant ter manen waert ende riep. ghi die der sonnen suster sijt. wilt mi doch gonnen dat ic dit scutte wel bestaden moet Ende mittien woerden soe scoot hi rechteuoert doot enen baroen die ghehieten was lamoen. ende daer toe enen vanden rutilienen. ende daer en was nyemant die sien of weten conde waen hem die scote ende dat ghescutte quam Ende doe voleus dat vernam soe stont hi of van sinen paerde. ende hi liep tot eurialus ende seide Het vaer alst mach du moetste ontgelden den doot van desen baroen Ende doe nysus des wert ghewaer so en woude hi hem seluen niet langher decken. mer hi riep tot hem luden coemt hier teghen mi want ic was die ghene die dat dede. ende hi en heuet v niet misdaen aldus so minnede hi sinen gheselle alsoe seer dat hi voer hem begheerde te steruen mer voleus stac euryalus met sinen swaerde dat hi daer doot neder viel voer nysus sijns ghesellen ogeen Doe wert nysus vtermaten seer bedroeft ende hi nam sijn swaert ende hi liep doer hem allen tot voleus ende sprack tot hem Voleus du sultse alhier ontfanghen dat loen van minen druc ende rouwe om dattu minen enighen lieuen gheselle hebste verslaghen alhier voer minen oghen Ende daer om sultste voer mi in die helle varen ende ic en geuer niet om wat ic daer na om lide Ende mit desen woerden so cloofde hem nysus sijn hooft an tween stucken Ende also heuet hi sinen gheselle eurialus gewroken mer cort daer na so wert

hi aldaer mede doot gheslaghen.

DIt was inder dagheraet. ende die mare quam in dat here. ende si brachten daer voleus doot Doe was daer een groot gheslacht ende misbaer Ende doe si vernamen dat ramere oec doot was ende alle dat volc van sijnre tenten Doe namen si die twee hoofden vanden ghenen die dat hadden ghedaen. ende si stakense aen staken Ende turnus die coninc was seer quaet ende erre. ende hi ontboot alle die sarganten die in sijnre baelge waren. ende die troeyanen deden hare wapenen aen. ende si liepen naersteliken ter muyeren Mer doe si vernamen dat nysus ende euryalus doot waren. ende dat si haere hoofden saghen aen scaften dragen doe makeden si groot misbaer inder stede. ende si en souden binnen dien daghe niet gesweghen hebben hadden si niet verladen gheweest van haren vianden Si bliesen die trompetten ende die basuynen. ende dat volc quam te storme ende doe makeden si daer enen dan ende si brachten hare reesscappen bider muyeren Ende die somige brachten ladderen. mer die troyanen die weerden hem manlijcken ende vromeliken. ende si worpen van bouen neder met groten swaren stenen. ende die ruytilienen die bleuen daer doot bi hopen. also vele dat die grauen ende vesten daer af veruollet waren Ende aen die ander side vacht mesecius die coninc met sinen luyden. ende sijn volc began die muyeren te breken. ende si ontstaken een houten dore die op een vaste brugghe stont ende daer vochten seer die agillinen Ende mesapus haer coninc die beual sinen luden dat si leren souden brenghen om dien toorn mede te bestormen Mer die troeyanen hielden den toern manlijcken. ende si scoten seer totten veynsteren wt Ende doe coninc turnus dit verhoerde. doe quam hi hem luyden te baten. ende hij halp hem den toern ontsteken ende doe ontliepen die somighe. mer die toern die viel neder eer si alle mochten ontvlien Ende alle die gene die daer op waren die vielen doot. anders dan helenor ende lycus. mer si en leefden niet langhe daer nae want doe helenor sach dat si ymmer niet ontgaen en soude. doe ginc hi totten vianden seer stoutelijcken ende hij sloochgher drie doot eer hi verslaghen wert. Mer lyrus die waende hem ontlopen hebben. want hi was seer snel te voete. ende hi liep aen die muyere ende hi boot den troeyanen sijn hant mer daer en was nyemant die des ghewaer wert Alsoe datten turnus versach ende hi reet hem na. ende hi doerstack hem daer hi hinc aen die mure. ende doe werden die ruytilienen seer moedich ende koen Mer ylone-

us die werp also grote stenen van bouen neder als twee mannen op mochten heffen Ende alle die ghene die si raecten die bleuen daer doot ende aldus soe bescermden ende behoeden si seer vromeliken haer stede Ende in die storme bleuen wel hondert man doot an coninc turnus side mer die van troyen en verloren niet meer dan thien mannen Ende capus segrestis ende pandarus die beghinghen op dien dach grote eere in die stede Ende coninc turnus die beghinc buyten den prijs mit coninc messencius. want die werp grote stucken van lode in die stede seer vreseliken met eenre slinger

ENde doe si aldus waren stormende ende vechtende onderlinghe Doe quam ascanius eneas soen ter muyren ende dit was sijn eerste begin Doe quam daer ghereden een ionc ridder voer hem allen. ende die was gheheten remulus. ende hi hadde coninc turnus suster tot enen gheechten wiue. Ende hi riep o ghi ongheuallighe onsalighe troyanen. ghi moghet wel wesen arme katiuen. want ghi sijt nv tweeweruen beleghen. ende ghi en sijt niet so koen dat ghi wt coemt teghen die ruytilienen te stride. want onse nature die is altemalen alhier oerloghen ende anders niet. want wanneer als hier een kint gheboren wert so draghet men dat kint in dat coude water in ijs of in die snee. om datmen dat kint maken sal van starcker herder natueren Ende die iongelingen die iaghen altoes in desen lande in bosschen ende in wildernissen ende also leren si rijden ende schieten mitten boghe ende striden Ende tot haren twalef iaren varen si mede te stride want hare ouders die en willense niet laten rusten. mer ghi troeysche baroenen ghi cledet v seer verweendeliken ende costeliken. aks die vrouwen doen. ende hem oec wel toebehoert. ende ghi leuet in groter weelden ende ghenuechten ende ghi bliuet binnen uwen muyeren ende vesten ende ghi leert dansen ende springen in uwer ionger ioget. laet mannen striden die vroom ende stout sijn inden velde. ende laet ghi dit of dat is v sonder twiuel best want ghi en verstaes v niet Ende doe ascanius dese woerden ghehoert hadde. so en mochte hi dese woerden niet wel ghedoghen noch liden. ende hi nam sinen boghe met enen strale ende hi bat sinen goden dat hi den ghenen mochte raken die hem aldus spitelik en hadde toe ghesproken welke bede hem ghegunt ende ghegeuen wert. ende hi scoot den ionghen ridder doer sijn hooft dat hi van sinen orsse neder viel al doot opter aerden Doe seide ascanius tot hem. du en sulste nv niet meer aldusdanighe spijtige scempige woerden tot ons spreken ende die sonde is di vergheuen mer die troianen die tweeweruen verwonnen sijn

ende niet en connen vechten. die hebben di dit ghedaen Ende dit was die eerste vromicheyt die ascanius dede. ende oec mede die eerste reyse Ende doe quamen die troyanen. ende si baden hem dat hi ruymen woude vander muren. want die wijch doe seer groet wert ende si hadden lieuer haer lijf te auentuyeren dan haren ionghen vromen here Ende aldaer wert doe weder seer sterckelijcken ende vromeliken ghestormt ende gheuochten Ende doe merckeden twee ghebroederen. als pandarus. ende bycias dat die ruytilienen begonden te wijcken: Doe streken si in die poerte die in haer behoeden was. ende bycias die dede die poerte op. ende si ghinghen staen an beyden siden vander poerten mit haren scaren om te verwachten al daer alle die daer souden in comen Doe quamen daer die ruytilienen. ende latinen. alsoe datter wel hondert verslaghen wert inden inganghe vander poerten Ende doe quam coninc turnus die mare datter een poerte open was an die ander side vander stede ende dat si wt quamen ten stride. ende coninc turnus die reet derwerts Ende amphimacus serpedons sone die quam daer teghen hem te paerde. ende si reden op malcander onderlinge mit haren glauien also dat amphimacus brac sine glauie. mer coninc turnus die doerstack hem ende hi velleden neder in die poerte ende hi versloecher noch drie

DOe stac bycias coninc turnus weder. alsoe dat hi bi nae die weer begheuen hadde. ende hi soude dat an hem ghewroken hebben. mer hi wert gheworpen mit enen steen wt eenre slingher dat hem sinen helme ende sijn hooft scoerden. anders soude coninc turnus aldaer ghebleuen hebben. ende doe die troyanen sagen dat bycias haer beste vroomste ridder daer doot bleef. so bedreuen si groten rouwe. ende si werden vluchtich. mer doe pandarus sach dat sijn broeder daer verslagen was doe sloet hi die poerte weder al vaste toe. ende daer bleuen vele van haren vrienden buten der poerten onder haren vianden Coninc turnus mit een deel van sinen scharen die was daer binnen ghebleuen ende besloten Ende pandarus die quam te paerde met eenre starcker glauien seer toernich ende verwoet om sijns broeders doot. Ende hi sprack tot coninck turnus ende seide. du en biste nv niet in latinen camer. noch in uwe stede acdes mer het sijn nv al dine vianden die hier omtrent v sijn. ende du en moechste ons nv niet ontgaen Doe antwoerde hem coninck turnus. ende seide. doet dan dat ghi moecht Ic wane dat ghi noch huden segghen sult dat ghi achilles weder hebt ghe-

uonden. ende coninc turnus die was sonder glauie ende pandarus die stack hem doer sinen scilt van goude Doe toech coninc turnus sijn goede swaert ende hi cloofde pandarus sijn hooft al so dat hi doot viel neder opter aerden van sinen paerde. ende die slach die veruaerde also seer die troyanen dat si alle vluchtich werden. hadde coninc turnus also wijs gheweest. dat hi die poerte weder op ghedaen hadde. die troyanen souden daer allegader ghebleuen hebben. mer hi en bedache dat niet. mer alle die ghenen die hi beriden mochte. die sloech hi doot sonder were

