Lexicon van de jeugdliteratuur

Anna Barbara van Meerten-Schilperoort

door Eefje Buenen

Anna Barbara Schilperoort werd op 3 januari 1778 geboren te Voorburg. Op zestienjarige leeftijd trouwde ze met de twaalf jaar oudere predikant Hendrik van Meerten, met wie ze zes kinderen kreeg. Het gezin verhuisde in 1798 naar Gouda. Schilperoort gaf haar kinderen zelf onderwijs en schreef eigenhandig het lesmateriaal. Toen het gezin met financiële problemen kampte, opende zij in haar huis een eigen dagschooltje voor meisjes, dat na verloop van tijd uitgroeide tot een goed bezochte meisjeskostschool.

In 1811 haalde Schilperoort haar onderwijzersdiploma en publiceerde ze haar eerste boek. Dit was het begin van een succesvolle carrière als schrijfster op educatief gebied. Zij werd vooral bekend als hoofdredacteur van Penélopé, het eerste Nederlandse tijdschrift voor vrouwen en meisjes. Ze overleed op 14 februari 1853 in Gouda.

Werk

Wat opvalt aan het oeuvre van Anna Barbara Schilperoort is dat zij veel verschillende genres beoefende. Naast educatieve boeken schreef en vertaalde ze reisverhalen, naslagwerken en historische romans. Ook bewerkte en redigeerde ze bijbelverhalen, almanakken en ‘magazijnen’ voor kinderen. Ze schreef voor verschillende doelgroepen: niet alleen voor kinderen van diverse leeftijden - van kleine kinderen tot jonge meisjes - maar ook voor ‘nieuwe’ doelgroepen als dienstboden en bejaarden.

Een constante in het werk van Schilperoort is dat zij in haar boeken het nuttige met het aangename combineert: haar boeken moesten

niet alleen leerzaam maar ook leuk zijn. Zij schreef onder meer gidsen waaruit de jeugdige lezers konden leren hoe ze zich moeten gedragen in bepaalde situaties, zoals Gids voor jonge lieden tot regeling van hun gedrag op hunne eerste intrede in de wereld, zoo wel als in hunne huisselijke betrekkingen (1821) en Raadgevingen aan jonge lieden bij het verlaten van de scholen of weeshuizen en hunne intrede in de wereld (1823).

In haar kinderboeken, die zij meestal vertaalde en bewerkte naar het Engels of het Frans, zit altijd een boodschap verpakt. Vaak blijkt dit al uit de ondertitels, zoals Keetje en Frits, of de kleine wandelaars, een verhaal waaruit de kinderen kunnen leeren dat zij zich zelven door ongehoorzaamheid de grootste onheilen veroorzaken (1823), naar Arthur and Alice, or The little wanderers (1815). Of De moederlooze Maria, een verhaal waaruit de lieve kinderen kunnen leeren, dat braafheid en deugd in iederen stand hare belooning vinden (1823), naar Moterhless Mary (1816).

Zelfs in het op het oog wat minder didactische De kermiswandeling (1825), waarin de kinderlijke hoofdpersonen door hun ouders worden meegenomen naar de kermis, blijkt een lesje te zijn verstopt. Lopend over het kermisterrein komen de personages van alles te weten over de oorsprong van de kermis en over de herkomst van de voorwerpen die op de kermis te winnen of te koop zijn.

In samenwerking met C.P.E. Robidé van der Aa schreef Schilperoort moralistische schetsjes voor jonge kinderen. Ook hier spreken de titels voor zich: ‘De snoepachtige Fanny’, ‘Hendrik de beestenplager’, ‘De vlijtige Maria’, ‘De ondankbare Fanny’ en ‘Het gehoorzame Mietje’.

Opvallend aan de werken van Anna Barbara Schilperoort is dat ze mooi zijn uitgegeven. De serie die zij met Robidé van der Aa maakte, bestaat uit schitterend vormgegeven boekjes met handgekleurde platen in steendruk. Het tijdschrift Penélopé, dat in totaal 192 handgekleurde platen bevat, is een van de fraaiste Nederlandse periodieken uit de negentiende eeuw. Schilperoort stelde hoge eisen aan de uitgave van haar werk en haar vaste uitgever Beijerinck voldeed daaraan. Dit verklaart waarschijnlijk deels haar succes.

Magazijn voor kinderen

Bijzonder populair was Magazijn voor kinderen, dat Schilperoort bewerkte naar het Magasin des enfants van Mme Le Prince de Beaumont uit 1819. Ook in Magazijn voor kinderen, dat verscheen in acht delen, staat de nuttigheid voorop. Ieder hoofdstuk bestaat uit leerzame gesprekken tussen gouvernante Belcour en haar leerlingen. De ene keer spreken zij over de natuur, dan weer over de bijbelse geschiedenis of over de planeten. Zelfs wanneer de gouvernante de meisjes een verhaal vertelt, valt daar altijd iets van op te steken. Bovendien wordt het gedrag

van de leerlingen tijdens de lessen gecorrigeerd: wanneer de meisjes brutaal zijn of hun beloften niet nakomen, krijgen ze kamerarrest of worden hen uitjes ontzegd. Duidelijk is echter dat de lieve gouvernante Belcour altijd het beste met haar leerlingen voorheeft. De meisjes zijn dan ook dol op haar en moeten haar vaak, ook wanneer zij hen bestraft, gelijk geven.

Waardering

Het werk van Anna Barbara Schilperoort vond gretig aftrek en werd veelvuldig gerecenseerd. Zij oogstte veel lof vanwege het aangename nut in haar oeuvre. Omstreeks 1820 was zij een van de bekendste vrouwen van het land. Toch ontbreekt haar naam in de meeste literatuurgeschiedenissen; de auteurs van deze overzichten vonden haar werk weinig origineel. Sinds 1995 staat zij echter opnieuw in de belangstelling. Arie Gelderblom schrijft over Schilperoort in ‘Voor elk wat wils. Anna Barbara van Meerten Schilperoort’ (1997): ‘Bekijken we haar (-) vanuit het pragmatische gezichtspunt dat literatuur beschouwt als een aangename presentatie van nuttige lering, dan blijkt zij de didactische traditie van de zeventiende en achttiende eeuw voort te zetten, met inbreng van een groot aantal nieuwe elementen: vaderlandse stof, eigentijdse genres, en nieuwe categorieën van geïntendeerd publiek, zoals de schoolgaande jeugd en (vrouwelijk) huispersoneel’. Buijnsters & Buijnsters noemen Schilperoort in Lust en Leering. Geschiedenis van het kinderboek in de negentiende eeuw (2001) een vrouw die ‘met kop en schouder uitstak boven het gros van haar schrijvende tijdgenoten’. Er is dus sprake van een herwaardering.

Bibliografie

76 Lexicon jeugdliteratuur
februari 2008