Lexicon van de jeugdliteratuur

Virginie Loveling

door Jan van Coillie

Virginie Loveling werd geboren op 17 mei 1836 in Nevele. Van haar kinderjaren in dit dorp dicht bij Gent gaf ze later een treffend beeld in haar Herinneringen, in 1967 gebundeld door A. van Elslander. Ze ontving samen met enkele andere meisjes een soort privé-onderwijs en groeide op in een milieu met ruime belangstelling voor literatuur en de Vlaamse Beweging. Na de dood van haar vader in 1846 verhuisde het gezin naar Gent, waar het terechtkwam in een uitgesproken liberaal en antiklerikaal milieu. Samen met haar zuster Rosalie debuteerde ze met realistische gedichten waarvan de eigenaardige vermenging met intellect en sentiment door auteurs als Potgieter, Busken Huet en Karel van de Woestijne lovend beoordeeld werd. Daarnaast publiceerden de zusters Loveling nog twee bundels novellen.

Na het overlijden van haar zuster in 1875 legde Virginie zich hoofdzakelijk toe op het schrijven van verhalen en novellen die als tijdsdocumenten nu nog steeds boeien door de scherpe karaktertekening en de vrijmoedigheid waarmee ze problemen als godsdienst, politiek, huwelijk, opvoeding en erfelijkheid behandelde. Daarnaast schreef ze kinderverhalen, folkloristische bijdragen, reisbeschrijvingen en memoires. Officiële erkenning kwam in 1896, toen ze met haar roman Een dure eed de vijfjaarlijkse Staatsprijs voor Nederlandse letterkunde verwierf.

Ze werd onderscheiden met verschillende ridderorden en was lid van de Maatschappij der Nederlandse Letterkunde te Leiden en van de Koninklijke Vlaamse Academie voor Taal- en Letterkunde. In 1885 kreeg ze voor haar eerste reeks kinderverhalen de prijs De Keyn, een staatsprijs voor verdienstelijk opvoedkundig werk.

Virginie Loveling stierf te Gent op 1 december 1923.

Werk

De thema's van Lovelings verhalen voor kinderen passen helemaal in de literaire produktie voor de jeugd in Vlaanderen in de tweede helft van de 19e eeuw. Liefde voor de dieren, eerbied voor oude mensen, liefdadigheid, vlijt en zelfbeheersing zijn de voornaamste waarden die ze in haar werk wil meegeven. Hierbij gaan lering en belering doorgaans hand in hand. In de verhaaltjes wordt geregeld informatie, vooral over de natuur, verwerkt.

Typisch is ook de burgerlijke houding die Loveling aanneemt tegenover de armoede. Hoewel ze - net als in haar verhalen voor volwassenen - blijk geeft van een bewogenheid en medelijden met het lot van armen en misdeelden (ook zigeuners), kan ze de leniging van hun problemen enkel zien in zelfwerkzaamheid en eerlijkheid van de arme en liefdadigheid van de rijke. De bescheiden kleine Edmond die het hondje Moorken van de kasteelvrouw redt uit de handen van boosdoeners die het wilden verdrinken, wordt rijkelijk beloond. Zijn ijverige vader kan op de koop toe de smidse huren waar hij al zolang van droomde. ‘En aldus werd de geschiedenis van een mishandeld hondje tevens de geschiedenis van het geluk eener brave werkmansfamilie.’

Merkwaardig in dit licht is het verhaal De bekoring. De brave kleine Gerard kan na lang aarzelen niet langer de bekoring weerstaan van de afgevallen rottende vruchten in de tuin van de rijke landheer. Hij wordt echter gepakt, verliest zijn eerste prijs op school en wordt met gevangenisstraf bedreigd. Het gerecht is mild en alleen de zuurverdiende spaarcenten van moeder dienen als schadevergoeding betaald te worden. Het verhaal is hiermee niet afgelopen. Aan het slot komen de twee dochtertjes van de rijke heer plotseling tot het besef dat ook zij schuldig waren door de afgevallen vruchten te laten liggen en zo anderen in bekoring te brengen. ‘Wij lieten bederven, wat het deel van den arme was.’ Ze vragen vader voortaan het overschot aan de arme kinderen te mogen uitdelen. Aan het in armoede en schande gedompelde gezin van Gerard wordt niet meer gedacht. Opstandigheid vanwege de armen komt nooit voor, hoogstens bitterheid van de auteur, gericht tegen de harteloosheid van de verwende rijkeluiskinderen, een harteloosheid die in heel wat verhalen wordt gecontrasteerd met de eerlijkheid van het eenvoudige arme kind.

Stilistisch en door de pedagogische opvattingen onderscheidt het werk van Virginie Loveling zich van het gros van de toenmalige produktie. Hoewel ze als auteur de touwtjes stevig in handen houdt en geregeld zelf expliciet tussenbeide komt, probeert

Loveling vooral in de talrijke levendige dialogen en via directe aansprekingen, vragen en uitroepen een meer ‘kinderlijke’ stijl te ontwikkelen. Vanaf de tweede reeks neemt ook het gebruik van verkleinwoorden toe.

Haar verhalen zijn meestal hecht van structuur en het verloop ervan berust, in tegenstelling tot wat toen gangbaar was, niet op onwaarschijnlijke toevalligheden. Heel wat van de auctoriële tussenkomsten, vooral in haar laatste boekjes, hebben betrekking op Lovelings opvoedkundige denkbeelden en haar visie op het kind. Centraal hierbij staat de zelfopvoeding van het kind, dat door natuurlijke straffen, eigen ervaring en een zachte, begeleidende opvoeding tot een rechtschapen volwassen burger moet opgroeien. Elke expliciete moraal is dan ook uit den boze. Hierin volgt ze de door haar bewonderde Andersen, wiens zedenlessen volgens haar één zijn met zijn vertellingen, ‘als de geur in de roos, als de frischheid in het water, als de glans in de zonnestralen’.

Loveling besteedt veel aandacht aan de karaktertekening van de kinderen. Vanaf haar tweede reeks verhalen wordt hierbij het nog-klein-zijn vaak als excuus gehanteerd voor de kinderlijke misstappen. Hiermee expliciteert ze haar visie op het kind als een wezen dat recht heeft op een eigen stukje leven, hetgeen ook duidelijk blijkt uit haar recensie van Louwerses Voor de kinderkamer in De Toekomst van 1884. ‘Neen, niet om zoo vroeg mogelijk de kindertjes het leven der groote-menschen-wereld binnen te leiden, verscheen Voor de Kinderkamer, integendeel het verscheen om de kinderwereld, die van zoovele zijden bedreigd wordt, niet alleen in bescherming te nemen, maar om ze zóó te maken, dat het verlangen ontsta, lang in die wereld te blijven’.

In haar denkbeelden over opvoeding heeft Virginie Loveling zich ongetwijfeld laten inspireren door de nieuwe wind uit het noorden, die ook andere Vlaamse pedagogisch-geïnteresseerde auteurs uit die tijd beïnvloedde, zoals Mathilde d'Hanis, G.J. Kroes, Jacob Stinissen, Reimond Stijns en Alexis Callant.

Ondanks de vernieuwende aspecten in haar werk, de voor die tijd verzorgde uitgaven met één tot vier kleurenillustraties en de De Keynprijs, heeft noch de pedagogische noch de literaire tijdschriftenkritiek in Vlaanderen enige aandacht aan haar kinderboekjes besteed.

Bibliografie

13 Lexicon jeugdliteratuur
februari 1987