Baudewyn en Avezoeta, of Vryheydsliefde en godsdienst

[p. 398]

Chronycke ofte kort verhael van de gedenck-weerdigste ende besonderste geschiedenissen voorgevallen aen de weirdige religieusen van 't klooster engelendaele der predik-heeren order (geseydt) den Jacobinessen.

Veel tyden eerst op Arsenbrouck een half myle buyten Brugge, na binnen de stadt; begonst met 't jaer 1285. ende eyndigende, met jaer 1755. Dese chronyke ofte geschiedenissen eyndigende, volght het register der overledene Choor-religieusen, Conversinnen en de Donatinnen.

Dees Cloosters naem ende stichtens oorsaecke in de prochie ende heerlyckhede van Arsenbrouck, afgelegen eene halve myle van Brugge: is geweest een seer wonderbaer, soet ende aengenaem daer dickwils gehoort gesang by nachte, 't eene seker selve plaetse in 't jaer 1284 ende koorts te vooren.

1285. - Het is begonst ten beginne van 't volgende jaer, door vier seer godtvruchtige vrouw-persoonen van gemeenen staet en conditie, ende apparentelyck minder gegoet, gebooren van diversche steden in Vlaenderen; hebbende dese ter geseyde plaetse een kleyn huyseken verkregen of gesticht, syn 't selve 't saemen gaen bewoonen op HH. Dry Konningen-feest-dag van den geseyden jaere 1284. (de jaeren in dese landen 't elkens te paesschen alsdan, en veel tydts daer naet, eerst veranderende ende beginnende) met intentie en vast voornemen van 't predick-heeren orden aen-te-nemen, en te betrachten daer met'er tydt te stichten een nieuw 't selfs ordens-vrouwen-Clooster.⁽¹⁾.

(1) De notas die hier volgen zyn genomen uyt eene andere kopy van deze kronyke; hetgeen wy hier afkondigen zyn de veranderingen, welke wy in een tweede handschrift gevonden hebben, en in het eerste niet voorkomen.
Het clooster van Enghelen-Dal is begonst door den sangh der Engelen, in 't jaer 1284. door 4 doghters, in de Prochie van Assebroeck, op de plaetse daer dickmaels den sangh van is gehoort geweest, de welcke aenveerden den Regel van S. Dominicus orden. Het heeft geen fondateur anders als de H.H. Enghelen, en voor Patroon den H, Archs-Enghel Michael die het bewaeren dagh ende naght.

[p. 399]

1286. - P. Munio weerdigsten 7.^en meester-generael van 't geseyde orden te Sinxen in 't jaer 1286 capittel generael te Parys gehouden hebbende, is in Vlaenderen gekomen, en heeft naer gewoonten syne daer-synde, en de bygelegen plaetsen, Cloosters en conventen besocht ende plichtelyck versorgt; in dese occasie gehoort en gesien hebbende ontwyffelyck 't gemelde van dit beginnende Clooster: hy heeft al het geschiede en gedaen bewilligt en bevestigt: 't voorder bewindt in 't geestelyck, en tydelyck, de sorge ende onderwysinge laetende ende beveelende aen den prior ende paters van 't Clooster te Brugge.

1291. - Balduinus van Arsenbrouck, rudder, bewilligde ende vergunde door opene brieven, 's saterdags in d'octave van HH. Dry Koningen-feest-dag anno 1291, aen gemelde vier persoonen Ymmesoete van Dam,⁽¹⁾ Sibilia haer suster, Margarieta van Gendt, ende Christina van Iper, in syn personaet der prochie van Arsenbrouck: clooster en kerck vermogen te stichten, daer te celebreren H. Godts-dienst, te ontfangen offeranden, vreye begraef-plaetse te hebben ende alles anders te doen, te hebben, en te gebruycken volgens den regel, statuyten, en gewoonten der susters van 't predick-heeren-orden.

Ende heeft selven heer, naer een maendt alleen 't beginnende Clooster mildelyck begiftigt ende met een parteye van 24 gemeeten, syn'er naest gelegen landen.

