Lexicon van de jeugdliteratuur

Kinder- en Jeugdjury voor het boek in Vlaanderen

door Jet Marchau

De Kinder- en Jeugdjury voor het boek in Vlaanderen (KJJ) startte in 1981 en ging in 1998 over tot samenwerking met de Kinder- en Jeugdjury Limburg (KJL), onder de nieuwe naam Kinder- en Jeugdjury Vlaanderen (KJV).

De KJJ heeft vanaf het begin een dubbel doel nagestreefd. In de eerste plaats wilde ze kinderen inspraak geven bij het kritisch beoordelen van hun lectuur. Daarnaast wilde de KJJ Vlaamse auteurs en vertalers promoten. Hoewel de kritische aandacht voor taal, stijl en vorm in de loop van de jaren bij de juryleden toenam, is de KJJ-Toffee toch vooral een publieksprijs gebleven.

Geschiedenis

De KJJ werd in 1981 in het leven geroepen door de Gentse leraar en boekpromotor Jos Brabants. Directe aanleiding was de toekenning van de driejaarlijkse Staatsprijs voor Kinder- en Jeugdliteratuur aan Er zit muziek in de lucht (1977) van Mireille Cottenjé. De mening van de volwassenen domineerde daarbij zo duidelijk dat Jos Brabants Vlaanderen dringend de stem van de kinderen zelf wilde laten horen.

Hij startte met een kinderjury én een jeugdjury van elk negen lezers. Zij lazen, bespraken en jureerden recente kinder- en jeugdboeken van Vlaamse auteurs. Dat alleen Vlamingen aan bod kwamen, had te maken met de tijdgeest. In de jaren zeventig konden Vlaamse auteurs moeilijk optornen tegen het goed gepromote succes van hun Nederlandse en buitenlandse collega's. De juryleden schreven hun mening over de gelezen boeken neer in Bubi, een letterwoord dat staat voor Boek Uit Boek In. Het verslagenboek was in 2000 aan de achttiende editie toe en is uitgegroeid tot een gids voor het Vlaamse jeugdliteratuurlandschap.

De jury kreeg in het tweede werkjaar vastere vorm door de aansluiting van de steden Aalst, Brugge en Oostende. Er werd nu in drie leeftijdsgroepen gelezen: 7-9, 10-12 en 13-15 jaar. De jury kende van jaar tot jaar een groeiend succes. In het werkjaar 1994 paste men de leeftijdsgroepen enigszins aan en startte de KJJ met een adolescentenjury van 14- tot 16-jarigen. In 1998 namen er 75 centra uit de vier Vlaamse provincies aan de KJJ deel.

In 1984 werd een voorselectie door volwassen begeleiders, later door een nominatieteam van volwassenen én kinderen, ingevoerd. Dit gebeurde voornamelijk op verzoek van de bibli-

othecarissen die wegens te grote en onverantwoorde aankopen een eerste selectie noodzakelijk achtten. Bovendien bleek al snel dat de leesgroepen de totale jaarproductie niet kritisch konden verwerken. De keuzelijst werd daarenboven uitgebreid met boeken van buitenlandse auteurs, maar vertaald door een Vlaming. Op die manier kon men de kinderen een meer gevarieerde lijst aanbieden.

Voor de lezers die de maandelijkse bijeenkomsten niet konden bijwonen werd de postjury en het postjurykrantje in leven geroepen.

Het leesjaar werd ieder jaar in een andere deelnemende gemeente afgesloten met een groot bekroningsfeest waarbij de bekroonde auteurs een aandenken kregen. In 1994 kreeg dit geschenkje vaste vorm in de KJJ-Toffee, een kunstwerkje in de vorm van een snoep, naar een ontwerp van een jurylid dat ‘een boek zo lekker als een snoepje’ vond. Vanwege het groeiende aantal deelnemers werden de bekroningsfeesten vanaf 1992 in het Antwerpse Bouwcentrum gevierd. De KJJ verzorgde er gedurende zeven jaar, in samenwerking met de VBVB (Vereniging ter Bevordering van het Vlaamse Boekwezen) de Dag van de Jeugd op de Antwerpse boekenbeurs. In 1998 bleek ook die locatie niet meer toereikend om de meer dan tweeduizend aanwezige lezers, afkomstig uit vijftig centra, op te vangen.

Werkwijze

De KJJ had een heel eigen karakter. In de eerste plaats kregen de juryleden slechts een beperkt aantal boeken te lezen, variërend van tien tot twaalf. De nominatielijst, samengesteld door volwassenen en kinderen die gedurende het hele jaar de productie volgden, werd in september via de bibliotheken aan de juryleden bezorgd. De specificiteit van de KJJ lag ook in het werken met leesgroepen. De Vlaamse juryleden verbonden zich ertoe alle boeken van de lijst kritisch te lezen, maandelijks de discussiegroepen bij te wonen en een kort schriftelijk verslag te maken. Ze werden daarbij begeleid door volwassenen, allemaal vrijwilligers afkomstig uit diverse beroepsvelden. De postjuryleden stuurden hun verslag maandelijks op. De laureaten kregen op het landelijk bekroningsfeest de KJJ-Toffee. De specifieke werking van de KJJ werd volledig in de nieuwe KJV-structuur geïntegreerd.

Evaluatie

De oprichting van de KJJ had een dubbel effect op de Vlaamse jeugdliteratuur. Door de komst van de jurygroepen werden de pas verschenen boeken van Vlaamse auteurs onmiddellijk in verschillende exemplaren aangekocht. Dit betekende voor de Vlamingen een inhaalmanoeuvre op hun buitenlandse collega's. Anderzijds werden de auteurs alerter omdat ze zich door kritische lezers op de vingers gekeken voelden.

Heet hangijzer bleef de nominatielijst. Boze uitgevers vonden het een recht dat hun boeken op de lijst geplaatst werden. Dit betekende immers vaak een tweede druk door de grotere aankoop van de bibliotheken. Boze auteurs laakten de voorselectie door volwassenen omdat ze vonden dat alleen kinderen recht hadden zich over de totale productie te buigen en zo hun keuze te bepalen.

Ook al verguisden of bejubelden uitgevers en auteurs beurtelings de bekroningen, na al die jaren intensief pionierswerk ontkent niemand nog het grote aandeel van de KJJ in de promotie van het Vlaamse kinder- en jeugdboek.

Zie ook Kinder- en Jeugdjury Limburg en Kinder- en Jeugdjury Vlaanderen

Bibliografie

Lijst van bekroonde boeken

52 Lexicon jeugdliteratuur
februari 2000