Lexicon van de jeugdliteratuur

[pagina 1]

Annejoke Smids

door Lien Fret

Annejoke Smids is in 1963 geboren in het Friese dorp Minnertsga maar woont al jaren in Groningen. Van kindsbeen af wist ze dat ze kinderboekenschrijfster wilde worden. Leren lezen was voor de vierjarige Smids een prioriteit en al snel beet ze zich vast in elk boek dat ze te pakken kreeg. Na haar studie Engelse taal- en letterkunde ging ze aan de slag voor verschillende reclamebureaus en werkte ze als stadsverslaggever bij het Nieuwsblad van het Noorden. Al tijdens haar journalistieke carrière schreef ze aan Piratenbloed, waarmee ze in 2003 debuteerde.

Piratenbloed kreeg in 2004 een Vlag en Wimpel van de griffeljury, haalde de shortlist van de Bontekoeprijs voor beste historische jeugdroman 2003 en werd geselecteerd voor de White Ravens catalogus van internationale jeugdboeken. Belladonna werd genomineerd voor de Prijs van de Kinder- en Jeugdjury Vlaanderen 2008.

Werk

Smids' jeugdboeken zijn historische romans vol avontuur en intrige. De schrijfster staat bekend om haar goed gedocumenteerde verhalen. Hoewel zij haar boeken doorspekt met geschiedkundige weetjes, ziet ze het niet als haar belangrijkste doel alles historisch correct te laten zijn. De eigen wendingen die ze aan de geschiedenis geeft, maken het voor de lezer makkelijker zich in te leven in de andere wereld die in het boek wordt geschetst. In Piratenbloed is dat het zeventiende-eeuwse Madagaskar, in De zwarte baron (2004) het Frankrijk van de vijftiende eeuw, in Meester van de schaduw (2005) het

[pagina 2]

eind zestiende-eeuwse Rome en in Belladonna (2006) het achttiendeeeuwse Venetië.

Inleving in het verhaal wordt ook vergemakkelijkt doordat Smids personages opvoert die tot dezelfde leeftijdsgroep behoren als de beoogde lezers van het boek. De hoofdpersonen maken in de loop van het verhaal een proces van volwassen worden door en de lezer beleeft die ontwikkeling mee. Piratenbloed volgt Sebastiaans levensweg van vijftienjarige tiener tot volwassene en van scheepsjongen tot kapitein. Als hij zijn schip bij een schipbreuk verloren heeft, sluit Sebastiaan zich aan bij een groep plunderende piraten op het eiland Madagaskar. Aanvankelijk speelt wroeging om de immorele praktijken van de piraten hem parten, maar al snel slorpt de zoektocht naar het spookschip De Vliegende Hollander al zijn aandacht op. De zwarte baron vertelt het verhaal van de elfjarige Julien die ontvoerd wordt en als hulpje een plek krijgt in het geheime laboratorium van de zwarte baron. Hoewel alchemie officieel verboden is, heeft de baron alchemisten in dienst die voor hem goud moeten produceren. In Meester van de schaduw is Aretino de hoofdpersoon. Hij is een twaalfjarige, dakloze jongen die op de vlucht is omdat hij beschuldigd wordt van moord op zijn vader. Wanneer een onstuimig schilder hem aanneemt als leerling, ontmoet Aretino beroemde schilders en zelfs een kardinaal. Maar zijn geheim blijft aan hem knagen en zal hem en zijn leermeester uiteindelijk in gevaar brengen. Belladonna volgt de naïeve Marietta die door haar kennis van geneeskrachtige planten en kruiden en door een liefdesgeschiedenis haar onschuld verliest in een stad, Venetië, die geregeerd wordt door corrupte machtswellustelingen.

In Smids' werk krijgen geheimzinnige personages of gebeurtenissen een prominente plek. In haar romans moet óf een geheim bewaard blijven, zoals in De zwarte baron en in De meester van de schaduw, óf er moet een mysterie worden opgelost, zoals dat van het spookschip in Piratenbloed of dat van de moorden waarvan Marietta wordt beticht in Belladonna. Hoewel de verhalen eigenschappen gemeen hebben met de detectiveroman, kunnen ze niet als zodanig worden getypeerd. Smids experimenteert graag met genres en dat geeft haar boeken steeds een heel eigen karakter. Zo is Piratenbloed een avonturenroman met fantasy- en zelfs griezelelementen. Belladonna is een wat vreemde combinatie van plantenencyclopedie, toeristengids en misdaadroman.

