Brieven 1888-1961

[p. 23]

Biografisch overzicht

1837	13 mei: geboorte van Aron Heiman Cohen Jzoon te Leeuwarden, zoon van Jozef Heiman Cohen en Breine Aron Drielsma.
1858	juni: huwelijk van Aron Heiman Cohen Jzoon en Kaatje Marcus, geboren te Haarlem, 21 juni 1836.
1861	24 juni: geboorte van Jonas Heiman.
1862	24 september: overlijden van Kaatje Marcus te Leeuwarden.
1863	9 december: huwelijk te Leeuwarden van Aron Heiman Cohen Jzoon en Sara Jacobs, geboren te Zwolle, 15 januari 1842.

Leeuwarden 1864-1882

1864	27 september: geboorte van Jozef Alexander Cohen te Leeuwarden.
1866	20 juni: geboorte van August Cato Ferdinand.
1867	21 juni: geboorte van Herman Nora Hertog.
1869	21 februari: geboorte van Alida Elizabeth Dorothea.
1870	12 juli: geboorte van Breine.
	24 oktober: overlijden van Breine.
1871	26 augustus: geboorte van Josephine Estella.
	28 september: geboorte te Coubison (departement Aveyron) te Frankrijk van Elisa Germaine Maria (Kaya) Batut, dochter van Antoine Batut en Marie Batut-Blanc.
1872	22 februari: overlijden van Josephina Estella.
1873	14 augustus: overlijden van Sara Jacobs.

[p. 24]

1875	25 september: huwelijk te Leeuwarden van Aron Heiman Cohen Jzoon en Vroukje van Gelder, geboren te Leeuwarden 10 augustus 1839.
1876	23 maart: geboorte van Daniel David.
1877	28 mei: geboorte van Sara.
1880	6 april: Alexander Cohen wordt in Leeuwarden uitgeschreven naar Sonsbeck in het koninkrijk Pruisen.
	10 juli: Cohen keert uit Sonsbeck terug.
	14 december: geboorte van Henderina.

Nederlands-Indië 1882-1887

1882	1 augustus: Cohen vertrekt naar de Oranje-Nassau kazerne Harderwijk.
	6 september: vertrek naar Indië als soldaat-schrijver.
	15 oktober: ontscheping te Tandjong Priok, de haven van Batavia.
1883	2 augustus: geboorte van Emma Bertha.
1884	juni: opsluiting in het fort Prins van Oranje te Semarang op Java wegens herhaalde insubordinatie.
1886	25 december: ontslag uit de militaire gevangenis te Semarang.

Nederland 1887-1888

1887	2 januari: vertrek naar Nederland.
	19 februari: aankomst in Rotterdam, doorreis naar het koloniaal werfdepôt in Harderwijk.
	22 maart: wegens wangedrag en ongeschiktheid ontslagen uit de militaire dienst; op dezelfde dag terugkeer in het ouderlijk huis te Leeuwarden.
	25 juni: eerste publikatie van Alexander Cohen in de rubriek Ingezonden van het Groninger weekblad, radicale courant voor Nederland, jrg 1 (1886-1887), nr 39, tweede blad, ondertekend met v.L. De vervolgen waren getiteld ‘Naar Indië’ en ondertekend C.

[p. 25]

	13 augustus: verschijning van de zevende en slotaflevering van de serie ‘Naar Indië’ in het Groninger weekblad.
	12 september: in Leeuwarden uitgeschreven naar Den Haag, waar hij corrector van Recht voor allen werd.
	begin september: kennismaking met Domela Nieuwenhuis.
	16 september: arrestatie op het Stationsplein in Den Haag wegens majesteitsschennis door de inspecteur van politie J. Aaltsz.
	25 oktober: Cohen spreekt in het Haagse socialistische lokaal Walhalla over ‘'s menschenopvoeding’.
	17 november: bij vonnis van de arrondissementsrechtbank te Den Haag veroordeeld tot een half jaar gevangenisstraf.
1888	7 januari: bekrachtiging door het gerechtshof te Den Haag van het vonnis van de arrondissementsrechtbank.
	23 maart: verschijning onder het pseudoniem Souvarine van ‘Een ontboezeming’ in Recht voor allen, jrg 10 (1888), nr 36, p. 2-3. De rechter-commissaris tekende een bevel tot aanhouding wegens het schrijven van dit opruiende artikel. Cohen, getipt door Domela Nieuwenhuis, vluchtte naar Gent, waar hij bij het socialistisch dagblad Vooruit werk vond.
	2 mei: uitwijzing door België naar Frankrijk.

