Historien van Troyen

¶ Dit is dat achtiende boec vanden sesten strijde ende vanden bestande drie maenden lanc. ende dat wert doe op die tijt den grieken ghegunt

ENde des anderen daghes wanneer als die sonne was op gegaen so sijn van beyden siden die scaren weder inden velde gecomen. ende si hebben seer herdeliken geuochten totten auont toe Ende daer werter an beyden siden doe seer veel verslagen Mer die troeyanen die verloren meest Ende wanneer als die dach was ouergheleden soe is die strijt ten eynde gecomen Ende des anderen dages soe seynden die grieken vlixes ende dyomedes tot coninc priamus. om dat si hem een goet vast bestant verweruen souden. drie maenden lanck. welcke bode quamen tot coninc priamus ende deden haere boetscappe met goeden claeren woerden. daer coninc priamus an sijnre tafelen sat ten eten. welcken boden coninc priamus antwoerde ende seide met goeden bequamen eerbaren woerden. dat hi aldaer op raet nemen soude met sinen raden ende met sinen heren Ende hi ginc wt ende lietse alle te samen roepen om dat hij met hem enen goeden rijpen raet nemen soude van deser sake Ende doe quamen si aldaer allegader behaluen hector want hi en woude den griecken geen bestant meer gunnen noch geuen. want hi seide dat die griecken van loosheyt ende van suptijlheit bestant begeerden want al seiden si dat si hare doden binnen dier tijt souden begrauen nochtan so en wast also niet. Mer wanneer als si gene vitalye en hadden dat si dan also respijt ende tijt souden hebben om haere vitalye te verweruen ende te vercrigen Mer want dat alden anderen goet dochte wesen daer om soe en woude hector aldaer niet bi wesen. ende al haren raet straffen Ende alsoe sal een yeghelijc goet wijsman doen diemen te rade roe-

[fol. 77r]

pet. want al is dat sake dat si alle gader teghen hem sijn. nochtan so en sal hi sijn goetduncken ende sinen raet niet swighen. want dat valt dicke ende menichweruen dat eens ionghen wijsen mans raet beter ende nutter is dan der ouder luden raet al is dat sake dat nochtan der meester raet ende sin enen voertganc heeft Ende mit corten woerden den gryeken wert doe ghegunt ende ghegeuen een goet vast bestant drie maenden lanc ende goede vrede Ende binnen dier tijt van desen bestande soe werden onderlinghe gewisselt ende verlosset coninc thoas ende anthenor die doe aen beyden siden gheuanghen waren Ende bisscop calcas die ouermits dat ghebot der goden die troyanen hadde achter ghelaten ende was totten gryeken ghegaen die hadde een seer scone bequame dochter die gheheten was briseida Dese calcas die badt mit groter naersticheyt coninc agamenon ende den anderen gryexschen heren alle gemeenliken coninghen hertoghen grauen.of si wilden coninc priamus bidden of hi hem seynden wilde briseyda sijn sijn dochter welke dat die coningen deden mit menigherhande beden mer die troyanen die waren daer alle gader teghen ende si seiden dat bisscop calcas was een quaet valsch verrader ende hi waer oec mede sculdich des doots. mer coninc priamus ouermits der gryeken bede inder wisselinghe der gheuangen van coninc thoas ende van anthenor so seynde hi den grieken lichteliken briseyda calcas dochter

¶ Hoe dat hector reysde totter gryeken tenten ende hoe dat si doe malcander toe spraken.

ENde wanneer als dit bestant aldus vast was. soe reysede hector tot der gryeken tenten welken hector achilles seer gaerne sach. want hi en hadde hem nye onghewapent ghesien Ende om achilles bede willen so clam hector doe van sinen paerde met sinen gheselscappe der edelinghen ende hi ghinc in achilles tente Ende wanneer als si te samen ende onderlinge langhe tijt hadden gesproken van menigherhande dinghen soe sprac achilles tot hector dese woerden Hector hector. het is mi seer ghenuechliken ende bequame dat ic di onghewapent bescouwen mach. want ic v nye ongewapent en mochte sien. mer het waer mi vele bequameliker dattu nae mijnre begeerten ende goetduncken doot waerste gheslaghen van minen handen want ic hebbe mit veel stridens ende vechtens seer wel beuoelt ende besocht dine grote starcheyt ende crachte. ende in veel wtstortingen mijns bloets. vanden harden groten slaghen mijns swaerts. al is dat sake dat mi dat dicwijl verdriet Ende nochtan so ver-

