Lexicon van de jeugdliteratuur

Suzanne Fisher Staples

door Wilma van der Pennen

Suzanne Fisher Staples is geboren op 27 augustus 1945 in Philadelphia (Pennsylvania, VS). Ze groeide op in een klein dorp in het noordoosten van Pennsylvania in een gezin met vier kinderen. Na haar middelbare schoolopleiding ging ze naar het Cedar Crest College in Allentown, waar ze literatuur en politicologie studeerde. De naam Staples dankt zij aan haar tweede echtgenoot, de schrijver Eugene Staples, met wie ze in 1980 in het huwelijk trad. Na hun scheiding in 1992 trouwde ze enige tijd later voor de derde keer.

Fisher Staples werkte als journalist en correspondent in de Verenigde Staten en in Azië, waar ze onder meer verslag deed van de slechte leefomstandigheden van vrouwen. Een aantal jaren was ze redacteur buitenland van de Washington Post. In 1985 vertrok ze naar Pakistan, waar Shabanu: Daughter of the Wind, de jeugdroman waarmee ze in 1989 debuteerde, is gesitueerd. Dit boek is het eerste deel van een trilogie waarvan de overige delen niet in Nederlandse vertaling zijn verschenen. Dangerous Skies (Noodweer) speelt in het gebied waar Fisher Staples zich in 1989 na terugkeer uit Azië vestigde, de Eastern Shore in de staat Virginia. In 2003 verscheen het autobiografisch getinte boek over haar jeugd, The Green Dog.

Fisher Staples ontving in haar geboorteland diverse prijzen. Zo kreeg ze voor Shabanu onder meer de Newbery Honor (1990). Ook de andere twee delen van de trilogie over het meisje Shabanu, Haveli (1993) en The House of Djinn (2008), vielen in de prijzen. Voor Noodweer kreeg ze in 1999 een eervolle vermelding van de Zoenjury.

Werk

De verhalen van Suzanne Fisher Staples zijn verzonnen, maar tegelijk gebaseerd op ware gebeurtenissen en bestaande personen. Dat geldt zowel voor de jongerenromans

die in uitheemse oorden zijn gesitueerd, als voor de verhalen die in de Verenigde Staten spelen. De hoofdpersonen - vaak meisjes - worden geconfronteerd met problemen die Fisher Staples genuanceerd beschrijft. De auteur toont zich maatschappelijk betrokken, is kritisch, maar veroordeelt niet. Voor elke roman verdiept zij zich grondig in de culturele achtergronden, en in zaken als de natuur, het weer, de taal en het eten van het land waar het verhaal is gesitueerd. Ook verwerkt ze in haar romans verhalen die ze opving tijdens haar reizen.

Fisher Staples kwam via haar werk als journalist in contact met vrouwen in achterstandssituaties in verschillende Aziatische landen. Zij besloot een jongerenroman te schrijven over de positie van vrouwen binnen de islamitische cultuur, waarmee ze het eenzijdige beeld wilde bijstellen dat velen in de westerse wereld hebben van de islamitische samenleving. Dat resulteerde in Shabanu. Het meisje Shabanu is de dochter van nomaden die met kamelen door het grensgebied van India en Pakistan trekken. Ze zal, net als haar oudere zus, uitgehuwelijkt worden. Als ze twaalf is, vinden haar ouders een oudere man voor haar, een welvarend politicus die al drie echtgenotes heeft. Shabanu twijfelt tussen gehoorzaamheid aan haar ouders en een weigering, die ten koste zal gaan van de familie-eer. Het verhaal geeft een indruk van het dagelijks leven binnen een nomadenstam, maar ook van een bijzondere gelegenheid als het huwelijk, dat omgeven wordt door rituelen. In 1993 kwam een vervolg uit, Haveli. Shabanu is inmiddels getrouwd en moet zien om te gaan met de jaloezie van de andere vrouwen van haar echtgenoot. The House of Djinn verscheen in 2008 en speelt tien jaar later. Centraal in dit verhaal staat Shabanu's 15-jarige dochter Mumtaz, die niet beter weet dan dat haar moeder dood is. Mumtaz moet zich staande zien te houden in een snel veranderende maatschappij.

Shiva's vuur vertelt over het leven van Parvati, een meisje uit India. Op de dag van haar geboorte wordt het zuiden van het land getroffen door een allesverwoestende cycloon. Parvati krijgt de schuld van deze ramp en wordt door haar dorpsgenoten vanaf die tijd gemeden. In haar eenzaamheid komt verandering wanneer een dansleraar haar opneemt in zijn dansschool. Daar wordt ze opgeleid in de klassieke danskunst. Een opvoering voor de maharadja van haar geboortestreek brengt haar in contact met diens zoon, de yuvaraja Rama, die ook geboren is in de nacht van de cycloon. Net als Parvati beschikt hij over bijzondere gaven. Hij ziet zichzelf als de veroorzaker van de cycloon en van de dodelijke ziekte die in de periode daarna het land teisterde. Door hem gaat Parvati haar leven anders bekijken.