DOe verhoerden nesteus ende segrestus dat coninc turnus selue binnen der stede was ende dat hi alle die troyanen versloech die hi vant Doe ghingen si derwaerts ende si vernamen dat hare ghesellen vlyeghende waren Doe riep nesteus mit luder stemmen aldus O ghi alle vermaledide verdoemde luden. waer wildi hene of waer suldi ander vesten mogen vinden laet ghi v niet allegader scoffieren ende bescamen van enen man die ons niet ontvlien en mach. sal hi nv dat niet ontgelden dat hi aldus in onse stede gecocomen is ende heuet dese grote moert daet bedreuen. peynset om eneas onsen here die alhier cortelicken wesen sal Doe scaemden si hem. ende si keerden weder tot coninc turnus ende tot sinen volcke ende si sloeghense alle doot ende coninc turnus began te wijcken want hi vernam ende sach dat nesteus op hem quam die hem sinen helme doersloech alsoe dat hi hem pijnde te comen totten tybert waert ende die stat die was daer ongemuert nesteus die snouelde sijn paert daer hi op sat Ende doe viel coninc turnus in die ryuier van anxte ende van vresen. ende hi ontswam den troeyanen also al ghewapent altemalen ouer den tybert mitten ghenen die hi daer bi hem hadde Ende doe sine luden vernamen ende saghen dat haer here aldus was ouerghecomen doe waren si vtermaten seer verblidet. want si en wisten anders niet dan hi daer doot ghebleuen was

ENde aldus waren die troianen beseten in die niewe stat van troeyen ende het begonde hem alleyneken te verdrieten dat eneas haer ouerste niet en quam ende si moesten hem verweren waer si wouden of en wouden. want daer en was gheen ontvlyen noch wiken. ende die voerhoede die was valerius ende temoen beuolen te bewaren met groter sorchuoudicheit ende mit groter naersticheit Ende si deden doe veel steens aen die muyeren draghen. ende si verweerden hem seer vromeliken. ende ascanius eneas sone die reet al omme. ende trooste die troeyanen. ende hi dede sine stralen veninen van hysmarus dat den me-

nighen sijn leuen coste Nesteus die was bi ascanius. ende capis die seder die tijt makede die stat van capya. Ende dat lant van campaengien dat was na hem ghenoemt Nv suldi horen wat eneas dede doe hi van euander scheyde. want hi quam doe inden lande van cyrenen Ende coninc tracoen die ontfinc hem seer minlicken ende waerdeliken. ende hi swoer hem hulde. ende oec mede bistandicheyt te doen doe hi vernam wie hi was. ende van waen dat hi quam. ende doe hi oec wiste wat hi woude ende begeerde van hem Ende voert soe hulden ende swoeren hem alle die van cyrenen Ende die van eururia ende die hoochste ende edelste vanden lande van liden Ende si voeren te scepe buten omme ende ic salse v alhier noemen wie dat si waren die daer met eneas quamen Assicus die coninck van cosas. ende die stat van cosas was daer mit dusent ridderen Coninck alijs van pepuloene die was daer mit vijfhondert ridders Ende hem quamen noch na drie hondert ridders wt enen eylande dat gheheten was ykya Ende daer quam asylas die coninc van pisen mit dusent ridders. ende hi verstont wel der voghelen sanck. ende hi was een meester waersagher Doe quam daer coninc astur mit drie hondert ridders Ende daer quam die coninc epano van lygure ende al was sijn scare cleen hi was nochtan meer ontsien alleen dan enich ander coninc Doe quam daer coninc mantos die die stat van manten makede. daer virgilius was geboren Doe quam daer coninc amelius van benake met seuen hondert ridders. ende si hadden dertich scepen daer si mede quamen ende vercreghen goeden wint. ende si voeren dach ende nacht. alsoe langhe dat si quamen in dien tybert. ende doe saghen si inder dagheraet ionghe troyen hare stat ende doe verblide hem eneas. ende hi dede een teyken setten opten mast. van sinen scepe daermen hem in die stat bi bekennen mochte Ende doe si dat vernamen ende ghewaer werden soe waren si seer vroylijcken ende blide. ende si weerden hem alsoe vromeliken ende manlijcken dattet die van buyten vtermaten seer verwonderde. mer doe dien dach hem seluen wat bet openbaerde so saghen si in die hauen ter zee waert an vele scepen al vol ghewapender vroemer mannen wel toe ghemaect Ende coninck turnus die des hem niet en veruaerde. beual doe sinen luyden datmen die scepen soude keren vanden lande. ende hi verkoos die ghene wt sinen luyden. die mit hem ter zee waert souden rijden tot dien scepen die daer an comen souden. ende die ghene die hi aldaer liet bliuen. die souden die van binnen keren ende be-

nemen dat si niet wt en quamen striden op hem van achteren

ENeas dede sine luden vten scepe gaen. ende hi beual hem dat si hare orssen muylen ende paerden op souden scepen ende die sommighe gheerden dat lant ende coninc tarcoen die liet doe dat seyle inden top trecken. ende hi seylde aen dat lant alsoe dattet scip berst ende brac mer hi achte des seer weynich. ende si traden op dat lant te paerde ende oec te voete Ende coninc turnus mit sinen luyden die quam eneas eerst te ghemoete. ende doe quam daer een latijn die gheheten was ceroen. ende die stack op eneas van troeyen mit sijnre glauien. mer eneas die stack hem weder doer sijn harnassche ende doer sinen scilt also dat hi daer neder doot viel van sinen paerde opter aerden Ende hi tooch doe sijn swaert. ende hi versloech daer mede enen die ghehietenten was lycam. ende daer toe den starcken gygam diet altemalen versloech met enen metalen colue dat voer hem quam Ende doe reet coninck turnus op eneas ende hi stack hem mit sijnre glauien dat hi neder viel van sinen paerde opter aerden mer eer dat coninc turnus mochte ontriden so wert sijn ors onder hem doot gesteken. ende eneas die sat weder op sijn paert. ende hi veruolghede seuen ghebroederen die in coninc turnus hulpe waren ende eneas die dreefsee achterwaerts. mer eneas die sloecher twe doot van dien ghebroederen Ende doe quam coninc messencius an mit lausus sinen sone

ENde lausus coninc messencius soon die stac enen ridder doot van troyen die gheheten was onopes ende daer eneas seer rouwich ende droeuich om was Helasus ende mesapus coninc agamenons neuen die vochten ende streden op die tijt seer vromeliken. ende somtijts vlogen die latinen. ende somtijt die troeyanen want daer wert doe seer gheuochten ende ghestreden aen beyden siden Ende eneas volck dat quam doe vast op vter zee daer die strijt ende dat gheuecht was Ende pallant ende coninc trakoen die deden doe die scaren verscheiden van malcander Ende coninck trakoen stack lausus coninc messencius soon dat hi voer sinen vader neder viel opter aerden van sinen paerde. mer coninc trakoen die wert nochtan weder achterwaerts ghedreuen ende alle die ghene die pallant euanders soen daer ghebracht hadde die werden doe voervluchtich. mer pallant die vermaende doe hem allen bi coninc euander sinen vader ende doer hem seluen seer naerstelijcken dat si hem doch niet ontvlien noch ontriden en souden. ende hi sprac tot hem luden seer minlijken ende vriendelijken ende seide Proeft mi doch. want dit is mijn eerste beghin

ende mijn eerste reyse Ende mit desen woerden. so reet pallant inden stride onder sine vianden. ende hi sloecher wel thien doot Ende doe werden sine luden van archaden vtermaten seer verblidet Ende die troeyanen die hadden doe die latinen altemalen verwonnen mitten cyrenen. en hadde helasus ghedaen

ENde doe vernam pallant dat helasus sine ridderen versloech ende dat behaghede hem seer qualicken ende hi stac sijn ors mit sporen. ende hi begeerde helasus te verslaen. ende doe helasis dit versach ende vernam. doe settede hi hem ter weere. mer pallant die stack hem met sijnre glauien doer sijn lijf dat hem die glauien achter wt quam. ende doe bleef hi daer rechteuoert doot Ende dit prisede eneas seer ende hi was daer seer om verblijt. want dese helasus een was van sinen meesten vianden Ende doe vergaderde daer lausus coninc messencius soon ende pallant dese twee ionghelinghen van eenre oude Ende lausus die soude daer hebben ghebleuen. hadde coninc turnus ghedaen. mer die quam daer ghereden als een grymmende leeuwe. om dat hi helasus hadde verloren want hi seide dat hi den ghenen dat vergelden soude die helasus hadde doot gheslaghen Ende rechteuoert soe verkoos coninc turnus pallant. ende pallant verkoos hem weder. daer lieten si hare slauien sincken. ende pallant die stack sine glauien ontween. Ende coninc turnus die stac pallant bouen sine sadel in sijn lijf dat hem die glauie achter tot sinen rugghe weder wt quam Ende daer bleef doe die goede ionge vrome ridder doot Ende coninc turnus die ghinc op hem staen ende seide aldus. gaet ghi van archaden ende segghet euander uwen here. dat ic sinen enighen soon aldus gheloont hebbe. om dat hi mit eneas al hier ghecomen is Doe nam coninc turnus pallant een seer costelijck gordel van sijnre siden dat ayagne euander sinen soon makede dat pallants vader was. ende dat van groter waerden was. want coninc turnus hadde lange dat gordel begeert te hebben. ende des was hi blide ende vro. dat hijt ghewonnen ende vercregen hadde. mer menich mensche die verblidet hem wel somwijlen van enighen gewinne. dat hem wel namals coemt tot groten misualle

