Lexicon van de jeugdliteratuur

[pagina 1]

Daan Zonderland

door Jos Staal

Daan Zonderland is het pseudoniem van Daniël Gerhard van der Vat, die op 15 augustus 1909 in Groningen werd geboren. Van 1929 tot 1934 studeerde hij aan de Groningse universiteit; hij promoveerde in 1936 tot doctor in de Engelse taal- en letterkunde. Zijn proefschrift was getiteld: The fabulous opera; A study of the continuity in French and English poetry of the 19th century.

Na twee jaar werkzaam te zijn geweest als leraar Engels, werd Van der Vat in 1938 privaatdocent in de Engelse letterkunde aan de universiteit van Leiden. In 1945 vertrok hij als correspondent van het dagblad De Tijd naar Engeland; hij was toen al getrouwd met een Engelse vrouw. Van der Vat stierf in 1977.

Werk voor volwassenen

Onder eigen naam hekelde Daan van der Vat in onder andere Britten, beesten en buitenlanders (1953) en Uit het vreemde Britse leven (1964) op goedmoedige wijze het land waarin hij als correspondent werkzaam was en waarmee hij een soort haat-liefdeverhouding had, Engeland. Onder het pseudoniem Daan Zonderland publiceerde hij vier bundels poëzie: Redeloze rijmen (1952), De kok van Mariënbad (1953), Liedjes voor Luïgina (1954) en Weerbarstig Alfabet (1955). Het is superieure nonsenspoëzie met een licht-weemoedige ondertoon.

‘Daan Zonderland staat het rijmen net iets nader dan het huilen,’ schreef Kees Fens eens ter inleiding van z'n poëzie. ‘Radeloosheid leidt tot redeloosheid in rijmen, al ontreddert Zonderland de taal ook wel gewoon omdat hij er plezier in heeft.’

De poëzie van Zonderland is een uitbundig spel met de taal:

[pagina 2]

Dankzij een serie artikelen van Piet Grijs over nonsenspoëzie, in 1981 gepubliceerd in Vrij Nederland, en een bloemlezing nonsenspoëzie van Vic van de Reijt uit 1982 kwam de poëzie van Daan Zonderland opnieuw in de belangstelling. In 1982 verscheen de verzamelbundel Redeloze rijmen en alle andere verzen, waarin ook een aantal nog niet eerder gepubliceerde gedichten werd opgenomen.

Kinderboeken

Daan Zonderland schreef ook gedichten speciaal voor kinderen, die werden gebundeld in De blikken fluit (1948). Het is poëzie die nagenoeg dezelfde eigenschappen heeft als de poëzie voor volwassenen.

Ook in het proza van Daan Zonderland spelen versjes een belangrijke rol, zoals bijvoorbeeld in Knikkertje Lik (1951). Het jongetje Judocus krijgt op een nacht bezoek van een muis, die hem in ruil voor een tube tandpasta een toverknikker geeft. Als Judocus aan de knikker likt, verandert deze van kleur en verschijnt er een raadgeving in de vorm van een rijmpje.

Daan Zonderland noemde Knikkertje Lik z'n lievelingsboek, ‘omdat het hier en daar zingt, zoals elk goed boek, zelfs een kookboek, behoort te doen’.

De kinderboeken van Daan Zonderland hebben geen enkele pedagogische of morele bijbedoeling, ze zijn uitsluitend geschreven om de lezer - kind en volwassene - te amuseren. Daan Zonderland in een interview: ‘Ik hecht ontzettend veel belang aan het kinderboek en de invloed die het uitoefent op het kind - niet een opvoedende, maar een louter gelukbrengende.’

Sprookjesmotieven spelen in z'n werk een belangrijke rol. Heksen, koningen, keizers, prinsen, prinsessen treden er veelvuldig in op; er wordt vaak getoverd. Het meest opvallend zijn echter de ongebreidelde fantasie en de humor waarover Zonderland beschikt; een humor die ongetwijfeld is beïnvloed door Engelse auteurs als Lewis Carroll (Alice in Wonderland) en Hugh Lofting (Doctor Doolittle).

De meeste boeken van Daan Zonderland maken deel uit van een serie, de Jeroen-serie (1946-1960) en de Professor Zegellak-serie (1957-1963). Beide series bestaan uit vier delen. De deeltjes dienen in chronologische volgorde te worden gelezen: personen en situaties die in de eerste deeltjes zijn geïntroduceerd, worden in de volgende als bekend verondersteld. Vaak zit er nauwelijks een afgerond verhaal in de afzonderlijke deeltjes en loopt het ene deeltje vrijwel naadloos over in het andere. In 1968 nam de uitgever het goede initiatief, de vier Jeroen-boeken te bundelen in De reisavonturen van Jeroen; een jaar later gebeurde dit ook met de Zegellak-boeken.

Aan het eerste deeltje van de Jeroen-serie, Jeroen en de zilveren sleutel,

[pagina 3]

begon Daan van der Vat tijdens de oorlog. Hij schreef het voor z'n zoontje Daan, die om verwarring te voorkomen altijd bij z'n derde naam, Jeroen, werd genoemd.