Parijs 1888-1893

1888	12 mei: aankomst in Parijs.
	27 augustus: ‘Parijsche brieven i’ door Souvarine in Recht voor allen, jrg 10 (1888), nr 102, p. 2-3, begin van zijn regelmatige medewerking.
1889	januari: ‘Le juif et les révolutionnaires’ in het revolutionair-socialistische blad L'attaque, een kritiek op ‘Le juif en Algérie’ van Emile Violard, die uitroeiing van de joden voorstond.
	14-21 juli: waarnemer bij het Internationaal socialistisch arbeiderscongres in de Salle Pétrelle te Parijs; bezocht met Domela Nieuwenhuis de Wereldtentoonstelling.
1890	26 januari: verzoek om naturalisatie tot Fransman.
	29 maart: verblijfsvergunning.
	14 september: vertaling van Zola in Recht voor allen.

[p. 26]

1891	mei: bezoek aan Barcelona.
1892	10 juni: voert het woord in het Maison du peuple in Parijs tegen de gemeenteraad van Marseille, die de Franse koloniale veroveraar Dodds een warm onthaal had bereid. Cohen sprak over de ‘massamoordenaar Dodds’ en eindigde met: ‘A bas la Patrie. Vive l'Anarchie!’
	1 juli: vertaling van Multatuli's ‘Saidjah en Adinda’ in Revue d'évolution.
	oktober: huurt een kamertje met keuken op de zesde etage van Rue Lepic 59 in Montmartre. Vriendschappen met o.a. Victor Barrucand, Félix Fénéon, Emile Henry en Bernhard Kampffmeyer.
1893	31 mei: publikatie van ‘Les social-démocrates et leur propagande’, in Le figaro, jrg 39, nr 15.
	15 augustus: Cohen gaat samenwonen met Kaya Batut.
	9 december: bomaanslag op de Franse kamer van afgevaardigden door de anarchist Vaillant.
	10 december: arrestatie van Alexander Cohen en Kaya Batut.
	11 december: Kaya Batut vrijgelaten.
	12 december: Cohen wordt per decreet uitgewezen.
	13 december: generale repetitie in het Théâtre des Bouffes-du-Nord van Gerhart Hauptmanns Einsame Menschen in de vertaling van Alexander Cohen. De première werd verboden. Protestdemonstratie voor Cohen.
	20 december: zijn verblijfsvergunning wordt ingetrokken.
	25 december: Cohen wordt Frankrijk via Le Havre uitgezet naar Engeland.

Londen 1893-1896

1894	12 april: ‘Parijsche brieven i’ onder pseudoniem Kaya in Recht voor allen, jrg 16, nr 44.
	7 augustus: bij verstek veroordeeld tot twintig jaar dwangarbeid door de jury van het hof van assizen van de Seine in het Procès des trente wegens relaties met een buiten de wet gestelde vereniging.
	Medewerking aan The torch of anarchy. Kennismaking met de familie Rossetti.

[p. 27]

	november: bezoek aan Nederland, ontmoeting met Domela.
1895	6 augustus: Cohen steekt illegaal naar Frankrijk over, waar hij zich volgens plan na enkele dagen vrijwillig uitlevert aan de Parijse politie, gevangenschap tot 30 augustus.
	30 augustus: vrijspraak door de jury van de veroordeling op 7 augustus 1894.
	31 augustus: hernieuwde uitwijzing volgens het decreet van 12 december 1893.

