Lexicon van de jeugdliteratuur

Cor Ria Leeman

door Jan van Coillie

Cor Ria Leeman is het pseudoniem van Corneel Alfons van Kuyck, die op 30 april 1919 in Rijsbergen (Nederland) werd geboren. Nog hetzelfde jaar verhuisde het gezin naar Borgerhout in België. Van Kuyck studeerde aan de normaalschool in Antwerpen en was van 1938 tot 1973 onderwijzer aan het Sint-Gummaruscollege te Lier.

Na zijn debuut in 1948 ontwikkelde hij zich tot een zeer produktief schrijver. Naast talrijke kinder- en jeugdboeken schreef hij een leesmethode en romans en novellen voor volwassenen.

Zijn werk werd vele malen bekroond, ook dat voor volwassenen (tweemaal de Vlieberghprijs). Hij kreeg tweemaal de referendumprijs en tweemaal de John-Flandersprijs. Daarnaast ontving hij in 1958 de prijs van de Vlaamse provincies voor de eerste reeks Jan Klaassen-boekjes, in 1967 de Prijs van de provincie Antwerpen voor De gouden dolk en in 1977 de Grote Prijs van de stad Sint Niklaas voor Wat nu, kleine Mong?

Werk

Het oeuvre van Cor Ria Leeman is niet alleen zeer omvangrijk, maar ook zeer gevarieerd. Hij publiceerde romans voor volwassenen met een religieuze thematiek. Ook zijn verhalen voor de jeugd hebben een religieuze (katholieke) strekking, maar deze wordt meestal nauwelijks uitgediept.

Zijn werk voor jonge kinderen bestaat uit enkele series schoolleesboekjes: traditionele verhaaltjes, bevolkt met sprekende dieren, kabouters, poppen en andere fantasiewezens. Door de weinig nadrukkelijke moraal en de bestudeerde aanpassing aan de leestechnische capaciteiten van de lezertjes verrichtte Leeman met deze boekjes in Vlaanderen baanbrekend werk.

In zijn werk voor de oudere jeugd is

een duidelijke ontwikkeling waar te nemen. Tot ± 1964 schreef Leeman vooral avonturenverhalen met een uitgesproken katholieke tendens. Tussen 1964 en 1974 verscheen een tiental reisverhalen, geïnspireerd door eigen reiservaringen, met een ik-verteller die in allerlei hachelijke situaties belandt. Toevallige ontdekkingen, archeologische vondsten, diefstallen en gevaarlijke ontmoetingen leveren de spanning; het soms onbeholpen gedrag van de hoofdpersoon zorgt voor een humoristische noot. Onder het avontuur gaat een boodschap schuil van solidariteit, behulpzaamheid en vergevingsgezindheid.

In 1973 kiest Leeman met Planeet Epsilon duidelijk voor de boodschap boven het avontuur. Het voornaamste thema van zijn werk is van nu af aan de reddende kracht van de volmaakt altruïstische liefde. Die liefde verandert Ego en redt de paradijselijke planeet Epsilon, ze overwint vooroordelen en haat in Het meisje Asmin, ze brengt genezing en hoop aan de zichzelf verwoestende wereld in Henk en het meisje Love. Het ideaal van de onbaatzuchtige liefde verdringt ook de erotische liefde: in Loflied op Sjiri offert de hoofdpersoon haar prille verliefdheid op om zich totaal te kunnen inzetten voor haar noodlijdende volk.

De liefde staat radicaal tegenover de verschrikkingen van de oorlog, die in het werk van Leeman de ontkenning vormt van de liefde: hebzucht, wreedheid en zinloos geweld vernietigen elke menselijke relatie. In Wat nu, kleine Mong? besluiten de dieren de mensen uit te roeien omdat ze geschokt zijn door de zinloze zelfvernietigingsdrang van de mens.

Deze boeken rond liefde en oorlog bevatten nauwelijks concrete informatie over sociale, politieke en economische achtergronden. Zeer opvallend is het schrille contrast tussen de egoïstische, gewelddadige, wrede volwassenen en de zuivere, liefdevolle en onbedorven kinderen. De liefde als oplossing voor alle wereldproblemen wordt steeds door kinderen gepersonifieerd. Op een bijzondere wijze wordt dit conflict uitgewerkt in Shabonee, waar de nobele Indiaan tegenover de valse blanke wordt geplaatst.

De meeste jeugdromans van Leeman vertonen een overladen en gewild literaire stijl. Zijn verbeeldingskracht verleidt hem vaak tot een opgeschroefde beeldspraak. In Het meisje Asmin en Shabonee sluit hij dichter aan bij de sobere, directe stijl van zijn werk voor volwassenen.

De Vlaamse critici zijn over het algemeen zeer lovend over het werk van Leeman. Ze vinden hem een boeiend verteller met een sterke verbeeldingskracht en een poëtische stijl. Fred de Swert noemde Het meisje Asmin ‘een volgende stap tot de vernieuwing van het Vlaamse jeugdboek’ na De boodschap van de onzichtbare van Cyriel Verleyen.

Meer omstreden was Planeet Epsilon.

Vooral de scherpe kritiek van Eric Hulsens in Zozo leidde ertoe dat ook vraagtekens werden gezet bij het latere werk van Leeman. Hulsens heeft vooral bezwaar tegen de gezochte, geforceerde thematiek, de te opdringerige en bovendien conservatieve boodschap en de krampachtige literairdoenerij.

Planeet Epsilon

De 15-jarige ik-figuur treedt door zijn sterke verlangen naar een andere planeet 's nachts uit zichzelf en belandt op de planeet Epsilon, waar dieren en kinderen van alle rassen en kleuren in perfecte harmonie samenleven. Langzaam wordt hij doordrongen van de grondidee: ‘Je moet van iedereen houden, zonder eerst aan jezelf te denken’, zodat hij ten slotte ook alle egoïsme uit zijn liefde voor het meisje Thaïs kan weren. Een volwassene verstoort de vrede op Epsilon, waardoor alle kinderen hun ‘oude gedaanten’ van oorlogsslachtoffers aannemen. Uiteindelijk overwint de liefde. De ik-figuur brengt dan ook een hoopvolle boodschap naar de aarde.

Shabonee

Dit verhaalt speelt aan de oevers van de Mississippi in de tijd van de trek naar het Westen. Tussen Sagoyewatha, een Indiaans opperhoofd, en Jonathan Cram, de leider van een Evangelisch Zendelingengenootschap, wordt een overeenkomst gesloten om hun zonen gedurende een jaar in het ‘andere kamp’ te laten. In de confrontatie van de twee beschavingen kiest de auteur partij voor de Indiaanse bevolking en worden de hypocrisie en het religieuze fanatisme van de westerlingen scherp aan de kaak gesteld.

Het is een fel-bewogen verhaal, geschreven in een sobere, krachtige stijl.

Bibliografie

10 Lexicon jeugdliteratuur
februari 1986