Uiterst links. Journalistiek werk 1887-1896

[p. 6]

Alexander Cohen in Den Haag, 1899, foto Johan Joseph Aarts (1871-1934), graveur. Photo prise par Jan Aarts, La Haye, 1899. Origineel 11,8 × 15,4 cm. Heliogravure.

[p. 7]

Verantwoording

Toen Alexander Cohen in 1928 te Marly-le-Roi een keuze deed uit zijn nederlandstalige journalistieke werk bundelde hij in Uitingen van een reactionnair (1929) uitsluitend stukken uit de jaren 1896-1926. In zijn inleidend woord ‘Op den drempel’ stelt hij zich voor als een reaktionair, want tegen de (franse) republiek, de demokratie, het socialisme en kommunisme, de vooruitgang en Amerika. Maar hij beschouwde zich niet als een botte konservatief, dit voor de goede orde. Vanzelfsprekend moest Cohen zijn vroegste journalistieke werk uit de jaren 1887-1896 uit dit boek laten, omdat hij niet meer voor de overtuigingen in zijn artikelen van die tijd kon staan, die juist het socialisme, het kommunisme en de broederschap der volkeren dichterbij wilden halen. Hoewel Cohen nooit geprobeerd heeft zijn anarchistische ideeën te verdonkeremanen, kon hij daarom zelf geen keuze uit zijn eerste werk presenteren.

In Uiterst links wordt nu voor de eerste maal een aantal artikelen van Cohen uit het tijdvak 1887-1896, die oorspronkelijk in het radikale Groninger weekblad en het socialistisch-demokratische dagblad Recht voor allen van Domela Nieuwenhuis verschenen, herdrukt. Net als in Uitingen van een reactionnair zijn artikelen in andere talen niet opgenomen. Cohens bijdragen in kranten als Le matin, Le figaro en later in Le temps verschenen dikwijls zonder ondertekening. Hij werkte ook mee aan veelal anarchistische bladen als L'attaque, La revue anarchiste, L'endehors, La révolte, Le père Peinard en The torch of anarchy (Londen) en algemene bladen als La revue bleue, La revue blanche, La revue de l'évolution en Mercure de France. De uiterst leesbare en zeer informatieve kronieken over de nederlandse literatuur in Mercure de France vormen een grensgeval, maar kwamen door hun grote omvang niet in aanmerking. Omdat het binnen het bestek van deze reeks niet mogelijk is om Cohens nederlandstalige journalistieke werk uit deze tijd volledig te herdrukken, heb ik een keuze gemaakt.

Cohens serie over de toestanden in het Nederlands-Indische leger (toen nog niet koninklijk) uit het Groninger weekblad is kompleet herdrukt. Van zijn omvangrijke bijdragen aan Morgenrood, het onafhankelijke zondagsblad van Recht voor allen, kon niets worden opgenomen. Het merendeel van Cohens stukken in Recht voor allen verscheen onder acht verschillende namen. Van de 92 artikelen, korrespondenties, boekbeschouwingen en ingezonden brieven, waarvan zijn auteurschap voor mij buiten kijf staat, zijn er 30 opgenomen. Hierbij zijn de vertalingen van Cladel, Matchtett en Zola

[p. 8]

buiten beschouwing gelaten. Zijn pleitrede (‘Verdediging-Cohen’) en zijn haagse stukken zijn - op één na - volledig opgenomen.

Via Gent in Parijs aangekomen berichtte Cohen over het leven van de jonge III^e republiek voor nederlandse arbeiders. Hij schrijft over het boulangisme, de parijse wereldtentoonstelling van 1888, het Panama-schandaal, de koloniale veroveringen in Afrika en Oost-Azië van Frankrijk, stakingen, het dagelijks leven van arbeiders en het anarchisme van de daad, waarvoor hij een groeiende sympathie gaat voelen. Al deze onderwerpen komen ook in de door mij gekozen 30 artikelen aan de orde. De noodzaak van een selektie maakt het evenwel niet mogelijk om de weergave van de ontwikkelingen rond een bepaald thema, zoals door Cohen gezien, te volgen.

De teksten zijn in de oorspronkelijke spelling afgedrukt, alleen kennelijke zetfouten (met één opzettelijke uitzondering) en enkele andere fouten in de weergave van Cohens tekst zijn stilzwijgend verbeterd. Zoals ook uit de klachten van de zetters blijkt, is Cohens handschrift niet altijd even goed te lezen. Handschriften van Cohens artikelen zijn voorzover ik weet niet bewaard. Voetnoten van Cohen en van de redaktie van Recht voor allen zijn, voorzien van een arabisch cijfer, aan de voet van de bladzij opgenomen. Verklarende aantekeningen van de tekstuitgever aan het slot van een artikel.

In de verklarende aantekeningen bij de artikelen heb ik zoveel mogelijk geprobeerd de tekst, die betrekking heeft op negentiende eeuwse gebeurtenissen, te verhelderen. In de regel heb ik personen en gebeurtenissen toegelicht. Wanneer mij dat niet gelukt is, ontbreekt een aantekening. Voor aanvullingen ben ik zeer erkentelijk.

Mrs. Imogen Dennis te Woodstock (Oxford) gaf haar toestemming voor het citaat uit de ongepubliceerde herinneringen van Helen Rossetti, het Ferdinand Domela Nieuwenhuis-archief in Amsterdam is eigenaar van het handschrift van Cohens artikel contra Croll. Henk Kuijper en zijn vrouw Christine, die beiden vanaf 1949 tot aan de dood van Alexander en Kaya Cohen nauw bevriend met hen zijn geweest, stelden de foto's en het ontslagbewijs ter beschikking.

Bij het voorbereiden van deze uitgave heb ik dankbaar gebruik gemaakt van de bibliotheek van het Internationaal instituut voor sociale geschiedenis van de Koninklijke nederlandse akademie van wetenschappen en de Koninklijke bibliotheek in Den Haag. Mijn dank gaat ook naar de gemeentelijke archieven van Leeuwarden en Zaanstad, die mij belangrijke inlichtingen verstrekt hebben. Zonder de veelzijdige hulp van Marga de Bolster zou dit boekje niet gereed gekomen zijn.

Scheveningen

RONALD SPOOR