1293. - Ten jaere 1293 heeft te Sinxen tot Ryssel achsten weerdigsten ende seer iverigen meester generael van 't orden P. Stephanus van Besanzen capittel generael gehouden: en is hier 't nieuw Clooster Engelendael voor regulier verkent, aengenomen ende aen 't orden ingelyft ende met 't selfs provincie van Franckryck vereenigt: 't selve met syn priorinne, religieusen ende alle bediende gestelt ende onderworpen, oversulckx aen des selfs provincialen ende hunlieden oppergesag en rechts-geseg hoogbevel ende volkomen gehoorsaemheyt: dese daer-en-tusschen laetende ende bevelende aen P. prior, ofte ander weerden pater 't clooster tot Brugge met naem en macht van vicaris provinciael den dagelykschen ordineiren toesigt in het geestelyk en tydelyk, over alle 't boven-geseyde van Engelen-daele.

(1) Op meer dan eene plaets word de stigtster van dit klooster, in plaets van Avezoeta, Ymmesoete genoemd.

[p. 400]

1293. - Ende was van dan af, gelyck nu wederom, dit cloosters en convents patroon ende beschermer den aertsengel S^t Michael: ne-maer 't selfs eerste kercke patroon den H. Ludovicus den IX Koninck van Vranckryck ten jaere 1298 in getal der heyligen gestelt van Bonifacius den achsten.

1293. - In april van 't geseyde jaer 1293 heeft Guido grave van Vlaenderen, marquis van Namen etc. door syne opene brieven by forme van aelmoesse, ter liefde Godts ende ter saligheyt syn'er siele, verlost en bevrydt een bunder landts in de prochie en de personaet van Arsenbrouck, met plaetse, capelle en wooninge, daer ten dien dage woonden de priorinne ende 't convent der Susters die men noemt van 't Predick-heeren-orden, van alle leenrechten, lasten en diensten; oock van alle pointingen en settingen: behoudende niet te min aen hem en syn naervolgers graven van Vlaenderen, op alle 't voorseyde de bewaeringe ende opper-heerschappye.

1297. - Den geseyden grave Guido heeft door andere syn brieven gedacteert anno 1297 donderdags naer d'octave des feestdags van de H. Dryvuldigheyt onder syn bewaeringe genomen die priorinne en geheel 't convent der Jacobinessen, ende gaf aen haer-lieden voor haer bediende en de goederen vry-geley, gaen en komen door geheel Vlaenderen.

Ende syn dese, den prince en de heeren dit Cloosters besonderste, eerste en de meeste weldoeners geweest: naementlyck m'heer Balduinus van Arsenbrouck, geweest zynde Ymmesoete suster ende Sibilia Van Dam haer-lieden suster met hunne twee geselleneden, 't selfs eerste 't ordens geprofeste religieusen, priorinne en andere officien respectivelyck bedienende; oock eygenste ende eenigste fundatrissen, soo wel in het tydelyck als in 't geestelyck: onder opperbewindt, ne-maer sorge ende bestieringe van weirde P. Prior en de paters Predick-heeren binnen Brugge.

1285. - Ymmesoete hadde te vooren dertig schellyngen vlaems s' jaers op huys en landt in den Dam, dese heeft sy wettelyck aflosselyck gemaeckt, ten jaere 1285, s' woendags voor de geboortedag onser Vrouwen in Pietemant, mits gevende voor elck pondt thien ponden; ontwyffelyk dit geschiedende om het geldt dan-of komende te gebruycken in de begonste gemelde fundatie.

1300. - Adelise van S^t. Cruys, die begyne, gaf door wettelycke brieven der stede van Damme, s' maendags voor onse Vrouwe Licht-misse anno 1300, aen jock-vrouwe Ymmesoete prioresse van de Jacobinessen 't Arsenbrouck, een Charter van Landen etc. by

[p. 401]

Damme ende van andere goederen: alles 't cloosters en convents boef van de Jacobinessen voorschreven.

1336. - Te Sinxen ten jaere 1336, heeft weirdigsten XVI^en meester generael P. Hugo de Falsa Manu, 't ordens generael, capittel gehouden in 't convent van Brugge, ende is daer dan oock gehouden 't capittel der provincie van Vranckryck, door weirden P. Petrus De Palma, desselfs provinciael daer naer 18^en meester generael, ende hebbende beyde volgens hun plicht naer 't ordens maniere dit clooster eerbiedelyck besogt, besigtigt ende religieuselyck gevisiteert ten bywesen van meer weirde paters.