[fol. 77v]

driet mi dat veel meer. dattu verslagen ende ghedoot hebste patroculus minen wtuercoren lieuen vrient Mer houde dat seer vast inder waerheyt. eer dattet noch lidet een iaer na desen daghe. soe sal patroculus doot iammerlijcken ende seer wrede lijcken aen di ghewroken werden want het tis van groten node. dattu steruen sulste van minen handen welcken achilles hector aldus antwoerde ende seide O heer achilles en laet di niet verwonderen. dat ic di hate ende leet hebbe in mijnre herten ende dat ic dinen doot sonderlinge begere. want ic dat wel weet dattu mi veruolgheste met groter nydicheit dijns herten. ende du quelste mi met strijde ende met groter onruste. want wt strijt ende wt vechten soe en quam nie liefde. ende wt haet ende nijde so en quam nie goede gunste Ende alhier om sulste voerwaer weten. dat mi dine woerde niet en mogen veruaren Ende ic hope is dat sake dat ic noch twe iaer lanc mach leuen. dat ic met mijnre eyghenre macht. ende met minen swaerde. dat niet alleen mer alle die griecken die tegen my striden. sal seer wredelijcken ende iammerlijcken slaen ter doot Ende ick weet oec wel dat alle die ouerste van griecken enen seer sotten ende dwasen last hebben op ghenomen onder welcken laste dat si selue sullen steruen Want ic ben des seker. dat mijn swaert di sal aen stucken sniden. eer dat ic van di ghedoot sal werden. Mer bistu also koen dattu mi waenste verwinnen. soe doch dat alle die ouerste ende die meeste van griecken aldaer consent toe gheuen ende haren wille dat du ende ic te samen gaen in enen strijt Ende is dat sake dattu mi mogheste verwinnen. soe sal ic ende mijn ouders wt desen rijke ewelijcken verdreuen wesen. ende di ouer gheuen Ende alhier of soe sal ic di doen goede vaste versekeringhe met eeden lieflijcken bij onsen goden Ende is dat sake dat ic dij mach verwinnen. soe doch dat alle die griexsche heren weder reisen wt onsen lande ende wt onsen conincrijcke. ende dat si ons laten in rusten ende in vreden Van hectors woerden soe wert achilles seer heet van groten toerne ende nat vanden swete Ende hi nam den strijt in deser manieren tegen hector aen Ende hi gaf hector In een teyken der versekeringhe een swaert in sijnre hant. welcke dat hector met groter begeerten ontfinc Mer wanneer als agamenon dit gerufte vernam. so quam hi met veel griexscher coningen. ende met anderen groten heren in achilles tente. ende si weder riepen dat. ende si benament aldaer om dat achilles dat hadde gedaen sonder

[fol. 78v]

enich beraet ende dier gheliken so en wouden die troyanen oec dat niet gedoghen dattet ghescien soude. sonder alleen coninc priamus hectors vader. ouermits dat hi hectors cracht ende macht also wel bekende Ende aldus werden dese dingen gehindert ende gebroken an beyden siden Ende hector die nam doe oerlof an die gryeken ende hi reet weder binnen die stat van troyen

¶ Hoe dat troeylus seer bedroeft was om dat briseyda van daen soude varen ende hoe dat briseida oec seer droeuich was Ende hoe si vanden gryeken eerlijc wert ontfanghen

