Lexicon van de jeugdliteratuur

[pagina 1]

Harrie Geelen

door Jos Staal

Harrie Geelen is op 10 januari 1939 in Heerlen geboren. Hij was een nakomertje: tussen hem en zijn oudere zus Roos zat elf jaar; daardoor had hij wel eens het gevoel drie ouders te hebben. Aan het Bernardinuscollege in Heerlen volgde hij het gymnasium, waarna hij in 1958 aan de universiteit van Amsterdam Nederlands ging studeren. Hij besteedde daar veel tijd aan het studentencabaret, waar hij Imme Dros leerde kennen. Ze trouwden in 1963. Met zijn studie was hij toen al gestopt.

Geelen is een creatieve duizendpoot: hij componeert, illustreert, schildert, schrijft liedjes, scenario's en kinderboeken. Voor acteur/zanger Frank Groothof bewerkt hij bekende opera's als Carmen en Don Giovanni voor kinderen. Overdag werkt hij als creative director in de Toonder Studio's; hij bedacht honderden commercials. Voor zijn tekenfilm Getekende mensen kreeg hij in 1986 een Gouden Kalf.

Ook op andere gebieden is Geelen veelvuldig bekroond. In 1978 ontving hij voor zijn verhalen en liedjes voor kinderen de Gouden Harp. Twee maal kreeg hij een Zilveren Griffel: in 1994 voor Herman het kind en de Dingen en in 1996 voor De plant van Jan. Ook als illustrator is hij bekroond. Voor zijn tekeningen in Juffrouw Kachel van Toon Tellegen in 1992 met een Zilveren en voor zijn illustraties in Het beertje Pippeloentje van Annie M.G. Schmidt in 1995 met een Gouden Penseel. Beestenboel, een bundel dierenversjes van Annie M.G. Schmidt met prenten van Geelen, sleepte als best verkochte kinderboek

[pagina 2]

van 1995 de Venz Kinderboekenprijs in de wacht.

Werk

In de jaren zeventig genoot Geelen grote bekendheid als liedjesen scriptschrijver voor de televisie. De series Oebele, Kunt u mij de weg naar Hamelen vertellen, meneer? en Q en Q zijn legendarisch geworden en staan in het geheugen gegrift van een hele generatie. De detective-serie Q en Q is midden jaren negentig zelfs met succes herhaald. De teksten van deze series verschenen ook in boekvorm, vaak in een bewerking van Imme Dros.

Aanvankelijk ontwikkelde Harrie Geelen zich vooral als illustrator van kinderboeken. Tussen 1971 en 1977 illustreerde hij enkele boeken van Imme Dros. Nadat de uitgever zich kritisch had uitgelaten over die tekeningen, kwam aan het illustreren abrupt een eind. Pas aan het eind van de jaren tachtig zou hij opnieuw boeken van zijn vrouw gaan illustreren. Met name de prenten in Ik wil die! (1991), dat bekroond werd met een Zilveren Griffel, vielen op.

In opdracht van een conservenfabriek schreef en tekende Geelen in 1984 Koning Boon. Op rijm vertelt hij de geschiedenis van de goedmoedige koning Boon die onttroond wordt door Cas Tomaat en in ballingschap gaat. Cas Tomaat ontwikkelt zich al snel tot een dictator. Vreemde groenten als brussels lof, broccoli, courgette en aubergine worden de grens overgezet.

De paginagrote tekeningen bij dit verhaal zijn uitgevoerd in zachte tinten. Sommige illustraties hebben de vorm van een strip, inclusief tekstballonnen. Ze geven een variant op de berijmde tekst. Deze werkwijze is typerend voor Geelen: illustraties zijn bij hem meer dan versiering, ze voegen iets toe, maken zichtbaar wat in de tekst verscholen staat.

