Brieven 1888-1961

[p. 107]

Aan F. Domela Nieuwenhuis

127 Ossulston Street

Euston Road

London n.w.

17.10.95

Waarde Nieuwenhuis,

Dank voor uw hartelyken brief. - Ik neem uwe opmerkingen niet in het minst kwalyk. Dat ware onzinnig. - Ge verwondert u dat ik ‘in eene stad als Londen’ niets vind. Maar het is juist Londen dat my geestelyk knakt en my allen levenslust beneemt. Eerst was ik van plan - zooals ik u destyds meedeelde - om, zoo ik weer uit Frankryk geëxpulseerd mocht worden naar Holland te komen om daar myne 6 maanden af te zitten. Maar de 18 dagen die ik te Parys in de kast zat hebben my zóó doen lyden dat my alle lust benomen is er in Holland iox zooveel af te zitten. Dit klinkt misschien bespottelyk. Maar het is de waarheid. Zes maanden opsluiting zouden my totaal krankzinnig maken. (Daar vergat ik iets. Gister avond verzond ik per aangeteekend pakket een artikel getrokken uit eene studie over: The Soul of Man under Socialism van Oscar Wilde. (Fortnightly Review 1891, p. 293.)¹ Ik vind dit artikel uitstekend en vertaalde bedoeld fragment óók om te bewyzen dat de ongelukkige Oscar Wilde volstrekt niet de ‘bourgeois’ is die sommige bekrompen stommelingen socialisten of anarchisten hem voorgeven te zyn. Het heele artikel is te volumineus voor Morgenrood en daarom gaf ik maar een fragment. Ik denk dat gy het ook goed zult vinden.) - Van de almanakken P.P.² hoorde ik nog niets en geld ontving ik daarvoor nog niet. Het zou me heel veel plezier doen als ik dat onmiddellyk kon krygen want we zitten erg op zwart zaad. Ik zou b.v. vandaag aan myn broer te Rotterdam moeten schryven en moet dit nalaten... omdat ik geen geld heb voor den postzegel. Gy kunt dus nagaan hoe wy er voor zitten. - Wy wonen niet by de misses Rossetti in. Hoe komt gy daarby? Gedurende een paar weken, toen Kaya nog te Parys was, sliep ik in hare woning maar ben daar reeds sedert 3 weken mee opgehouden. Wy wonen nu in de akeligste buurt zoowat van Londen, een wyk waar ik altyd de pest aan gezien heb: Soho, n.l. 86 Deanstreet, Soho Square, London W. Maar ik heb zooveel vertrouwen in myne surroundings daar dat ik er geene brieven ontvangen wil en die

1 Oscar Wildes essay ‘The soul of man under socialism’ (The forthnightly review, 1891 (dl 49), p. 292-319) werd door Cohen vertaald als ‘Individualisme’, fragment uit een artikel voorkomende in de Forthnightly review en verscheen in Morgenrood jrg 3 (1895), nr 47, p. 370-372 en nr 48, p. 378-379.
Wilde schreef: wij moeten de maatschappij zó hervormen dat armoede onmogelijk zal zijn. Onder het socialisme zal alles veranderen, elk lid van de maatschappij zal in de algemene welvaart delen. Het socialisme is alleen al waardevol, omdat het naar het individualisme leidt. Het nieuwe idealisme, waarvoor het socialisme, of het dit wil of niet, werkt, zal perfecte harmonie zijn. Het zal compleet zijn en iedereen kan met behulp ervan zijn volledige ontplooiing bereiken. Het nieuwe individualisme is het nieuwe hellenisme, besluit hij.

2 Het blad Père Peinard werd door Emile Pouget uitgegeven. De naam sluit aan bij het blad van Hébert Père Duchesne (1790). Het dagblad De Amsterdammer, 1893, nr 3550 (14 december) beschreef de stijl als ‘anarchistisch-koeterwaalsch, tot groot vermaak van de op sensatie beluste menigte’. Pouget gaf na zijn vlucht in Londen de almanak Père Peinard uit. Vermoedelijk had Domela enkele exemplaren bij Cohen besteld.

[p. 108]

