Brieven 1888-1961

Aan W. van Ravesteyn

Toulon, 2 mei '46

Waarde Ravesteyn,

Wel begryp ik uw gewaarwording van ‘verkwikking’ by het opnieuw kennisnemen van de fransche weekbladen, na zeven jaren van gedwongen ontzegging! En ik deel, in zekere mate, uw indruk dat het peil van ‘den franschen geest’ voor zoo ver deze tot expressie komt in de door u bedoelde bladen, en in de daar ‘met smaak en eruditie’ besproken lectuur-in-boekvorm, in den tusschentyd ‘niet is gedaald’. Maar by de ‘massa’, het magma waartoe een voortdurend feller woedende, naar benéden-nivelleerende democratisatie dit betrekkelyk kort geleden nog in zooveel opzichten boven alle anderen uitstekende volk heeft verlaagd, is de geest - ‘esprit’ - vrywel zoek geraakt. Alleen de party-geest, de verdoemelyke, verstompende party-geest, leeft hier, bloeit hier, woekert voort, vreet voort, rot voort!

Dat het, in tal van andere landen, denzelfden kant uitgaat of dreigt uit te gaan, is my geen troost! Maar daar waar nog regeeringen zyn, en gezag van boven heerscht - géén totalitair gezag, wil ik hier met nadruk opmerken: ik wil Nazisme, noch Fascisme, noch Stalinisme, een en ander, qualitatief, van dezelfde satanieke essentie! - daar, zeg ik, waar nog regeeringen zyn, regeeringen met besef van verantwoordelykheid, zooals o.a. in Engeland, dat, in weerwil van den schyn, geen onversneden democratie is, en in Holland, daar wordt de voortgang van een

[p. 471]

bestialiseerend conformisme ten-minste eenigszins vertraagd, wat altyd zóóveel is gewonnen voor het nog in betrekkelyke individueele vryheid gedresseerde, levende geslacht. Maar de Barbaren zyn overal in aantocht!

(A ce propos! Aan het slot van een ‘Marginal Comment’ van Harold Nicolson over den invloed van de fransche litteratuur op de engelsche, en vice versa - in de Spectator dd^o 21.xii.'45 - lees ik: ‘Athené, however, is not a goddess whom we now venerate:^a “Les Scythes ont conquis le monde”.’¹ (De Spectator komt voor op het lystje van buitenlandsche publicaties die u geregeld leest. Een magnifiek blad! Ik zou er geen éérlyker, onbevangener kunnen aanwyzen. En,^b ce qui ne gate rien, geredigeerd door jounalisten die kunnen schryven, een hoe langer hoe zeldzamer wordend verschynsel.) De dagblad-pers hier - er komen, in weerwil van de papier-schaarschte, dag aan dag^c party-‘canards’ by - is om uit te spuwen, zoowel wat de daarin verkondigde en uiteen-gezette ‘ideeën’, als het gebezigde jargon betreft. De voortwoekerende demokratzigheid vermoordt, overal!, niet alleen het gezond verstand, maar de taal-zélf die ‘heel het volk’ is.)²

Wy zitten hier, tot over onze nekhaartjes, in de verkiezings-drab, de electorale zwynery. Eerst krygen wy, a.s. zondag, het referendum over de nieuwe Grondwet,³ een vryheid-moordend socialo-communistisch gewrocht, springplank, aanstonds, voor de Sikkel-en-Hamer-heloten van de stalinistische belydenis. Beschikkend over onuitputtelyke fondsen, gealimenteerd door in het fransch vertaalde roebels, maar kwansuis opgebracht door in de party-bladen verantwoorde ‘Strydpenningen’ - microscopische druppels in een bodemloozen put - verstompen zy de massa, de op de walgelykste wyze opgehemelde, gevleide en verheerlykte ‘masses laborieuses’... die hoe langer hoe minder ‘laborieux’ worden, door een verbysterende propaganda in woord, schrift en beeld. Daar is geen politieke party, geen agglomeraat van partyen, die zich ook maar by benadering een dergelyke weelde van ‘procédés d'abrutissement’ kan veroorloven. Technisch - gröf-technisch! - bewonderenswaard! Maar gééstelyk, ethisch, deze stelselmatige uitdooving van alle rede, van alle eigen oordeel, van alle vermogen tot individueel denken, nadenken en onderscheiden, deze dommekrachtelyke poging het heele menschdom te verkneden tot één strikt-conformistische, grauwe kudde! Demonische opzet! En, nóg eens: ik bespeur géén essentieel onderscheid tusschen de ‘totalitaristische’ systemen van Staline en zyn satellieten en zetbazen aan den éénen kant en nu wylen

a “De Scythen hebben de wereld veroverd”

1 Cohen liet zich door het artikel van Harold Nicolson inspireren tot ‘Les Scythes ont conquis le monde’.

b Wat ook nooit weg is.

c Sensatieblaadje. d Bijbedoeling.