DOe bedreuen die archaden grote iammer ende misbaer om haren ionghen here die daer doot lach. ende si namen hem ende droeghen vten stride. ende seyden onderrlinghe tot malcaader Och hoe groten bitteren rouwe sal die oude euander hebben om pallant sinen lieuen enighen soon Ende dit was die eerste reyse daer

hi groten prijs ende eer in begaen hadde. ende dit moeste sinen sterfdach wesen. ende hi versloech op dien seluen dach wel vijf ende twintich rutilienen Ende doe dese vroome ionghe pallant aldus verslaghen was. doe weken die archaden ende die cyrenen achterwaerts. mer doe dit eneas vernam. doe was hi vtermaten seer droeuich. ende hi quam mit enen quaden fellen woede ghereden doer die latinen ende doer die ruytilienen. ende hi dochte altoos om euanders enighen ionghen vromen soon. pallant die hem alsoe minliken beuolen was te behoeden ende te bewaren Ende hi begheerde grote wrake aldaer om te doen Ende doe was daer een coninc bi eneas die ghehieten was vrseus van versa ende eneas die versloech die coninc rechteuoert mitten sinen. Ende doe was daer een ridder die gheheten was mago. die stac eneas doer sinen scilt dat hi achterwaerts helde van sinen paerde. mer dat costede mago sijn leuen. want eneas die hief op sijn swaert. ende mago die stack sijn handen op. ende hi badt grote ghenade ende hi seyde eneas wilt doch nemen minen scat die ic menichuoudelijcken hebbe. ende laet mi leuen want van minen doot en coemt v gheen ghewin

DOe antwoerde hem eneas ende seide. du en sulste dine kinder niet onteruen. want dat grote verdriet dat mi coninc turnus dijn here ghedaen heuet mitten doot van desen iongen vromen pallant dat moet ghi nv ontgelden ende mit desen woerden soe sloech hi hem sijn hooft of ende doe grepen die archaden ende die troyanen weder enen moet. ende die ruytilienen die weken voer eneas. Doe quam daer seculus ghereden van preuestinen. ende vwbro die bisscop van marubia. ende dit versach een stout troeyaen. die gheheten was torquirius die enen goeden moet maken woude. ende die nam een glauie in sijnre hant. ende hi reet onuervaert tot hem in. ende stack den alre vorsten doer sijn lijf. ende doe tooch hi sijn swaert. ende hi versloech daer mede menighen ruyteleen Ende om sijnre vromicheit willen. so volghede hem doe alle dat heer ende si vochten an beyden siden doe seer starckelijcken ende vromelijcken. mer eneas die dede doe dat alre beste inden strijt Vmbro ende seculus van preuestinen die en mochten ghene steden houden. mer die coene laucagus ende ligier sijn broeder van preuestinen. die hielden daer lange tijt dat velt Ende ligier die sprac eneas seer scempelijcken ende confuyselicken toe ende seyde aldus Eneas isset di noch niet wel te ghedencken die grote scade die v achilles ende diomedes hebben ghedaen in tiden voer-

leden. die salmen di nv weder alhier vernyewen. want al waer dat sake dat wi alle te samen doot waren. du soudeste alhier nochtan wel strijts ghenoech vinden Doe en antwoerde hem eneas niet. mer hi nam een scarpe glauie in sijnre hant. ende hi reet laucagus doer sijn lijf Ende doe seyde eneas tot ligier. dijn broeder die heeft dat becoft dattu sprakeste. ende du moetste dit mede becopen Doe antwoerde hem ligier ende seide Ay neen edel troyane. mer wil mi doch ghenade doen dat bidde ic v. ende uwen name die sal te meerre werden Als eneas dese woerden hoerde so sprac hi tot ligier ende seide. sijn di nv dese woerden niet te gedencken die du te voren hebste gesproken. du en sulste dinen broeder alhier niet allene laten steruen. mer du moetste mede mit hem steruen Ende mit desen woerden tooch eneas sijn swaert. ende hi sloech hem mede doot

ENde doe eneas aldus was vechtende ende stridende. so quam ascanius sijn soon vter stat met een grote scare van volc tegen haer alre danc die die stede beseten ende beleghen hadden. ende doe wert die strijt seer starc ende hi bleef an beyden siden staende Ende eneas die en meende sijn leet niet te wreken coninc turnus die en quaem in sijn gemoete Ende also vro als eneas coninc turnus sach so riep hi met luder stemmen Turnus turnus salmen aldus die stede van latinen winnen datmen kinder sal doot slaen. want pallant die was veel te ionck. ende hi en was v niet starc ghenoech mer wilstu nv prijsen ende eer ontfaen. so coom nv haer tot mi. ende moechstu mi verwinnen soe sal dit lant altemalen dijn wesen. Doe antwoerde hem turnus. ende seyde dat is mijn begheren. ende die ghene die daer aen beyden siden waren. die maecten hem luyden een wijde ruyme plaetse daer si manlijken vochten teghen malcander Ende het was eneas onsienste. mer coninc turnus die brac sijn swaert. ende doe moest hi wijcken Ende eneas die volghede hem na. ende coninck turnus die ontweec hem ter zeewaert aen ende daer stont een scip aen een steyle steenrootse. ende daer spranck hi in mit twee van sinen ridderen Ende doe staken si dat scip vanden lande ende si seylden ter zeewaert in Ende doe was eneas seer droeuich. mer hi reet doer coninc turnus volck als of hi doer riet ghereden hadde. ende hi versloecher seer veel Coninck turnus die seylde seer droeffelijcken in die stede van arden. ende hi en wiste anders niet dan alle sijn volck doot was ghebleuen dat hi achter hadde ghelaten Ende daer en soude niemant ontgaen hebben van

coninc turnus volc. en hadde coninc messencius ghedaen want die troestede sijn volck ende hi halp hem starckelicken ende vromelijcken Ende die cyrenen die messencius seer hateden. die quamen vechten teghen hem stoutelijcken. mer dat en was van gheenre waerde Ende messencius versloech enen troeyaen die euen alsoe out was als paris coninc priamus soon ende die was gheheten minas want dat was een stout ridder ende koen. Ende coninc messencius die voer doer die troyanen. gheliker wijs als die euer doet doer die honden ende slaet mit sinen tanden aen beyden siden. also dat hi doe met sinen swaerde hadde een grote wijde plaetse ghemaect. ende dat hem nyemant en dorste ghenaken Doe was daer een troyaen die ghehieten was arkoen. ende die scaemde hem des ende hi nam een glauie in sijnre hant ende reet op messencius. mer dat costede hem sijn lijf daer nae seer cortelijck. want messencius die stac hem weder doer sijn lijf Ende hi stac noch enen anderen doot die gheheten was orodes. mer die seyde tot hem aldus Messencius ic sal ghewroken werden. ende die selue doot die ic smaken sal die is di nakende Ende met desen woerden soe sloech hem messencius doot. ende hi seide Ic en vrage daer niet nae wes mi mach gheschien. mer ghi moet doer varen ende dalen ter hellen waerts Ende die troyanen waren alle voervluchtich ghewerden. ende si souden daer allegader hebben ghebleuen hadden hem die straten kundich gheweest. mer doe eneas dit vernam. doe quam hi ghereden vander zee. ende hi woude sijn verlies wreken Ende hem verwonderde seer. want doe coninck turnus hem ontvloghen ende ontuaren was metten scepe dat messencius hem doe dorste verbeyden ende also grote scade doen Ende doe quam eneas aldaer ghereden Ende doe coninc messencius hem vernam doe seide hi tot nausus sinen sone Siet ghene scone wapen van troyen die sal ic v gheuen Ende mit desen woerden so liet hi sijn ors darwaerts lopen ende hi doerstack enen die ghehieten was auctor ende hadde hercules ridder gheweest ende hi was euander seer getruwe altoes daer nae dat hercules sijn heerscap ghestoruen was ende doe reet messencius op eneas. ende sijn glauie die brac an stucken. mer eneas die reet hem weder doer sijn lancken dattet trensoen in sijn lijf bleef. ende hi viel doe neder van sinen paerde opter aerden ende doe quam hem nausus sijn soon te hulpe. ende hi halp hem weder op sijn paert. mer hi begheerde doe te wiken vten stride Ende nausus sijn soon die wederstont eneas als een

goet vroom ridder om dat sijn vader hem ontriden soude. mer nausus die was veel te cranc eneas slaghen te wederslaen Ende eneas die beclaghede dit ende seide. kint wat wiltstu doen. du biste te stout. want du en hebste ghene crachte teghen mi. ende dijn duechde sal di dijn leuen corten ende met desen woerden tooch eneas sijn swaert. ende hi sloech nausus doot mit berouwe ende hi seide Dit is een iammerlijc ende beclaghelijc dinck dattu om dijns vaders willen aldus ionc steruen sulste Ende wanneer als dit volck verwonnen is datmen di dan ymmer seer hoghelijcken ende eerbaerliken ter aerden brenghe na dijnre waerden

ENde dier wilen dat dit gesciede. soe wert messencius van daen ghebrocht. ende hi quam biden tybert. daer hem dat trensoen vter wonden werd ghetoghen. ende hi dede die wonde wasschen ende reynigen mitten water vter ryuiere Ende die ridders die bi hem stonden die seyden Here laet ons varen in die stede van laurenten ende doen v daer te ghemake ende dan sullen wi om vrede spreken want coninc turnus die is selue ontvlogen Doe twiuelde messencius an sinen sone ende mit desen woerden sach hi datmen nausus sinen soon die daer doot gheslaghen was daer ghebrocht wert dragende doe wert hi seer verwoet ende hief opwert beyde sijn handen ende riep wee mi arme katijf wat lach aen mijn lijf dat ic di lieue soon hebbe doen ontliuen voer mi. want dijn doot is mijn leuen. mer mit rechte soude ic ghegheuen hebben mijn leuen voer dinen doot Doe rechte hi hem seluen op. ende dede hem sijn ors brenghen. ende hi seide daer si dat allegader hoerden Ic hebbe nv langhe ghenoech gheleeft. ende ic sal doch eens steruen ende ic sal den doot wreken van minen kinde an eneas. of ic sal daer voer steruen Ende mit desen woerden so sat hi weder op sinen ors. ende hi nam een glauie in sijnre hant ende hi reet doe weder inden stride als een verwoet ontsinnet mensche. ende hi riep drie weruen. eneas. ende doe eneas dese woerden hoerde. doe antwoerde hi hem ende seide aldus. alhier ben ic bereyt teghen di te vechten Doe sprack messencius die coninc. du en sulste mi niet ontvlien. want du hebste minen soen verslaghen ende daer om moetstu steruen. of ic. Ende mit desen woerden dede messencius sijn spere neder dalen. ende hi bracse ontween op eneas. mer ene as die rakede sijn ors in sijn hooft. dattet voer coninc messencius neder viel Doe trat eneas van sinen orsse ende sloech coninc messencius doot die daer te voren menighen prijs

hadde begaen Doe dit die latinen saghen so werden si allegader voer vluchtich. ende dit gheschyede mitter sonnen onderganck

