Lexicon van de jeugdliteratuur

[pagina 1]

Ceseli Josephus Jitta

door Annemarie Terhell

Ceseli Josephus Jitta is op 10 augustus 1952 in Wassenaar geboren. Na haar middelbare schooltijd studeerde ze één jaar aan de Academie Julien in Parijs. In Amsterdam volgde ze aan de Rietveld Academie een avondopleiding beeldende kunst. Omdat die niet helemaal voldeed aan haar verwachtingen, besloot ze over te stappen naar de lerarenopleiding binnen de academie. Ze deed eindexamen in 1978. Sindsdien geeft ze teken- en schilderles aan cursisten in Leiden en Amsterdam en werkt ze als vrij kunstenaar; haar werk wordt regelmatig geëxposeerd in galeries door heel Nederland.

Illustreren was nooit een ambitie, al zei iedereen over haar vrije werk dat het erg illustratief was. Via een kennis kwam ze toevallig in contact met de beginnende uitgeverij Kimio, die haar vroeg de boekjes Sinterklaas (1986) en Kerstmis (1987) te illustreren. Hierna volgden talloze opdrachten bij uitgeverijen als Harlekijn en Wildeboer. Auteur Ton van Reen, wiens leesboekjes ze illustreerde, introduceerde haar bij Piramide, de uitgeverij waarvoor ze sinds 1996 boekomslagen schildert die het kinderboekenfonds een heel eigen gezicht geven.

In 1999 verscheen bij Zirkoon haar eerste prentenboek op groot formaat, Jan Jappie en de Veelvraat. De tekeningen werden geselecteerd voor de prestigieuze tentoonstelling Dutch Oranges, een overzicht van het werk van Nederlandse illustratoren gepresenteerd op de internationale kinderboekenbeurs in Bologna in 2001. Voor de illustraties in Jan Jappie en de Veelvraat ontving ze in 2000 een Vlag en Wimpel. In hetzelfde jaar verscheen Wat is er toch met Lola Fink?, een kleurrijk prentenboek waarvoor ze ook de tekst schreef.

[pagina 2]

Werk

Over haar eerste opdrachten voor uitgeverij Kimio zegt de illustratrice achteraf: ‘Het is nogal braaf, ik durfde nog niet zoveel. Bovendien moest het werk passen binnen het fonds van Kimio, dat erg gericht was op onschuldige, lieve verhalen voor kleine kinderen.’ Haar eerste opdracht bij uitgeverij Harlekijn was het illustreren van Tijger (1987), een verhaal van Henri van Daele over een jonge kater. Hiervoor maakte ze expressieve waterverf illustraties, die door de combinatie van scherpe pen en vloeiende penseelstreken soms Japans aandoen. De krasserige tekeningen in Anna waait weg (1991), een bundel belevenissen van een fantasierijke kleuter, zijn veel nonchalanter en even kinderlijk spontaan als de tekst van Marianne van Delft. Voor het eerst bleek de voorkeur van Ceseli Josephus Jitta voor wonderlijke kapsels: het meisje Anna heeft een kaal hoofd en twee Chinese, sliertige vlechten. Ook voor Geloof je het zelf? (1990), een bundel verhalen van Bies van Ede, maakte ze pentekeningen, ditmaal met een karikaturaler karakter en meer beweging. Hierin experimenteerde ze met verschillende technieken, waaronder collage en het beschilderen van een foto. Grappig detail is dat de vogelpatronen op jurken en bankstellen in haar latere werk terugkeren.

In de jaren negentig volgde nog een drietal boekjes bij uitgeverij Kimio in vierkant formaat. Het eerste was Jana's nachtreis (1992), een sprookjesachtig, poëtisch verhaal over een meisje en een grote hond die 's nachts op stap gaan en een kleurloze stad overspoelen met een rivier aan regenboogkleuren door een bal met een Paul Klee-achtig patroon stuk te scheuren. Jana heeft al een typisch Josephus Jitta-gezicht: een karakteristieke grote neus, enorme wimpers en een excentrieke haardos. Hoogtepunt uit dit drieluik is Biggeltrijn en Pandjesman (1994), een intiem verhaal over een mannetje met bolhoed en pandjesjas en een koket, roze varken dat ietsje aan de zware kant is, die een innige liefde onderhouden. Ceseli Josephus Jitta schreef zelf een vierregelig rijm onder iedere illustratie. De tekeningen zijn zeer expressief (het varkentje kan haar snuit tuiten als een olifant) en geschilderd in heldere aquarelverf met veel paars, roze en oranje. Door met de achterkant van het penseel in het papier te kerven, voorzag ze de illustraties van een zachte omlijning in dezelfde tint als het

