Brieven 1888-1961

Aan F. Domela Nieuwenhuis

Parys, 15.11.93.

59, rue Lepic

Waarde Nieuwenhuis,

Vanmorgen verzond ik aan 't adres van R.v.A. een Par. Brief¹ en een bibliographie.² De laatste maakte ik zoo instructief en aantrekkelyk mogelyk voor ons publiek. Mocht, uit plaatsgebrek, m'n bibliographie niet in eens geplaatst kunnen worden, doe het dan maar in 2×, maar wees zoo goed dan toch beide fracties met m'n naam te onderteekenen. Dat is noodig voor de editeurs. Kan ik van de nummers of van het nummer met de boekbeschouwing 'n stuk of 5 à 6 exempl. bekomen? Vraag dat s.v.p. aan Abas.³

En nu een antwoord op uw laatste briefkaart, - 1^o dan: wat aangaat de biographieën van Séverine,⁴ Reclus etc. Gy moet weten dat lui als Séverine zoowat ongenaakbaar zyn, en men soms 4 à 5× terug moet komen, om dan nà een paar uren antichambrage misschien niet ontvangen te worden. Overigens voel ik my weinig geschikt inlichtingen, vooral biographische, in te winnen by de betreffende personen zelven. Dat valt my zeer zwaar - Reclus vond ik reeds een paar × niet thuis en

1 In Recht voor allen van 22 november 1893 verscheen Parijsche brieven lvii. Cohen schreef over de mijnwerkersstaking in Noord-Frankrijk, over het staatsbezoek van tsaar Alexander iii aan Parijs en de buigingen van de socialistische burgers voor hem, en over de aanslag op het Liceo-theater in Barcelona.

2 Cohens ‘Boekbeoordeeling’ werd in Recht voor allen van 23 november 1893 geplaatst. Hij besprak de satire van Pierre Weber over Rothschild, Les enfants s'amusent van Willy en A la cour de Berlin van Pierre de Lano.

3 Louis Abas jr drukte Recht voor allen.

4 Madame Séverine (ps. van Caroline Rémy, 1855-1929), was de vriendin van de schrijver Jules Valles (1832-1885). Ze schreef fel-revolutionaire artikelen. Na zijn dood zette zij zijn blad Cri du peuple voort. Morgenrood, jrg 1 (1893), nr 45, p.357 bracht haar levensbeschrijving.

[p. 58]

