boekje, handleiding tot een onverstandige opvoeding der kinderen. Het boekje geeft in een 90-tal verhalen uit het dagelijks leven, voorbeelden hoe men kinderen verkeerd kan opvoeden; hoe men ze onder meer kan leren vliegen, ongehoorzaam zijn en een afkeer krijgen van alles wat met godsdienst te maken heeft. Op de titelpagina van het boekje staan een oude en drie jonge kreeften afgebeeld met het onderschrift: ‘Vadertje, ik zal het doen als ik U het eerst zie doen.’ Deze voorbeeldgedachte komen we ook in zijn kinderboeken tegen.
In hetzelfde jaar verschijnt Ontwerp ter proeve, hoe men op de beste wijze kinderen van jongs af tot Godsdienst kan opleiden (vertaald in 1796). De strijd van Salzmann tegen de dogmatisch-confessionele catechismus-dressuur en zijn aanbevelingen voor verbetering van het godsdienstonderwijs in deze brochure, vielen erg slecht bij de geestelijkheid en een deel van de burgerij. Min of meer verplicht moest Salzmann Erfurt verlaten.
In dit boekje geeft hij eveneens enkele eisen waaraan, volgens hem, goede kinderboeken moeten voldoen. Allereerst dienen de hoofdfiguren zodanig te handelen als de opvoeders dit wensen. Kinderen moesten opgevoed worden tot nuttige leden van de samenleving. ‘De daarin afgeschetste kinderen moeten zo oordeelen en werken, als men wenscht dat kinderen oordeelen en werken.’ Als een (hoofd)figuur echter in strijd met de opvoedingsidealen handelt, dan moet in ieder geval aangegeven worden hoe dit komt. En ‘de afpadigheden dier menschen mogen nooit in een haatlijk daglicht gesteld worden, maar veeleer als zeer ten uitersten beklagenswaardig afgeschetst worden.’ Salzmann was van mening dat je via kinderboeken veel kennis kunt overdragen. Kennis is deugd! Boeken dienden realistisch te zijn, maar bovenal opvoedend. ‘En uiteindelyk behoort men wel toe te zien, om de wederwaardigheden der menschen, volgens haaren wezenlijken aart en natuur te vertoonen, zo met betrekking tot den veroorzaakt wordt, en tot de gevolgen, die er uit voortvloeyen.’ ‘Ter aangename en nuttige lezing’ was een gebruikelijke ondertitel.
Konrad Kiefer of ‘handleiding tot een verstandige opvoeding van kinderen’ werd wel ‘de Duitse Emile’ genoemd. In Emile wordt een pleidooi gehouden voor een natuurlijke opvoeding. Emile wordt afgeschermd van de wereld van de volwassenen, en dus van alle slechte invloeden. De kinderwereld is een afgescheiden wereld. Konrad Kiefer verschilde echter aanzienlijk van het werk van Rousseau. Belangrijkste verschil is dat Emile een kind van deftige stand is en door een gouverneur wordt opgevoed buiten het gezin en afgezonderd van de maatschappij; Konrad daar-
Auteursrechtelijk beschermd