Lexicon van de jeugdliteratuur

Gijs Wanders

door Matee ten Wolde

Gijs Wanders (Winschoten, 1950) begon na de middelbare school als leerling-journalist bij de Winschoter Courant. Hij mocht berichtjes maken over binnenbrandjes en diamanten huwelijken; niet bepaald wat hij zich van de journalistiek had voorgesteld. Na drie jaar zegt hij zijn baan op en gaat samen met zijn vrouw Hilda een reis maken over het Amerikaanse continent.

Als Wanders na een jaar platzak terugkomt, wordt hij redacteur buitenland bij het Nieuwsblad van het Noorden. Hij is te rusteloos voor deze bureaubaan en gaat in Midden-Amerika werken als correspondent voor nos-radio en verschillende regionale dagbladen. Voor de tijdschriften De Tijd en Avenue maakt hij indringende reportages over oorlogsgebieden in landen als El Salvador, Gueatemala en Nicaragua. Gewetensvol bericht hij over de moordpartijen die legereenheden en geheime doodseskaders uitvoeren in opdracht van de machthebbers. Op een dag ontdekt Wanders dat hij ook op de dodenlijst staat. Hoewel hij zich al zes jaar in een van de brandhaarden van de wereld bevindt, wordt Wanders nu voor het eerst echt bang. In paniek vlucht hij naar Nederland. Naderhand voelt hij zich schuldig: hij kan vluchten en comfortabel doorleven, maar de mensen over wie hij verslag deed, hebben die mogelijkheid niet. Dit schuldgevoel is Wanders' motor voor het schrijven van jeugdboeken.

Sinds zijn terugkeer naar Nederland werkt Gijs Wanders als redacteur bij het nos-Journaal, dat hij vanaf 1989 ook presenteert.

Werk

Gijs Wanders debuteerde in

1987 met de roman Vogelvrije vrienden. Uit dit boek blijkt al meteen dat Wanders een schrijver is met een opdracht: de wereld vertellen hoe onrecht er uitziet. Wanders ziet zich als de spreekbuis van de onderdrukte en vervolgde bevolking in dictatoriale landen. Door zijn voormalige werk als correspondent weet de schrijver als geen ander waarover hij het heeft.

Naar aanleiding van Wanders' verblijf in Uganda, toen er een einde kwam aan het bewind van dictator Idi Amin, is Spoorloos verdwenen (1989) ontstaan. Zijn derde roman, Stille getuigen (1992), grijpt net als Vogelvrije vrienden terug op zijn verblijf in Midden-Amerika. De romans zijn alle drie gebaseerd op werkelijke gebeurtenissen, die in verhevigde vorm gepresenteerd worden.

De opdracht van Wanders bepaalt de vorm en inhoud van zijn romans. Elk verhaal fungeert als kapstok waaraan Wanders zijn achtergrondinformatie over de erbarmelijke maatschappelijke verhoudingen in de dictatoriale landen kwijt kan. Op deze manier maakt hij een gegeven dat bijna dagelijks op tv te zien is (ergens in een ver land worden mensen gemarteld en vermoord) heel dichtbij. Wanders belicht bovendien niet alleen de schaduwzijde van terreur, maar ook de solidariteit, de vriendschap en de gastvrijheid die er nog wel degelijk zijn. Hij vertelt rechttoe rechtaan, zonder valse pathos. Door middel van korte, bijtende zinnen maakt Wanders invoelbaar hoe uitzichtloos en beklemmend het leven in een land is waar het leger, de kerk en de rijken corrupt zijn.

Stille getuigen

De vijftienjarige Isabel moet in Stille getuigen van haar moeder en Anna, een vrouw die zich inzet voor de mensenrechten, mee naar de opgraving van een massagraf dat ergens op het platteland is ontdekt. Anna en haar moeder speuren naar de vader en twee broers van Isabel, die op een dag zomaar zijn ‘verdwenen’. Vermoedelijk zijn ze vermoord, net als zoveel andere vermisten naar wie Anna op zoek is. Isabel verwijt haar moeder dat zij zich alleen maar bezighoudt met politiek. Ze weet ook wel hoe ernstig de situatie is - haar zus Patricia is inmiddels ook ‘verdwenen’ - maar waarom ze uitgerekend op de dag dat haar vriendin Valerie van vakantie thuiskomt mee op pad moet, vindt Isabel onbegrijpelijk. Is er nu nooit eens tijd voor iets anders?

Wanders werkt in Stille getuigen in vijfentwintig korte hoofdstukken uit dat iedereen, jong en oud, in een dictatuur uiteindelijk politiek betrokken raakt; ook Isabel, of ze nu wil of niet. De woede van Wanders over de achteloze schending van fundamentele rechten komt in Stille getuigen op vrijwel elke pagina duidelijk naar voren. Hij is op die momenten vooral de be-

trokken correspondent die zijn verhaal kwijt moet; de schrijver, die zijn emoties op schitterende wijze verwoordt, wordt hierdoor naar de achtergrond verwezen. Maar hoe zwaar zijn thema ook is, Wanders vertelt zijn verhaal met groot mededogen en voorstellingsvermogen. Nergens krijgt zwaarmoedigheid de overhand. Dat alle romans goed aflopen, is tekenend voor het werk van Wanders.

Waardering

Het verhaal van Vogelvrije vrienden speelt zich af ‘ergens in Zuid-Amerika’. In welk land het zich precies afspeelt, is volgens Wanders niet van belang. ‘Belangrijker is dat het wordt verteld,’ schrijft hij. Over de manier waarop Wanders dit doet, struikelen recensenten nogal eens. In nrc Handelsblad verzucht Bregje Boonstra dat in Nederland ‘schrijvers kinderen zo vaak iets te zeggen en zo zelden iets te vertellen hebben’. Vogelvrije vrienden is ‘overvoerd met emotioneel geladen informatie (...) waarin elke poging tot een verhaal in de kiem gesmoord is’. Ook Joke Linders velt in het Algemeen Dagblad een hard oordeel: ‘Verbeeldingskracht en de gave van het woord ontbreken.’ Ze respecteert Wanders' innerlijke noodzaak tot vertellen, maar constateert dat de schrijver zich vergaloppeert aan de hoeveelheid informatie die hij geeft. Hierdoor blijven de personages van bordkarton, aldus Linders.

Vogelvrije vrienden is positiever ontvangen. ‘Het verhaal zit goed in elkaar en Wanders slaagt er uitstekend in tussen de regels door een beeld te schetsen van het leven in een dictatuur,’ merkt Gerlof Leistra in het Nieuwsblad van het Noorden op. In Brabants Dagblad schrijft Ruud Kamphoven: ‘De grote kracht van dit boek is dat Wanders een verhaal schrijft over dingen die echt gebeurd zijn, en nog dagelijks gebeuren. Hij laat duidelijk zien voor welke afgrijselijke dilemma's mensen daar komen te staan, en waarom mensen vluchten en proberen elders politiek asiel te krijgen.’ Dat personages niet echt loskomen van het papier of vrijwel geen ontwikkeling doormaken, nemen Leistra en Kamphoven voor lief.

Spoorloos verdwenen is op vergelijkbare wijze ontvangen. Een deel van de recensenten wijst Wanders werk al afvanwege de manier waarop het verhaal verteld wordt. Andere critici respecteren het en constateren lankmoedig dat er weliswaar soms iets aan schort, maar dat Wanders er wel in slaagt de nachtmerrie-achtige toestanden zeer levensecht te beschrijven.

Bibliografie

32 Lexicon jeugdliteratuur
juni 1993