Nederland 1896-1899

1896	mei: vertrek met Kaya Batut uit Londen naar Watergraafsmeer (nu Amsterdam).
	26-28 juli: tolk van de afgevaardigden van de Sociaal-demokratische bond op het Internationale socialistische arbeiders- en vakbondscongres te Londen, Queen's Hall, Langham Place.
	28 juli: het congres sluit de anarchisten uit.
	29-31 juli: internationale bijeenkomst van de uitgesloten anarchisten in St. Martin's Hall, Londen, waaraan ook Cohen deelneemt.
	12 augustus: arrestatie te Watergraafsmeer wegens achterstallige gevangenisstraf (1887).
	18 augustus: overbrenging uit het huis van bewaring aan de Weteringschans naar de straf gevangenis aan de Amstelveenscheweg te Amsterdam. Zijn nr. was A 3/10.
	20 augustus: Kaya Batut verneemt de dreigementen van de gevangenisarts Walburgh Schmidt tegen Cohen.
	24 augustus: een ingezonden brief, ondertekend Kaya Cohen, in Het nieuws van den dag over Cohens behandeling veroorzaakt publieke verontwaardiging en verbetering in Cohens omstandigheden.
	Kaya Batut verblijft in Nederland bij Piet Molenaar en zijn tweede vrouw, Jannetje Dekker, in West-Zaan, tijdens de detentie van Cohen.
	7 september: Kaya Batut reist naar Londen om daar als kostuumnaaister bij het begin van het seizoen wat te verdienen.
	oktober: eerste bijdrage in La revue blanche.

[p. 28]

	5 november: Kaya Batut keert uit Londen terug naar Westzaan.
1897	7 februari: ontslag uit de gevangenis.
	15 februari: protestvergadering in gebouw Plancius te Amsterdam tegen de behandeling van gevangenen door de arts Walburgh Schmidt. Sprekers: Domela Nieuwenhuis, Cohen en Hermans. Walburgh Schmidt spant een proces tegen hen aan.
	27 mei: vrijspraak. Verhuizing naar Den Haag, werkt voor twee dagen per week bij de coöperatieve bakkerij De Volharding op de administratie.
	16 augustus: openbaar debat met de pacifist J.K. van der Veer. Cohen kan in zekere omstandigheden het geweld goed heten.
	6 november: verschijning van het eerste nummer van De paradox.
1898	13 mei: Aron Heiman Cohen Jzoon en zijn vrouw Vroukje van Gelder nemen hun intrek in het Israëlitische Oude mannen- en vrouwenhuis in Gouda.
	27 augustus: Félix Fénéon en zijn vrouw logeren tot en met 7 september bij Alexander Cohen vanwege de kroningsfeesten van koningin Wilhelmina. Fénéon en Cohen werden gedurende de hele periode door de Haagse politie opvallend geschaduwd.
	29 augustus: op een bijeenkomst van de Sociaal-democratische afdeling Den Haag over de zaak Hogerhuis in het gebouw Vrede verwijt Cohen Troelstra, dat hij de Leeuwarder rechters in de tweede kamer ‘vroede vaderen’ heeft genoemd en nu anders spreekt. Cohen verlaat de zaal, als Troelstra weer optreedt.
	19 november: laatste aflevering van De paradox.
1899	23 januari: Alexander Cohen en Kaya Batut vestigen zich op Schiermonnikoog.
	15 maart: Cohen laat zijn inboedel uit Den Haag naar Schiermonnikoog komen.

[p. 29]

Parijs 1899-1904

1899	14 juli: clandestiene terugkeer in Parijs.
1900	27 maart: verblijfsvergunning voor Parijs.
	juli: verzorgt de rubriek ‘Lettres néerlandaises’ in de Mercure de France tot en met 1904 (deel 47).
	september-oktober: Alexander Cohen gaat meewerken aan Le petit sou.
1901	1 februari: Alexander Cohen krijgt ontslag bij Le petit sou.
	30 augustus: besluit van 12 december 1893 tot uitwijzing ingetrokken.
	Verschijning van Multatuli, Pages choisies, traduites par Alexandre Cohen, préface d'Anatole France, Parijs, Mercure de France. In hetzelfde jaar verscheen een tweede druk.
1902	Tweede redacteur buitenland bij Le figaro, rue Drouot. De ontmoeting met Kees van Dongen moet al plaatsgevonden hebben.
	januari: Cohens eerste reis naar Nederland als speciaal correspondent van Franse bladen in verband met het standpunt van Nederland (Abraham Kuyper) over de Boerenoorlog.
	maart, juni, augustus: idem.

