Lexicon van de jeugdliteratuur

[pagina 1]

Lieve Baeten

door Ria de Schepper

Lieve Baeten is op 24 oktober 1954 geboren in Zonhoven nabij Hasselt (Belgisch Limburg). Ze studeerde grafische vormgeving aan de Koninklijke Academie voor Schone Kunsten in Antwerpen. Na haar studie begon ze te werken als zelfstandig tekenaar en aanvaardde opdrachten van reclamebureaus, damesbladen, kindertijdschriften en uitgeverijen van kinderboeken. Na een bezoek aan de internationale kinderboekenbeurs in Bologna besloot ze zich uitsluitend op het illustreren van kinderboeken toe te leggen. Tussen 1985 en 1992 illustreerde ze veel kinderboeken voor uitgeverijen als Altiora, Clavis, Infodok en Zwijsen.

Haar droom om een eigen verhaal te schrijven en te schilderen maakte ze waar in 1992 met Nieuwsgierige Lotje. Opnieuw was Bologna bepalend voor haar verdere carrière. Het prentenboek kreeg er in 1993 de Special Mention Price van de Critici in Erba en kon zo onmiddellijk rekenen op internationale belangstelling. Voor Nieuwsgierige Lotje ontving ze daarna nog verscheidene prijzen: de 100ste Pluim van de Maand in december 1992, een Boekenpauw in 1993 en de prijs van de Kinder- en Jeugdjury Limburg in 1994.

Dankzij dit opvallend debuut kon ze zich verder toeleggen op het maken van eigen prentenboeken. In 1994 volgde Lotje is jarig, waarvoor ze opnieuw de prijs van de Kinder- en Jeugdjury Limburg in de wacht sleepte en in Nederland de Kinderboekenwinkelprijs. Ze publiceerde daarna nog twee andere prentenboeken over Lotje. Slimme Lotje, het vijfde boek over het heksje, werd postuum door haar zoon voltooid en gepubliceerd in 2003. De Lotje-prentenboe-

[pagina 2]

ken blijven populair, met herdrukken en vertalingen in een twintigtal talen.

Lieve Baeten overleed op 15 oktober 2001 ten gevolge van een verkeersongeval.

Werk

Aan het begin van haar loopbaan maakte Lieve Baeten heel wat boekomslagen in waterverf, afgelijnd met pen. Zo illustreerde ze werk van onder meer Jaak Dreesen, Mieke Vanpol, Bettie Elias en Anke de Vries met pentekeningen van energieke, vrolijke kinderen in realistische situaties. Vaak liet ze zich daarbij inspireren door haar twee kinderen. Bij de belevenissen van Eefje Donkerblauw (1992), een verhaal van Geert De Kockere, schilderde ze fantasieprikkelende gouaches in een levendig koloriet. Eefje Donkerblauw is als koningin gek op donkerblauw. Als ze verliefd wordt op koning Goudgeel, leert ze ook houden van geel. Daar komen heel wat gekleurde kinderen van. Dit prentenboek over kleuren, met indirect een boodschap over tolerantie, is nog steeds populair.

In Nieuwsgierige Lotje (1992) introduceerde Lieve Baeten het heksje Lotje dat samen met haar poes op een bezemsteel vliegt. Wanneer ze eens nieuwsgierig door een zolderraam kijkt, tuimelt ze naar binnen en breekt haar bezem. Ze daalt de trappen af en belandt achtereenvolgens bij de Muziekheks, de Kookheks, de Slaapheks en de Knutselheks. Vanuit een dromerige nachtelijke sfeer komt de lezer terecht in het mysterieuze heksenhuis waarin een spel van licht en donker en harmoniërende kleuren de sfeer bepalen. In elke kamer en in elk hoekje valt iets te ontdekken. De aparte vormgeving met halve pagina's die steeds weer aansluiten op de vorige en volgende plaat, geeft dynamiek aan het verhaal. Op een doorsnede aan het eind van het boek kunnen kinderen de tocht van Lotje door het huis nog eens volgen.

In Lotje is jarig (1994) raakt Lotje haar poes kwijt, net nu ze jarig is. Ze doet navraag bij de Winkelheksen, de Schoenenheksen en de Dierenheks maar die hebben poes niet gezien. Telkens moet Lotje door een deur waarachter poes verborgen lijkt te zitten. Wie het deurtje opent, merkt dat het keer op keer om iets anders gaat. Op de gedetailleerde platen is opnieuw veel te zien. In het heksenfeest aan het einde komen veel elementen uit het verhaal samen en is de feestvreugde duidelijk gevisualiseerd.