ENeas dede des anderen dages op roden enen groten eycken boom ende deden al ront behouwen. ende hi dede den boom cleden mit coninc messencius ghereyde als recht of hi dat selue gheweest hadde mit sinen scilt aen sinen hals. ende met sinen swaerde aen sijn side Ende doe riep eneas alle die luden te samen. ende seide Ghi heren alle ghemeenlijken weset blide ende vro ende onse vrese die mach nv wel seer cleen wesen want dit is coninck messencius van cyrenen dit waren sine wapenen. ende morghen vro willen wi varen op den coninc latijn. mer huden meer soe moeten wi begrauen die heren die mit ons dit landt hebben ghewonnen mit haren bloede. want dit is die laetste eere die wi hem doen moghen Ende mitten eersten wil ic datmen neme dat lichaem van pallant. ende datmen dat brenghe euander sinen vader die sijn verlies veel te swaer sal wesen mer om dat coninc messencius doot is ghebleuen soe sal hi hem weder te bet troosten Ende mit desen woerden ghinc eneas totten doden lichaem van pallant daer die archaden groet misbaer om dreuen Ende doe eneas sach dat schone gheluwe crullende haer op sijn hooft also iammerlijken besprenghet mit sinen bloede. doe sprac hi aldus mit droeuighen sinnen O pallant mijn lieue kint op groter truwen seynde v dijn vader mit mi want ic en beloefde hem dit niet. dat ic v brenghen soude in desen stride. wee mi. wee mi nv en weet dijn vader niet dattet aldus mit di vergaen is. hoe sal hi moghen verdraghen den rouwe die hem van di nakende is Ende hi mach mi wel qualijcken betruwen dat ic hem aldus goeden costeliken waer hebbe genomen. mer het is wel kundich ende openbaer dattu ghebleuen biste als die coene stoute vrome deghen. want du hebste die steke van voren in dijnre borsten. ende niet in dinen rugghe. O wi wat heuet ascanius mijn kint al toeuerlaets verloren mit al den sinen mit desen wreden slaghe

ALs dese grote iammerlike claghe ten eynde ghecomen was soe beual eneas datmen dat dode lichaem van pallant sinen lieuen vrient voeren soude in sijns vaders stat. ende hi bat daer duysent mannen toe die daer mede varen soude om euander sinen vader te troosten Ende hi seynde daer mede een costelic duerbaer cleet dat hem dydo die coninghinne ghegeuen hadde Ende hi seynde daer mede veel koenre paerden die si inden stride

ghenomen hadden. ende veel costelijce harnas mede Ende voert seynde hi daer mede vijf gheuanghen vanden edelsten latinen die hi gheuangen hadde. diemen daer ontliuen soude op pallants sijn soons graf in wrake van sinen soon. want dit was der archaden sede Ende aldus soe voeren si van daen mit dese doden lichame. ende doe dit ghesciet was so quamen daer boden tot eneas met tellighen van oliuen bomen om hem te bidden. dat hi doer sijnre groter eerbaerheyt die dode lichamen woude laten begrauen vanden latinen Ende om dat si also eerbaerliken ende redeliken baden. so seide eneas. dat hi dat gaerne verhengen woude Ende hi seide tot hem luden. ghi latinen. wat hebdi in uwen sinnen dat ghi aldus mine vrientscappe ontsegget. ende datter aldus vele van uwen luden in desen stride verslaghen sijn want ghi eysschet nv den doden vrede. ic soude den leuenden oec wel vrede gheuen mocht ic vrient wesen inden lande Ende turnus die is ghecomen in des conincs hulpe. mer hi beloefde bet datmen hem hulpe Ende is dat sake dat hi oeck enen campe teghen mi vechten wil. ic sal hem te velde comen onuersaecht voer hem Nv gaet begrauen uwe vrienden ic gheue v oerlof. ende mi is leet van gronde mijns herten dat desen strijt gheschiet is

ENde doe quam daer een voert die gheheten was drances die coninc turnus altoes leet hadde. ende hi seide aldus Heer eneas men mach veel meerre duechden an v sien dan die luden seggen. ende wi willen aldusdanige reden gaerne bootscappen coninc latijn onse heer. ende so willen wi dan perlementen maken om v mit malcander te vreden maken want coninc turnus die heuet sijn spel ontsient. ende daer om willen wi onderlinghe soenen ende helpen v maken uwe stat Doe riepen alle die ander ende seiden Trouwen here so willen wi Ende doe swoeren si xij. daghen een goede vaste vrede te houden. ende binnen dier tijt groeuen si hare doden Ende doe quam die mare tot euander dat pallant sijn enighe soon daer doe doot ghebracht wert. ende die archaden ghinghen al ghemeenlijcken teghen dat dode lichaem ende alle die ghene die daer waren weenden ende screyden vtermaten seer. ende euander sijn vader viel neder opter aerden in groter ommachte. ende op dat dode lichaem sijn enighe soon Ende hi seide te laetsten mit groter pinen O pallant mijn alre liefste soon. dit en was minen raet niet dattu turnus soudetste bestriden Mer du waertste altoos koen ende stout om der werelt eer ende prijs te ontfanghen. ende dat heuet di dijn leuen gecort Hadde ic gheuaren mit ene-

as ende waer voer mijn lieue kint gestoruen. dat waer mijn begeren ende minen wille Ende ic en betide dit niet den troyanen. ende ic en begheer anders gheen wrake dan mi eneas noch doen sal ouer coninck turnus ende daer om suldi weder omme keren ghi troyanen tot eneas uwen here ende danct hem sere vander groter eere di hi mi doet. ende noch doen sal Ende segghet hem dat ic noch leue in goeder hopen van sijnre vromer stouter daet die hi mi noch bewisen sal aen coninck turnus den quaden bosen tyranne

IN dien twalef daghen wert daer gehouden een goede vaste vrede. ende die doden werden begrauen mer binnen deser tijt versamende coninc turnus weder ander versche luyden vander stat van ardea Ende venulus die bode die si an diomedes hadden ghesent om hulpe ende om troest die quam weder thuys Ende coninc latijn die woude perlement houden. ende hi ontboot sijn ondersaten dat si comen souden tot sinen houe om venulus boetscappe te horen Die heren die saten daer ende die ghemeente die stont daer breet ende lanc ende in dat middel sat coninc latijn ende scheen seer droeuich te wesen. ende hi beual venulus den bode dat hi sine bootscappe doen soude Doe sprac venulus Ghi heren ic quam gheuaren mit groter pinen in coninc diomedes lant. ende ic presenteerde hem mijns heren ghiften ende gauen die ic van hem voerde. ende seyde hem wie dat ons dede desen wederstoet doe antwoerde mi diomedes. ende seyde Venulus. het is grote domheyt ende sotheit. dat ghi ons alhier segget. wi sijn moede gheoerloget want al verdoruen wi die stat van troyen ende die troyanen. wi hebben dat seer swaerliken weder becoft want dat hebben ghewroken. caphareus ende die oude coninc naulus ende die steenroodsen van eubora. also dat onse scepen bi na altemalen waren verdoruen ende bisscop calcas hi wes rade dat die stat van troyen ghewonnen wert die is corteliken ghestoruen in erren moede om dat hem mophus vervroede ende daer om en wil ic die troianen niet meer versoecken noch proeuen of om enighe ghiften of gauen dienen. mer brenghetse eneas. want ic en wil hem niet meer versoecken noch beproeuen ende hi is oeck seer goet ende snel ten swaerde ende te spere. ende voert soe moechdi mi dit wel ghelouen want hadder daer vele geweest alsulc als hector van troyen. dyephebus troeylus. eneas. ende polidamas waren. wi en souden daer ghenen prijs noch ere behaelt hebben. ende dat wi tien iaer daer voer lagen. dat dede haer grote crachte ende machte. ende daer om soe rade ic v te soenen. ende niet te striden

tegens eneas ende daer om so moechdi nv mercken ende sien heer coninc mit uwen oghen rade. hoe dat ghi dese saken wilt hanthieren Ende als die luden dese woerden hoerden. soe waren si alle seer droeuich in haren ghelate Ende doe si sweghen. doe sprac die coninc latijn ende seide al hier om hadde ic gaerne ghesien datmen die vrede hadde gehouden. want die troyanen en pleghen niet te wijcken al sijn si verwonnen Ende doe seide coninck latijn voert Aen dyomedes en hebben wi genen troest. ende het gaet hier an die noot Ende daer om hebbe ic een dinck voerdacht want wi hebben een groot ydel lant dat streckende is neuens den tybert teghen dat conincrijcke van cecylien Ende is dat sake dattet v allen goet duncket. soe salmen dit eneas gheuen mitten sinen ende latense daer arbeyden ende hem seluen gheneren ende wi sullen een ouerdracht maken met malcander dat si in onsen lande ende wi in haren lande onderlinghe mit vreden moghen wonen Ende is dat sake dat si ander landen willen besoecken soe sullen wi hem luden doen maken xx. scepen of meer. ende wi sullen daer in doen alle haer bederf ende dat si behoeuen ende wi sullen daer nv seynden hondert mannen die dese bootscappe sullen doen. ende wi sullen voer senden tot eneas grote presenten ende gauen. van siluer ende van goude. ende mine coninclijcke ghewade ende mine coninclicke stoel. die is minen raet. want wi sijn des stridens moede Doe sprac daer drances een goet taelman ende rijc. mer hi was seer blode ende seide Heer coninc ghi segghet seer wel want die auentuere die is ons teghen ende daer om isset beste dat wi volgen uwe woerden ende uwen raet Ende hier en darf nyemant sijn goetduncken segghen doer den here die ons in desen groten last heuet ghebrocht dat is coninck turnus. ende nochtan segghe ic. dat al hier menich goet edel vorste verslagen is. ende die stat is in vresen gheset. ende troyen bliuet onghewonnen. ende wi en moghen ons niet verweren teghen die troyanen ende myenen wi dese luden vten lande brenghen met enighe gauen of mit myede. neen men niet. mer men soudese eer ontliuen eer si die erue ruymen souden dat hem van dardanus an ghecomen is Ende daer om rade ic dat ghi uwe dochter gheuet een den besten die nv leuet. ende maket hem een hooft here van lacyen so moghen wi vrede hebben. waer om wildi v rijke lant ende uwe steden in laste brenghen Ende ghi coninc turnus mercket of ic nv quaet segge. mer laet v ontfarmen ouer uwe luden die daer also iammerlijcken verslaghen sijn. ende ghi sijt eens

verstoten ende veriaecht daer menich edel man bleef mer sidi van dien sinnen dat ghi ymmer oerloghen ende vechten wilt ende ghi lauinen daer mede waent te winnen Eneas die sal gaerne tot allen tiden teghen v vechten ende striden. ende wachten daer van sijn ghelucke ende laet ons arme latinen mit rusten ende vrede leuen

