Lexicon van de jeugdliteratuur

[pagina 1]

Anne Fine

door Jet Marchau

Anne Fine is als Anne Laker op 7 december 1947 in Leicester, Engeland geboren. Ze groeide op in een gezin van vijf meisjes. Na de geboorte van een drieling werd ze naar school gestuurd. Zo leerde ze al vroeg lezen en schrijven. Ze studeerde geschiedenis en politiek aan de universiteit van Warwick, trouwde met de hoogleraar Kit Fine en werkte achtereenvolgens als leraar en voorlichtingsambtenaar. Na de geboorte van een kind koos ze voor het schrijverschap. Ze woonde op verschillende plaatsen in Engeland, de Verenigde Staten en Canada. Na haar scheiding vestigde ze zich met haar twee dochters in Edinburgh, Schotland.

Anne Fine debuteerde in 1978 met de jongerenroman The Summer-House Loon (Een vreemde vogel in het tuinhuis). Haar boeken werden genomineerd voor alle belangrijke prijzen in Engeland en de Verenigde Staten en zijn verscheidene malen bekroond. Goggle-Eyes (De Gluiperd) ontving in 1990 de Guardian Award en de Carnegie Medal. Flour Babies (Baalbaby's) en The Tulip Touch (De schaduw van Lupien) kregen in respectievelijk 1993 en 1998 de Carnegie Medal en de Whitbread Children's Novel Award. Mrs. Doubtfire, de verfilming van Juffrouw Tureluurs met Robin Williams in de hoofdrol was een kassucces.

Fine schrijft ook boeken voor volwassenen en is een bevlogen leespromotor. In 1990 werd ze Children's Author of the Year, in mei 2001 volgde ze Quentin Blake op als Children's Laureate. Wie deze titel draagt, verplicht zich om de jeugdliteratuur in het Verenigd Koninkrijk een extra impuls te geven. Dat doet Anne Fine met lezingen, interviews en schoolbezoeken al jaren vol overtuiging.

[pagina 2]

Werk

Anne Fine schrijft psychologische verhalen over realistische onderwerpen. Met relativerende humor verwerkt ze in een puntige stijl serieuze thema's als dementie, echtscheiding, stiefouders of schuldgevoelens. Ze weigert toe te geven aan simplistische redeneringen of eenvoudig taalgebruik, want kinderen mag je niet onderschatten vindt ze. Volgens haar word je wijs door veel te lezen en met intelligente mensen te praten.

Ook haar personages zijn intelligent en bijdehand en laten zich niet domineren. Met vallen en opstaan krijgen ze inzicht in de wereld van de volwassenen en veroveren daarin een eigen plek. Ze groeien op in intellectuele, onconventionele gezinnen. Dat was al het geval in haar debuut Een vreemde vogel in het tuinhuis. Ione, vernoemd naar Fine's oudste dochter, is het enige kind van een blinde professor. In 24 uur wordt ze ingelijfd in de verwarrende maar ‘geweldige’ wereld van de volwassenen, terwijl ze bemiddelt tussen de eigenzinnige student Ned Bult en de traditionele secretaresse van haar vader.

Scherp tegengestelde karakters bleven ook in haar volgende verhalen voor hilarische toestanden en spanning zorgen. Eigenwijze, gevatte, dwarse, maar ook zorgzame meisjes contrasteren met rationele, soms nog erg naïeve jongens. In De lijst van de tweeling komt het tot een conflict tussen de tweeling Tom en Cassy op het moment dat ze in een verschillend tempo aan hun puberteit beginnen. In Het omawerkstuk laaien de discussies over een dementerende oma hoog op. De kinderen verweren zich tegen een temperamentvolle, Russische moeder en een Engelse vader. Ook de nuchtere Ivan en de wijze, gevoelige Sophie botsen met elkaar. De onderlinge conflicten resulteren in een afwisseling van vrolijke, absurde en ernstige dialogen.

Fine put haar thematiek veelal uit eigen ervaringen. Echtscheiding staat daarbij voorop. In Juffrouw Tureluurs neemt een vader, de werkloze acteur Daniël, het op tegen zijn koele, praktisch ingestelde ex-vrouw. Hij vermomt zich als vrouw en solliciteert bij het gezin als hulp in de huishouding. De kinderen komen op voor hun rechten en worden er wijzer en sterker van. In De Gluiperd, opgedragen aan haar dochter Ione, duikt het probleem stiefouders op. De roman heeft een ingenieuze structuur. In de beschutting van een kast vertelt Kitty een klasgenote over haar strijd tegen ‘de indringer’. Fine plaatste in dit boek een vrijgevochten moeder tegenover haar oer-Britse, nuchtere vriend.