De Jeroen van het boek krijgt van ‘de man Pieter’ een zilveren sleutel; alle goede wensen die ‘de Drager van de Zilveren Sleutel’ doet, worden vervuld. En daarmee begint voor Jeroen een reeks avonturen waarin ook kabouterkoning Hazevoet en diverse dieren een belangrijke rol spelen.

Professor Zegellak is ‘lang en mager en verschrikkelijk geleerd’; hij is ook vreselijk beroemd, iedereen kent hem. Door het maken van soms ellenlange sommen kan hij de ingewikkeldste problemen oplossen en doet hij allerlei belangwekkende uitvindingen. Hij kan bijvoorbeeld van bessensap bontmantels maken. Al z'n avonturen beleeft hij samen met z'n liefhebbende vrouw Zieltje en met de naamloze klokkekoekoek.

Het werk van Daan Zonderland vertoont geen ontwikkeling; alle boeken hebben ongeveer dezelfde thematiek en zijn geschreven in dezelfde heldere, onberispelijke, sprankelende stijl. De beschreven wereld is tamelijk traditioneel; vrouwen komen er bijvoorbeeld alleen in voor als heks, als mooie, meestal betoverde prinses of als keukenprinses - zoals Zieltje, die ‘verschrikkelijk goed kan koken’.

De meeste verhalen van Daan Zonderland werden geïllustreerd door Carol Voges; de tekeningen kloppen niet altijd met de tekst.

[pagina 4]

Bibliografie

Keuze uit het werk voor volwassenen

The fabulous opera, a study of the continuity in French and English poetry in the 19th century (1936), Britten, beesten en buitenlanders (1953), De Londense wandelaar (1954), Uit het vreemde Britse leven (1964), Redeloze rijmen en alle andere verzen (1982).

Kinderboeken

De vrolijke avonturen van Lachebek. Met illustraties van Piet Worm. Amsterdam, W.G. Breughel, 1946.

Jeroen en de zilveren sleutel. Met illustraties van Piet Worm. Amsterdam, W.G. Breughel, 1946. (Vanaf 1963 verschenen bij Het Spectrum, Utrecht/Antwerpen. Met illustraties van C.W. Voges.)

Jeroen en het dorp op de heuvel. Met illustraties van Piet Worm. Amsterdam, W.G. Breughel, 1947. (Vanaf 1963 bij Het Spectrum, Utrecht/Antwerpen. Met illustraties van C.W. Voges.)

Jeroen en de jacht op de echo. Met illustraties van Piet Worm. Amsterdam, W.G. Breughel, 1947. (Vanaf 1963 bij Het Spectrum, Utrecht/Antwerpen. Met illustraties van C.W. Voges.)

De blikken fluit. Versjes, geïllustreerd door Piet Worm. Utrecht, De Fontein, 1948.

Knikkertje Lik. Met illustraties van Carvalho. Amsterdam, De Tijd, 1951. (Vanaf 1971 bij Het Spectrum, Utrecht/Antwerpen. Met illustraties van C.W. Voges.)

Professor Zegellak en zijn koekoek. Met illustraties van C.W. Voges. Utrecht/Antwerpen, Het Spectrum, 1957.

Professor Zegellak in Kniesland. Met illustraties van C.W. Voges. Utrecht/Antwerpen, Het Spectrum, 1958.

Professor Zegellaks eiland. Met illustraties van C.W. Voges. Utrecht/Antwerpen, Het Spectrum, 1959.

Jeroen in Hazevoets rijk. Met illustraties van C.W. Voges. Utrecht/Antwerpen, Het Spectrum, 1960.

Professor Zegellak en Lodewijk Losbol. Met illustraties van C.W. Voges. Utrecht/Antwerpen, Het Spectrum, 1963.

De reisavonturen van Jeroen. Met illustraties van C.W. Voges. Utrecht, Antwerpen, Het Spectrum, 1968. (Bevat de vier Jeroenboeken)

De reisavonturen van professor Zegellak. Met illustraties van C.W. Voges. Utrecht/Antwerpen, Het Spectrum, 1969. (Bevat de vier Zegellak-boeken.)

Over Daan Zonderland

[Anoniem,] Mogen wij u voorstellen: Daan Zonderland. In: Idil-gids voor jeugdlectuur, jaargang 10 (1958-1959), nr. 3, blz. 45-47. (Interview)

Piet Grijs, Een Nederlandse nonsensedichter. In: Vrij Nederland, 19-9-1981.

Kees Fens, ‘O, weemoed waaraan Waspik lijdt’. In: Daan Zonderland, Volksliedjes uit Zaandonderland. Met een inleiding van Kees Fens. Bilthoven, Ambo, 1971. (Ook in: Daan Zonderland, Redeloze rijmen en alle andere verzen. [Baarn, Ambo, 1982,] blz. 139-141.)

Paul Rodenko, Dichters van de periferie. In: Nieuwe Rotterdamse Courant, 20-8-1955.

Vic van de Reijt, Ik wou dat ik twee hondjes was. Amsterdam, Bert Bakker, 1982.

6 Lexicon jeugdliteratuur
oktober 1984