De Kerstheks komt aan de vooravond van Kerstmis bij Lotje aankloppen in De kerstboom van Lotje (1996). Ze vraagt Lotje om op Kleintje te letten terwijl ze pakjes rondbrengt. Ook de Berenheks en de Gierenheks komen op bezoek. Het verhaal gaat via de titelbladzijde van start in de prenten, iets wat ook al in Nieuwsgierige Lotje het geval was. Uitklapbladen met halve pagina's zijn steeds functioneel gebruikt. De pa-

[pagina 2a]

[pagina 3]

noramische platen laten de lezer toe zich in en om de boomhut van Lotje te oriënteren en te zoeken waar aangeklopt wordt. In de loop van het verhaal neemt het koude, winterse weer toe en raakt de boomhut meer en meer ondergesneeuwd.

Kleintje komt logeren bij Lotje in Lotje en de heksenprinses (1998). Lotje tovert een vliegend tapijt en met Kleintje als heksenprinses vliegt ze door de nacht. Ze ontmoeten de Circusheks, de Bootheks en de Ballonheks. De heksen zitten verrassend verscholen onder driekwart pagina's en de Ballonheks verschijnt op een grote uitvouwbare posterpagina. Ook hier kan de aandachtige kijker zich oriënteren op de weg die Lotje volgt.

In haar prentenboeken over het heksje Lotje gebruikte Lieve Baeten een beproefd recept: een eenvoudige verhaalopbouw die steeds weer verrast door de doordachte compositie. Op originele wijze voert ze in elk boek een drietal heksenpersonages ten tonele. Geen angstaanjagende wezens maar leuke heksendames van wie het uiterlijk past bij hun naam. Lotje zelf is een guitig heksje waarmee kinderen zich kunnen identificeren. Ze gaat op pad met haar bezem of een vliegend tapijt. Als ze niet naar anderen gaat maar zelf bezoek krijgt, valt er thuis van alles te beleven. Als jonge heks moet Lotje nog leren om goed te toveren maar al doende lukt het haar steeds beter. Ze




is nieuwsgierig, speelt graag en houdt van het gezelschap van haar poes en van Kleintje.

Dat de verhalen van Lotje hartverwarmend zijn, heeft veel te maken met de sfeer van de platen. In aquarel, bijgewerkt met potlood, maakte Lieve Baeten prenten in zachte tinten en subtiele kleurnuances. Groenwitte tinten typeren de winterkou, warme aardkleuren maken de boomhut tot een knusse plek en blauw-grij-

[pagina 4]

ze tinten geven de nacht iets mysterieus. Lichtaccenten trekken de aandacht en zijn vaak functioneel voor de interpretatie van de prenten. Zo accentueren ze soms het effect bij het toveren of bepalen ze mede de sfeer door het contrast te versterken tussen de warmte binnen en de koude buiten.

Veel realistische details geven aanleiding tot kijk- en zoekplezier. In Nieuwgierige Lotje en Lotje is jarig verwijzen tientallen details in de interieurs naar de hobby's van de heksen. In De kerstboom van Lotje en Lotje en de heksenprinses zijn het de vervoermiddelen van de heksen die tot de verbeelding spreken en getuigen van de creativiteit van de auteur. Geregeld zitten er ook beeldgrapjes in de prenten. Zo zijn op de woonwagen van de Circusheks in Lotje en de heksenprinses tal van nachtdiertjes te zien, die spelen of een potje koken. De reacties van Lotjes poes op wat er gebeurt, hebben vaak een humoristisch effect. De platen zijn de onbetwiste blikvangers maar ook de tekst is met zorg geschreven. De taal is direct, met veel dialogen en klanknabootsingen. Soms wekt de tekst nieuwsgierigheid op of zet aan tot anticiperen.

Met Kleine Draak (2000) zette Lieve Baeten de lijn van haar Lotje-boeken voort. In plaats van een heksenwereld creëert ze hier de schemerige wereld van een drakenburcht. Mamadraak haalt voor Kleine Draak een mensenjongetje met wie hij kan oefenen in vuur spuwen en andere angstaanjagende dingen. Het jongetje Beppo is niet bang. Integendeel, samen met Kleine draak vormt hij een verschrikkelijk duo. De kleuren zijn gedempter dan in de Lotje-boeken en er is meer gebruik gemaakt van potlood. De talloze details zorgen voor een echte drakensfeer en de personages zijn zwierig neergezet.