hy woont nog al uit de buurt. Anders zou ik hem gevraagd hebben dat hy u zelven eenige inlichtingen gaf. Maar ik zal het nu maar vragen aan Grave, van de Révolte, die ik wel eens zie. - Wat aangaat de verlangde boeken, ik heb geregeld al de door u verlangde boodschappen gedaan, en weet ik bepaald u bericht te hebben gegeven van den uitslag myner pogingen. - Reinwald wou geen Létourneau⁵ geven omdat dat werk reeds meer dan een jaar geleden uitkwam. - By Retaux-Bray zeide men my dat sedert: Le mouvement agraire etc. van Meyer en Ardant⁶ niets verschenen was in den laatsten tyd. - Uw brief is bezorgd, gisteren, nadat ik éénmaal in de rue Medicis en 2× rue Marbeuf 5 - het tegenwoordige adres van den heer Kasimir - was zonder hem te vinden. Maar daar gy verlangdet dat ik hem den brief persoonlyk overbracht, liet ik dien natuurlyk niet achter en ging er voor-eergisteren voor de derde × heen, weer zonder succès. Ditmaal liet ik echter een briefje achter waarin ik hem het doel myner komst mededeelde en een rendez-vous verzocht. Dit kreeg ik, en nu is de zaak in orde. De heer K. vroeg my o.a. of gy spoedig in Parys dacht te komen, of ik u onlangs had gezien etc. Hy zeide my tevens dat hy u spoedig zou schryven. Misschien deed hy dat reeds. - Toevallig sprak ik L. Michel⁷ die een dag of 4 te Parys was. Ik vroeg haar, voor u, naar hare ‘Memoires’ waarvan zy my zeide zelve geen enkel exempl. te hebben. Maar ik ken iemand die 't heeft en zal ik het zoo mogelyk u ter leen zenden. - de ‘Histoire Anecdotique’ van de Rév. Franç. en die ik zeer goed ken, ik hoorde nooit dat daarvan een derde deel verscheen.⁸ Geef my eens den naam en 't adres van den uitgever daarvan op. Bezorgde ik zelf u niet het deel of de deelen die gy bezit? Létourneau's ‘Evolution de la morale et idem de la Justice’ verschenen niet by Reinwald,⁹ zeide men my daar. De brochure van Tabarant,¹⁰ waarvan zooals gy zeidet: ‘zooveel goeds gezegd wordt’ en die ik, par parenthèse, zoo onbeduidend mogelyk vind - de laffe vent op aandringen van eenige socialistische ‘leiders’ liet er het beste hoofdstuk betreffende ‘patriotisme en militarisme’ uit. Die T. is ook al zoo'n laffe mislyke baantjesjager, die alleen zoekt om zyn grenzenlooze heerschen geldzucht te bevredigen. Nu wil hy eerst in de gemeenteraad en later naar de Kamer. Ik kan dien kerel niet uitstaan en heb hem leelyk de waarheid gezegd. - Auerbach¹¹ zie ik zeer zelden - tot m'n groot genoegen. Ik vind hem een verwaand joodje. - Met Vredevoogd¹² die 's morgens aankwam en 's avonds tegen 8 uur weer er vandoor ging, was ik uit. Dat schynt my een flinke kerel toe, al is hy dan ook sergeant geweest. - Wy waren op den Eiffeltoren - een bezoek n.b. dat hem zyn

5 Ch.J.M. Letourneau, L'évolution religieuse dans les divers races humaines, Parijs 1892, C. Reinwald. Charles Letourneau (1831-1902) was een antropoloog met anarchistische ideeën.

6 R. Meyer en G. Ardant, La question agraire: étude sur l'histoire politique de la propriété, Parijs 1887, Retaux-Bray.

7 De anarchiste Louise Michel (1830-1905) was aanvankelijk onderwijzeres in Parijs. Tijdens de Commune nam ze deel aan de straatgevechten. Ze had de bijnaam ‘De rode maagd’. Ze werd in 1871 naar Nieuw-Caledonië verbannen wegens haar deelname aan de Commune. Na haar terugkeer in Parijs (1880) werd ze spoedig tot zes jaar wegens opruiing veroordeeld. In 1886 kwam ze vrij. Toen verschenen Mémoires de Louise Michel par elle-méme. Domela Nieuwenhuis, die met haar bevriend was en zijn dochter Louise naar haar noemde, gaf na haar dood een kleine biografie uit.

8 Jean Bernard (Jean Bernard Passerica, geboren 1858), Les lundis revolutionnaires, histoire anecdotique de la révolution française, 1789 met een voorwoord van Jules Clareti, Parijs (1884).

9 Ch. Letourneau, L'évolution de la morale, leçons professées pendant l'hiver de 1885-1886, Parijs 1887, Retaux-Bray en Ch. Letourneau, L'évolution juridique dans les diverses races humaines, Parijs 1891.

10 Adolphe Tabarant (1863-1950), schrijver en kunstcriticus, debuteerde in 1882 met journalistiek werk en schreef in libertaire bladen, waaronder L'endehors. De kleine brochure Petit cathéchisme socialiste (1893) behandelt het socialisme in 99 vragen en antwoorden.

11 Albert Auerbach vertaalde uit het Frans een brochure van Domela Nieuwenhuis, Die verschiedene Strömungen in der deutschen Sozialdemokratie, Berlijn 1892. Auerbach was op het congres van Erfurt (1891) een links-radicale tegenstander van de socialistische leiders Liebknecht en Bebel.

12 Wellicht J.A. Vredevoogd uit Groningen, die op 26 oktober 1893 een brief aan Domela schreef, waaruit zijn bekendheid met (en waardering voor) Troelstra bleek.