[pagina 2a]

[pagina 3]

In 1990 en 1991 publiceerde hij drie boekjes over Gijs en zijn hond Flop. Elk deeltje bevat vier verhalen met een anecdotisch karakter. Flop is net zo eigengereid als zijn baasje. De met zwarte stift gemaakte snelle tekeningen ontrollen zich als een komisch tekenfilmpje en zijn vergelijkbaar met de illustraties uit dezelfde periode voor de Roosje-serie van Imme Dros.

Opzien baarde Geelen in 1991 met zijn tekeningen voor Juffrouw Kachel van Toon Tellegen. In dit boek werkte hij voor het eerst met de computer, een techniek die hij zou verfijnen in De jongen met de kip (1993), Odysseus, een man van verhalen (1994) en andere op de Griekse mythologie gebaseerde boeken van Imme Dros. De Penseel-jury prees in Juffrouw Kachel vooral het hechte samenspel tussen tekst en tekeningen, ‘prenten waar laaiende woede doorheen raast’. Juffrouw Kachel straalt zo'n verschroeiende hitte uit dat de lezer niet anders dan een gloeiende hekel aan haar kan krijgen, meende de jury. De tekeningen in De wolf die tegen water praatte van Imme Dros, eveneens uit 1991 en geïnspireerd op Roodkapje, hebben dezelfde agressieve ondertoon.

Toen Sjoerd naar de dierentuin ging... (1992) gaat over een fenomeen dat elk kind kent uit eigen ervaring: ruilen. In de dierentuin verruilt Sjoerd zijn driewieler, vlieger en katapult voor een slurf, gewei en




krokodillenstaart. De illustraties in dit prentenboek, een variant op het bekende stapelverhaal, zijn voorzien van diepe temperamentvolle kleuren in allerlei schakeringen.

Een nieuwe stap in zijn ontwikkeling deed Geelen met Herman het kind en de Dingen (1993). Dit prentenboek bevat zeven verhalen die te maken hebben met angst, of met gebeurtenissen waar een kind somber van wordt. Het zijn filosofisch getinte teksten; de Dingen hebben een stem en eigen gedachten en vragen zich bijvoorbeeld af waar verhaaltjes vandaan komen. De prenten voor dit boek ogen als expressionistische schilderijtjes. Het kleurgebruik is gewaagd en zit vol contrasten: veel paars, rood en groen. Opvallend is dat met grove streken vaak details zijn afgebeeld, soms bekeken vanuit een onverwachte hoek. Dat levert schilde-

[pagina 4]

ringen op die af en toe bijna abstract aandoen.

In 1995 verschenen drie prentenboeken over het jongetje Jan. In De plant van Jan vindt Jan in de vuilnisbak een (sprekende) plant. Hij vertroetelt hem alsof het een gewond vogeltje is. Aan het eind van het verhaal draagt de plant een grote rode bloem. De schilderachtige prenten met veel geel, rood en groen gaan voort op de stijl van Herman het kind en de Dingen.

De kat van Jan is een speciale uitgave ter gelegenheid van de Kinderboekenweek. Geelen heeft zich voor dit boekje duidelijk laten inspireren door kindertekeningen. De met pen, kleurpotlood en verf gemaakte illustraties zijn naïef en krasserig. Jan tekent een kat en een vogel en doet dan met ze wat hij wil. In creatieve uitingen is immers alles mogelijk.

Het derde verhaal, Jan en het gras, is minder anecdotisch dan de vorige. Jan denkt dat hij niets kan, behalve tekenen. ‘Maar tekenen telt niet.’ In de loop van het verhaal speelt Geelen met het woord ‘niks’ en aan het eind blijkt dat ‘niks’ juist heel veel betekent. Zoals vaker geven de tekeningen een eigen interpretatie van de tekst. ‘Niks is wat je niet vast kan pakken. En wat er zit in de stoel van oma, nu oma dood is.’ Onder deze tekst staat een illustratie van oma's stoel waarop zich een kat genesteld heeft.