OM deser woerden willen wert coninc turnus seer toernich ende gram ende seide Heer drances ghi spreket voer daer aldus veel groter heren sijn Ten is alhier niet altemalen mit woerden te doen nv onse vianden comen voer dese stat. wat mach nv uwe tale baten dat ghi segghet dat ic blode ben ende verwonnen want wi wel merckeden ende saghen. dat ghi also menighen troyaen versloeghet Ende nv is eneas hier buyten aen die veste mit sinen heren ende vorsten. waer om en riden wi hem niet teghens. ende hoe lange sal v tonghe aldus koen ende stout wesen. want ghi prijset dat gout voer die eere. ende uwe voeten die sijn seer snel totter vlucht Heer drances ic sal noch den tybert root maken mitten bloede. want laetsten doe ic in nyewe troeyen besloten was. doe bleuen daer wel duysent mannen doot. waendi dat ghi mi aldus sult veruaren Heer coninck latijn om dat mi eneas eens heuet gheiaghet. waendi dattet daer om altoes also sal gaen Nv soenen wi dan tot onsen scanden Ende daer om was coninck messensius een salich man. want hi starf inden weghe voer dese grote oneere. wi hebben doch meer hulpe ende landen ende goets dan si doen. al wonnen si dat velt. si en hebben nochtan gheen tien doden min dan wi. ende wildi al hier om als een verwonnen man in haren handen gaen die auentuyere die mach wel seer lichtelijcken verwandelen. want al is diomedes moede ende mat Coninc mesaphus ende camille die vrouwe fier mit menighen vromen stouten ridder. die willen ons bi comen schier Ende weet ghi oec wel dat pandarus ende bycias haer starckste vroomste mannen werden doot gheslaghen Ende is dat sake dat eneas doer lauinen vechten wil enen kamp. ic wil mi voer v ende voer minen vrienden daer tegen auentuyeren. al heuet hi achilles wapen aen die vulcanus die vroede wijse smit heuet ghemaect in tiden voerleden ic slae hem doot nochtan of hi mi Doe antwoerde drances. ende seide Heer coninc turnus. doet ghi dit dat is v eere

ENde dier wijlen dat si aldus spraken ende eer si wisten wat si doen souden so quam daer eneas gereden ter stat waert an ende daer quam

ghelopen een bode in die stat. ende seide Den tybert is al vol troyscher scepen. ende die cyrenen comen ouer dat velt gheuaren Doe sprac coninc turnus Laet ons nv wredeliken vechten ende slaen sonder vrese Doe beual hi alle sine luden dat si hem wapenen souden. ende hi seide tot mesaphus ende coras sinen broeder. dat si daer teghen wt souden reysen ende hi beual den sommighen die poerten ende die toernen ende vesten vander stat te behoeden ende te bewaren. mer coninc latijn die dit niet en mochte beletten was dit seer leet dat hi eneas niet en hadde ontfangen ouer enen swagher Die coninghinne ende die scone lauine die deden hare cronen of. ende brochten pallas haren afgod grote offerhande om eneas doot. mer die scone lauine die en meende dat niet. want haer seer leet was tot eneas verlies Turnus die coninc reet wt al ghewapent. ende camilla die scone maget die groette coninc turnus ende si bat hem om dat voer striden. ende vechten alleen mit haren volcke teghen die cyrenen ende si begeerde dat coninc turnus daer binnen bliuen soude ende bewaren die stat Doe antwoerde hi haer ende seide. dat en is gheen behoef. want eneas die coemt. ende ic hebbe hem doen verspyen. ende hi sal reysen mit sinen volcke ouer dat gheberchte. ende hi meent die stat aen die side te bestormen sonder enige were daer voer te doen ende also dese stat te winnen. ende hi seyndet dit here in dat dal om dat hi ons also bedriegen sal mer ic wil hem een laghe leggen in ghenen bossche. ende ghi sult wachten mit mesaphus ende mitten latinen op dat volc van cyrenen Doe antwoerde hem camilla ende seide tot hem dat si dat gaerne doen soude. si dancte hem seer

ENde doe si dese woerden aldus onderlinge gesproken hadden so reysde coninc turnus in dat bossche ende camilla die reysde doe suuerliken ende sachteliken als een bruit een halue mile vander stat Ende daer gemoetede haer tracoen mitten cyrenen Ende daer wert doe ridderlijcken ende seer vromeliken gestreden ende gheuochten. ende camilla die dede voer haer vlien menich vroem stout ridder ende mittien so quam in haer gemoete die scone astur ende hi stac camilla dat si bi nae geuallen was van haren paerde mer si stac hem weder doer sijn lijf ende si sprac die auentuyre die is ons hout ende die cyrenen sijn versaget ende veruaert doe quam daer coninc trakoen gereden ende verscheyde dat heer van malcander ende seide. wat soude hem swaert of spere mogen helpen die blode is ende veruaert Scouwet wat ic doen mach ende doet mi oec also Met desen woerden reet hi voert ende vergaderde met

venulus die die latinen geseynt hadden tot diomedes ende hi sloech venulus also mat dat hi hem nam ende leyden voer hem op sijn paert Ende doe werden die latinen seer veruaert. om dat coninc trakoen venulus also voer hem vandaen voerde Coninc trakoen die sloech hem ende stack hem omtrent sijn kele ende venulus die weerde hem altoos mit sinen handen als hi best mochte mer sijn ontset was te verre van hem verscheyden Ende coninc trakoen die stack hem doot. Ende dit wrekede camilla mitter vaert. ende si doerstac coninc trakoen ende doe waren die cyrenen vtermaten seer droeuich ende si souden hebben ghevloghen. mer ascanius eneas soen die quam doe aldaer mit xxxvi ionghelinghen van troeyen Ende mit xx. ridders die dese ionghelinghen behoeden ende bewaerden Ende pollices die hadde daer enen soon die gheheten was priamus na sinen edelen oude vader Ende daer wasser een die geheten was atis ende was ascanius gheselle. ende dese benamen die vlucht vanden cyrenen Ende camilla die verkoosser een om dat hi alsoe rijckeliken ende eerbaerlijken toe ghemaect was. mer het hadde haer beter gheweest dat si dat ghelaten hadde mer doe coloras dat vernam dat si begheerde sine scone wapenen. doe nam hi sine glauie ende hi stacse doer haer luchter borste. dat si neder stortede in dat sant vanden paerde Doe namen haer ridders haer op vander aerden. ende vraechden haer hoe haer te moede was Doe antwoerde si. ende seide. mijn leuen dat is ghedaen mer doet coninc turnus te weten dat hi die stat behoede ende beware Ende mit desen woerden so ontuiel haer die tale ende si bleef daer doot Ende die cyrenen deden grote wrake om trakoen haren coninc op die ruytilienen: Ende die archaden ende die troianen die vochten op die latinen Ende hadde coninc mesaphus ghedaen si souden doe dat velt gheruymt hebben Mer capis die dese stede makede die sloegh mesaphus voer sinen manipulen sijn rechter hant of Doe vloghen si alle te samen ter stat waert an daer werden si scandeliken gheiaecht ende gheslaghen. ende si werden van achteren doer gereden Ende cobuut sie sloech mesapus doer sinen stalen hoet dat swaert tot sinen tanden toe in Ende dat volc van camilla dat verloes menigen vromen stouten man Ende die archaden deden doe oec grote wrake ouer pallant haren vromen ionghen here Ende die rutilienen vlogen van groter veruaernissen des doots ende die vander stat sagen die weghen scuwen. want dat weder was seer scoen ende claer. ende sagen voer haren oghen haerre kinder vrienden ende maghen slaen. ende si en wisten niet

wat si daer toe doen souden. want sloten si die poerten so souden si hare vrienden daer buten doot slaen Ende hadden si die poerten laten open staen so souden si die stede verloren hebben. mer doe si haer vrienden een deel in hadden doe sloten si haer poerten toe. ende alle die ghene die daer buyten der poerten bleuen die werden alle te samen doot gheslaghen

ENde binnen deser tijt so quam coninc turnus dese bootscappe als dat camilla was verslagen ende dat alle dat heer ghescoffiert was: ende dat die stede in groter vresen stonde. waer dat sake dat hi haer niet te hulpe en quame ende te baten Doe wert coninc turnus vtermaten seer toernich ende gram ende hi bedreef groet misbaer ende hi vloekede sijn ongheual. ende woude hi lauinen des conincs dochter behouden so moest hi sine laghe op breken. ende aldus voer hi van daen Ende also vroe als hi vten woude ghecomen was so quam eneas al daer ghereden daer die laghe hadde ghelegen. mer doe hi quam op die montaenge. doe sach hi alle volc ter stede wert vlyeghen. ende coninc turnus die vernam dat eneas hem volgede. ende hi begeerde wel teghen hem te striden mer die sonne die ghinc onder ende die nacht benam hem beyden dat striden Ende coninc turnus die reet in die stede daer hi mit groter droefheyt ende mit wenen ende screyen wert ontfanghen Ende eneas dede sine tenten slaen voer die stede. ende hi besat die stede mit groter ouermoedicheyt