2 Prudens van Duyse (1804-1859), ‘De tael is gantsch het volk’, regel uit ‘Aan België’ in Nagelaten gedichten i, Roeselaere 1882, p. 201-204.

3 De ontwerp-grondwet van 1946 ontkende de vrijheid van onderwijs en bevoordeelde de uitvoerende macht. De socialisten waren verdeeld over dit ontwerp. Guy Mollet was voor, maar Léon Blum en Vincent Auriol gaven de voorkeur aan een evenwichtiger verdeling van de staatsmacht. De sfio voerde een campagne ten voordele van het ja, maar op 5 mei 1946 zou het grondwetsvoorstel bij referendum verworpen worden.

[p. 472]

Hitler aan den anderen. Noch ook in hun methoden van verspreiding en toepassing van hun in benaming alleen verschillende Geloofstelsels. (De in zooveel opzichten, met name als qualificateur geniale Léon Daudet, heeft het Nazisme aangeduid als ‘een Islam’!)

6 mei

Ik was een paar dagen ongesteld en heb myn 2 mei begonnen brief zoolang laten liggen. Volkomen ‘lekker’ voel ik my nog niet, maar toch een beetje opgekwikt door den uitslag van het gisteren gehouden referendum: vóór of tégen de nieuwe Grondwet, ontworpen, of, beter gezegd, geworpen, zooals een uitgeputte teef niet-levensvatbare jongen werpt, door een coalitie van elkaar hatende maar gelykelyk op-buitbeluste s.f.i.o.-Socialisten en Bolsjewichten. Met een meerderheid van ruim één millioen stemmen - méér dan ik verwachtte! - is het misgeboorte weer naar den limbus verwezen. Laat ons hopen dat de ‘Non’- stemmers nu voet by stuk zullen houden en by de verkiezing van een andere Constituante, op 2 juni, de aspirant-dictatoren in Jossif Djoegaschvili's soldy zoo al niet den genade-stoot dan toch een gevoeligen, nieuwen opdonder zullen geven. Maar hóóg span ik myn verwachtingen in casu niet!⁴

Om u een begrip te geven van het, heel de rèst domineerende^d ‘idée de derrière la tête’ van de vaderen der nu verworpen Grondwet, het volgende: al de ‘onvervreemdbare’, ‘onaantastbare’, ‘onvergankelyke’ rechten, waarborgen en vryheden die de nieuwe Constitutie het fransche volk toekende, werden op staanden voet, automatisch en voor onbepaalden tyd geschorst, zoodra de Republiek ‘in staat van gevaar’ zou worden bevonden. Situatie, eenvoudigweg te constateeren door de momenteele meerderheid in de Kamer - een unieke Kamer, n.b., die zoowel het uitvoerende als het wetgevende bewind in handen zou hebben - zoodra deze meerderheid zich-zèlve in haar almacht bedreigd zou zien.

Laat my, uit gemakzucht, en ook omdat ik het volkomen ééns ben met zyn oordeel, een passage ovefschryven uit een artikel van Rémy Roure, in Le Monde:

^e ‘...Mais le danger le plus évident du projet constitutionnel est la faculté pour l'Assemblée de proclamer “la République en danger” et de suspendre toutes les libertés fondamentales du citoyen, sans même qu'il soit nécessaire

4 Omdat het grondwetsvoorstel van de grondwetgevende vergadering verworpen was, moest er - op 2 juni 1946 - een nieuwe grondwetgevende vergadering gekozen worden. De socialisten verloren bij deze verkiezingen, terwijl de communisten een bescheiden winst boekten.

e ‘... Maar het meest duidelijke gevaar van het constitutie-plan is de mogelijkheid die de Assemblée heeft om “de Republiek in gevaar” uit te roepen en alle burgers hun fundamentele vrijheden te ontnemen, zonder dat het zelfs nodig is een dergelijke maatregel te contrôleren of te verantwoorden. Wie voert de controle uit? De voorzitter van de ministerraad noch de president van de Republiek, zij zijn slechts gunstelingen van de Assemblée... Zo kunnen, als de gemoederen verhit raken, of onder druk van oproer, niets minder dan een dictatuur of de meest autoritaire politiestaat de kop opsteken na één enkele stemming van een Parlement dat het eens is, een klein deel van de volksafvaardiging zou uitgestoten kunnen worden, een massa burgers kan buiten de wet geplaatst worden...’