Ende gelyk 't selve te vooren door syne wonderbaere, hemelsche en H.H. beginselen over al in 't geheel orden genoeg bekent was, en veel geacht, geëert ende bemint; ick meene vastelyck, dat naer 't capittel generael gehouden over 6 jaeren in 't convent van Maestricht door weirdigsten P. Barnabas Vercellensis XV^en meester generael, en ander weirde door Brugge in 't gaen en komen passerende paters, aen dit Engelen-dael, al 't gemelde respectivelyck geschiet en gedaen is.

In desen tydt was het in dese landen eene groote sterfte, van een seer smettelycke en woedende pestilentieuse sieckte; dese hadde veel tydt geheel Asien verwoest, geraeckt daer naer synde in Europa; eerst aen de Zee-kant van Italien, Spagnien en Vranckryck, hadde over-al gelycke verwoestingen gemaeckt.

1348. - Dese sterfte begonste anno 1348. ende geduerende bet dan dry jaeren lang; ende was soo groot dat de twee-deelen van de volkeren stierven (over-al 't aerderyck) in sommige landen, nouwelykx een van thien, in andere niet eenen mensch van twintig overblyvende. Ende al dit niet-tegenstaende en dat blyckelyck was, dit een algemeene straffe te syn (gelyk voortydts geweest is de generaele diluvie) om 't geheel menschelyck geslacht te castyden over syn onverdragelycke boosheden: evenwel is 't selve in geen'er syn staeten verbetert geweest, maer veel meer verergert, volgens 't seggen der chronycke en historie schryvers van dien tydt, vougende de geestelycke daer by, dat 't sedert selven tydt alle de religieuse ordens, de vier biddende principaelyck ('t cartusich alleen uytgesondert) seer swaerlyck vervallen syn van hun eerste levens strengheyt, 't onderhoudt van hun regels, statuten, ceremonien en loffelycke gewoonten, in al hun cloosters generaelyck soo wel van vrouwen als van mans: al welck in seer veel plaetsen, niet sonder groote moeyelyckheyt en de swaerigheyd seer traegelyck ende naer veel tyds

[p. 402]

erstelt heeft konnen worden, onder dese synde dit ons Engelen-dael.

Anno 1359 was 't groote sterfte van haestiger doodt, de lieden waeren 's morgens fraey; 's noens sieck ende 's avonts doodt. (d'oude chronycke van Vlaenderen).

1369. - Ende is ten selven jaere 1369 andermael capittel generael gehouden in 't convent van Brugge, door weirdigsten Pater Elias Raimundi van Toulousen 22^en meester generael van geheel 't Predick-heeren-orden.

Oock is ten selven tyde daer gehouden 't capittel provinciael van Vranckryck door den seer weirden Pater Nicolaus à Saturnino provinciael van de selve provincie, daer naer meester van 't H. Paleys, eyndelinge cardinael in de beginnende scheuringe der heylige roomsche kercke; overleet 't Avinjon.

Ende is ons Engelen-dael voor, of naer beede de capittels, volgens 't ordens manier gevisiteert geweest.

1406. - Desen jaere heeft seer mogenden prince Jan Van Digeon hertog van Bourgonje, graeve van Vlaenderen etc. tot daete dier alle 't cloosters goederen, landen, huysen, renten verkregen goedertierentlyck en liberalyck geamortiseert, consenterende aen 't selve alle die eeuwiglyck te mogen besitten, midts doende eeuwiglyck vier solemnéle jaergetyden voor hem ende syn ouders etc.

1474. - Gelycke amortisatie heeft selfs princen neef Charel den Stouten anno 1474 gelyckelyck vergunt, raekende, die soodanige goederen verkregen naer de eerste geseyde daete.

1516. Oock is 't selve respectievelyck voor de derde-mael geschiet anno 1516 door den prince deser selve landen Charel arts-hertog van Oostenryck, koninck van Spanjen, daer naer keyser, den V. van syn naem.

1450. - Te Sinxen ten jaere 1450. den 22. mey, is te Lions in Vranckryck den weirdigsten Pater Petrus Rochini provinciael der provincie van Provencen verkoren 27.^en 't orders meester generael; overleet daer den eerst-volgenden 16. july, hadde daer-en-tusschen aen dit clooster eenige gratien, priviligien ende ordonnantien gegeven, naementlyk dat daer niemant religieuse mogt worden, welcke niet twyffelyck maget was; ook niemant onwettelyck geboren: dat den feest-dag van den H. koninck Ludovicus eersten patroon van 't selfs kerck jaerlyckx geviert soude worden sub toto duplici, 't selve oock toelaetende voor de feestdagen van de H. moeder Anna, ende van de H. Maget ende martelaresse Barbara; vergunnende oock dat pater mag. Faxilli verblyven soude 't cloosters vicaris, hy was religieus van Brugge.