Naast het werk van Imme Dros heeft Harrie Geelen ook boeken van andere auteurs geïllustreerd, onder wie Hans Hagen en Sofie Mileau (Carry Slee). Vooral de prenten die hij maakte bij versjes van Annie M.G. Schmidt zijn geprezen. Op geestige wijze speelt hij met de tekst, waarbij in Het beertje Pippeloentje een speciale rol is weggelegd voor de pet van Pippeloentje.

Waardering

Als film- en televisiemaker, schrijver en illustrator is Harrie Geelen vrijwel altijd onthaald op lovende kritieken. Zeker na het verschijnen van Herman het kind en de Dingen is zijn reputatie als schrijver en illustrator van kinderboeken nagenoeg onomstreden. Joke Linders noemde Herman het kind en de Dingen in het Algemeen Dagblad een meesterwerk. Cornald Maas in de Volkskrant: ‘Harrie Geelen illustreert er letterlijk en figuurlijk de expansiedrift van zijn talenten mee.’ Door zijn speelse en associatieve manier van werken, waarin ruimte is voor vernieuwing, weet hij telkens weer te verrassen. Over zijn illustraties voor Het beertje Pippeloentje schreef Selma Niewold in de Volkskrant: ‘Met een paar penseelstreken doet Geelen het beeld van alle [vorige] Pippeloentjes verbleken.’ Lieke van Duin in Trouw: ‘Opnieuw laat Harrie Geelen zien dat hij tot de interessantste hedendaagse illustratoren behoort.’

[pagina 5]

Bibliografie

Door Harrie Geelen geschreven en getekend

Koning Boon. [Giessen], Hak Conserven B.V./Toonder Studio's B.V., 1984.

Gijs en zijn hond Flop. Amsterdam, Van Goor, 1990.

Flop en zijn baas Gijs. Amsterdam, Van Goor, 1990.

Flop en de poppenkast. Amsterdam, Van Goor, 1991.

Toen Sjoerd naar de dierentuin ging... Amsterdam, Van Goor, 1992.

Herman het kind en de Dingen. Amsterdam, Van Goor, 1993.

De kat van Jan. Amsterdam, CPNB, 1995. (Uitgegeven ter gelegenheid van de Kinderboekenweek.)

De plant van Jan. Amsterdam, Van Goor, 1995.

Jan en het gras. Amsterdam, Van Goor, 1995.

Boeken naar aanleiding van film en televisie

Met Imme Dros en Bram van Erkel, Het groot oogverblindend Oebele omniboek nummer één - hoera. Bussum, Van Holkema & Warendorf, 1970.

Kunt u mij de weg naar Hamelen vertellen, meneer? Bewerking Imme Dros. Bussum, Van Holkema & Warendorf, 1975.

Kunt u mij de weg naar Hamelen vertellen, meneer?; de kei. Bewerking Imme Dros. Bussum, Van Holkema & Warendorf, 1977.

Q & Q; een mislukte foto. Naar de gelijknamige kro-televisieserie. Met zwart-wit foto's. Bewerkt door Imme Dros. Bussum, De Gooise Uitgeverij, 1975.

Q & Q; kunst en vliegwerk. Naar de gelijknamige kro-televisieserie. Met zwart-wit foto's. Bewerkt door Imme Dros. Bussum, De Gooise Uitgeverij, 1976.

Pinkeltje, naar het gelijknamige filmverhaal. Met illustraties van Rein van Looij. Bewerkt door Imme Dros. Bussum, Van Holkema & Warendorf, 1978.

Keuze uit door Harrie Geelen geïllustreerde boeken

Imme Dros, Het paard Rudolf. Bussum, Van Holkema & Warendorf, 1971.

Imme Dros, Duif maar dapper. Bussum, Van Holkema & Warendorf, 1974.

Imme Dros, Spicht en de burgemeester. Bussum, Van Holkema & Warendorf, 1976.

Imme Dros, Altijdgrijs. Bussum, Van Holkema & Warendorf, 1977.

Imme Dros, Roosje kreeg een ballon. Houten, Van Holkema & Warendorf, 1989.

Imme Dros, De O van opa. Houten, Van Holkema & Warendorf, 1990.