In haar kartonboekjes over Tom en Nina voerde Lieve Baeten peuters in hun dagelijkse bezigheden op. In de vier woordloze boekjes uit 1993 experimenteert Tom of Nina met een aantal dagelijkse voorwerpen, die ze al spelend verkennen en andere functies geven. Het achterplat geeft telkens het eigenlijke gebruik van het voorwerp weer. De vier boekjes uit 1995 zetten door de vraagstelling en het gebruik van flapjes peuters aan tot kijken, redeneren en fantaseren. In de vier boekjes uit 1997 komen Tom en Nina samen voor. Kliederen met verf, spelen of bang zijn worden op een herkenbare manier uitgewerkt. In elk van de boekjes over Tom en Nina zijn knuffels de grappige medespelers. Het spel en de fantasie van de kleuters is met fijne humor en een knipoog getypeerd. Ze zijn beweeglijk en sympathiek voorgesteld terwijl ze ingespannen opgaan in hun spel.

Lieve Baeten was als kunstenaar veeleisend voor zichzelf. Ze wilde alleen boeken op de markt brengen

[pagina 5]

die logisch in elkaar zitten en getuigen van haar verbeelding en gedreven vakmanschap. In haar boeken wilde ze een herkenbare, reële wereld tekenen, gekleurd met speelse fantasie en een vleugje humor. Door toon op toon te schilderen, met nuances van eenzelfde kleur, creëerde ze een knusse, uitnodigende sfeer. Volgens haar moesten in een prentenboek een spannende compositie, emotie, sfeer en dynamiek zitten. Talloze schetsen gingen dan ook aan het eigenlijke boek vooraf. Ze werkte ruim een half jaar aan een prentenboek, tot ze plaat na plaat de gewenste kwaliteit bereikte.

Slimme Lotje

Lotje kan al heel wat maar ze kan de kleine koffer die ze voor haar boomhut vindt, niet open toveren. In het heksenziekenhuis en het heksenstation veroorzaken haar mislukte pogingen heel wat heisa.

[pagina 6]

Als slimme Lotje er toch in slaagt de koffer te openen, is ze klaar voor de heksenschool. Ze is nu al een echte, grote heks!

Toen Lieve Baeten in 2001 verongelukte, lag dit boek op haar tekentafel. De tekst en de schetsen waren klaar, het draaiboek lag vast maar de prenten waren deels nog onafgewerkt. Haar zoon Wietse Fossey werkte er bijna een jaar intensief aan. Als webdesigner kende hij de mogelijkheden van de computer om details uit eerdere Lotje-boeken te lichten en ze te integreren in de nieuwe prenten. Vooral het spel van licht en donker, de creatie van speelse bouwsels en het scheppen van een passende sfeer stelden hem voor problemen. De beginprenten die Lieve Baeten al had geschilderd zijn behouden. Ze zijn wat lichter en kaler dan in de andere boeken omdat Lieve Baeten er nog diepte en dynamiek in wilde leggen door laag op laag te werken. In het boek zitten heel wat details, maar minder dan doorgaans. Het is niettemin een echt Lieve Baeten-boek geworden, iets wat haar zoon nadrukkelijk beoogde als eerbetoon aan zijn moeder.

In 2008 verscheen een herdruk van dit boek, voorzien van een dvd met daarop een geanimeerde versie van het verhaal.

Waardering

De boeken van Lieve Baeten kregen over het algemeen lovende recensies. Annemie Leysen (De Morgen) noemt De kerstboom van Lotje (1996) een ‘sfeervol, romantisch kijkboek vol geestige details’ en vindt erin ‘het eerder in de populaire Lotje-boeken gehanteerde repeteerstramien (-), maar nu geslaagder uitgewerkt’. Truusje Vrooland-Löb (Leesgoed) zegt erover dat het ‘met veel plezier in het onderwerp en liefde voor het detail’ is gemaakt. Marita de Sterck (De Standaard) beoordeelt de Tom en Nina-boekjes als volgt: ‘Deze warme, grappige boekjes tonen herkenbare, expressieve figuren en hebben een ondeugend tintje dat ook de volwassen meelezer-verteller charmeert.’