Ook op het vlak van de karaktertekening overstijgt Smids de genres met hun specifieke kenmerken. Zo zijn haar personages een stuk minder zwart-wit dan de meestal voorspelbare figuren in avonturenromans. Piratenbloed is een tamelijk atypische piratenroman: het ‘goede’ personage Sebastiaan voegt zich vrij geweten-

[pagina 3]

loos bij de plunderende piraten. Zij behandelen hun bemanningsleden een stuk beter dan de ‘goede’ kapiteins, die de lading belangrijker vinden dan hun werkkrachten. Ook in De zwarte baron tasten personages de grens tussen goed en kwaad af: ‘Het pad van het goede lijkt plotseling vol kronkels en zijvertakkingen.’ Hetzelfde geldt voor Belladonna, waarin Marietta moet afrekenen met gewetensbezwaren over de gifdrankjes die ze heeft bereid en waar enkele mensen het slachtoffer van zijn geworden. Smids' personages maken duidelijk dat de schrijfster er niet op uit is de lezers morele zedenlesjes te geven. Haar romans bieden een bepaalde visie op goed en kwaad maar de mening van de schrijfster ligt er nooit dik bovenop. De lezers worden voor dezelfde morele dilemma's geplaatst als Sebastiaan, Julien of Marietta en worden uitgedaagd hun eigen mening te vormen over goed en kwaad.

Belladonna

In Belladonna komt Smids' voorliefde voor het combineren van verschillende genres en verhaallijnen het best tot uiting. De research die aan het boek vooraf is gegaan, wordt bijna tastbaar in het beeld dat de schrijfster oproept van de sprookjesachtig mooie stad Venetië in de intrigerende achttiende eeuw. Omdat Smids uitgebreide beschrijvingen geeft van diverse locaties in de stad en elk hoofdstukje begint met de beschrijving van een kruid,




bloem of plant, heeft het boek iets weg van zowel een toeristengids als een plantenencyclopedie. De hoofdmoot bestaat echter uit een liefdesgeschiedenis gecombineerd met een misdaadplot. De liefdesaffaire is typisch een tienerverhaal: Marietta wordt verliefd op het vriendje van haar beste vriendin. Smids schetst alle gevoelens van verlangen en schuld die hiermee gepaard gaan.

Het proces van volwassen worden dat Marietta doorloopt, heeft te maken met de politieke spelletjes die de Venetiaanse machtswellustelingen met haar spelen en die Marietta reduceren tot een begeerd object.

[pagina 4]

Wanneer het naïeve meisje, dat een gewelddadige gezinssituatie is ontvlucht, zonder zich van enig kwaad bewust te zijn haar eerste stappen zet in de Venetiaanse klassenmaatschappij, heeft ze alleen oog voor de schoonheid en de weelde ervan. Ze is blind voor de intriges en de corruptie. Dankzij haar kennis van geneeskrachtige planten en kruiden gaat ze al snel een belangrijke rol spelen op het politieke toneel. Gewilde en ongewilde avances zetten haar wereld op z'n kop. Haar soms dodelijke drankjes leiden ertoe dat ze beschuldigd wordt van moord. Een net van intriges sluit zich rond het onschuldige meisje. Door de hachelijke situaties waarin ze terechtkomt, ontdekt Marietta wie haar werkelijk gunstig gezind zijn. Zo ontstaat een duidelijk toekomstperspectief.

