Lexicon van de jeugdliteratuur

[pagina 1]

Edward Lear

door Wim Hofman

Edward Lear werd op 12 mei 1812 geboren te Highgate, Londen. Hij was een van de 21 kinderen van een makelaar in effecten wiens zaken op den duur zo slecht gingen dat het gezin uiteen moest. Edward werd door zijn oudste zus Ann grootgebracht en zag zijn ouders zelden. Hij kreeg weinig scholing, maar leerde verschillende talen, wist ook iets van muziek en ontpopte zich vooral als beeldend kunstenaar.

Vanaf zijn vijftiende jaar legde hij zich vooral toe op tekenen en schilderen en probeerde hij in zijn onderhoud te voorzien door het vervaardigen van wetenschappelijke tekeningen ten behoeve van de artsenij. Later legde hij zich toe op het weergeven van dieren. Zijn beste werk uit die tijd is een reeks gekleurde prenten van pagegaaien uit de Zoo te Londen. Deze prenten vielen in de smaak bij de toenmalige Earl of Derby die hem uitnodigde om bij hem op Knowsley Hall (Lancashire) de dieren van zijn privé-diergaarde na te tekenen. Lear ging daar graag op in en tekende enkele jaren lang dieren.

Het huishouden op Knowsley Hall telde nogal wat kinderen. Dat bracht Lear ertoe om tussen de bedrijven door grappige tekeningen te maken waar hij verzen bij schreef, voornamelijk limericks, een versvorm die rond 1820 was ontstaan.

Hij begon echter ook steeds meer te reizen. Zo ondernam hij uitgebreide tochten over het vasteland van Europa, trok naar Albanië. Ging zelfs naar het Midden-Oosten en verder nog naar India en Ceylon. Op deze reizen maakte hij ontelbare schetsen die hij van notities voorzag en hield dagboeken bij. De schetsen en notities had hij nodig als basis voor landschapsschilderingen die hij aan de man probeerde te brengen. Hij was echter genoodzaakt nogal eens wat geld te lenen, of hij leefde van giften van welgestelde personen die wat in hem zagen. Hij werd vooral bekend als landschapsschilder, die topografische onderwerpen accuraat weergaf. In 1846 werd hij zelfs uitgenodigd om tekenlessen te geven aan koningin Victoria.

Edward Lear was een verlegen man, die zich niet op zijn gemak voelde in het gezelschap van volwassenen. Toch had hij wel vrienden die hij herhaaldelijk brieven schreef met woordgrapjes en amusante eigenaardigheden.

Hij was verre van gezond. Hij leed aan een soort epilepsie en had veel last van zijn luchtwegen, reden om een ander klimaat op te zoeken dan dat

[pagina 2]

van Groot-Brittannië. Hij reisde steeds meer, liep gemiddeld meer dan twintig kilometer per dag. Hij tekende onnoemelijk veel en leidde een tamelijk geïsoleerd leven. Hij had best willen trouwen, maar hij durfde daar nauwelijks aan te denken. Hij achtte zich niet rijk genoeg en vond zichzelf lelijk. Hij groeide uit tot een wat pafferige vrijgezel met een grote neus en een wat verwarde baard. Een dik brilletje, dat hij nodig had vanwege zijn bijziendheid, completeerde het geheel.

Na 1837 verbleef hij voornamelijk buiten Engeland: eerst in Rome en later op Korfoe. Ten slotte vestigde hij zich in San Remo, met zijn gevierde kat Foss. Daar stierf hij op 29 januari 1888.

Werk

Als landschapsschilder en -tekenaar sluit Lear, zeker wat zijn aquarellen betreft, aan bij de grote Engelse traditie. Als nonsense-dichter is hij echter uniek. Voor wat deze kant van zijn persoon betreft, berust zijn faam vooral op de limericks en de nonsense-balladen en de daarbij behorende tekeningen in een spontane, ietwat kwajongensachtige en hoogst originele stijl. Hetgeen hij maakte was zeker in die tijd nogal nieuw, omdat hij de verzen en tekeningen louter maakte voor de lol en om kinderen een plezier te doen zonder verdere morele, didactische of educatieve bijbedoelingen zoals meestal bij verzen en boeken voor kinderen het geval was.

In 1846 verschijnt A Book of Nonsense. Het is een bundeling van 112 limericks met bij elk vers een pentekening. Uitgebeeld worden nogal groteske figuren die zich doorgaans in buitenissige omstandigheden bevinden. De limericks vertonen nog de beginstijl, waarbij de laatste versregel niet al te veel nadruk krijgt.

In 1871 verschijnt Nonsense Songs, Stories, Botany and Alphabets. Bij de nonsense-songs behoren de beroemde ‘The Owl and the Pussy-cat’ en ‘The Jumblies’. De verhalen zijn ‘The story of the four little children who went around the world’ en ‘The history of the seven families of the Lake Pipple-popple’. Het boek bevat voorts enkele onmogelijke recepten, botanische nonsense en drie ABC's

Vooral in de verzen klinkt een romantische en melancholische ge-

[pagina 3]

moedsgesteldheid door, maar ze zijn tegelijk humoristisch. Vaak gaat het over het reizen naar verre, vreemde, niet-bestaande contreien (the Land of Grambamble, the Torrible Zone, the Hills of the Chankly Bore, Zemmery Fidd) met een eigenaardige flora en fauna, om te ontsnappen aan het alledaagse, grauwe en vervelende bestaan.