DOe die latinen aldus beseten ende beleghen waren soe en wisten si niet wat si doen souden ende si ghinghen inder nacht te rade Doe sprac coninc turnus tot coninc latijn aldus ende seide Heer coninc Ic hebbe te langhe aldus gheleuet. maket ghi nv die vrede. of is eneas also koen. ic wil enen camp teghen hem vechten want hi mi van mijnre minnen beroeft heeft ende daer om sal ic hebben sijn lijf. of hi sal mijn lijf hebben Doe antwoerde hem coninc latijn ende seide. dit ontrade ic v want ghi hebt een scoen conincrijke ende coninc darius v vader die is seer out ende ghi hebt menich lant ende stede ghewonnen. ende in desen lande sijn veel edelre ioncvrouwen daer ghi wel of nemen moget v behagen en het is mi wel geopenbaert datter v niet veel an en leyt om te hebben lauinen mijnre dochter. want si enen vreemden man sal hebben. ende dit hebbe ic wel lange geweten te voren mer om dat ghi sijt van mijns wijfs maghen so soude icse v te bet gunnen. mer wi hebben twee wighen verloren ende die tybert is root gewerden vanden bloede. ende die graften sijn vol doden verslaghenre luden. ende daer om en suldi v geluc ander weruen niet beproeuen want die auen-

tuere die is ons seer fel ende wreet ende daer om suldi ontfermherticheyt hebben ouer uwen vader Doe antwoerde hem coninc turnus ende seide heer coninc latijn ic weets v groten danck mer ic heb menich weruen wel horen seggen dat wantroost een crancke wijsheyt is Ende daer om suldi sorghen voer v seluen. ende laet mi bliuen die gene die ic ben. want ic sterue veel lieuer dan ic mit scanden ende oneeren langher leue. want dat steruen dat is dan dat eynde van mijnre noot

ENde mit desen woerden sprac die coninghinne al wenende ende screyende aldus. coninc turnus here en wilt doch niet meer striden noch vechten teghen den troyanen. want verghinghet v qualijcken Ic soude daer mijn leuen om laten want ghi sijt alleen onsen troost ende onsen ontset Ende voert en sal ic niet ghedogen. dat eneas mijn swager wert ende die scone lauine die stont daer bi. recht of si droeuich gheweest hadde om dat eneas hadde altoes die seghe. ende die victorie Ende doe sach coninc turnus op lauinen ende seide Ioncvrouwe mijn ongheluc is dat ghene dat mi van v berouen sal. mer ic sal dat in corten tiden becorten want eneas die sal mi doot slaen of ic sal v sijn hooft gheuen tot enen presente. dat swere ic v bi gode Ende met desen woerden riep hi sinen messelgier ende seide tot hem Ganc henen inden troeyschen pauwelyoenen tot eneas ende segghe hem. dat wi onse volc willen laten rusten an beyden siden. ende dat wi selue onder ons beyden willen striden. ende die die auentuere heuet ende die seghe dat hi verwinre is. die sal here bliuen: Doe antwoerde hem die bode ende seyde Heer coninc ic sal dese bootscappe wel doen. ende hi reet rechteuoert van daen. ende hi brachte eneas dese bootscappe ende als eneas dese mare hoerde so was hi seer blide mer het was ascanius sinen sone leet ende sinen volcke van troeyen Doe seide eneas weet datmen gheseit heuet ouer menich iaer dat ic in ytalien soude striden teghen enen anderen nyewen achilles ende dit was in dien tiden dat paris coninc priamus soen achilles versloech in die stat van troeyen inden tempel Ende daer om suldi voerwaer weten dat coninc turnus doot leget in minen handen Ende mit desen woerden seynde eneas weder sine boden tot coninck latijn ende dede hem seggen dat hi sine stat in goeden vreden houden soude. ende dat hem tot desen campe seer lief was ende dat hi hem oec wel genaem ware. ende binnen deser tijt so verclaerde haer die dageraet ende daer wert een groet gerufte in die stat ende die latinen die toghen wt te velde met haren coninc latijn Ende die troianen ende die cirenen die quamen

oec wt al ghewapent in dat velt an haer side recht als of men aldaer soude hebben ghestreden ende die heren reden tusschen. om dat si dat volc van malcander houden souden. voer die troyanen reet allasas ende die starcke nesteus Ende voer die latinen reet die wijse bisscop vmbro Doe quam daer coras ende mesaphus sijn broeder ende een yechelijc van hem beyden die beual sine scare dat si soude bliuen staen Ende doe staken si hare scachten in die aerde ende si hinghen hare scilden daer an ende alle die vrouwen die desen campe wouden sien vechten die souden gaen legghen opter tinnen

DOe quam coninc latijn aldaer gereden op een tellende paert ende hi hadde xij.gulden ringhen hanghen an sinen ouden graeuwen hoofde. want daer mochtmen bi verstaen. dat hi macht hadde ouer xij.coninghen Doe quam coninc turnus aldaer gereden an die een side mit enen costelijcken ghereye Ende eneas die quam daer ghereden an die ander side mit ascanius sinen sone daer die troyanen of ghecomen sijn Doe sach lauine coninc latijns dochter eneas daer comen ghereden die si noch nye ghesien en hadde in sijn aensicht ende hi behagede haer seer wel Doe hief eanas op sijn hant ter sonnen waert ende seide Ic sweere bi deser sonnen ende bi desen lande water ende lucht desen eet volcomeliken ende wel te houden Ende is dat sake dat coninc turnus mi verwinnet so sal mijn volc weder droeuich ende mat keren tot euander. ende nymmermeer hem meer te moeyen noch te onderwinden vanden lande van lacyen Ende is dat sake dat mi god gonnet die seghe ende victorie ende des ic oec mede vryliken in goeden hope bin so en wil ic nochtan die latinen daer toe niet dwinghen dat si ons onderdanich wesen sullen mer ic wil dat coninc latijn mijn swagher sal sijn ende mijn sweer. ende dattet lant ende dat recht ons beyden ghemeen si. ende nochtan sal coninc latijn die hoger hant behouden also lange als hi leuet Ende wi sullen te samen een schone stat maken Ende ic ende die troyanen willen dat lauine die stat enen naem gheue Is dat sake dat icse mitter hant winne Doe antwoerde hem coninck latijn ende seide Eneas dit gheloue ic v mede te houden Ende voert so ben ic bereet den eet van coninc turnus te ontfanghen Doe quam daer coninc turnus voer alle dat heer om mede aldusdanighen eet te doen mer dit was sijn volc seer leet. want hem dochte dattet een onghelijc dinc was. want al was coninc turnus seer starck ende snel. hi was nochtan ionck ende hi en was niet also stijf of also duerachtich als eneas was

ENde die bisscop vmbro die riep totten latinen ende seide En scaem-

di v niet onscamel dulle luyden datter een man sijn leuen bieden ende setten sal voer ons allen want onse ghetal van volcke dat is veel merre dan haer ghetal is ende daer om so laet ons alle ghemeenlijcken striden ende vechten want verlieset coninc turnus desen campe so sullen wi alle te samen onteruet werden Ende wi en souden die scande nymmermeer verwinnen mogen Ende mit desen woerden so begonden die latinen seer qualiken ende bijsterlicken te ghebaren ende si hadden allegader grote ontfermhertichheyt ouer coninc turnus haren here. ende si sorchden dat hi van eneas soude verslaghen werden Ende daer gheschiede doe noch een groot wonderlijck dinck. want daer bi lach een marassche. ende daer quam ghevlogen een aern. ende hi nam een swaen in sinen claeuwen ende hi droech die seer hoghe inder luchten Ende doe wies den latinen haren moet Ende tholomeus die veel vander voghelen listen wiste ende verstont. die riep doe hi dit teyken merckede ende seide aldus Bi eneas so is ons beteykent die aern. ende die sal ons ontvliegen inder zee. ende coninck turnus die is beteykent bi den swan die hem ontgaen sal Ende mit desen woerden soe scoot theolemeus een scarpe strale ouer onder die troyanen. daer neghen broederen stonden bi malcander. dat allegader panthus kinder waren Ende daer wert een van dien broederen doot ghescoten mit dien strale Ende die ander achte broederen die liepen op die ghene die hem naest waren Ende doe eneas sach datmen die vrede ende dat bestant ghebroken hadde. so beual hi coras dat hi hem bereyden ende toemaken soude om mitten latinen te striden Ende aules die coninc die gemoetede coras ende coras die versloech hem. ende hi stack hem doer sijn lijf. ende seyde God danck ic hebbe minen broeder ghewroken Ende die latinen die namen sijn costelijcke ghereye ende sijn harnassche Doe ghincmen daer houwen ende keruen die ghene die veech was die moeste daer steruen ende dat ghescutte ende die scarpe stralen vloghen daer seer menichuoudelijcken. Doe riep eneas. ghi heren laet of v striden. wat hebdi voer. laet mi vechten alleen teghen coninc turnus ghelikerwijs als wi onse voerwaerde gemaect ende geordineert hebben Ende doe hi dese woerden sprac daer hi stont ende rustede an enen boom. soe scoten die latynen enen groten scarpen spriet doer sijn dye. ende also wert hi doe daer ghenaghelt an den boom mer ascanius eneas sone die tooch dat hout wt rechteuoert sonder toeuen. ende dat yser bleef steken in sinen bene Doe lyetmen rechteuoert halen

iapixse dat een groet wijs meester was van medicinen ende vander cyrurgien want alle die cruyden die waren hem wel kundich Ende die meester die quam aldaer mitter vaert. ende hi tooch dat yser mit groter listicheyt wt sinen bene. ende hi dede sijn bloet stempen met enen costelijcken stene. ende hi wyekede die wonde ende hi verwantse seer sachtelijcken