Waardering

Smids wordt door critici vooral geprezen om haar compositorische kwaliteiten. Harm de Jonge prijst de manier waarop zij in Piratenbloed jongleert met de tijd. Marja Boonstra spreekt van een ‘mooi afgerond kinderboek’ waarvan de plot goed in elkaar zit. De schrijfster gaat volgens sommige recensenten echter af en toe te ver in het combineren van verschillende verhaallijnen, genres en historische weetjes. Volgens Boonstra gaat het goochelen met verhaallijnen in De zwarte baron nog maar net goed. De vele zijpaden zorgen voor ongeloofwaardige personages omdat er te weinig ruimte overblijft voor het uitwerken van motieven en onderlinge relaties. Joep van Ruiten spreekt, wat Belladonna betreft, van een ‘vernuftige constructie [van] talloze hoofd- en zijstraten die op een wonderbaarlijk overzichtelijke wijze bijeenkomen’. Mirjam Noorduijn vermeldt, in verband met De zwarte baron, het vernuftige en verrassende web dat Smids spint rondom het onheilsverhaal van de baron.

Men is het erover eens dat Smids weet hoe ze spanning moet opbouwen. Volgens Koops-de Hoog en De Jonge is vooral de overvloed aan actiescènes verantwoordelijk voor de spanningsopbouw. Een oppervlakkige uitwerking van de personages kan die spanning echter ook onderuithalen omdat inleving op die manier belemmerd wordt. De overdaad aan geschiedkundige wetenswaardigheden in De zwarte baron zou de lezer volgens Marja Boonstra wel eens teveel kunnen worden. Pol van Damme vindt dat het verhaal in Meester van de schaduw lijdt onder de hoeveelheid historische informatie. Alleen liefhebbers van de zeventiende eeuw die niet al te veel om spanning geven, komen volgens hem aan hun trekken. Op stilistisch vlak wordt Smids door Noorduijn ‘wat clichématig’ gevonden. De Jonge noemt het taalgebruik in Piratenbloed wijdlopig, ouderwets en niet subtiel. Beide critici zijn echter van mening dat Smids' taalgebruik in dit boek functioneel is. Bij avonturenro-

[pagina 5]

mans hebben lezers volgens hen geen boodschap aan literaire kwaliteiten.

Bibliografie

Kinder-en jeugdliteratuur

Piratenbloed. Amsterdam, Ploegsma, 2003.

De zwarte baron. Amsterdam, Ploegsma, 2004.

Meester van de schaduw. Amsterdam, Ploegsma, 2005.

Belladonna. Amsterdam, Ploegsma, 2006.

Schimmenjagers. Amsterdam, Ploegsma, 2007.

Over Annejoke Smids

Vanessa Joosen, [over Piratenbloed]. In: De Leeswelp, jaargang 9 (2003), nr. 8, blz. 352.

Marja Boonstra, ‘Ik wilde een boek maken om in te verdwijnen’. In: Leeuwarder Courant, 18-7-2003. (interview)

Harm de Jonge, Zeeschuimers onder vol zeil. In: Dagblad van het Noorden, 10-9-2004. [Over Piratenbloed]

Marja Boonstra, De kat runde de hele toko. In: Leeuwarder Courant, 10-9-2004. [Over De zwarte baron]

Mirjam Noorduijn, Meer dan magische kitsch. In: De Groene Amsterdammer, 1-10-2004. [Over De zwarte baron en Piratenbloed]

Mirjam Noorduijn, De echo van het verleden in hedendaagse jeugdboeken. In: Ons erfdeel, jaargang 48 (2005), nr. 2, blz. 179-190.

Gea Koops-de Hoog, Annejoke Smids - De zwarte baron. In: Jeugdliteratuur in de praktijk, jaargang 10 (2005), nr. 3, blz. 20-23.

Jürgen Peeters, [over Meester van de schaduw]. In: De Leeswelp, jaargang 11 (2005), nr. 8, blz. 317-318.

Pol Van Damme, [over Meester van de schaduw]. In: Pluizuit, 22-10-2005.

Joep van Ruiten, Helemaal van de wereld. In: Dagblad van het Noorden, 10-11-2006. [Over Belladonna]

Lien Fret, [over Belladonna]. In: De Leeswelp, jaargang 12 (2006), nr. 9, blz. 351.

Jeugdliterom

Verzamelde recensies en artikelen over Nederlandstalige jeugdliteratuur. De Jeugdliterom is te vinden in iedere openbare bibliotheek.

Websites

www.ploegsma.nl

www.leesplein.nl

76 Lexicon jeugdliteratuur
februari 2008