ENde wanneer als troeylus vernam dat briseyda van troeyen varen soude bi sijns vaders wille onder den grieken welke briseyda dat troeylus bouen maten seer lief hadde ende minnede so wert hi bouen maten seer bedroeft met veel suchtinge ende kerminghe Ende briseyda die scheen oec troylus also seer te minnen gelikerwijs als hi haer dede Ende si screyde ende wenede also seer dat hare clederen nat werden van haren tranen Ende si toech haer seluen haer haer wt haren hoefde ende si bleef dicke ende menichweruen legghen of si half doot gheweest hadde want si begheerde meer te steruen dan te leuen Ende wanneer als die duusternisse aen quam des nachts soe ghinc troeylus tot briseyda mit screyenden oghen om haer te troesten Ende wanneeer als troeylus haer troesten soude so viel si dicke in sinen armen als of si half doot gheweest hadde ende si beswijmde. welcke troeylus haer dicke ende menichweruen dan omme helsede. ende hi cussede dan haer seer minlijcken ende vriendeliken mit wenenden oghen Ende aldus so arbeyde troeylus alden gansen nacht om briseyda te troesten ende te vreden te scicken Ende wanneer als die dach doe aencomende was so is troeylus ghesceiden mit groter bedroeffenissen van briseida sijnre lieuer vriendinnen ende hi heuet haer doe ghelaten in groter droefheit ende weemoedicheit Ende hi is weder ghegaen in dat coninclike pallaes mer o sotte onwijse troeylus want wat ionghe gheloue soe bedwanc di aldaer toe. dattu soudeste ghelouen briseyda haer screyen ende wenen. ende hare bedrieghelijcke woerden ende smekinghe. want sonder twiuel. die vrouwen die hebben dat ouer hem ghemeenliken dat si seer onghestadich sijn van natuyeren. Ende alhier om soe en isser ghenen hope noch gheen toeuerlaet alsoe bedrieghelijcken. als der vrouwen. waer bi dat die iongnelinck die tot volcomen outheit ghecomen is seer sot ende dwaes is die sijn ghe-

[fol. 78v]

loue ende truwe settet inden schonen soeten smekenden woerden der vrouwen. want si altoes in haren gelate seer bedriechlijcken sijn Bryseyda ouermits dat ghebot van coninc priamus. die scickede ende bereyde haer te reysen met groter chierheit ende costelijcheit. die welcke dat troylus ende veel ander edelinghen geleyden enen groten langhen wech Mer wanneer als die griecken hem ghemoetede. soe is troeilus met sinen edelinghen weder omme ghereyset Ende die griecken die hebben briseida in haren gheleide ghenomen Ende onder welcken als dyomedes briseida aen sach. soe wert hi begrepen rechteuoert met haerre lieften ende met haere minnen seer swaerlijcken. waer bi dat hij doe seer arbeide om te rijden bi haere siden Ende wanneer als hi reet bi haerre siden. soe en mocht hi den brant sijnre minnen niet bedecken noch verhuyden. mer hi openbaerde rechtevoert briseida met veel soeten smekenden woerden den brant der minnen sijns herten ende hi arbeide vter maten seer met veel scoenre gheloftenissen. om briseida also tot hem te trecken Mer briseida gelikerwijse als die wiue alle gemeenlijcken hebben van seden ende van ghewoonten ouer hem altoos. die en woude metten eersten van sijnre lieften niet horen ende si en woude die ooc niet volghen ende na vele woerden. soe en woude si diomedes niet mistroesten Mer si antwoerde hem aldus. ende seide met goeden bequamen oetmoedigen woerden. die gauen dijnre lieften ende minnen. die en versmade ic niet noch ic en ontfanghe die oec op dese tijt niet. want mijn herte dat en is te hant noch niet alsoe bescicket noch te vreden dat ic di op dese tijt anders yet andwoerden mach Van welcken woerden dat diomedes seer vrolijcken. ende wel te wreden wert want hi doe wel aen haren woerden verstont ende hoerde. dat hi noch enen hope hebben mocht tot haere gunsten ende lieften. waer om dat hij altoos bleef ridende aen haerre siden Ende wanneer als briseyda alsoe verre ghecomen was. dat si neder staen soude van haeren paerde. soe was dyomedes aldaer rechtevoert bereet. ende hi ghinc tot hare. ende hij ontnam haer al heymelijcken enen hantschoe van haerre hant. welcke wanneer als si dat gheuoelde ende vernam. soe liet sij dat seer minlijcken gheschyen. ende si gheliet recht als of si dat niet geuoelt en hadde Ende doe quam die bisscop calcas sijnre dochter te ghe-

[fol. 79r]

moete ende hi ontfincse mit enen vroeyliken bliden ghelate in sijnre tenten ende dyomedes die bleef gequelt mit groter twiuelinge van hare minnen.