[p. 473]

de contróler ni de justifier une telle mesure. Qui exercerait le contrôle? Ni le président du conseil, ni le président de la République, qui ne sont que des créatures de l'Assemblée... Ainsi, sous le soufflé des passions ou la pression de l'émeute, la dictature pure et simple, le régime policier le plus absolu pourraient surgir du simple vote d'une Assemblée unique, une fraction de la représentation populaire pourrait être proscrite, une foule de citoyens pourraient être mis hors la loi...’

Ik-zèlf heb hier, in een tydsverloop van een kleine zestig jaar, de Republiek (waarvan ik, als régime, tot myn dertigste jaar ongeveer een overtuigd voorstander was, en by de verdediging waarvan ik, gedurende het boulangisme, en, later nog, in den loop der ‘Affaire’⁵, rake klappen heb ontvangen en uitgedeeld!), ik-zèlf heb hier de republiek verscheidene malen ‘in gevaar’ zien verkeeren... Elken keer, namelyk, dat een financieel, politiek of judiciair schandaal - zooals, o.a. de Panama-affaire, waarby 104 vertegenwoordigers van het Soevereine Volk: députés, senatoren en ministers waren betrokken⁶, èn weinige jaren geleden nu, de ‘zaak-Stavisky’, waarvan u zich vermoedelyk nog wel iets zult herinneren - de verregaande corruptie van het régime en van zyn parlementaire, judiciaire en journalistieke souteneurs voor den zooveelsten keer aan het licht bracht.

De dan ad hoe benoemde parlementaire Enquête-commissies, voor een sterk-overwegende meerderheid samengesteld uit politieke, en, in de meeste gevallen, tegelykertyd, magonnieke kornuiten van de op heeter daad betrapte schavuiten, lieten de zwaarst-gecompromitteerde broederen gemeenlyk ‘vryuit’ gaan -^f a charge de réciprocité by een volgende gelegenheid! - verwezen er, als het niet anders ging, een enkelen, onmogelyk^g sans fagons schoon te schuren collegialen gannef naar den als Hoog-Gerechtshof fungeerenden Senaat, die zich óók niet onvermurwbaar toonde, en de zondaars meestal met een vaderlyke vermaning naar huis stuurde. De wéreldlyke, i.e. correctionneele ‘justiciards’ werden belast met de berechting van het nièt-parlementaire uitschot - journalistieke en andere maîtres-chanteurs, dryvers en loodsmannetjes in dienst van de Volksvertegenwoordigende haaien, en die daarom niet te ruw werden aangepakt noch ook aan een al te scherp verhoor onderworpen, omdat hun getuigenis, eventueel gestaafd door zorgvuldiglyk bewaarde ‘petits papiers’, hun meesters en mede-flibustiers tot reddeloosheid zou kunnen doemen. Zoo eindigden de tallooze schandalen, die sedert ruim een halve eeuw, het hoe langer hoe demo-

5 De zaak Dreyfus.

6 Het Panama-schandaal werd veroorzaakt door corruptie en tegenslagen bij de bouw van het Panama-kanaal door de Franse maatschappij van Ferdinand de Lesseps. Om de financiers gunstig te stemmen kocht de Panama-kanaalmaatschappij zowel dagbladen als politici op grote schaal om. De maatschappij ging in 1889 bankroet, het proces vond plaats in 1893. Cohen berichtte hierover in Parijsche brieven xxiv e.v. in Recht voor allen 15 (1893) nr 6 (14-15 januari), ook in Uiterstlinks, Amsterdam 1980, p. 161 e.v.

f Op voorwaarde van wederkerigheid.

g Eenvoudig.

[p. 474]

kratziger wordende régime hebben opgeluisterd, en waarby de zich bedreigd achtende, heerschende maffia - by manier van voorzorgs- en beveiligings-maatregel - meer dan ééns overging tot de als ‘zelfmoord’ gecamoufleerde vermoording van tot zwygen te brengen ex-begunstigers, zooals o.a. de oplichter Stavisky, die, van de door hem byeengezwendelde 800 millioen francs een aanzienlyk bedrag had gestort in het verkiezingsfonds van de Radicale en Radicaal-socialistische Party, en, kort daarna, van den recalcitranten en uit de verdorven judiciaire school klappenden raadsheer by een der parysche gerechtshoven, Prince,^*7 zoo eindigden, zeg ik, al deze schandalen⁸ ‘en queue de poisson’, zooals dat hier heet.