laat adresseeren aan de Torch drukkery, 127 Ossulston Street. Voila tout. - Onze meubels hebben we, 't eene stuk vóór 't andere na, verkocht, en hebben we nu niets meer. We hebben dan ook nu een ‘gemeubileerde’ kamer, inhoudende een op den grond liggend bed zonder bedstee, een stoel en een waschtafeitje. That's all! Gemakkelyk verhuizen dus. Ik kwel myn brein met nadenken en bepeinzen omtrent de beste wyze hier uit dat vervloekte Engeland vandaan te komen. 't Liefst ging ik naar Indië. Daar ben ik zeker, met myne talenkennis (maleisch ook en nu ook goed Engelsch er by) eene goede betrekking te kunnen vinden en nog wel in een land dat ik idolatreer! Ik kreeg dezer dagen eene aanbeveling voor de ‘Singapore Free Press’ die ik eergister verzond met een begeleidend schryven.³ Maar het duurt minstens twee maanden voor ik een antwoord daarop ontvangen kan en in dien tyd kunnen we beiden 20× van honger omkomen. En dan nog: hoe zal dat antwoord luiden? - Kunt gy my even het adres opgeven van Vredevoogd uit Groningen? Dien leerde ik destyds te Parys kennen en die zal my wellicht van dienst kunnen zyn. Ik verneem dat hy in Deli is, d.i. niet ver van Singapore en in elk geval zal hy my wel inlichtingen kunnen geven. In Deli n.l. zyn vele Engelsche ondernemers die bepaald connecties hebben in Malacca en Hindostan. Ook kent gy, indien ik my niet vergis, een meneer in Utrecht (van wie gy voor ‘Morgenrood’ clichés gehad hebt) die lang verblyf hield in Indië. Kunt gy dien niet eens ernstig schryven, of, als hy in Amsterdam woont (ik weet dat niet juist) eens naar hem toe gaan? Zeg hem wat ik in staat ben te doen, dat ik Fransch, Duitsch, Engelsch spreek en schryf, Maleisch spreek, uit 't Spaansch, Portugeesch en Italiaansch vertalen kan enz. en dat ik zoo dolgraag naar Indië wil. Kan hy niets vinden in Engelsch Indië dan maar in Nederlandsch. - Dan ga ik daar rustigjes heen onder een anderen naam. Doe uw best eens. Wie weet of gy niet iets vindt. 't Liefst ging ik direct scheep, naar Singapore, op ‘good luck’. Ik ben zeker daar eene betrekking te vinden want ik zou my voorzien van aanbevelingsbrieven hier. Maar de kwestie is: hoe aan 't reisgeld te komen voor Kaya en my, of, desnoods hoe hard dit ons beiden ook zal vallen, voor my alleen eerst. Kaya zou dan later kunnen overkomen. Maar dat zou heel hard zyn. - Vind ik 't reisgeld niet, of geene betrekking (en in dat laatste geval 't reisgeld voorgeschoten) dan zyn wy besloten naar Zuid-Amerika te trekken, naar Buénos-Ayres. Voor daar kan ik ook aanbevelingen krygen en de reis is veel goedkoper, ca. £ 10 per persoon. Maar veel liever Indië! - Hoe het zy: hier blyven doe ik niet. Ik ga te gronde hier.

3 De Singapore Free Press and Mercantile Adviser was het eerste blad dat na de opheffing van de censuur (1835) in de nieuwe Engelse kolonie verscheen. Na een onderbreking van twintig jaar werd dit blad voortgezet als de Singapore Free Press, die sinds 1887 onder professionele leiding als dagblad verscheen. Waker Makepeace, redacteur-eigenaar van de krant, schreef in One hundred years of Singapore, Londen 1921, dat in 1893 een nieuwe redacteur werd aangetrokken. Makepeace kreeg het blad in 1895 in eigendom.

[p. 109]

Twee dagen van opgewektheid en dan van productiviteit zyn steeds en onvermydelykerwys gevolgd door minstens 10 van neerslachtigheid en totale incapaciteit tot het verrichten van eenige bezigheid. 'T is afschuwelyk!

Er bestaat een blad voor vegetariërs hier in Londen naar ik verneem. Titel: The Vegetarian.⁴ Ook de meeste der boeken en brochures welke gy opgeeft zyn te verkrygen ten minste die van Morrison Davidson,⁵ Carpenter⁶ en Kenworthy.⁷ - Als gy eenig geld daarvoor wilt opsturen (£ 1 b.v.) dan zal ik dadelyk voor u koopen wat te verkrygen is en dat opsturen met een gespecifieerde rekening. - Vraag s.v.p. dat men zoo spoedig doenlyk het geld voor de P. Peinards almanakken opzende want ik ben totaal ‘pennyless’. Indien men dit morgen (vrydag) namiddag vóór 3 of 4 uur op de post doet, dan ontvang ik het Zaterdag morgen met de eerste post. En Zaterdag is myn huurbetalings-dag. - Ik stuurde destyds aan Hermans voor zyn ‘Roode Duivel’ meer clichés dan betaald waren en verzocht hem om eenig bericht daaromtrent. Ik hoorde nooit iets van hem, en weet dus niet of hy gebruikte wat ik hem zond. Wilt gy u eens daarnaar informeeren? - Kaya laat u, uwe vrouw en verdere familie zeer groeten en is zeer in haar schik dat men de photo's niet leelyk vond.

Spoedigst brief van u tegemoet ziende blyf ik, als altyd, uw vriend

Alexander Cohen

4 Domela Nieuwenhuis was vegetariër.

5 De advocaat en journalist John Morrison Davidson (1843-1916) christen-socialist, bevriend met Tolstoj. In 1894 publiceerde hij The villagers' Magna Charta, een verklaring van de nieuwe wet op de gemeenteraden. In 1895 kwam er een bundel essays uit Let there he light!

6 Edward Carpenter (1844-1929), dichter (Chants of labour 1888) en sociaal hervormer. In 1894 schreef hij Marriage in free society en Woman and her place in free society. Zijn huis was een centrum voor de ‘simple life’ beweging, waarvan hij een pionier was.

7 De christen-socialist John C. Kenworthy (1863-1948) schreef The anatomy of misery (1893) en From bondage to brotherhood (1894). Hij leidde Tolstojs ‘Patriotism and christianity’ in en bracht hem een bezoek, A pilgrimage to Tolstoy (1896).