¶ Hoe dat briseyda versprac ende berispede haren vader om dat hi gewerden was een verrader sijns conincs

ALs briseyda was alleen mit bisscop calcas haren vader so sprac si hem toe mit veel oueruloedighen tranen. mit aldusdanighen herden woerden O mijn alre liefste wtuercoren vader hoe sijn dine sinnen die van alsoe groter wijsheyt plaghen te wesen aldus dom ende sot nv ghewerden want ghi onder den troyanen alsoe seer verheuen ende groet waert. also dat ghi haer alre heer ende regierer waert Ende oec mede van also groter rijcheyt ende mogentheyt dattu dijn eyghen lant ende rijcdommen versaect hebste Ende du biste nv een verrader ghewerden ende du biste nv metten greycken versament ende verenicht. waer bi dattu noch alhier namaels leuen sulste in groter armoeden ende ellendicheyt. ende ghi en moget dese grote scande ende confuse nymmermeer verwinnen. want du biste onder den leuendighen ghescent ende verderft ende onder den doden sulstu ewelijcken screyen ende wenen inder hellen om dese grote lelike verradenisse Ende aldaer om so waert v ende ons allen veel beter. dat wi vercoren een stede inder woestinen ende inder wildernissen ende woenden in enen bossche ende in onweghen verscheiden van allen menschen dan wi aldus swaerlijcken eweliken sijn ghescent ende versmadet van allen menschen O mijn alre liefste wtuercoren vader. waent ghi dat v die gryecken betrouwen. dat ghi hem goet ende ghetrou wesen sult wantu dijn eyghen volc ende dijn lantscap ongetrou biste. want onse god appollo die en gaf di nye alsulcke antwoerde Mer dat gheselscap der helscher beesten die hebben di dit gheraden Ende mit desen woerden soe heeft briseyda hare reden ghebracht tot enen eynde Ende bisscop calcas haer vader die antwoerde haer aldus O mijn alre liefste dochter. dochtet di seker ende nutte te versmaden der goden gheboden ende hem niet te volghen vanden welcken dat wi alle gheheelijcken moghen bliuen ghesont want ic weet wel sekerlijcken vander ombedrieghelijcker gheloftenissen der goden. dat dese strijt noch langhe sal dueren. mer die goede stat van troeyen die sal in dat eynde werden verdoruen ende verbrant Ende alle die edelinghen ende dat volck vander stat van troeyen die sullen mitten swaerde seer iammerlijcken ende wreedelijcken in dat eynde werden verslaghen Ende

[fol. 79v]

al hier om mijn alre liefste dochter soe isset ons beter ende nutter dat wi alhier sijn dan dat wi also wredeliken van onsen vianden werden verslaghen Ende wanneer als bryseyda aldus ghecomen was tot bisscop calcas haren vader. so quamen tot haer die edelinghen om haer te bescuwen ende te sien. ende om te vraghen haer vander stat van troyen. ende van haren burgheren ende volcke ende vander famen der troianen Ende oeck mede van haeren coninck. van welcken woerden ende vraghen hem bryseyda doe berechtede met goeden bequamen suptijlen woerden. waer om datse die griecken alle ghemeenlijcken seer lief hadden. ende si deden haer grote eere. ende si gauen haer seer costelike gauen ende ghiften Ende die dach die en was doe noch niet volcomelijcken ghecomen ten eynde. wanneer als briseida volcomelijken verwandelde dat opset haers herten. ende ghedachten. ende oec haerre willen. want si was doe lieuer ende ghenuechlijcker voert aen biden griecken. dan si ye te voeren plach te wesen onder den troeyanen want die liefte ende minne van desen edelen troeylus. die wert seer cout ende laeuwe in haerre herten ende gedachten Ende in corten tiden daer na soe verwandelde si in haerre begheerten ende sinnen Ende alhier om wat machmen dan segghen vander vrouwen gestadicheit. die welcke dat van rechter eygendom. ende van natuyren hebben. dat si onghestadich sijn ende seer verwandelende hare sinnen. In corten stonden ende hare begeerten