[pagina 3]

kleurvlak. Op enkele plaatsen veroorloofde ze zich een accent in gouache, zoals de roodwitte stippen op het te kleine jurkje dat Pandjesman zijn geliefde cadeau doet. Het overlopen van de verf op het natte aquarelpapier lijkt spontaan, maar de effecten zijn heel bewust aangebracht en spelen een rol in haar compositie: de vloeirandjes worden gebruikt om schaduw aan te geven, of om de stoom te suggereren die van varkentje afslaat als zij in een heet bad drijft. Ontroerend is de laatste tekening waarop varkentje en haar Pandjesman in diepe slaap vredig langs de maan vliegen. De dromerige sfeer doet denken aan Chagall.

Voor uitgeverij Piramide maakte Ceseli Josephus Jitta sinds 1996 een hele serie boekomslagen bij het werk van auteurs als Malcolm Bosse, Josee Hussaarts en Marijn Backer. Ze werkt hierbij in een speciale stijl met een heel eigen signatuur. Ze schildert vaak een portret van de hoofdpersoon in gouache, waarop ze later accenten aanbrengt met inkt. Omdat de inkt en verf niet goed mengen, ontstaan vlekjes en soms zelfs barsten, die een afgebladderd effect suggereren.

Bij de bundels verhalen van Moni Nilsson-Brännström over het Zweedse jongetje Tsatsiki maakte ze illustraties die even sprankelend en humoristisch zijn als de tekst. Voor deze boeken werkte ze met pen en zwarte ecoline en gebruikte ze hier en daar een toefje grafietpoeder of een stempelpatroon. Het karakter van de personages komt




tot uitdrukking in hun haar: Tsatsiki's temperamentvolle moeder, zangeres van de rockband ‘De Rode Rebellen’, krijgt een bos wilde krullen tot op de grond, waar Tsatsiki helemaal in verdwijnt als ze hem knuffelt. Hun huisgenoot Gerben heeft een paar onzekere, sprieterige stekeltjes. Tsatsiki zelf verdwijnt achter zijn lange pony tot hij een hanenkam laat scheren. Zijn Griekse vader Jannis heeft een bos onhandig haar op zijn hoofd en een grote mediterrane snor, waar zijn droevige glimlach onder verdwijnt.

De religieuze verhalen van Karel Eykman boden Josephus Jitta een uitdaging om te illustreren voor de oudere jeugd. Het omslag van David (1998) ademt de sfeer van een kinderbijbel uit de jaren zestig of zeventig. In de zwartwitte silhouetten en gezichten in het

[pagina 4]

binnenwerk staan de gevoelens van de bijbelfiguren centraal. Zo wordt koning Saul afgebeeld als een gebroken en vertwijfelde oude man als hij in een vlaag van woede een speer naar David heeft gegooid. Na de dood van haar kindje houdt David zijn Bathseba in een intieme, troostende omarming die de wereld buitensluit. In Als er een God is (1998), een bundel monologen, overpeinzingen en smeekbeden waarin Eykman bijbelse figuren aan het woord laat, kreeg Josephus Jitta van haar uitgeefster de vrijheid om bij iedere stem haar eigen interpretatie te geven. De gewassen inkttekeningen verraden meer dan enig ander werk de hand van de vrij kunstenaar en zijn gemaakt in een grote variatie in stijlen en technieken, waarbij ze stempels, collages van krantenpapier en vingerafdrukken gebruikte.

In 2000 verscheen Jan Jappie en de Veelvraat, haar eerste prentenboek op groot formaat, over een jongetje dat alleen brood mét lust. Het boek ontstond in nauwe samenwerking met de schrijfster Geertje Gort. Ceseli Josephus Jitta gaf op geheel eigen wijze invulling aan het verhaal. Wanneer Jan Jappie gaat slapen, krult hij zich met zijn poes op in foetushouding, als een boontje in een schil. Oogjespap is hier een allesverslindende substantie met echte ogen, waar Jan Jappie bijna in verdwijnt. Ook dit prentenboek schilderde Josephus Jitta in een combinatie van gouache en inkt die ze er op sommige plaatsen met een fixeerspuit opspoot.

Wat is er toch met Lola Fink?