Azië 1904-1905

1904	13 maart: vertrek uit Marseille van Alexander Cohen en Kaya Batut naar Frans Indo-China en Nederlands Oost--Indië. Cohen reist voor de Franse ministers van koloniën en onderwijs met de opdracht een vergelijkend verslag uitbrengen over het inlandse onderwijs en de gezondheidszorg in beide koloniën. Het Parijse weekblad l'Européen liet het Franse gezantschap in Den Haag Cohen een introductie bezorgen voor gouverneur-generaal Van Heutsz in Buitenzorg. L'illustration betaalde hem voor reisartikelen.
	1 mei: aankomst in Haiphong.
	9 juni: krijgt in Lang Son een pas voor China.
	8 augustus: aankomst in Tandjong Priok.

[p. 30]

Parijs 1905-1917

1905	11 januari: voortijdig vertrek van Kaya Batut uit Batavia naar Parijs.
	april: terugkeer in Parijs.
	Medewerking aan het Nieuws van den dag van Nederlandsch-Indië en het Soerabaiasch-handelsblad.
	juli: Cohen voltooit zijn vergelijkend verslag ‘Rapport sur l'organisation du Service de Santé civil et l'Assistance médicale aux Indigènes aux Indes Néerlandaises’.
	12 september: arrestatie van Domela Nieuwenhuis in Keulen, perscampagne van Cohen voor de vrijlating van Domela Nieuwenhuis in de Parijse bladen.
	Eerste ontmoeting met Henri Wiessing.
1906	15 september: correspondent van De telegraaf in Parijs tot 15 september 1917.
1907	juni: Cohen verblijft in Den Haag vanwege de Tweede Haagse vredesconferentie. Op instigatie van tsaar Nicolaas ii werd het neutraliteitsrecht vastgesteld.
	22 juni: overlijden van Vroukje van Gelder in Gouda.
	10 november: naturalisatie tot Fransman, militair gerekend tot de lichting 1907. Definitief einde van de dienstplicht 27 september 1914.
1908	1 oktober: soldaat tweede klasse Cohen zal per 1 oktober 1910 worden ingedeeld bij de reserve.
1910	1 oktober: reservist.
1911	16 september: anoniem bij De telegraaf in diskrediet gebracht.
	29 december: Hankes Drielsma, correspondent van de Nieuwe Rotterdamsche courant, door een commissie van onderzoek vrijgesproken van de beschuldiging auteur van de anonieme brief te zijn.
	Cohen treedt uit de Association syndicale de la presse étrangère.
	30 december: de algemene vergadering van de Association maakt het besluit van de commissie van onderzoek ongedaan.

[p. 31]

1912	4 februari: Hankes Drielsma verliest zijn bestuurszetel in de Assocation, die hij sinds 1909 bezette.
	15 april: Plemp van Duiveland, voorzitter van de Nederlandsche Journalistenkring, hoort Cohen.
	1 juli: M.C.M. Voorbeytel, correspondent van het Algemeen handelsblad, keert zich in zijn brochure Aan de leden van de Nederlandsche Journalistenkring, Parijs, Provost, tegen de uitspraak van de commissie van onderzoek van de Nederlandsche Journalistenkring, dat niet kan worden vastgesteld wie de schrijver van de anonieme brief was.
	september: Alexander Cohen, De zaak Alexander Cohen - Hankes Drielsma = Plemp van Duiveland, Amsterdam, Fortuyn.
	24 december: Cohen vraagt opnieuw het lidmaatschap van de Association aan.
1914	13 april: eerste inlegger van het Ferdinand Domela Nieuwenhuis-fonds met f 25,-.
	3 augustus: vertrekt op de tweede mobilisatiedag naar de mobilisatiebestemming van zijn compagnie (de 26ste) van het 160ste regiment infanterie in het Quartier Rebeval in Neufchâteau (Vogezen).
	augustus: het jongetje Félix Dancenis ‘de negro-annamiet’, zoon van een Vietnamese moeder en een neger vader, afkomstig van de Franse Antillen, trekt voor zes maanden bij de Cohens in.
	11 september: definitief einde dienstplicht herroepen.
	12 september: soldaat eerste klasse Cohen wordt afgekeurd voor actieve dienst.
	27 september: ontslag uit de militaire dienst.
	oktober: reis naar Amsterdam als correspondent.