Imme Dros, Roosje kan veters. Houten, Van Holkema & Warendorf, 1990.

Dolf Verroen, Zo sterk als een leeuw. Amsterdam, Leopold, 1990.

Imme Dros, Ik wil die! Houten, Van Holkema & Warendorf, 1991.

Imme Dros, De wolf die tegen water praatte. Bussum, Moon Press, 1991.

Toon Tellegen, Juffrouw Kachel. Amsterdam, Querido, 1991.

Imme Dros, Roosje moet mee. Houten, Van Holkema & Warendorf, 1992.

Imme Dros, Roosje wil dokter worden. Houten, Van Holkema & Warendorf, 1992.

Imme Dros, De blauwe stoel, de ruziestoel. Amsterdam, Querido, 1993.

Imme Dros, De jongen met de kip. Amsterdam, Querido, 1993.

Imme Dros, Odysseus, een man van verhalen. Amsterdam, Querido, 1994.

Annie M.G. Schmidt, Het beertje Pippeloentje. Amsterdam, Querido, 1994.

Imme Dros, Morgen ga ik naar China. Amsterdam, Querido, 1995.

Hans Hagen, Stilte a.u.b. ik denk aan de kip. Amsterdam, Van Goor, 1995.

Annie M.G. Schmidt, Beestenboel. Amsterdam, Querido, 1995.

Imme Dros, De huiveringwekkende mythe van Perseus. Amsterdam, CPNB, 1996. (Uitgave ter gelegenheid van de Kinderboekenweek.)

Imme Dros, Lievepop en Lappepop. Amsterdam, Querido, 1996.

Sofie Mileau, Anne. Houten, Van Holkema & Warendorf, 1996.

Imme Dros, Dit is het huis bij de kromme boom. Amsterdam, Querido, 1997.

[pagina 6]

Imme Dros, De macht van de liefde. Amsterdam, Querido, 1997.

Over Harrie Geelen

Joke Linders, Het zal haar berouwen. In: Algemeen Dagblad, 21-1-1992. (Over Flop en de poppenkast)

Selma Niewold, Vos vraagt eend vergeefs ten huwelijk. In: de Volkskrant 30-5-1992. (Over Toen Sjoerd naar de dierentuin ging...)

Johan Douwes en Lieke van Duin, ‘Als het te mooi wordt zoeken we meteen iets ondermijnends’. In: Trouw, 8-10-1992. (Interview met Harrie Geelen en Imme Dros)

Cornald Maas, Gebrek aan tijd is een zegen: Harrie Geelen waaiert uit naar alle kanten. In: de Volkskrant, 31-10-1992. (Interview)

Dokumentatie auteurs en illustratoren van jeugdboeken, knipselkrant jeugdliteratuur, 17e jaargang, nr. 12. Den Haag, NBLC, 1993. (Wordt regelmatig bijgewerkt)

Joke Linders, Meesterwerk van Harrie Geelen. In: Algemeen Dagblad, 4-3-1993. (Over Herman het kind en de Dingen)

Cornald Maas, ‘Ik denk dat hij half acht is’. In: de Volkskrant, 13-3-1993. (Over Herman het kind en de Dingen)

Carolien Zilverberg, Een dwaze haas. In: nrc Handelsblad, 16-4-1993. (Over Herman het kind en de Dingen)

Joke Linders, Een mengeling van melancholie en absurdisme. In: Literatuur zonder leeftijd, jaargang 9 (1995), nr. 34. (Interview)

Lieke van Duin, Voorlezen is de parel onder de opvoedingsmiddelen. In: Trouw, 22-5-1996. (Over Jan en het gras)

Joke Linders, De taal van tekeningen. In: Algemeen Dagblad, 31-5-1996. (Over Jan en het gras)

Selma Niewold, Op heeft geen bril meer nodig. In: de Volkskrant, 22-6-1996. (Over Jan en het gras)

45 Lexicon jeugdliteratuur
oktober 1997