Laat my, ter-wille van de volledigheid, de gebeurtenissen memoreeren van 6 februari '34, toen het, in het Palais-Bourbon byeen-hokkende, by het Stavisky-schandaal betrokken en van angst sidderende radicaille de ongewapende, op de place de la Concorde demonstreerende en^h ‘a bas les voleurs!’ schreeuwende manifestanten door zyn pretorianen (politie en gardes mobiles) deed mitrailleeren - resultaat: een dertigtal dooden en een kleine duizend gewonden - by welke gelegenheid Léon Blum, de onlangs door zyn boezemvriend en party-kornuit Gouin coram populo tot ‘Grand Français’ geproclameerd, en die nu, sedert een paar maanden met zyn petje in de hand in Amerika rondgaat: ‘Vrienden, blieft het jelui ons wat te leenen of doe jelui het niet graag?’,⁹ den verbysterden Daladier,¹⁰ voorzitter van den ministerraad aanporde dóór te gaan met op het volk te laten vuren: ‘Continue, mon vieux, continue!’^**

Misschien, waarde Ravesteyn, zult u dit alles te lang uitgesponnen, en, wie wéét, vervelend vinden. Maar ik zoek u te overtuigen,¹¹,ⁱ vous

* ‘Zelfmoordenaar’ wiens gekneveld, aan de spoorrails vastgebonden, door een trein overreden en verminkt lyk men ontdekte in de buurt van Dijon, waarheen een telegram, kwansuis afkomstig van zyn, in een kliniek daar ter stede verpleegde moeder, hem gelokt had.

7 Albert Prince (1883-1934), lid van het bureau van de openbare aanklager, stond op het punt het uitstel van vervolging van Alexandre Stavisky openlijk aan de kaak te stellen, toen hij in 1934 onder een trein kwam. De zoon van Prince beschuldigde Pressard, het hoofd van het bureau van de openbare aanklager en zwager van de eerste minister Camille Chautemps, de moord gearrangeerd te hebben. De moordenaar schijnt een voormalig politie-inspecteur Bonny geweest te zijn, die bij de bevrijding wegens collaboratie met de Duitsers terechtgesteld werd. Hij liet een geschreven bekentenis na.

8 ‘Als een nachtkaars’.

h Weg met de dieven!

9 Félix Gouin zond Léon Blum op 15 maart 1946 als buitengewoon ambassadeur naar Washington, waar hij op 28 mei een gunstig akkoord met de Amerikaanse regering bereikte, waaraan geen enkele politieke voorwaarde verbonden was, en dat op 1 augustus 1946 unaniem door de Franse kamer aanvaard werd.

10 De radicaal Edouard Daladier (1884-1970) was op 30 januari 1934 Chautemps als eerste minister opgevolgd. Hij ontsloeg midden in de affaire Stavisky de bij rechts populaire prefect van politie van Parijs, Jean Chiappe, die uitstekende relaties met kranten had. Horace de Carbuccia, eigenaar van Gringoire, was zijn schoonzoon. De betogingen van de 6e februari 1934 leidden tot een aanval op het paleis Bourbon, het gebouw van de kamer, waarbij de garde mobile - in laatste instantie onder bevel van de minister van binnenlandse zaken Eugène Frot, het vuur op de demonstranten opende.

** Daladier, een slappeling, maar géén schurk, en, by uitzondering, géén dief, Daladier, ontzet dóór en bezwykend ònder de verantwoordelykheid die zyn minister van Binnenlandsche Zaken, Frot, de provocateur en metteur-en-scène van de slachting, hem op de schouders had geladen, Daladier ging niet in op Blum's beminnelyke suggestie, en nam zyn ontslag in den nacht van 6 op 7 februari.

11 Met tastbare bewijzen.

i U met tastbare bewijzen te overtuigen

[p. 475]

faire toucher du doigt de hopelooze rotheid van het democratisch-republikeinsche régime hier te lande! Van het stalinistische communisme zyn wy beiden, u en ik, even afkeerig. Maar u schynt nog iets goeds te verwachten - of is dit een dwaling mynerzyds? - van het socialisme, laat my zeggen van de s.f.i.o.-socialisten van de Blumsche belydenis, die met hetzèlfde drab zyn overgoten en wier pseudo-principieel krakeel met de communisten - die zy, in hun officieele briefwisseling zoowel als d'homme a homme, ‘chers camarades’ noemen! - in wezen niets anders is dan een uiting van nayver, van afgunst, met betrekking tot de frères ennemis, die, beter georganiseerd dan zy, gladder, uitgeslapener, radicaal vry van scrupules - nooit werd de leus: ‘Het doel heiligt de middelen!’, op schaamteloozer, cynischer wyze verkondigd en in toepassing gebracht dan door de Sikkel-en-Hamer-jezuïten! - en beschikkend over onuitputtelyke propaganda-fondsen, de hersenlooze massa gemakkelyker overdonderen en lymen!