Courcelles-Tréloup 1917-1924

1917	23 augustus: vestigt zich met Kaya Batut in een oude door hem voor 8500 frank gekochte boerderij te Courcelles--Tréloup aan de Marne (departement van de Aisne).
	15 september: neemt ontslag als correspondent van De telegraaf in Parijs, wegens herhaald ingrijpen in zijn tekst. Cohen wordt vast medewerker.

[p. 32]

1918	23 maart: huwelijk van Cohen en Kaya Batut op het stadhuis van het xviiie arrondissement van Parijs (Montmartre), de journalist Marius Voorbeytel was een van de getuigen.
	27 mei: doorbraak van het Duitse leger aan de Marne.
	30 mei: evacuatie van Alexander en Kaya Cohen uit Courcelles-Tréloup. Het boerderijtje wordt verwoest door het Duitse leger.
	november-december: speciaal correspondent van Le temps in Nederland.
	Laatste ontmoeting met Domela Nieuwenhuis.
1919	7 januari: overlijden van Aron Heiman Cohen Jzoon.
	juni: dankbetuigen aan Alexander Cohen door 26 leden van de Alliance Française en de Vereniging Nederland-Frankrijk, afd. Breda en Rotterdam voor perscampagnes ten gunste van de Franse zaak, voor en tijdens de eerste wereldoorlog.
1920	25 juli: Cohen moet voor de rechtbank in Château-Thierry verschijnen wegens het toebrengen van letsel aan Bobe.
1922	15 september: einde van zijn laatste contract met De telegraaf.
1924	2 mei: uitgeschreven uit Courcelles-Tréloup.
1924	eind mei: verblijf bij Henri Wiessing in Amsterdam.
	14 december: verklaring van goed gedrag afgegeven door J. Roy, burgemeester van Courcelles-Tréloup.

Marly-Le Roi Ca 1925-1932

1925	september: aanwezig bij de begrafenis van Jans Molenaar-Dekker.
1926	juli: verblijf bij Henri Wiessing te Blaricum.
1928	begin september: reist naar Nederland om de uitgave van zijn journalistieke werk voor te bereiden.
	23 oktober: voltooit ‘Op den drempel’, het voorwoord voor zijn bundel artikelen.

[p. 33]

	4 november: H.P.L. Wiessing voltooit zijn biografische schets van Cohen.
1929	voor 25 augustus: verschijning van Uitingen van een reactionnair (1896-1926), Baarn, Hollandia-drukkerij.
1931	juli-november: schrijft In opstand.

Toulon 1932-1959

1932	mei: verblijf van veertien dagen in Nederland.
	voorjaar: In opstand verschijnt bij Andries Blitz te Amsterdam.
1933	ca juni: Uitingen van een reactionnair komt met ander omslag bij Blitz uit.
1934	september: begint aan Van anarchist tot monarchist.
	12-25 oktober: oogoperatie door prof. Weve en verpleging in het Ooglijdersgasthuis te Utrecht.
	Kennismaking met Leo Gestel en de verpleegster Maria Gaasbeek.
1935	juli: voltooit Van anarchist tot monarchist.
1937	voorjaar: Van anarchist tot monarchist verschijnt bij De steenuil te Amsterdam, op het titelblad: 1936.
	15 juli: bezoek aan Vlaanderen, o.a. Brugge en Antwerpen.
1940	30 maart: Herman Cohen sterft.
	10 mei: bezoek van Wiessing uit Parijs, die dezelfde dag met de nachttrein terugkeert.
	25 mei: bezoekt Wiessing in Avignon, die daar op zijn vlucht uit Parijs aangehouden is, en onderneemt met succes actie om hem vrij te krijgen.
	14 juli: breekt zijn arm.
1941	10 en 17 februari: verkoopt zijn huisje Clos du Hérisson aan de kruidenier Louis Combal in ruil voor een lijfrente en een bedrag in contanten.
	14, 16 en 20 oktober: Combal verkoopt Clos du Hérisson door aan de slagers Eugène Charlois en Marius Lafrate, die de verplichting van de lijfrente overnemen.

