Lexicon van de jeugdliteratuur

To Hölscher

door Marry Remery

Catharina Hölscher is op 16 januari 1898 geboren in Helmond. Zij was al vroeg wees. Aanvankelijk heeft zij een vrijzinnig protestantse opvoeding gehad, later werd zij katholiek. In de roman Eindelijk thuis heeft zij elementen van haar bekering verwerkt.

To Hölscher volgde de opleiding voor onderwijzeres en behaalde daarna aktes voor Engels en Nederlands. Jarenlang is zij lerares aan een ulo-school geweest. Op 9 december 1953 is zij in Helmond overleden.

Werk

Al vanaf haar 18e jaar schreef To Hölscher kinderverhaaltjes voor de Roomse Jeugd en Kleuterblaadje, later ook voor andere tijdschriften. Haar eerste boek, Hoe trotskopje genas, schreef zij toen zij 25 was. Het had direct succes. Toen To Hölscher stierf waren er ten minste 80 boeken, schoolleesboekjes en gelegenheidswerkjes van haar hand verschenen. Enkele romans voor oudere meisjes, die zij omstreeks de jaren dertig schreef, zijn tot in de zestiger jaren herdrukt.

To Hölscher genoot vooral bekendheid en waardering in katholieke kring. Haar boeken zijn duidelijk tijdgebonden en ademen een sfeer uit die bij oudere katholieken nog bekend is. Zij wilde vorming van geest en hart Zij wilde vorming van geest en hart combineren met ontspanningslectuur en zag schrijven als een nuttige taak. Omdat To Hölscher expliciet elementen zoals morgen- en avondgebeden, naar de kerk gaan en gewetensvorming in haar boeken bracht, voorzag zij duidelijk in een behoefte van katholieke opvoeders van die tijd. Nu zijn er al zoveel tradities en voorwerpen die in haar boeken voorkomen verdwenen, dat er erg veel extra uitleg nodig is voor kinderen van deze tijd. Bovendien zijn de godsdienstig zedelijke opvattingen die tientallen jaren geleden in katholieke kring vanzelfsprekend waren, zodanig veranderd dat haar verhalen niet meer aansluiten bij de moderne leefwereld.

Vanaf de jaren zestig zijn de boeken van To Hölscher nauwelijks meer gepropageerd in katholieke kring, andere boeken die op zo'n uitgesproken wijze elementen van de katholieke geloofsopvoeding proberen over te brengen zijn er niet voor in de plaats gekomen. Op het gebied van jeugdliteratuur is een specifieke katholieke stroming niet meer aanwijsbaar.

Men kan het werk van To Hölscher in drie hoofdgroepen indelen: boeken voor oudere meisjes, leesboekjes voor jongere kinderen en godsdienstige boeken en gelegenheidswerkjes.

Boeken voor oudere meisjes

Het meest gelezen is waarschijnlijk Toen moeder ziek was. Met dit boek won zij in 1929 de eerste prijs toen de uitgever Van Goor een prijsvraag uitschreef om een speciale katholieke serie te beginnen. In 1935 verscheen het vervolg hierop, Toen moeder beter was. Deze gezinsverhalen zijn acht keer herdrukt.

Meer moeite had To Hölscher om het boek Hoe liefde overwon uit te laten geven, wat uiteindelijk bij Van Eerd in Tilburg lukte. Haar eerlijke en openhartige behandeling van het liefdesthema wekte beroering in die tijd. Men schreef in 1935 dat To Hölschers werk een geest van vernieuwing en verfrissing bracht in de muffe en duffe katholieke kinderboeken. Zij wist boeiend te vertellen in eenvoudige taal, maar wel steeds met een duidelijke moraal.

Leesboekjes voor jonge kinderen

Als antwoord op enquêtevragen die Leonard Roggeveen in 1939 stelde, schreef To Hölscher dat het boek voor de kleinsten gemakkelijk leesbaar moet zijn, met korte, goedgebouwde zinnen en zonder ‘honneponnigheidjes’. Het is haar ervaring dat de jongste lezers het meest hebben aan verhalen uit de natuurlijke omgeving van het kind.

Deze opvattingen heeft zij duidelijk in praktijk gebracht bij de serie Voor kleine vriendjes van Onze Lieve Heer, oorspronkelijk als kleuterserie uitgegeven bij Mosman begin jaren dertig, en vanaf 1950 herdrukt bij Van Goor, met illustraties van Roothciv. De verhalen spelen steeds in warme, knusse gezinnen waarin enkele spannende avonturen voorkomen. Deze boekjes werden vaak gekocht als geschenkje bij het feest van de eerste communie in de katholieke kerk.

In de leesseries voor de lagere school zoals De zandmannetjes en Door de jaargetijden heen heeft To Hölscher, naast gezinsverhaaltjes en avontuurtjes, vele sprookjesachtige verhalen ingevoegd.

Godsdienstige boeken en gelegenheidswerkjes

In 1936 verscheen De Katholieke Jeugdbijbel, die To Hölscher samen met Pater Romualdus maakte. Kennelijk een ongebruikelijke uitgave in die tijd, toen het lezen van de bijbel gelijkgesteld werd met protestantisme, en de katholieken meer werkten met navertellingen en heiligenverhalen. In de recensie in Het Kind van 1936 worden drie pagina's volgeschreven om het wantrouwen tegen deze jeugdbijbel weg te nemen. Over het boek zelf staat één zin: ‘De uitgeefster heeft er een mooi boek van gemaakt, gedistingeerd, modern, maar niet extreem.’

Bij de religieuze kinderprentjes van Ida Bohatta Morpugo maakte To Hölscher versjes en gebedenboekjes. Voor het kerstfeest heeft zij diverse toneelstukjes geschreven die bestaan uit scènes met bewegende wolkjes, sterren, engeltjes en verklede kinderen. Om onderwijzeressen te helpen

bij de gewoonte om kinderen brave versjes te leren voor gezinsfeesten en verjaardagen schreef To Hölscher het bundeltje Welgefeliciteerd. In een interview zegt ze zelf hierover dat het een uitgave is waarvoor zij zich schaamt en die zij zo wel terug zou willen nemen. Ook De Wonderboom, een sprookje dat geschreven is naar aanleiding van de bevrijding, was niet zo geweldig. In 1952 schreef Hendrik van Tichelen hierover: ‘To Hölscher die als reputatie al niet veel mag verliezen, bracht ons tikje vertrouwen helemaal aan het wankelen door dit vergezochte fantazietje op de bevrijding, die oneindig veel beter van wat bitter realisme gediend was geworden.’

To Hölscher was op de eerste plaats een pedagoge, literair esthetische kwaliteiten zijn middelmatig en kwamen op de tweede plaats in haar boeken. De realistische verhalen die pasten bij de opvattingen van de kring en tijd waarin zij leefde, zijn nu nog alleen voor historici interessant.

Bibliografie

Lexicon jeugdliteratuur
september 1982