[p. 403]

1459. - Ten jaere 1459, te Sinxen, heeft den weirdigsten pater Martialis Auribelli van Avinjon 29^sten 't ordens meester generael, capittel generael gehouden in 't convent van Nimwegen der provincie van Saxen in Gelder-landt; naer 't eyndigen van dier quam naer Brugge, en hier verblyvende eenige dagen, handelde met de priores ende andere by hem geroepen paters der naest-gelegen Conventen, over den staet en 't verbeteren der selve. Om gelyckelycke reden ter selve occasie, heeft hy daer-en-tusschen meer-maels dit Engelen-dael besogt, naer 't ordene maniere, ook visiterende.

Hy hadde andermael over twee-jaeren anno 1457, in Nederlandt geweest, 't convent te Ryssel gereformeert; te Brussel met 's landts princen d'hertogen van Bourgondien gehandelt, om daer soodanig een regulier convent te beginnen en te stichten.

1464. - Ten jaere 1464. is den weirdigsten Pater Conradus Astensis 30.^sten meester generael in 't Nederlandt gekomen, heeft alle de conventen naement-lyck Brugge en ten Engelen-dael regulierelyck naer costuyme gevisiteert.

Den weirdigsten Pater Vincentius Bandellus à castro novo lombardus anno 1501, gekozen tot Roomen 36.^sten meester generael, synde seer vierig om eyndelyck alom geheel 't orden 't erstellen en te verbeteren, heeft korts daer naer 't selfs cloosters en conventen beginnen te visiteren (nergens sonder profyt) in de overbergsche provincien principaelyck.

1503. - Hy was ten dien eynde anno 1503. in dese landen tot syn groote blydtschap gekomen, als hier vindende verre het meeste paert der cloosters, soo wel van vrouwen als van mans, oock van den derden regel der dry provincien van Vranckryck, Duytslandt en Saxen, volkomentlyck gereformeert.

Soodanig voordeel ten dien eynde en genoot nog Engelen-dael niet, nog oock predick-heeren clooster binnen Brugge, waerom selven meester generael ettelycke dagen te Brugge verbleven is en meermaels naer Engelen-dael gegaen, trachtende des selfs religieusen eyndelyck te bewegen, vrywilliglyck hun-lieden te vereenigen aen de congregatie van Hollandt; ten fine aen-te-nemen 't selfs gereformeert levens maniere.

S^r Margariete Boels was 't Engelen-dael mevrouw prioresse, en P. meester Nicolaeys Venne was prior tot Brugge; desen heeft den 12 ougst van 't geseyde jaer met syn paters verkent ongemelde somme geldt van haer ontfangen 't hebben uyt enckel jonste, ten aensien van de groote gedoogde onkosten, den meester generael in syn convent wesende.

[p. 404]

1511. Den weirden pater provinciael van Vranckryck ordonneerde anno 1511. dat nu en voortaen 't cloosters P. Vicaris ofte P. biecht-vader ordinair met een ander priester van 't orden voor medegesel, woonen soude moeten in 't selfs bevang buyten 't regulier slot; om dagelyckx veel gevoegelycker de missen aen andere hunne diensten te konnen doen.

Evenwel S.^r Margariete Boels prioresse, S.^r Barbel Hagelincx onderprioresse, S.^r Barbel Wittenhove meerstersse der novitien en S.^r Margariete Dauts, Celliere, hebben uyt den naem van 't geheel convent den lesten dag van 't geseyde jaer aen den weirdigsten meester generael oodtmoedelyck gebeden om van die P. provinciaels ordonnantie geëxcuseert te mogen wesen.

Onder andere en veel betonnende dat over 220. volle jaeren 't cloosters beginselen, daer alle kerckelycke en reguliere fonctien en diensten, door de religieusen van Brugge gedaen waeren, dagelyckx en nog wierden seer geirne, wel en precyselyck, sonder wederzidig groot ongemaeck en beswaernis.

