Lexicon van de jeugdliteratuur

Lisette Hoogsteyns

door Jan van Coillie

Lisette Hoogsteyns werd op 1 juli 1930 geboren in het Belgisch-Limburgse Beverlo. Op haar zestiende moest zij haar middelbare studies stopzetten om haar zieke moeder in het huishouden te helpen. Ter compensatie begon ze te schrijven. Tussen 1946 en 1949 verschenen korte verhalen van haar in Averbode's Weekblad, De Tijdspiegel en Libelle. In 1953 publiceerde ze haar eerste jeugdroman, Wolken drijven hoog. Ze werd gestimuleerd door de indertijd populaire schrijfster Monda de Muynck. Intussen was ze getrouwd en nam het gezin met vijf kinderen haar volledig in beslag. In 1964 verscheen haar tweede boek, Een ruiker voor Lutgard, maar het duurde tot 1980 voor ze zich echt aan het schrijven ging wijden. De nodige stimulansen kreeg ze door de heruitgave van Een ruiker voor Lutgard en de jeugdboekenwedstrijd die uitgeverij Lannoo samen met de Bond van Grote en Jonge Gezinnen organiseerde. In 1981 publiceerde ze De vader van het elfde uur, in 1984 bekroond met de vijfjaarlijkse Kan. Jozef Michielsprijs en een jaar later met de Matthias Kempprijs. Het in 1985 verschenen Kinderen van de Falls kreeg in 1986 de Boekenleeuw.

Werk

Lisette Hoogsteyns' debuut verscheen in De Gulden Reeks van het Davidsfonds. Geheel in de sfeer van de reeks en van de tijd bracht Wolken drijven hoog ontspannende, romantische volkslectuur. Het boek vertelt de lotgevallen van een Vlaams meisje dat naar Engeland vlucht als haar verloofde een arm verliest. Tijdens de oorlog wordt ze er verpleegster, wat ze ook zal blijven na haar

terugkeer in de Limburgse mijnstreek. In dienst van zieken en gewonden vindt ze haar geluk. De schrijfster noemt het boek ‘de loutering van een bakvisje’ en verder vertelt ze erover: ‘Mijn eerste jeugdroman - een geval van meer dan 300 bladzijden nota bene - werd een uitgesponnen, sentimenteel verhaal, waarin zelfopoffering hoogtij vierde, met tussendoor de verschrikkingen van de oorlog die we achter de rug hadden, en die me niet meer zouden loslaten.’

Ook haar volgende twee boeken zijn door en door romantisch. In Een ruiker voor Lutgard geeft een zestienjarig meisje haar plannen op om verpleegster te worden wanneer haar vader invalide wordt. Ze wijdt zich totaal aan het gezin en vindt rust bij de zieken die opgenomen worden in het pensionnetje dat de familie drijft. De toenmalige kritiek vond het een ‘in-gezond boek’.

De vader van het elfde uur schreef ze, zoals ze zelf zegt, ‘zonder voor een bepaald thema te kiezen, zonder vastomlijnd plan, maar vooral met veel romantiek’. De opbouw is doorzichtig en het verhaal zit vol onwaarschijnlijkheden en sentiment. De zestienjarige Terry wordt aangereden door een zekere Peter. Hun respectieve moeder en vader zijn weduwe en weduwnaar en het is dan ook snel duidelijk dat die twee gaan trouwen. Voor het zover is, reist het viertal echter nog naar Engeland, waar een oude liefde van Terry's moeder en een mooie blondine voor de nodige verwikkelingen zorgen. Het boek bevat de typische ingredienten van het meisjesboek, inspelen op het gevoel van de lezeressen: knappe mannen en mooie vrouwen, een dagboek, rivaliteit, een droomhuwelijk en zelfs een meelijwekkende, gehandicapte jongen.