Het idee voor haar prentenboek Wat is er toch met Lola Fink? (2001) ontstond tijdens een vakantie in New York, waar haar dochter een verhaal schreef over een mannetje dat over de stad vliegt. De illustratrice was onder de indruk van de drukte van de stad en ze werd gefascineerd door het idee dat al die miljoenen mensen in hun eigen kleine wereldjes leven. Het resultaat werd een kleurrijk prentenboek met een oranje omslag en zuurstokroze schutbladen.

Lola is een struise vrouw met een champignonachtige toeter op haar hoofd en een jurk in vogelpatroon naar de graficus Escher. Haar man Fink is een ambtenaar met een grote neus en een zwarte bolhoed, die de hele dag op kantoor stempelt en plakt en het verkeer regelt vanuit zijn wolkenkrabber. Hij begrijpt maar niet wat er met zijn Lola aan de hand is. Ze poetst zich een ongeluk, wil niet spelen, niet wandelen, niet knuffelen, haar buik wordt steeds dikker en ze schotelt hem buitenissigheden voor als eieren in zure saus. ‘Nooit meer lekker, nooit meer lief’ zucht meneer Fink als Lola naakt onder de lappensprei kruipt. Bedroefd bouwt hij zijn eigen huisje boven op de enorme pijlers van de George Washington Bridge.

Voor de tekeningen gebruikte Josephus Jitta veel heldere kleuren, zoals fel ultramarijn met gele stipjes voor de

[pagina 4a]

[pagina 5]

sterrennacht boven de stad. Ze verwerkte oude ansichtkaarten in haar illustraties en experimenteerde met perspectief. De lengte van een wolkenkrabber wordt geïllustreerd door een dubbele spread op zijn kant te draaien. Als Fink met een schoolklas Japanse meisjes uit eten gaat, klapt ze de voorstelling uit tot een cirkel, een techniek die doet denken aan het werk van David McKee. Opvallend is de illustratie waarop Fink in een stampvolle metro naar huis reist; hij is omringd door mannetjes die allemaal dezelfde bolhoed en bruine aktetas dragen. Door een repeterend patroon in olijfgroene en paarse kleurschakeringen ontstond een sfeerbeeld dat qua vorm en kleur herinnert aan de jaren zeventig en enigszins afwijkt van de rest van het boek. Volgens de illustratrice is de gelijkvormigheid van deze bolhoedmannetjes een typisch voorbeeld van haar manier van werken: ‘Ik ben altijd bezig met het wegwerken van diversiteit, ik vind dat ik door herhaling vaak een sterker beeld krijg.’ Overigens werd de tekening waarop Lola bloot in bed kruipt voor de Belgische markt vervangen door een aangeklede Lola; een kostbare aangelegenheid voor de uitgeverij, maar noodzakelijk om de verkoopbaarheid van het boek in het buitenland te garanderen.

Waardering

Het werk van Ceseli Josephus Jitta is over het algemeen positief ontvangen. Cathérine van Houts typeerde de illustraties in Jana's nachtreis als naïef aandoende, fantasierijke aquarellen die samen met het verhaal het juiste evenwicht bereiken tussen spanning en poëzie. Lieke van Duin bewonderde de sierlijkheid en stevig gestileerde vormentaal in de prenten van Biggeltrijn en Pandjesman, maar was minder te spreken over de tekst: ‘Josephus Jitta.[-] zou zeer gebaat zijn bij een goede tekstschrijver’. Judith Eiselin was over zowel tekst als illustraties positief. Over de vergelijking van dit boek met zijn opvolger Toen Duifje ging zwemmen merkte ze op ‘De prenten zijn even mooi en veelzeggend, terwijl de tekst alle helderheid en vaart heeft die bij Gort mist.’ Lieke van Duin noemde de pentekeningen in Als er een God is sterk en gevoelig en oordeelde dat de illustratrice hiermee al haar vorig tekenwerk voor kinderboeken overtrof. Katrien Vloeberghs prees de afwisselende perspectieven in Jan Jappie en de Veelvraat en de onrealistische verhoudingen, die naar haar idee model staan voor de mate van autoriteit die de personages of voorwerpen uitstralen.

Bibliografie

Geschreven en geïllustreerd door Ceseli Josephus Jitta

Biggeltrijn en Pandjesman. Naarden, Kimio, 1994.

Wat is er toch met Lola Fink? Amsterdam, Zirkoon, 2000.