Met woorden gebeuren ook merkwaardige dingen, omdat ze in een specifieke context gebruikt worden, of omdat ze een tikkeltje anders gespeld worden, zodat ze een heel aparte en associatieve werking krijgen. Ritme, alliteratie, klank en rijm zijn belangrijk in de verzen van Lear. Uit de teksten spreekt een voorkeur voor kleuren (de boot van de uil en de kat is erwtgroen, de hoofden van de Jumblies zijn groen, hun handen blauw en de vier kinderen die een reis om de wereld gaan maken, vertrekken in een blauwe boot met groene stippen en met een geel zeil met rode strepen), een voorkeur voor overtrokken getallen (een boom van 504 voet hoog, een recept voor Amblongus Pie waarbij je het gerecht zeker dertien uur moet koken en het ten slotte uit het raam moet gooien), allerlei etenswaren in absurde combinaties, gedierten: allemaal dingen waarin kinderen ook wel geïnteresseerd zijn.

Dieren en voorwerpen worden vermenselijkt en praten, musiceren en zingen. De sprinkhanen, kangoeroes, tafels en stoelen dansen evengoed als de diverse dames en heren.

Daarna publiceert Lear More Nonsense, Pictures, Rhymes, Botany, etc. (1872) en in 1877 Laughable Lyrics, a fourth book of Nonsense-Poems, Songs, Botany, Music etc., waarin onder andere ‘The Dong with a Luminous Nose’ en

[pagina 4]

‘The Pobble who has no toes’ zijn opgenomen. ‘The Pelicans’ en ‘The Yonghy Bonghy Bò’ krijgen van Lear een melodie mee. Het geheel is in dezelfde sfeer als de voorgaande publikaties, zij het dat de ondertoon van de gedichten misschien iets zwaarmoediger genoemd kan worden.

Bibliografie

Oorspronkelijke uitgaven

Lear publiceerde drie boeken met tekeningen van dieren, zeven geïllustreerde reisboeken en vier nonsense-boeken; een vijfde nonsense-boek verscheen postuum. Deze laatste waren vooral voor kinderen bestemd. Het zijn: A Book of Nonsense (1846); Nonsense Songs, Stories, Botany and Alphabets (1871); More Nonsense, Pictures, Rhymes, Botany, etc. (1872); Laughable Lyrics (1877); en Queery Leary Nonsense (1911; postume uitgave, verzorgd door E. Strachey). Een volledige uitgave van de nonsense verscheen in 1947: The Complete Nonsense of Edward Lear. Edited and introduced by Holbrook Jackson. London, Faber and Faber, 1947.

Vertalingen

Het verhaal van 4 kinderen op reis rond de wereld. Vertaald door Cees Buddingh'. Met tekeningen van Anne Bous. Utrecht, Spectrum, 1975.

De Pobbel wiens tenen verdwenen. Vertaald door Paul Biegel. Met tekeningen van Kevin W. Maddison. Bussum, Van Holkema & Warendorf, 1977.

De uil & de poezekat & en nog meer van die onzin. Vertaald door Wim Tigges. Met illustraties van Owen Wood. Utrecht, Spectrum, 1978.

Babbels en krabbels van Edward Lear. Een keuze uit de nonsense-poëzie van de ‘Hofdichter van de Onzin’. Met een inleiding van Wim Tigges. Utrecht, Spectrum, 1978. (Bloemlezing, waarin onder meer de beide bovengenoemde Spectrum-uitgaven zijn opgenomen).

De uil en de poes. Vertaald door Nannie Kuiper. Met illustraties van Ivo de Weerd. Den Haag, Leopold, 1980.

De Djumblies. Vertaald door Tonke Dragt. Met illustraties van Ivo de Weerd. Den Haag, Leopold, 1981. (Dit gedicht is in de bloemlezing van Spectrum opgenomen onder de titel ‘De Haspels’, in een vertaling van Wim Tigges.)

Over Edward Lear

E. Strachey, Letters of Edward Lear to Chichester Fortescue, and Frances Countess Waldegrave. London, 1907.

E. Strachey, Later Letters of Edward Lear to Chichester Fortescue, Frances Countess Waldegrave and Others. London, 1911.

A. Davidson, Edward Lear, Landscape Painter and Nonsense Poet. London, 1907.

Holbrook Jackson, Inleiding in: The Complete Nonsense of Edward Lear. London, 1947.

E. Partridge, The Nonsense Words of Edward Lear and Lewis Carroll. In: E. Partridge, Here, There, and Everywhere. London, 1950.

J. Richardson, Edward Lear. London, 1965.

Philip Hofer, Edward Lear as a Landscape's Draughtsman. London, 1967.

Vivian Noakes, Edward Lear: The Life of a wanderer. London, 1968.

John Lehmann, Edward Lear and his world. London, 1969.

Wim Tigges, Inleiding in: Babbels en krabbels van Edward Lear. Utrecht, 1978.

Russel Ash, Inleiding in: Edward Lear's Book of Nonsense. A selection of Lear's Best Limericks & Illustrations, Faithfully Reproduced in Colour from the 1870 Edition. London, 1980.

2 Lexicon jeugdliteratuur
juni 1983