Lexicon van de jeugdliteratuur

Boekpromotie
2. Boekpromotie op school

door Jacques Vos

In publikaties over het lees- en literatuuronderwijs wordt niet altijd een duidelijk onderscheid gemaakt tussen werkvormen die erop gericht zijn de leerlingen tot lezen te stimuleren, en werkvormen die veeleer betrekking hebben op de verwerking van de gelezen boeken. Soms is het onderscheid ook moeilijk aan te geven: een boeiende verwerkingsvorm kan het leesgedrag positief beïnvloeden en omgekeerd kan er pas sprake zijn van een ‘echte’ verwerking van een tekst als de leerlingen voldoende gemotiveerd zijn om die tekst te lezen. In andere gevallen is de reden wellicht dat men met het literatuuronderwijs in de eerste plaats het ‘leesplezier’ van de leerlingen wil bevorderen, waardoor het accent vrijwel geheel op boekpromotie komt te liggen.

Bij boekpromotie op school gaat het niet alleen om de keuze van de juiste werkvormen. In veel publikaties wordt erop gewezen dat bijvoorbeeld ook de omgeving van belang is: de aanwezigheid van boeken in het lokaal (op de kleuterschool de boekenhoek of de lees-/schrijfhoek), tentoonstellingen over schrijvers, posters, folders e.d. Soms wil men het lezen bevorderen door te zorgen voor een situatie die lijkt op het lezen thuis (‘natuurlijk lezen’). Deze situaties worden door tegenstanders van deze aanpak soms ironisch aangeduid als het werken ‘met behulp van kussens, ligstoelen en schemerlampen’.

Voor een overzicht van de verschillende mogelijkheden tot boekpromotie is de indeling van Robert Whitehead in Children's Literature bruikbaar. Hij onderscheidt:

a Vrij lezen. De leerlingen kiezen op school een boek uit of nemen een boek mee van thuis. De docent stelt hen in de gelegenheid dit te lezen en er met elkaar over te praten. Bruikbaar hierbij is de boekenhoek waarin eventueel ook additioneel materiaal aanwezig is.

b Voorlezen en vertellen. De docent leest een boek, een verhaal, een gedichtje voor om de leerlingen vertrouwd te maken met fictionele teksten of om de aandacht te vestigen op bepaalde teksten. Hierbij kan hij gebruik maken van allerlei hulpmiddelen: dia's, platen e.d.

c Media. Verschillende media kunnen ook meer zelfstandig worden gebruikt. Hierbij valt te denken aan grammofoonplaten/cassettes met sprookjes en andere verhalen, filmstroken en dia's, schoolradio en schooltelevisie.

d Mondelinge en schriftelijke werkvormen.

Hierbij bestaan talloze mogelijkheden, waarbij het niet altijd duidelijk is of het gaat om het stimuleren van het lezen, de verwerking van de tekst òf om de werkvormen zelf (dus om spreek- of schrijfvaardigheid). Voorbeelden zijn: een reclamespot maken, een verkoopgesprekje spelen, discussiëren over een boek; zelf een verhaal schrijven, een ander einde aan een verhaal maken, een klassekrant over een boek samenstellen, een sprookje moderniseren.

e Dramatische werkvormen. Whitehead spreekt in dit verband van twee vormen: ‘informal dramatization’ en ‘formal dramatization’. De eerste vorm kent weinig afspraken, de leerlingen spelen een verhaaltje na of beelden een versje uit. Bij de tweede vorm worden allerlei spelregels ingevoerd. Voorbeelden zijn: bij boektitels een verhaal spelen, een verhaal herschrijven tot een toneelstukje en dit spelen, een strip uitbeelden.

f Handvaardigheid/tekenen. Ook hier zijn talloze mogelijkheden, van affiches en collages maken tot een kijkdoos naar aanleiding van een boek, poppen of een schimmenspel. Daarbij kan men zich overigens afvragen of er nog sprake is van boekpromotie.

In de literatuur komt men de opvatting tegen dat het zogenaamde thematisch werken de leesmotivatie van de leerlingen kan bevorderen. De leerlingen bestuderen in groepjes een bepaald probleem, het thema, en zoeken hierbij relevante literatuur. Het is duidelijk dat deze aanpak alleen kans van slagen heeft als de school over voldoende boeken beschikt, of als de leerlingen gebruik kunnen maken van de diensten van een openbare bibliotheek.

Het is opvallend dat in publikaties over boekpromotie op school - misschien door de koppeling aan het literatuuronderwijs - het informatieve boek betrekkelijk weinig aandacht krijgt.

School en bibliotheek

De manier waarop biblioheek en school samenwerken varieert. Naar aanleiding van een thema of een project kan men de leerlingen opdracht geven in de bibliotheek te gaan kijken naar boeken die voor het thema of project bruikbaar zijn. De bibliotheek kan directer bij de school betrokken worden door bijvoorbeeld in de bibliotheek een klein tentoonstellinkje over het thema in te richten of door het beschikbaar stellen van een zogenaamde projectcollectie: boeken over een bepaald onderwerp die gedurende een bepaalde periode op school gebruikt kunnen worden. Heel intensief kan de samenwerking zijn bij onderwijsstimuleringsprojecten. Deze hebben betrekking op de extra aandacht voor het onderwijs aan kinderen in achterstandssituaties. Bij deze projecten wordt getracht de ouders (de wijk) directer bij het schoolgebeuren te betrekken. Vandaar dat het bibliotheekwerk zich hierbij ook - direct of indirect - richt op de voorlichting aan ouders.

Stichting Schrijvers School Samenleving

Deze stichting heeft zich tot doel gesteld te bemiddelen tussen scholen (en andere instellingen) en schrijvers, die op deze manier hun werk - en eventueel ook dat van anderen - onder de aandacht van mogelijke lezers kunnen brengen. Sommige schrijvers beperken zich tot het voorlezen uit eigen werk en het beantwoorden van vragen daarover. Anderen gaan met de leerlingen aan het werk, bijvoorbeeld gedichtjes en verhalen schrijven. Soms treedt de schrijver niet alleen op voor de leerlingen van de school, maar ook voor hun ouders. Uit een evaluatie-onderzoek van de stichting is gebleken dat leerlingen tijdens een schrijvers-op-school-project veel lezen en in ieder geval belangstelling krijgen voor het werk van de betrokken schrijvers. Niet duidelijk is hoe lang een en ander invloed heeft op het leesgedrag van de leerlingen.

Stichting Boekwinkel op School

Op een aantal scholen in Nederland is een boekwinkel ingericht met een beperkte, op kinderen afgestemde boekenvoorraad. De achterliggende gedachte is dat op deze manier de drempelvrees voor de boekwinkel weggenomen kan worden. De aanwezigheid van een boekwinkel op school kan er bovendien toe bijdragen dat er op school meer over boeken gesproken wordt en dat de leerlingen elkaar tot lezen stimuleren.

Het idee van de boekwinkel op school is uit Engeland overgenomen. Het eerste experiment ging in 1976 in Woerden van start.

Bibliografie

9 Lexicon jeugdliteratuur
oktober 1985