Wat op al dat, den meester generael geantwoordt heeft en geordonneert, is nergens vermelt: niet te min het blyckt dat geseyde ordonnantie naer luttel jaeren geheelyck volbracht is geworden, met gelyck vervolg van veel jaeren.

1515. - Leo den X. Paus van Roomen door gebulleerde apostelyke brieven, gegeven anno 1515, den 2. july, heeft alle 't ordens mans-clooslers behalven vyf a ses deser geseyde Nederlanden, van dry diversche provincien te vooren synde 't saemen vereenigt, en tot een ander nieuwe provincie van Neder-duyts-landt opgerecht; aen dese vereenigt en gehoorsaem wordende alle die gereformeerde vrouwen-cloosters: ook van den derden regel, binnen de paelen der gemelde mans-cloosters deser nieuwe provincie gelegen.

Ons Engelen-dael dan, was met dry gelycke cloosters in 't Walslandt, en een a twee in Vrieslandt, buyten die vereeninge gesloten en verbleven aen syn oude provincie van Vranck-ryck.

1516. - Uyt welckx kracht heeft P. magister Joannes Genas provinciael van Vranckryck, ten volgenden jaere 1516. syn vicaris over dit clooster gestelt P. Paulus Bonnet doctor der H. Godtheyt, religieus van Brugge, met expres bevel van de gemelde ordonnantie van 't jaer 1511 promptelyck in te volgen, daer te weten: buyten 't cloosters slot, voor altydt te gaen en te blyven woonen met een medegesel van 't orden, onder-priester en tweeden biechtvader.

[p. 405]

Ende heeft geseyden P. Paulus Bonnet als vicaris en biecht-vader ordinair, met een soodanig gesel, oock van Brugge, in dier maniere vredelyck en loffelyck daer gedient, tot 't jaer 1524, synde dan eerst in beyde de conventen, ter deser oorsaecke opgeresen eenig onlust ende wedersydelycke moeyelyckheyt, elders te vermelden.

1528. - Den weirdigsten Pater Franciscus Silvester van Ferraren 40.^sten meester generael, is anno 1528, in dese Nederlanden gekomen ende heeft des selfs cloosters en conventen, naementlyck de nederduytsche provincie gevisiteert; welck hier te Brugge gedaen, gonck buyten naer Engelen-dael den 14. juny, vergezelschapt van 8. weirde paters: waer eenige dagen verbleef visiterende, ende ter cause van d'hoogtydt van Sinxen en 't verkiesen van een nieuwe mevrouw prioresse hebbende hy suster Adriane Bondeloos van dit ampt verlost (ik meene 't haerder versoecke) ende was in haer plaetse liberlyck verkoren sust. Adriane van den Heede ende sonder uytstel door hem mondelinge in priorinneschap ingestelt ende bevestigt.

Hy celebreerde op den eersten Sinxen-dag de solemnéle hoogmisse ende gaf de H. Communie aen alle de religieusen, hem als diaken bystaende den weirden provinciael van het H. Landt: meer ander eere ende groote toegenegentheyd bethoonde hy in alles, gevende oock seer goede ende noodtsaeckelycke ordonnantien eenige namentlyck dienende tot beter onderhoudt ende bewaernissen van 't regulier cloosterlyck slot.

Desen meester generael is korts daer naer saliglyck in den Heere overleden in 't convent tot Rennes van minder Britanien, waer door veel te haest gevolgt is een al te slap onderhoudt der gemelde syne ordonnantien, jae geseyde nieuwe mevrouw priorinne heeft het eerstvolgende jaer 1529, weten te verkrygen door haere vrienden, van syn heyligheyt Clemens den 7.^sten paus van Roomen diversche schoone bullen van vryheden, gratien en privilegien, oock ten opsichte van 't regulier cloosterlyck slot.

Synde alle dit gedaen; niet sonder 't cloosters swaere onkosten, veele en lang-durige wedersydige swaerigheden, om alle 't vergunde vredelyck te genieten: het ordens oversten in tegendeel willende alles vernietigen, ende 't geordonneerde van den geseyden meester generael punctuëlyck te doen onderhouden; even-wel dit is eerst voor 't meerderdeel naer verloop van veele jaeren krachtelyck konnen geschieden, ende is geschiet uyt kracht der decreten, en ordonnantien van 't generael Concilie van Trenten.