Echtscheiding en stiefouderschap werkte ze vanuit verschillende invalshoeken verder uit in Een stiefkwartiertje. Een groep jongeren vindt in een geheime kamer van een oud landhuis het manuscript van ene Richard Clayton. Zijn verhaal over een boosaardige stiefvader maakt vele emoties en nieuwe verhalen los. Grappige anekdotes

[pagina 3]

wisselen af met ontroerende en soms wrange getuigenissen.

Een ander geliefd onderwerp van Fine is het territoriumgevecht tussen volwassenen en lastige pubers. Ooit overwoog ze een eigen organisatie op te richten: Slachtoffers van Opstandige, Humeurige en Irritante Tieners. Zowel De hellekat als Baalbaby's kunnen dienen als pleidooi voor dit gezelschap. Will Flowers, de ik-verteller in De hellekat, vergelijkt het slagveld thuis, waar met name zijn puberzus Estelle verantwoordelijk voor is, met de strijd van leeftijdgenoot William, soldaat in de loopgraven van de Eerste Wereldoorlog. Flitsende dialogen, spits, nuchter tienercommentaar en knotsgekke toestanden wisselen elkaar voortdurend af. Dit resulteert in laconieke, relativerende humor. ‘Sterke humor ontstaat uit sterke emoties. Sterke emoties ontstaan uit gespannen situaties tussen mensen die om mekaar geven,’ meent Fine.

In Baalbaby's onderwerpen getergde leraren een chaotische klas aan een experiment. Iedere jongen krijgt een tijdlang een baal meel toevertrouwd die hij als een baby moet koesteren. De slungelige Simon overtuigt zijn klasgenoten ervan op de uitdaging in te gaan. Hij belooft een groteske apotheose op het schoolfeest. Er groeit echter een onvoorziene, warme relatie tussen Simon en zijn ‘baby’. Voor het eerst gaat hij nadenken over zijn onbekende vader. Hij maakt een emotionele




ontwikkeling door die door Fine met finesse beschreven wordt.

In De schaduw van Lupien maakt de relativerende humor plaats voor cynisme. In een flashback wordt het verhaal verteld van de vreemde vriendschap tussen Natalie en het boerenmeisje Lupien. Er klinkt een scherp verwijt in door aan het adres van de volwassenen, die hun ogen sluiten voor problemen of te laat ingrijpen.

Dezelfde idee leeft in Fine's boeken voor jonge kinderen, hoewel de toon daar luchtiger en speelser is. De boeken spelen vooral in het schoolmilieu, waar kinderen het opnemen tegen pestende klasgenoten of leraren. In Een Engel op school verziekt pestkop

[pagina 4]

Barry de klas. De leraar sluit hiervoor de ogen en daarom grijpt Celeste in, een meisje dat pas nieuw is in de klas. Ze schittert als een engel, menen de kinderen. Fine bevestigt dit vermoeden met talrijke toespelingen. Als typische Fine-personage zet de wijze, gevatte en ontwapenende Celeste de volwassenen op hun plaats. In Een prijs voor de hanenpootkampioen steekt Fine de draak met een modelschool waar iedereen ‘bloedstollend’ aardig is. De intelligente nieuwkomer Stijn verdedigt zijn klungelige buurman Joop tegenover de lerares. In Bertje Babbelkont laat kletsmajoor Bertje zich sponsoren om een dag lang zijn mond te houden. Niet alleen zijn familie en zijn klasgenoten hebben er baat bij, maar Bertje zelf ook. Zijn leven wordt interessanter omdat hij meer luistert en ziet.

Anne Fine wil met haar boeken en met leespromotie kinderen aan het lezen zetten. Ze vraagt aandacht voor de individuele behoeften van jonge lezers, die net als volwassenen heel verschillende smaken hebben.

De Gluiperd

Drie uur lang verschansen Kitty en Helen zich in een garderobekast op school. Helen is ontredderd omdat haar moeder een nieuwe vriend heeft die haar totaal niet ligt. Kitty begrijpt haar, want ze had dezelfde ervaring met een stiefvader die ze ‘de Gluiperd’ noemt. Met verve en vol grappige anekdotes tekent Kitty een beeld van de ongewenste indringer. Met zijn nette pak, zijn eeuwige onverstoorbaarheid, zijn manie om orde te scheppen in hun onconventionele huishouden en zijn pro-kernwapenpleidooien is hij de tegenpool van Kitty's moeder. Als een echte puber vecht Kitty verbeten voor haar eigen verworvenheden. Ze probeert van alles om die burgerlijke man te ergeren, maar zonder resultaat. In het debat rond de kernenergie dat de spil van het verhaal is, laat Kitty's grote mond haar geleidelijk in de steek tegen zijn nuchtere argumenten.

