Lexicon van de jeugdliteratuur

Bas Rompa

door Tjitte Wierdsma

Bas Rompa werd op 20 november 1957 in Weert geboren. Hij werd opgeleid tot kleuterleider en werkte als peuterleider en poppenspeler. Tegenwoordig schrijft hij boeken voor kinderen en jongeren. Hij woont in Swartbroek, een dorp tussen Weert en Roermond.

Als jongen schreef hij al gedichten. Later maakte hij teksten voor poppenspel en kindercabaret. Hij ging zich steeds meer toeleggen op het schrijven van verhalen, gedichten en liedjes, die in jeugdtijdschriften als Jippo en Okki gepubliceerd werden. Zijn teksten verschenen ook in Vrij Nederland, in de rubriek De Blauw Geruite Kiel, in Tikker en in diverse verzamelbundels. Van april 1986 tot februari 1991 was hij eindredacteur van het kindertijdschrift Taptoe.

Werk

Bas Rompa werd allereerst in ruimere kring bekend door de teksten die hij in kindertijdschriften en in Vrij Nederland schreef. Als dichter publiceerde hij in 1986 de bundel Binnenste buiten. In 1988 verscheen de bundel Achter de verte.

Rompa publiceerde in 1987 zijn jeugdboek Een tien voor tekenen, een verzameling van elf verhalen rond de persoon van Luuk. Op een dag als ik durf verscheen in 1989. Daarin speelt Susan, een meisje van elf jaar, de hoofdrol.

Rompa schrijft voor kinderen en jongeren. Hij hanteert daarbij thema's als liefde, dood en rechtvaardigheid. Maar bovenal gaat het hem om het bijzondere van het gewone. Hij acht leesplezier van het grootste belang voor het kinderboek. Dat boek moet helder zijn geschreven, span-

nend, niet kinderachtig zijn en tot de verbeelding spreken. Bovendien moet de lezer er iets wijzer van kunnen worden.

Rompa gebruikt in zijn gedichten thema's die alles te maken hebben met de ontdekking van jezelf en je omgeving. In Binnenste buiten zegt hij in het gedicht ‘Uitkijken’, dat je niet hoeft ‘uit te kijken’ op de uitkijktoren met een trap van meer dan honderd treden, maar dat je ‘het hier beneden’ wel kunt bekijken.

Hij registreert met verwondering wat hij om zich heen ziet: ‘Uit een doos met kleurpotloden/komen ongelogen/honderd kleine regenbogen’. De ontdekking van de omgeving en van jezelf zit in de kleine dingen die je plotseling opmerkt. Langzaam kruip je uit de dikke, lekker warme winterjas van de kinderjaren om een nieuwe aan te trekken. Maar hoe ziet die eruit? Als je in de spiegel kijkt, ben je voor jezelf maar moeilijk te herkennen.

In Achter de verte registreert de schrijver de ontdekking van vroeger en nu: dromend en zwevend naar de horizon, steeds verder van huis. Symbolen van vertrek, avontuur en verlangen naar verten komen steeds opnieuw in de gedichten voor: een vlieger, de zeppelin, een ballon, het pluis van de paardebloem, de vogel. Altijd keer je weer terug naar de werkelijkheid waar ook het verdriet is, bijvoorbeeld om de dood van je duif en je hond.

Opvallend en ontroerend is de cyclus van vijf gedichten over de ‘winterdood’, waarin de schrijver op het sterven van zijn vader reageert. Rompa lijkt de dood van zijn vader te willen bezweren: zolang de loshangende knoop van zijn winterjas niet afvalt, blijft zijn vader leven. Maar: ‘De dood die trok aan hem, heel zacht. Mijn vader ging gewillig mee. Hij sterft zijn winterdood.’

In zijn proza geeft Rompa ook een beeld van verandering; de hoofdpersonen gaan over van de kinder- naar de jongerentijd. Zij ervaren bijvoorbeeld uiterst prille gevoelens van liefde. Ze leren droom en werkelijkheid meer en meer te onderscheiden en ervaren waarden en normen in de gebeurtenissen om hen heen die ze tot nu toe nog niet kenden.

Een tien voor tekenen gaat over Luuk, ongeveer elf jaar. Hij is de beste tekenaar van zijn klas. Zijn eerste kunstwerk zal een getekende koe zijn. Maar voordat hij daarmee begonnen is, vraagt een oudere leerling hem al naakte meiden te tekenen, van een plaatje uit de Libelle.

Op zijn rapport krijgt Luuk een tien voor tekenen, maar dat cijfer staat eenzaam tussen de andere, die beduidend lager uitvallen. Als Luuk kinderpostzegels bij Opa Jacobsen aflevert, leert hij het verschil tussen roddelpraatjes en werkelijkheid kennen: de sprekende hond die daar zou wonen blijkt een jongetje te zijn dat

De hoofdpersoon van al deze verhalen is een wat dromerige jongen met veel fantasie en met belangstelling voor wat er om hem heen gebeurt. Hij voelt voor een experimentje zoals het bezweren van een kip met blokfluitspel, hij ziet zichzelf als held op het voetbalveld, al moet hij het met afgetrapte en afgedankte voetbalschoenen doen. Hij is verliefd op Dorina en heeft een vleugje van een erotisch gevoel. Hij is betrokken bij een radiohandeltje, waar diefstal bij te pas komt, doet met een vriendje mee in een gevecht om oud oorlogstuig dat uit de sloot gevist is, maar waarbij hij niet zo dapper is als hij had verwacht. Hij vergeet zijn konijn door alle drukte en moet het begraven.

In Op een dag als ik durf is Susan de hoofdpersoon, een leerling uit de hoogste groep van het basisonderwijs. Verliefdheid is iets wat Susan in het begin van het boek nog niet kent. Ze vraagt zich af of ze nu met Thomas ‘gaat’, die ze al vanaf de kleuterschool kent. Hij lijkt niet onder de indruk van haar. Zij evenmin van hem. Warmere gevoelens ontdekt ze als ze met haar moeder op de bank zit. Echt verliefd wordt ze op Susy, medeleerlinge uit haar klas. Ze ontdekt dat ze zich prettig voelt bij meisjes en vrouwen. In een opstel deelt ze mee dat ze op een dag - als ze durft - haar liefde voor Susy zal uitspreken. Aan het eind van het boek is het zover. En Susy waardeert dat. Intussen gebeuren er allerlei gewone dingen in dit meisjesleven: de poes komt, ontsnapt en gaat vervolgens dood; er is familiebezoek; Susan gaat uit logeren, en ze gaat naar school.

Waardering

Rompa schrijft vrij eenvoudige (begrijpelijke) gedichten over voor kinderen herkenbare onderwerpen en gevoelens. Eenvoud en herkenbaarheid zijn ook de eigenschappen van zijn proza.

Lieke van Duin vindt dat de personen in Op een dag als ik durf te stereotiep beschreven worden. Dat geldt zowel voor de jongens als voor de meisjes. De meisjes worden als lekker ruikend en warm ervaren. Volgens haar plant Rompa het eigen volwassenen-bewustzijn over op papieren kinderen.

Peter van den Hoven spreekt over een opvallend jeugdboek waarin met groot inlevingsvermogen de binnenwereld wordt getekend van een meisje in de pre-puberteit dat door verwarrende gevoelens wordt overvallen. Volgens hem wordt de ontwikkeling van Susan beschreven ‘met een minimum aan grote woorden en een maximum aan suggestieve beschrijvingen’.

Bibliografie

27 Lexicon jeugdliteratuur
oktober 1991