Lexicon van de jeugdliteratuur

Lennart Frick

door Jan de Zanger

Lennart Frick is in 1939 in het Zweedse deel van Lapland geboren. Na zijn schooltijd werd hij journalist bij een plaatselijke krant in Umea. Hij verhuisde in verband met zijn literaire ambities in 1960 naar Stockholm, waar hij als freelancejournalist in zijn levensonderhoud voorzag.

Na een paar jaar aanvaardde hij de betrekking van redacteur bij een grote uitgeverij, een functie die hij in 1969 opgaf om zich alleen aan het schrijven te kunnen wijden. In 1977 startte hij een eigen, kleine uitgeverij, Fripress, waar hij voornamelijk vertaalde romans en poëzie uitgeeft. Zijn eigen boeken verschijnen bij een andere uitgever.

Lennart Frick debuteerde in 1960 met de dichtbundel Vindsvalt (Koelte). Sindsdien zijn er van hem nog 25 titels verschenen: dichtbundels, romans, verhalenbundels, jeugdboeken en essays. Zijn werk is in vijftien talen vertaald; de grootste internationale bekendheid heeft hij aan zijn jeugdromans te danken.

Werk

De gedichten van Lennart Frick getuigen vooral van een warme belangstelling voor de medemens. Door de bundels heen spreekt een steeds duidelijker wordend pessimisme: de mensen maken elkaar het bestaan steeds moeilijker.

Diezelfde lijn kunnen we in zijn proza voor volwassenen onderkennen. Wie macht heeft, uit hoofde van zijn functie, door de aard van een relatie of doordat hij vlotter is en sneller reageert, is maar al te graag bereid van die macht gebruik te maken. Dat doen de personen in de romans van Frick niet alleen om hun machtspositie verder te verstevigen, maar ook vanuit de behoefte de ander te kleineren. Hij toont de mens daardoor in al zijn kleingeestigheid.

In deze romans voor volwassenen kiest Frick soms de underdog als

hoofdpersoon, zoals in Lögnaren (De leugenaar, 1975), soms de machtige, zoals in Sprängningen (De explosie, 1977); soms kiest hij voor een wisselend perspectief, zoals in Kräftgång (Kreeftegang, 1979).

Jeugdromans

In de jeugdromans van Lennart Frick beleeft de lezer de gebeurtenissen vanuit de hoofdpersoon, die telkens de underdog is. De hoofdpersoon is zich van deze positie bewust en probeert er iets aan te doen. Hij grijpt naar geweld, hij gaat met jongeren om die hij de baas kan, hij schept op of hij creëert een schijnwereld waarin hij een mooie rol speelt. In dat laatste gaat hij soms zo ver, dat hij er zelf in gelooft, met alle vervelende gevolgen van dien.

Intussen voelen deze hoofdpersonen een angst die meer intuïtief dan beredeneerd is. De jongens in de boeken van Frick hebben voorgevoelens die in feite gebaseerd zijn op voor de lezer controleerbare ervaringen en waarnemingen, maar het zijn gevoelens die de jongens in deze boeken niet tot hun bewustzijn door durven laten dringen. Ze verdringen ze, waardoor ze in hun dromen dikwijls weer opduiken. Die weggestopte angst heeft altijd een reëel fundament. Doordat de hoofdpersoon zijn eigen situatie niet onder ogen durft te zien, dreigt er voortdurend een catastrofe, die een enkele keer werkelijk plaatsvindt.

De eerste jeugdroman van Lennart Frick, Hotet, 1973 (Nood-sprong, 1977) gaat over de aanpassingsmoeilijkheden van de jongen Martin. Hij is verhuisd, woont nu ver uit de buurt van zijn geliefde grootvader en moet naar een nieuwe school. Frick geeft een overtuigende analyse van het ontstaan en de ontwikkeling van een situatie waarin één jongen het mikpunt wordt van de hele groep. Het boek is spannend door het verloop van de gebeurtenissen, maar het accent ligt toch op het psychologische gebeuren: Martin zelf is de enige die zijn situatie kan verbeteren.

Hij probeert het op een paar manieren. Hij vlucht voor de anderen, hij grijpt naar geweld door zijn plaaggeesten met een mes te bedreigen. Ten slotte staat er nog maar één mogelijkheid voor hem open: hij beseft zijn situatie en wil nu zijn kracht bewijzen, niet ten overstaan van anderen, maar ten opzichte van zichzelf. Dat doet hij door een dramatische beklimming van de steile, half vermolmde, glibberige trap van de plaatselijke ski-springschans. Als dat hem gelukt is, zal hij nergens meer bang voor hoeven te zijn.

In Misstaget, 1976 (De vergissing, 1980) blijkt Martin zich gedeeltelijk aangepast te hebben. Ten opzichte van zijn klasgenoten houdt hij zich koest en als vriend heeft hij Clas gekozen, die een paar jaar jonger is, zodat Martin hem alleen daardoor al de baas is. Toch blijkt Clas degene met het grootste zelfvertrouwen te zijn.

De vergissing, het boek waarin de

relatie tussen Martin en Clas op de proef gesteld wordt, begint met het eind van de beschreven gebeurtenissen. Tot op de laatste bladzijde wordt de lezer in het ongewisse gelaten wat de toestand van Clas betreft, hoewel we op de eerste bladzijden al weten, dat Martin hem heeft meegelokt voor een ritje op een motorfiets, dat eindigt in een ernstig ongeluk. Tussen dat begin en het einde leert de lezer de wat trieste zomervakantie van Martin kennen. Als Martin ten slotte toegeeft, dat hij met zijn gedrag heeft willen bewerkstelligen dat zijn ouders hem ook eens zien, verbetert zijn relatie tot zowel volwassenen als leeftijdgenoten.

In Upptäckten, 1978 (De ontdekking, 1984) is de nu vijftienjarige Martin nog steeds zo bang voor zijn klasgenoten, dat hij hen niet tegenspreekt, als ze veronderstellen dat hij een vergaande seksuele relatie heeft met Marianne. Pas als Marianne daarom niet meer met hem wil omgaan, beseft Martin dat hij laf is, even laf als zijn vader, die een werkelijke confrontatie met zijn moeder ook uit de weg gaat. Zijn moeder vertrekt om die reden en vader en zoon vinden elkaar in hun gezamenlijke lafheid.

Waardering

De jeugdboeken van Lennart Frick hebben zeer snel een grote internationale waardering gekregen. Ze zijn allemaal vertaald, de ‘Martin-boeken’ in meer dan tien talen.

Critici in Zweden en daarbuiten prijzen zijn boeken vooral om het diepe psychologische inzicht, waardoor een wezenlijk samengaan van spannende gebeurtenissen en de innerlijke verwerking daarvan door de hoofdpersoon beschreven kon worden. De hoofdpersonen van Frick maken altijd een geestelijke groei door, waardoor het de persoon is die verandert, terwijl de omstandigheden ongewijzigd blijven.

Bibliografie

7 Lexicon jeugdliteratuur
april 1985