De vinnige dialogen, doorspekt met humor sturen niet op de enige waarheid aan, de lezer krijgt genoeg argumenten om zelf na te denken en conclusies te trekken. Langzaam maakt Kitty's haat plaats voor neutrale gevoelens, en wanneer ‘de Gluiperd’ na een knallende ruzie zonder een spier te vertrekken het huis verlaat, merkt ze dat ze dat eigenlijk niet wou. Ze heeft leren relativeren en is bereid tot een compromis. Kitty's verhaal heeft Helen getroost en opgelucht. Op een spannende en leuke manier heeft ze inzicht gekregen in haar eigen situatie.

Waardering

Het realisme van Anne Fine deed de Engelse critici aanvankelijk steigeren, maar op haar grote populariteit bij de lezers volgden uiteindelijk vele bekroningen en commentaren. ‘A fine route to stardom’, zo omschreef The Bookseller in 1993 deze gang van zaken.

De recensies in het Nederlandse taalgebied waren overwegend lovend.

[pagina 5]

De Nieuwe Linie vond haar debuut Een vreemde vogel in het tuinhuis na alle probleemboeken in de jaren zeventig ‘een zalig boek, een warm verhaal, een verademing’. Volgens Els de Groen bewees het humoristische verhaal dat de groei naar volwassenheid geen tranendal hoeft te zijn. Het ABC van de jeugdliteratuur loofde de humor, de scherpe dialogen en de manier waarop Fine onconventionele figuren neerzette. Daardoor stijgt ze uit boven de beruchte kommer-en-kwel-boeken. Jeugdboekengids wees er zowel bij Juffrouw Tureluurs als bij De Gluiperd en De hellekat op dat Fine's absurde humor en vinnige dialogen de kinderen aanzet tot meedenken. Joke Linders merkte op dat Baalbaby's vanwege de thematiek makkelijk had kunnen ontaarden in een moeizaam kommer-en-kwelrelaas, maar dat ‘in de explosie van onzin en eigentijds jargon die Anne Fine biedt’ iets subtielers tot stand kwam. Dagboek van een moordkat maakte, in tegenstelling tot haar andere kinderboeken, op diverse recensenten wat minder indruk.

In Leesidee en Standaard der Letteren niets dan lof voor de ingenieuze constructie, het taalspel en de originele invalshoeken in Fines werk.

Bibliografie

Voor volwassenen

De spelbreker (1993), De verdwenen tuin (1995), Eerlijk gezegd (1998).

In het Nederlands vertaald

The Summer-House Loon (1978): Een vreemde vogel in het tuinhuis. Vertaald door Willem van Toorn. Amsterdam, Querido, 1979.

Round behind the Ice-house (1981): De lijst van de tweeling. Vertaald door Corry van de Hulst. Hoorn, Westfriesland, 1986.

The Granny Project (1983): Het oma-werkstuk. Vertaald door Antonie Helversteijn. Tielt, Lannoo, 1989.

Madame Doubtfire (1987): Juffrouw Tureluurs. Vertaald door Huberte Vriesendorp. Met illustraties van Alex de Wolf. Baarn, Fontein, 1989.

Goggle-Eyes (1989): De Gluiperd. Vertaald door Ada de Lange. Houten, Van Holkema en Warendorf / Tielt, Lannoo, 1991.

The book of banshee (1991): De hellekat. Vertaald door Huberte Vriesendorp. Houten, Van Holkema en Warendorf / Tielt, Lannoo, 1992.

Diary of a Killer Cat (1994): Dagboek van een moordkat. Vertaald door Huberte Vriesendorp. Met illustraties van Steve Cox. Baarn, Fontein, 1995.

Flour Babies (1992): Baalbaby's. Vertaald door Huberte Vriesendorp. Baarn, Fontein, 1995.

Step by wicked step (1996): Een stiefkwartiertje. Vertaald door Huberte Vriesendorp. Baarn, Fontein, 1996.

The Angel of Nitshill Road (1992): Een Engel op school. Vertaald door Huberte Vriesendorp. Met illustraties van Kate Aldous. Baarn, Fontein, 1997.

How To Write Really Badly (1996): Een prijs voor de hanenpootkampioen. Vertaald door Huberte Vriesendorp. Baarn, Fontein, 1997.