In een in memoriam noemt Majo de Saedeleer Lieve Baeten een ‘ernstig kunstenaar, een volmaakte vakvrouw, een nooit tevreden perfectionist, iemand die altijd op zoek was. Het resultaat van al dat zoeken was zó natuurlijk, zó vrolijk, zo helemaal niet gezocht. Het was het resultaat van heel aandachtig en heel liefdevol kijken, vooral naar kinderen.’ (De Standaard der Letteren)

Bibliografie

Door Lieve Baeten geschreven en geïllustreerd

Nieuwsgierige Lotje. Hasselt, Clavis, 1992.

Lotje is jarig. Hasselt. Hasselt, Clavis, 1994.

Nina en de sokjes. Hasselt, Clavis, 1993.

Tom en het potje. Hasselt, Clavis, 1993.

Tom en de pyjama. Hasselt, Clavis, 1993.

Nina en de banaan. Hasselt, Clavis, 1993.

Een hapje voor Nina. Hasselt, Clavis, 1995.

Kleertjes voor Nina. Hasselt, Clavis, 1995.

[pagina 7]

Tom gaat naar bed. Hasselt, Clavis, 1995.

Waar is Tom? Hasselt, Clavis, 1995.

De kerstboom van Lotje. Hasselt, Clavis, 1996.

Aapje doet mee. Hasselt, Clavis, 1997.

Blauwe handjes. Hasselt, Clavis, 1997.

Snoep op stokjes. Hasselt, Clavis, 1997.

Bibberbang. Hasselt, Clavis, 1997.

Lotje en de heksenprinses. Hasselt, Clavis, 1998.

Kleine Draak. Hasselt, Clavis, 2000.

Slimme Lotje. Hasselt, Clavis, 2003.

Keuze uit de door Lieve Baeten geïllustreerde boeken

Gudrun Mebs, Jan Klaassen speelt niet meer mee. Averbode, Altiora, 1985.

Marita de Sterck, Sander en de kippen. Averbode, Altiora, 1986.

Mieke Vanpol, Ben je betoeterd, opa! Hasselt, Clavis, 1986.

Anke de Vries, Wat een mop! Tilburg, Zwijsen, 1986.

Jaak Dreesen, Ik weet zeker dat ik ooit beroemd word! Averbode, Altiora, 1987.

Bettie Elias, Papa is en grote lummel! Leuven, Infodok, 1987.

Mieke Vanpol, Het etiket van juffrouw Jet. Hasselt, Clavis, 1987.

Mieke Vanpol, Zes onder zeil. Hasselt, Clavis, 1988.

Bettie Elias, Blubberpudding. Leuven, Infodok, 1988.

Jaak Dreesen, Bas gaat naar school. Averbode, Altiora, 1989.

Geertje Gort, De man met de flaphoed. Tilburg, Zwijsen, 1989.

Sine van Mol, Geluk in een papiertje. Hasselt, Clavis, 1991.

Geert de Kockere, Eefje Donkerblauw. Wielsbeke, De Eenhoorn, 1992.

Over Lieve Baeten

Mariette Vanhalewijn, Lieve Baeten maakte met haar boek ‘Nieuwsgierige Lotje’ droom waar. In: De Standaard, 13-6-1992.

L. Claeys (sam.), Aangenaam. Lieve Baeten. Documentatiemappen van Vlaamse Jeugdauteurs, VBC, jaargang 12 (1994), nr. 3.

Mariette Vanhalewijn, Heks vliegt wereld rond. In: De Standaard der Letteren, 24-10-1996.

Ria de Schepper, De tinkeltoverboom van Lotje. In: Leesidee Jeugdliteratuur, jaargang 2 (1996), nr. 10.

Majo De Saedeleer, De moeder van Lotje. In: De Standaard der Letteren, 25-10-2001.

Marita Vermeulen, Lieve Baeten 1954-2001, Vorm is functioneel, inhoud is prioritair. In: Leesidee jeugdliteratuur, jaargang 7 (2001), nr. 8.

Koen Driessens, ‘Elke penseelstreek is van haar’. In: www.gva.be, 4-9-2003.

Herman Kakebeeke, Slimme Lotje, Pluim van de Maand 2004. In: www.leesplein.nl

Marita Vermeulen, Buiten de lijntjes gekleurd. Uitgelezen Vlaamse Illustratoren in de kijker. Tielt, Lannoo, 2006.

77 Lexicon jeugdliteratuur
juni 2008