Noodweer

Tijdens een vistocht in de moerasgebieden rond Chesapeake Bay, aan de oostkust van de Verenigde Staten, vindt de 12-jarige Buck het lichaam van een vermoorde dorpsgenoot. Tunes, de dochter van een zwarte werknemer van zijn vader, zit op dat moment bij hem in de boot, maar vlucht weg voordat Buck het goed en wel in de gaten heeft. Tunes en Buck zijn samen opgegroeid. Na de dood van haar moeder is het meisje opgevoed door Bucks moeder en zijn oma. De geïsoleerd levende gemeenschap van de Eastern Shore hanteert een ouderwets taalgebruik (‘zoals hun voorvaderen uit Engeland’) en wordt door buitenstaanders als ‘een beetje achterlijk’ beschouwd. Door de vondst van het lijk, en alles wat daarna gebeurt, beseft Buck voor het eerst dat Tunes en hij verschillend zijn. De gemeenschap ziet zwarten of Afro-Amerikanen nog als ‘neger’ of ‘nikker’, in hun ogen inferieur. Tunes wordt dan ook verdacht van de moord en zij beseft eerder dan Buck dat ze geen kans zal krijgen haar verhaal te vertellen. Buck blijft er vast van overtuigd dat Tunes niets heeft misdaan en stelt alles in het werk om dat aan te tonen. Hij stuit op een muur van onbegrip en (verborgen) racisme. En de bewijzen tegen Tunes lijken zich op te stapelen, ook al komen die van een invloedrijke boer en zijn de andere getuigen afhankelijk van of minstens bang voor hem.

Het verhaal beschrijft de mechanismen die het leven in een geïsoleerde dorpsgemeenschap bepalen. De blanke en de zwarte gemeenschap leven naast elkaar en langs elkaar heen; in een conflictsituatie staan zij lijnrecht tegenover elkaar. De sheriff lijkt vooringenomen, en ook een gepensioneerde rechter, wiens hulp Buck inroept, laat het afweten. Tunes wordt uiteindelijk toch gearresteerd, maar wegens gebrek aan bewijs komt het niet tot een veroordeling. Buck is opgelucht, maar vindt het erg dat Tunes' naam niet is gezuiverd.

Het verhaal wordt in de ik-vorm

verteld door de inmiddels 17-jarige Buck. In het eerste hoofdstuk maakt hij duidelijk dat hij het nog nooit aan iemand heeft verteld, ook niet tijdens het politieonderzoek en de rechtszaak; daar vertelde hij alleen maar wat ze wilden horen. Buck beseft dat hij, nu vijf jaar later, met meer afstand naar de gebeurtenissen kan kijken.

De natuur speelt een belangrijke rol in het verhaal. De titel verwijst naar het slechte weer dat de baai regelmatig treft - ook in de nacht voorafgaand aan het moment dat het lijk wordt gevonden -, maar kan ook slaan op Tunes' betrokkenheid bij de moord: heeft zij er toch iets mee te maken en handelde ze uit noodweer? De oorspronkelijke titel (Dangerous Skies) draagt de laatste verwijzing niet in zich, deze refereert aan het zware weer dat de baai teistert, maar ook aan de moeilijkheden die op komst zijn. Het blijft open of Tunes daadwerkelijk schuldig is, of dat zij niet betrokken was bij de moord. De ware toedracht wordt nooit opgehelderd. Tunes verlaat het dorp; de man die volgens Buck schuldig is, houdt zijn plek in de gemeenschap, hoewel hij zich sindsdien gedeisd opstelt.

Waardering

Er is in de Nederlandstalige pers weinig aandacht besteed aan het werk van Fisher Staples, ook niet nadat Noodweer werd opgemerkt door de Zoenjury. In Leesidee Jeugdliteratuur vergelijkt Anita Wuestenberg het boek met werk van Cynthia Voigt als het gaat om de stijl, de situering en het verhaalverloop. Ze noemt Noodweer een ‘prachtig verhaal dat duidelijk maakt hoe mensen kunnen vastroesten in vooroordelen en zo onherstelbaar schade aanrichten aan medemensen’.

Claudia Van Lent gaat in haar bespreking van Shabanu in op het conflict tussen de oprukkende technologische cultuur en de teloorgang van de oude waarden. ‘Die botsing wordt knap aangegeven door heel terloops aangebrachte impliciete details, en volledig benaderd vanuit de hoofdpersoon. De gevoelens en gedachten van Shabanu komen genuanceerd en levensecht op de voorgrond. Ook de prachtige, harde woestijn krijgt alle aandacht, met haar invloed op de levenswijze en de karakters’ (Jeugdboekengids). In een andere bespreking geeft Van Lent met name de didactische mogelijkheden van het boek aan: ‘Het is niet alleen een fijnzinnige antropologisch verantwoorde adolescentenroman, maar zet daarbij de lezers aan tot nadenken door vergelijking van de dagelijkse materiële en geestelijke aspecten van het eigen leven met dat van Shabanu en haar stamgenoten’ (website vvlg).

Op Boek & Jeugd Online wordt Shiva's vuur een fijn en leerzaam leesboek genoemd: ‘In dit knap vertelde, goed uitgewerkte verhaal zijn elementen uit de Indiase cultuur organisch verweven.’

De buitenlandse pers roemt met name Fisher Staples' openheid en eerlijkheid ten opzichte van haar onderwerpen, de genuanceerde en overtuigende uitwerking en haar boeiende schrijfstijl.

Bibliografie

93 Lexicon jeugdliteratuur
oktober 2013