[p. 34]

	20 november: notariële kennisgeving van de overname van de lijfrenteverplichting.
1942	30 november: Kaya Cohen breekt haar arm bij een val uit een olijfboom.
1942-1944	Clos du Hérisson wordt bij bombardementen geraakt.
1946	februari: als gevolg van de slechte voedselsituatie in Frankrijk eten Alexander en Kaya Cohen droog brood.
1947	15 december: dankzij Rudolf Rocker ontvangen zij een voedselpakket uit Amerika.
1948	januari: de voedselsituatie is nog niet verbeterd, terwijl de koopkracht van de Franse frank blijft dalen: Alexander en Kaya Cohen lijden nu honger.
	februari: Van Ravesteyn gaat voedselpakketten zenden, na eerdere mislukte pogingen.
	mei: eerste voedselpakket van Henk Kuijper.
	juli: A.C. Bakels en H.P.L. Wiessing stichten het Alexander Cohen-fonds.
	oktober: circulaire van het Alexander Cohen-fonds door Wiessing en Kuijper. Kuijper voert het beheer.
1949	24 april: contact met Helen Rossetti wordt hersteld.
	19 juni: eerste bezoek van Henk Kuijper en zijn vrouw Christine van den Merkhof.
	augustus: bezoek van R.J. Zoethout.
1950	21 april: bezoek van Marius Voorbeytel en zijn vrouw.
1952	11-20 oktober: weerzien in Rome met Helen en Olivia Rossetti.
1953	Kaya Cohen krijgt gratis medische bijstand van de gemeente Toulon voor haar oogkwaal.
1954	1 juni: Kronkel over Cohen in Het parool.
	25 september: De groene Amsterdammer wijdt een hele pagina aan Cohen ter gelegenheid van zijn negentigste verjaardag.
1956	17 april: toekenning van een eregeld door het ministerie van onderwijs, kunsten en wetenschappen van Nederland.

[p. 35]

	juli: zes dagen in Diano Marina (Italië) met Henk Kuijper en zijn vrouw Christine van den Merkhof.
1957	14 mei: opname in Toulon van een vraaggesprek met Johan van Minnen voor de Regionale omroep Noord over Cohens jeugd in Leeuwarden; op 8 augustus 1989 opnieuw uitgezonden door de vpro in een radiodocumentaire over Cohen in het programma Plantage, gemaakt door Lejo Siepe. Ook Kaya Cohen valt kort te beluisteren.
1959	14 februari: verklaring van blindheid voor Kaya Cohen.
	15-28 mei: schrijft Taal en stijl van een eere-doctor in de Nederlandsche belletrie [Eindhoven].
	Geschriften van een andersdenkende, bloemlezing uit zijn werk, samengesteld en ingeleid door Max Nord, Amsterdam, Meulenhoff, Meulenhoff-pockets 44.

St. Roman de Bellet 1959-1960

1959	2 oktober: reist met Kaya Cohen naar haar nicht Rohner.
	10 oktober: Alexander Cohen maakt een val van een stenen trap, die naar de tuin leidt. Kaya vangt hem op, maar raakt bewusteloos.
	16 oktober: Kaya Cohen overlijdt in het ziekenhuis, na nog bij kennis geweest te zijn.
	19 oktober: Kaya Cohen wordt in Nice begraven, Kuijper is overgekomen voor de begrafenis.
	14 november: Alexander Cohen verlaat Clos du Hérisson definitief.

Toulon 1960-1961

1960	23 januari: neemt zijn intrek in pension Bon Repos.
	4 februari: verzoekt de gemeente Toulon om gratis medische bijstand.
	11 februari: verhuist naar het Asyle des Petites Soeurs des Pauvres.
	26 maart: operatie in Hôpital Foch.
	juli: keert terug naar het Asyle des Petites Soeurs des Pauvres.

[p. 36]

	Verschijning van In opstand, Amsterdam, Van Oorschot, Stoa-reeks. Tweede druk.
1961	Verschijning van Van anarchist tot monarchist, Amsterdam, Van Oorschot, Stoa-reeks, twee delen. Tweede druk.
	30 oktober: vijf uur, Alexander Cohen overlijdt in het tehuis van de Petites Sceurs des Pauvres, Avenue de Valbourdin in Toulon.