Jeugdboeken met omslagen van Ceseli Josephus Jitta

Josee Hussaarts, Kuif in de wind. Amsterdam, Piramide, 1996.

[pagina 6]

Marijn Backer, Ik hou waar ik van hou. Amsterdam, Piramide, 1996.

Malcolm Bosse, Slagtand en steen. Amsterdam, Piramide, 1998.

Geertje Gort, Ik zal voor je zingen. Amsterdam, Leopold, 1998.

Josee Hussaarts, Eindelijk buren. Amsterdam, Piramide, 1999.

Josee Hussaarts, 1000 sproeten. Amsterdam, Piramide, 2000.

Thea Doelwijt, O sekoer! Help! Amsterdam, Piramide, 2000.

Harm de Jonge, De rode hamervis. Tilburg, Zwijsen, 2001.

Geïllustreerd door Ceseli Josephus Jitta

Marga Smits, Sinterklaas. Naarden, Kimio, 1986.

Marga Smits, Kerstmis. Naarden, Kimio, 1987.

Henri van Daele, Tijger. Westbroek, Harlekijn, 1987.

Bies van Ede, Geloof je het zelf? Westbroek, Harlekijn, 1990.

Marianne van Delft, Anna waait weg. Westbroek, Harlekijn, 1991.

Rosalie Purvis, Jana's nachtreis. Naarden, Kimio, 1992.

Greet Beukenkamp, Bonje om de boomhut. Amsterdam, Sjaloom, 1994.

Ton van Reen, De circusprinses. Amsterdam, Wildeboer, 1994.

Ton van Reen, Barbara, Bas, Boris, Beer. Amsterdam, Wildeboer, 1994.

Ton van Reen, De meermeermin. Amsterdam, Wildeboer, 1995.

Joke Kranenbarg, Keten op het dak. Amsterdam, Sjaloom, 1995.

Ton van Reen, De elfenkoning. Amsterdam, Wildeboer, 1996.

Geertje Gort, Toen Duifje ging zwemmen. Naarden, Kimio, 1996.

Moni Nilsson-Brännström, Tsatsiki. Amsterdam, Piramide, 1997.

Karel Eykman, David. Amsterdam, Piramide, 1998.

Harm de Jonge, Jesse ‘ballewal-tsjí’. Amsterdam, Van Goor, 1998.

Moni Nilsson-Brännström, De wereld van Tsatsiki. Amsterdam, Piramide, 1998.

Karel Eykman, Als er een God is. Amsterdam, Piramide, 1998.

Moni Nilsson-Brännström, Tsatsiki in Griekenland. Amsterdam, Piramide, 1998.

Geertje Gort, Jan Jappie en de Veelvraat. Amsterdam, Zirkoon, 1999.

Moni Nilsson-Brännström, Tsatsiki en Retzina. Amsterdam, Piramide, 2000.

Harm de Jonge, De prinses uit het Sparrenbos. Tilburg, Zwijsen, 2000.

Moni Nilsson-Brännström, Tsatsiki buitenspel. Amsterdam, Piramide, 2001.

Televisiebewerkingen

Catharina Fredriks, De schatkast. Televisiebewerking van Jan Jappie en de Veelvraat. Hilversum, NOT.

Over Ceseli Josephus Jitta

Cathérine van Houts, Kleine koning op zoek naar de ware. In: Het Parool, 14-1-1993.

Lieke van Duin, Wat er gebeurt als de horizon verdwijnt. In: Trouw, 22-6-1994.

Judith Eiselin, Heks snakt naar droomprins. In: NRC Handelsblad, 9-4-1996.

Karin van Camp, Over Tsatsiki. In: Leesidee Jeugdliteratuur, jaargang 3 (1997), nr. 8, blz. 286.

Hilde Debacker, Over Als er een God is. In: Leesidee Jeugdliteratuur, jaargang 4 (1998), nr. 6, blz. 248.

Lieke van Duin, Tamar ging echt door het lint. In: Trouw, 8-4-1998.

Katrien Vloeberghs, Over Jan Jappie en de Veelvraat. In: Leesidee Jeugdliteratuur, jaargang 6 (2000), nr. 2, blz 54.

Jant van der Weg, Prentenboeken om ‘stouterds’ te helpen. In: Friesch Dagblad, 16-2-2000.

Dutch Oranges. Tweetalige catalogus bij de gelijknamige tentoonstelling. Zwolle, Waanders, 2001, blz. 54-55.

59 Lexicon jeugdliteratuur
juni 2002