Maar moreel zyn de socialisten hier even verachtelyk!

Ik schreef u, korten tyd vóór den oorlog, hoe Blum's krant, de Populaire, het hoofd-orgaan van de Party, in letterlyken zin munt sloeg uit de alcoholisatie van het volk door de aanbeveling, dagen en weken aaneen, van ‘le Popu’, l'apéritif du Peuple, waarvan de fabrikant, een kameraad onder de kameraden, voor elken verkochten liter een franc in de Party-kas stortte.^j Vous rappelez-vous!

Maar nu maakt de regeering, aan het hoofd waarvan, èn als voorzitter v/d ministerraad, èn als president van het Voorloopig Bewind, een beproefd socialist, Félix Gouin, staat, het nog mooier! Zy heeft ‘met het oog’ op de a.s. verkiezingen, de Ordonnantie, dd^o 20 october '45, die de beperking van het aantal kroegen decreteerde, ingetrokken, tot de onmetelyke voldoening van een paar honderd-duizend kroeghouders, democratische keurvorsten van de Republiek, en van het dorstige proletariaat, waarvan men’ nu verwacht dat het zyn erkentelykheid zal toonen door ‘links’ en ‘uiterst-links’ te stemmen.

Duizenden huismoeders, by monde van haar Vereenigingen, hebben geprotesteerd tegen de herroeping van de bedoelde Ordonnantie. Idem de parysche artsen- en corps! (Zie de hierby-gaande knipsels).¹² De socialistische ministers: Gouin, Philip,¹³ Prigent¹⁴ en Le Troquer,¹⁵ hebben deze protesten voor kennisgeving aangenomen en in hun ministerieele prullemand gedeponeerd.

En wat doet Félix Gouin, socialistisch Voorzitter van den ministerraad en President van het Voorloopig Bewind? (Zie bygaand hèm betreffend knipsel!)

j U weet nog wel!

12 Cohen ging niet in op de waarschuwing van de artsen aan de regering om de voedselsituatie te verbeteren. De voedseldistributie (in bonnen) leverde 1320 calorieën per persoon op, terwijl 2200 nodig zijn.

13 André Philip (sfio) was minister voor nationale economie en financiën.

14 Cohen bedoelt Tanguy-Prigent (sfio) van landbouw, niet te verwarren met Robert Prigent (mrp) van volksgezondheid.

15 André Le Troquer (sfio), minister van binnenlandse zaken.

[p. 476]

^k ‘Le bon vieux pastis des families’ (sic!), i.e. een soort absinth van 45^o alcohol-gehalte!, en waarvan sedert het begin van den oorlog van 1914-'19, krachtens een door Briand uitgevaardigde ordonnantie, de fabricatie en het debiet verboden is, maar die hier in het zuiden, au nez et à la barbe der ‘bevoegde autoriteiten’, die zich wèl wachten de ‘bistrots’ tegen zich in het harnas te jagen, en hun kiesgerechtigde clientèle te ontstemmen, ongehinderd gedistilleerd en getapt wordt.

^l ‘Le poisson pourrit par là tête!’, luidt, in het fransch overgezet, een populaire spreekwyze in Rusland.

Hoe wilt u dat een zwaar beproefd en verzwakt, sedert een reeks van decenniën stelselmatig gedemoraliseerd en gedeviriliseerd volk er ‘boven-òp’ komt en geneest, mèt - om het met een gewaagde beeldspraak zóó uit te drukken - ‘rottende visch’ aan het hoofd van het Bewind?

Met ons beider zeer hartelyke groeten aan u-zèlf en uw gezin

C.

p.s. Hebt u Darkness at Noon¹⁶ van Arthur Koestier, gelezen? Zoo nièt, haal dit verzuim dan zoo spoedig mogelyk in!

k ‘Die goede oude pastis van het volk’.

l ‘De vis rot bij de kop!’

16 Darkness at noon (1947) van Arthur Koestier is gebaseerd op de stalinistische processen in Moskou aan het eind van de jaren dertig.