[p. 59]

trein deed missen en daardoor hem dwong 1^e klas te reizen met 'n goede 30 frs supplementaire uitgaven, om nog op tyd in Marseille te komen. 't Grappigst vond ik zyn schelen broer, een erg misanthroperig jongeling. De jongen kwam zaterdag 's morgens aan, had een biljet dat hem vergunde tot zondagavond te blyven, kwam voor de 1^e en waarschynlyk laatste maal te Parys - en vertrok den zelfden avond tegen zeven uur weer naar patria, verklarende met de meeste overtuiging... dat hy Parys nu zeer goed gezien had. - Gy vraagt of ik een artikel van u wil vertalen? Wanneer iemand aanspraak kan maken op myne bereidwilligheid in die soort dingen, dan zyt gy het zeker. Gy waart voor my ook altyd hulpvaardig. - Hierover sprekende (en geheel afgescheiden hiervan, alleen maar omdat het my juist te binnen schiet) wil ik u ook zeggen dat ik meer dan eens denk aan het geld dat gy my zoo bereidwillig leende. Gaf ik tot heden nog niets terug, dan was dat niet omdat ik het vergat of my zoo hield, neen, het was my onmogelyk. Ik zit er nog steeds slecht, allerslechts voor, vooral nu wy, myne vrouw en ik, tezamen zyn. Zy werkt, naaister, maar dat is voor haar zelve nauwelyks voldoende. Echter ben ik nu overtuigd binnen korteren of langeren tyd uit dien benarden toestand te geraken. Het moeilykste is eerst bekend te worden. - Ik wil morgen een artikel schryven over de revol. beweging in Spanje en trachten dat in den Figaro onderdak te brengen.¹³ Ik heb wel hoop daarop. Gelukt het, dan stuur ik 't u.

Zoo uw artikel erg lang is, geef my dan een paar weken tyd. Het door my vertaalde stuk van Hauptmann wordt binnen kort opgevoerd, en ik moet herhaaldelyk de repetities bywonen. Dit is onvermydelyk. - Hoe 't zy, zend uw artikel maar dadelyk op, dan werk ik er telkens als ik kan een paar uurtjes aan.

Hartelyke groeten aan allen van uw vriend

J.A. Cohen

p.s. Neen, 't zou my onmogelyk zyn juist op te geven, wat men my dit jaar zond. Alleen weet ik, dat na het artikel dat ik van morgen afzond, ik nog 9 = negen art. aan R.v.A. schuldig ben.

2^e p.s. Ik vind den aanslag van Barcelona¹⁴ alleruitstekendst. De bourgeois zyn doodbang.

13 Vgl. Alexander Cohen, ‘Iets over de revolutionaire beweging en de propaganda der daad in Spanje’, in Morgenrood, nr 50 (1894), p. 396-399.

14 Als wraak voor de executie van Paulino Pallas op 6 oktober 1893, die een mislukte aanslag op de kapitein-generaal van Catalonië, Martinez Campos, had gepleegd, voerde Santiago Salvador French op 7 november 1893 een aanslag uit in het Liceo-theater in Barcelona. Salvador koos een moment tijdens de galavoorstelling van Wilhelm Tell kort nadat Tell onder applaus van het publiek de Oostenrijkse tiran Gessler had neergestoken. Martinez Campos werd niet geraakt, maar er vielen 25 doden en 60 gewonden. Santiago Salvador French werd op 21 november 1894 aan de worgpaal terechtgesteld.
Cohen schreef in Recht voor allen van 22 november 1893: ‘De aanslag in het theater te Barcelona, die het leven kostte aan een stuk of dertig mannelijke en vrouwelijke vertegenwoordigers der “hoogste klassen” - l'élite de la population zeggen de bladen hier - d.w.z.: de uitzuigers- en moordenaarsklasse heeft in Frankrijk grooten schrik verspreid.’ Hij besluit zijn stuk met de uitroep: ‘Ja, het is gedaan met de rust der voldanen; met de kalme gemoedelijke spijsvertering is het uit!’