Lexicon van de jeugdliteratuur

J. Stoop-Snouck Hurgronje

door Toin Duijx

Adriana Magdalena Julie Snouck Hurgronje werd in 1871 in Passaroeang (Nederlands-Indië) geboren. In 1890 kwam zij naar Nederland. Op de bootreis ontmoette zij dr. Theodoor Stoop, plaatsvervangend scheepsarts, met wie zij huwde. Dr. Stoop begon een huisartsenpraktijk in Dordrecht. Er werden tien kinderen geboren, waaran vijf op jonge leeftijd overlijden. In 1917 debuteerde zij als kinderboekenschrijfster. Samen met haar man was zij actief lid van de sdap; zij stak haar socialistische ideeën niet onder stoelen en banken. Zo wist zij tijdens het ‘proces Groenendaal’ (over een van de eerste dienstweigeraars) de Tweede Kamer binnen te dringen en luidkeels zijn invrijheidstelling te eisen. Tijdens de Tweede Wereldoorlog ging de zeventigjarige met illegale gedichten langs de deur. Ze werd opgepakt en na een verblijf in de Rotterdamse gevangenis doorgezonden naar het concentratiekamp in Vught.

Theodor Stoop was, naast arts, vijfentwintig jaar wethouder in Dordrecht, in welke functie hij veel heeft gedaan voor de volksgezondheid, huisvesting en tegen de werkloosheid. In 1931 overleed hij, mevr. Stoop verkocht het grote huis en ging in een bescheiden arbeidershuisje wonen. In hetzelfde jaar verscheen haar laatste kinderboek. Op maatschappelijk vlak bleef ze nog jaren actief. In 1953 overleed zij te Dordrecht.

Werk

J. Stoop-Snouck Hurgronje heeft niet veel kinderboeken geschreven: drie verhalenbundels en het korte verhaal Smokkelwaar dat ook in tijdschriftvorm is verschenen. Het zijden hemdje en andere vertellingen is een bundel losse verhalen waarin Grootje en haar vier kleinkinderen een belangrijke rol spelen. Veel verhalen hebben een sprookjesachtig karakter. Fantasie en werkelijkheid lopen door elkaar. Elementen als kabouters, sprekende bloemen, bosgodjes, nimfen en aardmannetjes komen veelvuldig voor. Enkele verhalen hebben een diepere betekenis. Als nimfen en elfjes strijden om elkaar zoveel mogelijk grond af te pakken, is het vader zon die met zijn lievelingsstraal vrede weet te brengen. In haar andere verhalenbundels is steeds een duidelijke vertelster aanwezig. Bij grootje thuis is een raamvertelling, waarin Grootje steeds, vaak met een

korte inleiding, een verhaal vertelt. Meestal zitten de kinderen om haar heen geschaard bij de warme kachel of, als het weer het toelaat, in het prieeltje in de tuin; thee en koekjes in overvloed aanwezig. De verhalen spelen bijna allemaal in een gegoed milieu. Enkele verhalen zijn gesitueerd in een arbeidersmilieu, waarbij de slechte toestanden wel erg geïdealiseerd weergegeven worden. Het moraliserende, opvoedende karakter, vaak in socialistische zin, is nadrukkelijk aanwezig. Na enkele verhalen wordt de moraal nog eens extra duidelijk uitgesproken als Grootje en de kinderen even napraten over het verhaal.

Ook Grootjes Meiboek bevat vertellingen met opvoedkundige tendens en hier en daar een socialistische inslag. In een verhaal over de 1 mei-viering ('t Roode liefdefeest') dansen de kinderen om de meiboom en zingen ‘Weg met alle nijdasserij! Wees blij! Wees blij! Kom druk elkaar de hand, en zing mee ons lied; van dat wij allen groot en klein, werkelijk broers en zusters zijn.’

Over kinderboeken

J. Stoop-Snouck Hurgronje heeft voor de Socialistische Vrouwen Bibliotheek een boekje over kinderboeken geschreven, Brieven over Kinderlectuur. Het is een briefwisseling tussen een moeder en een dochter. Dochter wil een bibliotheekje voor haar kinderen oprichten en vraagt haar moeder steeds adviezen op het gebied van kinderboeken. Vanuit een socialistische invalshoek, die zij deelt met veel van haar tijdgenoten (onder anderen Nellie van Kol en M. Wibaut-Berdenis van Berlekom), gelooft zij sterk in de invloed van het kinderboek. Het kinderboek als hulpmiddel tot de verheffing van arbeiderskinderen. Het boekje richt zich dan ook tot arbeidersmoeders die geen tijd hebben om de kinderboeken zelf te lezen, en die toch geschikte boeken aan hun kinderen willen aanbieden. De beoordeling of boeken geschikt zijn gebeurt voornamelijk aan de hand van politiek-morele en pedagogische criteria. De boeken worden bekeken naar inhoud; het literaire aspect speelt een ondergeschikte rol.

Stoop-Snouck Hurgronje is tegen een nationalistische tendens in kinderboeken; tegen militarisme en heldenverering. Paddeltje, de scheepsjongen van Michiel de Ruyter (Joh. Been) bijvoorbeeld is in haar ogen ‘propaganda lectuur voor de Nederlandsche Marine’. Kinderen mogen uit de bijbel voorgelezen worden, mits ook godenvertellingen uit andere landen en culturen daarnaast worden aangeboden. Bij kinderboeken mag geen scheiding tussen meisjes- en jongensboekjes worden gemaakt. Meisjesboeken voeden op tot onderdanigheid, onbenulligheid en dommigheid en zijn slechts bedoeld als overbrug-

ging van de zorgeloze meisjestijd naar het huwelijk. Enkele brieven later noemt zij het huwelijk het levensdoel voor meisjes en spreekt zij van specifieke kinderboeken die meisjes hierbij kunnen begeleiden. Stoop-Snouck Hurgronje is niet altijd even consequent in haar redeneringen. De invloed van haar opvattingen is gering geweest.

Bibliografie

23 Lexicon jeugdliteratuur
juni 1990