DOe coninc turnus sach ende vernam dat eneas ghewont was ende hi ghinc in sijn pauwelyoenen. Doe wert hi seer blide ende wel ghemoet. ende hi sat op sijn paert ende doerreet menighen troyaen die voer eneas haren here streden Ende doe quam daer ghereden een gheboortich troyaen. die gheheten was dolona ende die reet op coninc turnus dat sijn spere an stucken brack Ende coninc turnus die stac hem weder met groter cracht seer wredeliken doer sijn harnassche doer sijn lijf. dat hi neder viel van sinen paerde doot opter aerden Ende coninc turnus sprac ende seide Du troyane ontfanghe alhier dijn loen ende dijn erue Ende aldus sal ic groeten alle die ghene die mi dit lant ende mijnre minnen willen berouen Ende coninc turnus die versloech doe daer veel van sinen vianden metten latinen ende ruytilienen Ceculus van preuestinen. auentijn. verbioen vfeus. clausus die coninc van sabinen dese quamen allegader te samen om eneas te slaen Ende si quamen onderlinghe ghereden voer sijnre tenten Doe quam aldaer ghereden een vroem stout troyaen die gheheten was segrestus ende die keerde hem den inganc van eneas sijns heren tente. ende hi clouede ceculus sijn hooft an tween stucken Ende die starcke vrome nesteus die versloech vfeus. ende hi stack hem doer sin lijf dat hi neder viel van sinen paerde doot opter aerden Doe quamen daer ghereden dese twee coninghen. als abyas ende malicus met azyles. mantos. ende mit cupano Dese keerden coninc turnus volck voer eneas tente Doe quam coninc turnus selue daer ghereden ende hi doirreet alle die ghene die voer hem stonden Cupano die coninc van lygure die quam daer eerst in coninc turnus gemoete ende hi doerstac cupano den coninc doer sijn halsberch ende doer sijn plate dat hi daer doot neder viel van sinen paerde opter aerden Ende doe begonnen eneas luyden te ruymen ende te wijken van groten node ende veruaernissen ende hadden doe dat velt ende den strijt bi nae verloren

ENde doe dese dinghen aldus gesciet waren. soe wert aeneas sijn ors gebracht. ende hi satter op ende nam sinen scilt ende hi cussede ascanius sinen soen seer minlijken ende vriendeliken die doe daer bi hem stont mit priamus ende mit aryse Ende hi sprac

tot sinen sone ende seide Lieue kint lere ridder wesen nae mijnre wijse ende gedencke dat hector die alre beste ende edelste starcste ridder dijn oom was Ende mit desen woerden so nam eneas sine glauie in sijnre hant. ende reet wt sijnre tenten Ende doe die troeyanen ende die ander vrienden die si daer bi hem hadden saghen enaes haren here doe behaghede hem seer wel. ende si waren vtermaten blide ende si waren in goeden hope. dat si haer grote verlies dat si hadden daer mede verhalen souden. mer ic vermoede ende wane dat coninc turnus doe sijn volc vergaderde ende versamende. ende nam sijn volc an die een side. ende die eerste steke die eneas stack met sijnre glauien. so stac hi tholomeus doot dat hi neder viel van sinen paerde opter aerden. ende dat was die ghene die eerst die vrede ende dat bestant brack Ende doe was gyas seer blide ende wel te vreden. ende capus. segrestus. azylas. ende massirus ende een yeghelijck van desen die verkoos den sinen Ende doe en mochten die ruytilienen ende die latinen niet wederstaen Ende hadde eneas mate luyde doe willen doersteken ende doer rijden daer soude doe seer veel ghebleuen hebben. ende dat en woude hi niet doen. mer hi sochte coninck turnus allene ende hi riep mit luder stemmen seer veruaerlijcken Du coninck turnus waer bistu nv dieste mijn volck aldus vele hebste verslaghen ende ghedoot Ende dit hoorde coras coninc mesapus broeder ende hi riep weder tot eneas ende seyde Coninc turnus die en is hier niet. mer proeuet v cracht ende uwe macht an mi Doe lieten si beyde gader hare orssen op malcander lopen Ende eneas die stack coras doer sijn lijf. dat hi neder viel opter aerden doot van sinen paerde Ende doe eneas coninc turnus in dat here niet en vernam. soe dochte hi in hem seluen dattet nut ende oerbaerlijcken was. dat si toghen an die stat van laurenten om die te bestormen Doe dede eneas voer hem comen nesteus. segrestrus ende gyan. ende seyde tot hem luyden Laet die archaden ende die cyrenen dit velt behouden. ende wi willen metten troeyanen aen die stat. want die is te hants sonder hoede ende aldus so moghen wi coninck turnus grote ouermoedicheit eens deels vellen ende te nyeten maken. Ende coninc latijn die moet dat ontgelden dat hi coninck turnus hout ouer sinen swagher

DOe dese woerden ghesciet waren soe quamen si aen mit haren scutten ende daer nae quam noch een ander vergaderinghe met ladderen ende mit vuyere die si doe aen

die muyeren rechteden mit stocken pieken stauen ende mit bylen ende daer en mocht nyemant ouer die mueren hen vanden ghescutte dat aldaer gescoten wert Ende eneas die quam eerst ende hi beclaghede hem mit luyder stemmen dat die voerwaerden ende bestanden ghebroken waren die daer aen beyden siden ghelooft ende ghesworen waren Doe die sommighe vanden poerteren dese woerden hoerden. so wouden si die poerten op doen ende ontfanghen eneas voer enen here. mer sommighe ander vanden poerteren die seide. verloren wi aldus onse goede stat van laurenten dat waer ons seer quaet. ende die liepen ter muyeren ende si woudent weren Doe gheuielt dat die vander stat groot verlies creghen. want doe die coninghinne an den poerteren vernam datmen die muyeren met groter crachte brack Ende si oeck van coninc turnus niet en vernam. so dochte si. ende vermoede dat hi doot was ende verslaghen of gheuanghen. ende si riep mit luyder stemmen Ic hebbe groteliken misdaen. ende tis mijn scult datter ghestreden ende geuochten is. ende daer om is coninc turnus mijn lieue neue doot ghebleuen ende si scoerde haer cleder. ende si verhinc haer seluen van groter droefheyt ende van groten rouwen Doe dese mare vernomen wert vander coninghinnen soe dreef die schone lauine haer dochter seer groet misbaer Ende die coninc latijn haer man mede want hi had ghesproken ende geseyt. dat hi dit wel ter voren wiste dattet aldus vergaen soude. want hadde ic sonder enich weder segghen eneas ontfanghen ouer minen vrient. so soude dit goede lant ghebleuen hebben onverdoruen

ENde binnen deser tijt dat coninc turnus buten der stat aldus street ende vacht. so hoerde hi alle die stat in roere ende sprack aldus. ende seide Wat mach daer wesen. want ic sie ende verneme enen groten brant binnen der tinnen Ic duchte ende vermoede dat die stat van binnen mach verraden wesen Ende mit desen woerden so quam daer saghes ghereden vter stede ende hi was seer geslagen ende ghewont. ende hi was ghescoten doer sijn hooft mit enen scarpen strale. ende hi sprac ende seide Coninc turnus lieue here. hebt doch medeliden ende ontfermarticheyt ouer ons. want eneas die wint ons die stat of tegen onsen danc. ende ghi moget dat vuyer ende den brant sien slaen bouen an coninc latijns sale ende camer. ende ghi sult v wtuercoren vrientinne ende soete lief verliesen Ende die conincinne dijn nichte die v altoes also hout ende truwe was die heuet haer seluen verhangen want umbro die bisscop ende auentijn. dat sijn die ghene die de stat te hant hou

den ende hem seluen verweren seer vromeliken tegens eneas Doe wert coninc turnus seer toernich ende verwoet in hem seluen. ende hi stac sijn ors met sporen ende hi sprac tot sinen volcke. ende totten troyanen ende seide tot hem luden. dat si niet meer op malcander striden noch vechten en souden want hi woude den strijt alleen auentueren ende vechten teghens eneas in een besloten crijt Ende doe si dese woerden onderlinge ghesproken hadden. doe seynde hi coninc turnus tot eneas enen bode die hem bat seer vriendeliken ende minlijcken dat hi die stat van laurenten ongemoyt soude laten mitten vrouwen ende mitten kinderen. ende mitten ouden menschen die doe daer in waren ghebleuen ende dat hi soude comen kempen ende vechten teghens coninc turnus op dat velt lijf om lijf. ende die den camp verlore ende onder ghinge die soude die stat verliesen mit der scoonre lauinen Ende segghet hem oec mede dat die vrede ende bestanden ende die voerwaerden gebroken waren dattet niet toe en quam bi minen sculden. ende verdienten mer die ghene die dat ghedaen heuet. die is doot geslaghen ende hi heuet sijn lijf daer om verloren Doe reet die bode seer haestelijcken tot eneas daer hi stond ende vacht. ende hi dede sijn bootscappe als hem coninc turnus beuolen hadde. ende also vro als eneas die boodscappe vanden bode ontfanghen ende verstaen hadde. so was hi blide ende seer wel te vreden. ende seide Ic wil dat alre gaerne doen Ende hi beual sinen luden dat si dat vuyer rechteuoert souden wt doen ende datmen oec die muyeren vander stat niet meer breken en soude. ende datmen die vrede ende dat bestant van waerden houden soude Ende eneas ontboot oec mede den ouden coninc latijn dat hi sijn dochter lauine soude doen comen totter muyeren vander stat om dat si sien souden mit haren vrienden. hoe hi ende coninck turnus hare saken souden eynden want si souden dan onder hem beyden veel te vromelijcker ende stoutelijcker onderlinghe striden ende vechten. als si sien ende scouwen die scone lauine