Het boek paste niet in de nieuwe trend van probleemboeken en sociaal-geëngageerde jeugdromans uit de jaren tachtig. Dat werd de auteur snel duidelijk toen ze voor het eerst actuele jeugdboeken ging lezen. Ze raakte vooral in de ban van Engelstalige auteurs als Katherine Paterson, Cynthia Voigt, Anne Fine en Marilyn Sachs. Haar volgende boek betekent een radicale breuk met de sentimentele romantiek. Ze gaat haar onderwerpen zoeken in de realiteit, waarbij eigen belevenissen, ooggetuigeverslagen en reizen voor materiaal zorgen. Ook de structuur wordt bewuster opgebouwd met een functioneel afwisselend perspectief.

Kinderen van de Falls is gebaseerd op verhalen van Noordierse kinderen die hun zomervakantie in het gezin Put-Hoogsteyns doorbrachten, op een eigen kort verblijf in Belfast en op getuigenissen van Noordierse ouders. De twaalfjarige Thomas komt met vakantie naar een Vlaams gastgezin, voor hem een soort luilekkerland alhoewel de angst en de bezorgdheid voor zijn thuis af en toe de kop op steken. Zijn twee jaar oudere broer is

in Belfast gebleven, waar hij verscheurd wordt tussen zijn sympathieën voor het ira en zijn afkeer van geweld. Door het wisselende perspectief krijgt het harde leven in Belfast met zijn blinde geweld, groeiende verveling en aanslagen meer reliëf en worden de spanning en de dreiging vakkundig opgevoerd.

In Aleksej wordt de romantiek opnieuw een belangrijk bestanddeel, nu echter geïntegreerd in herkenbaar geschetste realiteit. Het boek gaat terug naar de jeugdjaren van de schrijfster in de Limburgse mijnstreek, waar tijdens de Tweede Wereldoorlog Russische krijgsgevangenen werkten. Door de ogen van de jeugdige Martha beleven we twee oorlogsjaren mee: het dagelijks leven onder de Duitse bezetter, het werk in de mijnen, de verstandhouding tussen de Russen en de plaatselijke bevolking en het groeiende verzet. Als rode draad fungeert de heimelijke verliefdheid van Martha op Aleksej. Ze helpt hem aan extra voedsel en steunt hem bij een ontsnappingspoging.

Ook Die zomer met Elise speelt zich af tijdens de Tweede Wereldoorlog. Aan de basis van het verhaal liggen de dagboeken die Lisette Hoogsteyns' schoonvader en haar veertienjarige neefje bijhielden tijdens hun vlucht naar Zuid-Frankrijk. In zestien hoofdstukken beschrijft de zeventienjarige Franse jongen Roger de gebeurtenissen in zijn dorp, waar heel wat vluchtelingen een onderkomen zoeken. Hij voelt zich aangetrokken tot het Vlaamse meisje Elise, maar zijn verlegenheid en de oorlog verhinderen dat de liefde echt opbloeit. Elk hoofdstuk wordt ingeleid door een dagboekfragment van Elise's vader. Uit de verschillende fragmenten wordt duidelijk hoe de oorlog ingrijpt in het leven van gewone mensen: vader die gedwongen wordt om in Toulouse te gaan werken, de onzekerheid om wie achterblijft, het mondjesmaat doorsijpelende nieuws over het oorlogsgeweld...

Waardering

Lisette Hoogsteyns eerste romans werden door de kritiek van die tijd onthaald met aanduidingen als ‘boek met edele strekking’, ‘aardig meisjesboek’ en ‘degelijk boek met christelijke levensschoonheid’. Toch waren er vanaf het begin ook kritische stemmen die wezen op het gebrek aan diepgang, de onwaarschijnlijke plot en zelfs de ‘overdreven vrouwelijke copieerlust’. Deze afkeurende geluiden werden sterker bij De vader van het elfde uur, een boek dat door zijn overtrokken sentimentaliteit buiten de canon van die tijd viel. De ommezwaai die de auteur daarop maakte, werd algemeen positief onthaald. Critici toonden waardering voor de levensechtheid, de sterke inlevering, de genuanceerde en geloofwaardige milieuschildering en de sterke typering van de personages.

Bibliografie

35 Lexicon jeugdliteratuur
juni 1994