The Tulip Touch (1996): De schaduw van Lupien. Vertaald door Huberte vriesendorp. Baarn, Fontein, 1997.

Loudmouth Louis (1998): Bertje Babbelkont. Vertaald door Henk Hokke. Met illustraties van Sylvia Weve. Baarn, Fontein, 1999.

Over Anne Fine

Joke Linders, Jos Staal, Herman Tromp, Jacques Vos, Het ABC van de jeugdliteratuur. Groningen, Martinus Nijhoff, 1995, blz. 162-163.

Jet Marchau, Anne Fine. In: Schrijver Gevonden. Encyclopedie van de jeugdliteratuur. Tielt, Lannoo, 1998.

[pagina 6]

Els de Groen, Een vreemde vogel in het tuinhuis. In: Algemeen Dagblad, 28-12-1979.

[Anoniem], Een vreemde vogel in het tuinhuis. In: De Nieuwe Linie, 30-5-1980.

Herman de Graef, De lijst van de tweeling. In: Jeugdboekengids, jaargang 28 (1986), nr. 10.

Aukje Holtrop, Het gezinsleven. Kinderen draaien op voor het zware werk. In: Vrij Nederland, 13-5-1989.

Bregje Boonstra, Strijd om oma. In: NRC Handelsblad, 16-6-1989.

Jet Marchau, Juffrouw Tureluurs. In: Jeugdboekengids, jaargang 31 (1989), nr. 7.

Cornald Maas, Dat Misselijke Loeder. In: Elsevier, 19-8-1989.

Jet Marchau, De Gluiperd. In: Jeugdboekengids, jaargang 33 (1991), nr. 10.

Huberte Vriesendorp, Uitgangspunt is respect voor het boek. Over het vertalen van Anne Fine. In: Documentatieblad kinder- en jeugdliteratuur, jaargang 6 (1992), nr. 24.

Selma Niewold, De moderne samenleving met humor. Over de jeugdboeken van Anne Fine. In: Documentatieblad kinder- en jeugdliteratuur, jaargang 6 (1992), nr. 24.

Jet Marchau, Anne Fine. In: Jeugdboekengids, jaargang 34 (1992), nr. 5,

Jane Richardson, A fine route to stardom. In: The Bookseller, 17-2-1993.

Joke Linders, Jokkebrokken en mazzeltoffees. Dagboek van een moordkat en Baalbaby's. In: Algemeen Dagblad, 3-11-1995.

Jet Marchau, Baalbaby's. In: Leesidee Jeugdliteratuur, jaargang 1 (1995), nr. 8.

Karin van Camp, Dagboek van een moordkat. In: Leesidee Jeugdliteratuur, jaargang 2 (1996), nr. 1

Jan Smeekens, Baby's smaken als varkensvlees. In: Provinciale Zeeuwse Courant, 23-12-1996.

Roos Truwant, Een stiefkwartiertje. In: Leesidee Jeugdliteratuur, jaargang 2 (1996), nr. 9.

Jet Marchau, Een engel op school. In: Leesidee Jeugdliteratuur, jaargang 3 (1997), nr. 4.

Heide Boonen, Op de vingers getikt. In: Standaard der Letteren, 24-4-1997.

Lienke van Duin, Een goed gesprek met een zak meel. In: Trouw, 10-10-998.

Judith Eiselin, Liefde voor een meelzak. In: NRC Handelsblad, 29-10-1998.

Marjolein De Vos, Verkeerde vriendinnen. In: NRC Handelsblad, 29-5-1998

Jet Marchau, Een prijs voor de hanenpootkampioen. In: Leesidee Jeugdliteratuur, jaargang 4 (1998), nr. 1

Jan Van Coillie, Een reuzenwoestijnrat met een vingerhoedsbrein. Een prijs voor de hanenpootkampioen. In: Standaard der Letteren, 14-5-1998.

Jet Marchau, Is ze dan een zoet meisje? De schaduw van Lupien. In: Leesidee Jeugdliteratuur, jaargang 4 (1998) nr. 6.

Jan Van Coillie, De schaduw van Lupien. In: Standaard der Letteren, 27-10-1998.

Jet Marchau, Bertje Babbelkont. In: Leesidee Jeugdliteratuur, jaargang 6 (2000), nr. 3.

Vanessa Joosen, De Britse Children's laureate: Anne Fine. In: Leesidee Jeugdliteratuur, jaargang 8 (2002), nr. 1.

60 Lexicon jeugdliteratuur
oktober 2002