SEer scone stout milde huesch goedertieren. ghetruwe. ende goet te wapenen was eneas Ende coninc turnus die was in sinen daghen die beste ende die vroomste ridder die in al ytalien was. ende hi en was niet alte lanck. mer hi was grof ende breet. ende hi hadde langhe handen ende hi hadde blide oghen in sinen hoofde. ende hi was seer milde ende goet in sinen wapen Ende sijn eerste gemoet dat was seer vreselicken mer gheringe soe was hi moede ende hi minde gaerne in sijnre herten scone vrouwen Ende van sijnre talen was hi ouerdadich ende onghenadich Ende dese twee vrome kempen die quamen

ridderlijcken teghen malcander te velde buten op die grafte Die troyanen ende die latinen die stonden aldaer omtrent dat crijt daer si kempen souden Ende coninc latijn ende die schone lauine ende die burgers vander stat van laurenten die ghinghen te samen opter tinnen. om dat si desen strijt van hem beyden wel sien souden Dese vrome ridders die hielden die scilden voer hare borsten ende si staken haer ors mit sporen ende si staken onderlinghe op malcander also vreselicken dat si beyde haer orssen verboochden. ende verderfden. ende si storteden in dat sant seer gequetset. mer al waren si seer ghewont ende gheslaghen wanneer als si saghen die schone lauine. soe stonden si op rechteuoert. ende ginghen weder op malcander slaen grote spaenren van haren scilden Ende coninc turnus die haddet des te beter. om die wonde die eneas ghescoten was mitten spriet in sijn dye. want hi mochte eneas volghen ende vlyen als hi woude. mer eneas die arbeide altoos dat hi coninc turnus gaerne in sinen armen ghehadt hadde. mer coninc turnus die weec dan altoos van hem ende wanneer als coninc turnus moede ende seer verladen was vanden slaghen ende van pinen ende hi dan sach op die schone lauine die hi alsoe winnen moeste of verliesen so wert hi dan weder veruerschet van hare vuyerigher minnen Ende een yegelijc die sloech den anderen op sinen ghereye also datmen dat bloet daer doer mochte sien dringen mer coninc turnus die begonde te laetsten te faelgieren. also dat eneas hem sijn swaert sloech wt sijnre hant. ende ginc daer op staen met sinen voeten. mer doe en dorste hem coninc turnus niet ghenaken. mer hi bat een yegelijc die hi kende die daer stont aen den rinc om een ander swaert mer eneas die swoer dat die gene dat becopen ende daer om steruen soude die hem een swaert leende Ende nochtan so scoet bisscop vmbro coninc turnus sijn swaert toe in dat crijt. doe wert eneas seer toernich ende verwoet in hem seluen ende hi sloech dien valschen bisscop doot die vele wonderlike dingen wiste te seggen mitter nigromancien ende doe woude coninc turnus dit weder op eneas wreken also dat si grote slagen doe weder op malcander sloegen Ende coninc turnus hief op sijn swaert ende hi sloech eneas dat hi neder nicte op sinen knyen. ende coninc turnus swaert dat brac an tween stucken ende al was eneas wee vanden anderen groten slage die hem coninc turnus geslagen hadde. nochtan spranc hi doe geringe weder op sinen voeten want die strijt was recht voer die scone lauine. ende coninc turnus die scaemde hem ten vlyen ende hi sach seer vriendeliken ende minliken op die scone lauine ende seide O scone wtuercoren maget. wilt v doch ontfarmen ouer

mi dat ic aldus versche ende onuersaget om uwen willen den bitteren doot sal verkiesen want ic hebbe groet ongheluc ende ongheual met desen swaerden ende dit ontfermde des conincs dochter lauinen vtermaten seer ende seide eneas here. wilt doch coninc turnus laten hebben een swaert om minen wille doe antwoerde eneas der ioncurou ende seide Ioncvrouwe ic wil dat gaerne doen om dat ghi dat op mi begeert. hoe soude ic v dat mogen weygheren. want ic hope v sekerlijcken hebben te lone

ENde met desen woerden so sprac eneas tot coninc turnus aldus Heer coninc turnus nym nv weder dijns selfs swaert dat ic di wt dinen handen gheslagen hebbe Doe antwoerde hem die scone lauine ende seide. danc moet ghi hebben edel troyane Doe begonden si weder vtermaten seer wredelijcken ende vromelijken te striden Coninc turnus die weerde hem also manliken dat die troeianen waren in groten anxte. want turnus die quam hem aen ende weder af als hi woude. mer te laetsten dreef hem eneas daer hi een scarpe spriet sach leggen op een stede ende die greep eneas in sijn hant. om dat turnus altoes sine slagen ontspranc ende scoot hem daer mede dat die scachte turnus doer sinen buuck vloech. dat hi storte opter aerden neder Doe sloegen die latinen hare handen ende dreuen groot misbaer Ende eneas seide heer turnus ghi moet mi nv ontbeiden ghi hebt mi alden dach ontsprongen. mer nv suldi selue dat gelach betalen voer die ghene die du mi of geslagen hebste Turnus stac op sinen handen ende seide Eneas here ghi moget mit mi doen wat ghi wilt. mer ic bidde di als dijn knecht dattu di doch wilste laten ontfarmen ouer minen ouden crancken vader die sijn leuen gecort sal wesen van mijnre doot. want anchises v vader ende darius mijn vader waren van eenre oude Nv moechdi mercken of uwen doot uwen vader niet een grote pine soude gheweest hebben Ende is dat sake dat ghi mi doot slaet. so wilt mi doch seynden in minen lande. dat ic alhier niet en bliue legghen ombegrauen want ic bin ende ic lye al verwonnen. want al was ic scoon ende fier lanyne die es nochtan v mit rechte. ende mi waer seer leet dat si mi hoerde claghen of kermen Doe began eneas sinen moet te sachten. ende hi soude sijn swaert hebben op ghesteken. ende hi soude hem hebben gheuanghen mer doe verkende hi dat gordel dat hi hadde aen sijnre siden. dat turnus van pallant gherooft hadde Ende doe sach eneas op hem seer wredeliken ende hi sprac hem toe mit enen quaden erren fellen moede ende seide Du valsche moerdenaer hoe soutste mi ontgaen ende dijn lijf behouden ende du aldus berouet hebste den ouden

euander doe du den iongen pallant versloechste sinen enighen soen Ende du hebste noch an dijnre siden dat gordel dattu hem berouet hebste Doe seide noch eneas Pallant. pallant lieue vrient. dat sal wesen die wrake van di. ende hi stac coninc turnus doe mit sinen swaerde doer sijn lijf totten cruce toe Ende doe nam eneas coninc turnus ors. ende sijn harnassche. scilt ende sijn costelike ghereye ende hi seynde dat den goeden ouden euander Ende hi gaf coninc turnus dode lichame sinen maghen ende sinen vrienden. dat si dat in sinen conincrijcke voeren souden

DOe quam coninc latijn ende hi dede die poerten op doen. ende hi ontfinc eneas mit alle sinen volcke mit groter eeren. ende hi gaf hem sonder merren lauinen sijn enighe dochter Doe sprac eneas ende seide ghi heren allegader hoert na mi Ic en wil dat recht niet verkeren dat hier langhe geweest heeft Ende ic wil dat die troyanen an nemen dese wet ende die sede van desen lande. ende ic en wil niet dat ghi voert aen troianen heten sult mer ic wil dat ghi heten sult latinen Ende mijn soon ende al mijn heren die sullen hylicken an uwen gheslachten ende wi sullen mit malcander in rusten ende in vreden leuen want seder die tijt dat ic sesthien iaer out was hebbe ic altoos ghestreden ende gheuochten xxij. iaer lanck Ende wi sullen uwe tale leren spreken Ende alle dese heren die hier staen in haren wapenen ende die noch niet in die hant en sijn ghegaen. die wil ic dat si mine mannen werden. ende dan sullen si hare goede behouden. Ende dat goet vanden anderen die daer doot ghebleuen sijn dat is altemalen onse. want wi hebben dat wel ghewonnen mit scilt ende mit spere. ende wi willen dat behouden totter tijt toe datmen ons daer wt driuet Ende alle die ghene die mine mannen sullen werden. die moeten sweren dat si mi dit lant sullen helpen houden teghen alle onse vianden Ende den coninck latijn en eyssche ic anders niet. dan lauinen sijn enige kint. ende dat hi mijn sweer werde ende dat hi die ouerste bliue bouen mi. mer ic begheer een erfnaem te wesen van sinen lande. als sijnre ghebreket Doe antwoerde hem coninc latijn ende seide Eneas danck moet ghi hebben. want ic en dorste v niet bidden om dit voerdeel dat ghi mi selue gheuet Ende daer om willen wi dat ghi heren allegader sine mannen wert. want hi heuet v ridderliken ghewonnen Doe vouden si alle hare handen te samen ende quamen in sijnre genaden Ende doe hi alle dese heren ontfanghen hadde. doe ghinc hi seer statelijken ende eerlijken ende truwede die schone

lauine ende hi makede tusschen die troyanen ende die latinen een goede vaste ewighe vrede ende soene ende eneas die verbrande coninc turnus hooft stat. die gheheten was ardea. ende hi dwanc die ruytilienen an hem ende alle dat lant ende hi was inden lande van lacyen meer dan xl.iaer heer ende doe hi out was so wan hi bi lauinen sinen wiue enen sone die gheheten was siluius Ende ascanius sijn soon die makede hem Alba die goede stede Ende romulus die dede dese stat daer na hieten rome Ende aldus sijn die latinen ghecomen vanden troyanen Ende alle die eerste keyseren van romen die waren van eneas gheboren ende van sinen naecomelingen Ende doe die mare verre ende wijde was ghecomen dat eneas die latinen hadde verwonnen. soe quamen daer tot hem die verdreuen troyanen die in menighen verren landen verdreuen waren ende verstroeyt mit haren wiuen ende mit haren kinderen ende mit alle haer huys ghesin. want si quamen daer tot eneas vanden lande van achesten. van crotheyt. van creten. van pargamena ende vten lande van grieken. ende si makeden een grote scare ende togen ouer die berge in gallia. Ende daer was francio een hooftman van dien luyden ende hi brachtse op die edele ryuiere die gheheten is die rijn Ende daer leerde hi hem luden coorn ende wijn telen ende bouwen Ende noch is dat lant gheheten nae sinen name francio vrancrijc ende hi stichtede oec mede die stat van parijs ende hi noemdese na paris coninc priamus soon ende daer droech hi die crone ghweldelijken Ende aldus isset enaes vergaen doe mit sinen troyanen Ende die ghene die van hem luyden ghecomen sijn die wonnen daer namaels vele grote landen ende steden ende dat die scone stat van troeyen ghedestrueert wert dat ghesciede xi C. iaer voer die geboerte ons liefs heren ihesu christi ende oec mede xix. iaer

 


Vorige