[p. 406]

1532. - Ten jaere 1532. is dit clooster ter instantie van den keyser onderworpen geweest aen de nieuwe provincie van Nederlandt, maer en is niet gesuccedeert: anno 1542. is het selve geattenteert door den meester generael Franciscus Romanus, maer wederom sonder effect.

Twee geheele eeuwen ende by-naer een alve waeren verloopen, voor dat wy in de stad een seker, vaste en eygen refugie-woonstede hadden (noodt synde, wy huerden ergens een groot huys in sinte Catharina-straete, somtyds en meest het huys genoemd Leffinge, by den Meulen-meersch, niet verre van het predickheeren-clooster om gevougelycker door die religieusen gedient te konnen worden).

Maer eyndelyck hebben wy dit jaer 1534. eene plaetse gekocht de somme van 88 ponden grooten, in de Clopamer-straete by 't Nasarette, nu 't Magdalene-hospitael aen de Gaeren-marct.

Den 13 november verliet mevrouw Adriane Van den Heede haer officie van prelatersse, 't welck sy bedient hadde 28. jaeren, ende in haer plaetse wierdt verkoren vrouw Josyne Van de Walle.

Alsoo de Fransche een onverwachten inval deden in dese landen, overrompelende, plunterende ende verbrandende veel plaetsen, soo syn wy in ons eygen refugie-woon-stede eerstmael gevlucht gekomen den 11 july, blyvende daer alleen tot den 24 van de selve maendt, wanneer wy naer buyten wederkeerden⁽¹⁾.

1561. - Ten jaere 1561 is dit ons clooster van den hemel wel gesegent en van alle groote ongevallen seer lang bewaert, heeft eyndelyck geleden in goederen en meubelen, synde eenige buyten-dienstdoende persoonen wreedelyck vermoert, ende andere seer gewont. Dese saeke is als volght beschreven door de als-dan regeerende mevrouw priorinne, vrouw Anna Anneron:

‘Anno Domini 1561. den 5 november soo is 't geschiedt dat Godt almachtig heeft laeten geheugen, dat ons is overgekomen een groote bende roovers en moordenaers, de welcke gekomen syn over de gracht, bachten den pachter, tusschen de schuere ende den penst; sy brochten twee boomen met hemlieden in de welcke sy dry of vier gaeten hadden geboort, ende daer groote priemen ofte stoc-

(1) Anno 1532. - Ter instantie van keyser is dit Clooster onderworpen gheweest aen de nieuwe Proventie van Nederlandt, maer en is niet ghesuccedeert. - Anno 1534. Is ghecoght de plaetse van dit Clooster in Brugghe tot een refugie in noodt de somme van 88 ponden grooten. - Anno 1542. Is 't selve gheattenteert door Franciscus Romoeus Generael, wederom sonder effect. - Anno 1557. 3 julu, syn wy eerst gevlught na dit Refugie, ende den 24 julii wederom met blydschap gegaen naer dit Clooster.

[p. 407]

ken doorgesteken; waer af sy den eenen over de selve gracht hadden geschotten, om alsoo over te komen; ende d'ander brochten sy met hem-lieden over, om de deure daer op te loopen gelyck sy deden. Als sy over waeren soo syn sy recht op ons hofstede gekomen, die maer met een gelent af en sloot, sonder den pachter eenige schaede of hinder te doen, of oock imant van syn huys-gesin, alsoo daer niemant het hooft en dorste uytsteken; midts dat sy soo een groote bende waeren, wel van twintig of meer, sonder alle d'andere die buyten d'hofstede aen alle kanten rontom het clooster de wacht hielen.

Sy quamen over ontrent den negen uren en alf in den avontstont, ende vonden ons alle buyten en binnen te ruste; dies Godt almachtig gelooft en gedanckt moet zyn, dat het convent gesloten was; sy syn gekomen met groot licht wel van ses torsen ende keirsen, wasse ende roete, ende hebben hun verdeelt in dry of vier parteyen, d'een parteye gong met den boom op de kerckdeure, daer sy wel seven of achten op staecken met groot geweldt, een alf ure duerende; maer den goeden Godt heeft synen tempel bewaerdt, soo dat sy geen macht daer op en hadden; d'ander twee parteyen hebben hun gedeelt op d'huysen van d'ontfangers; ende aldermeest syn sy geloopen op het huys naest talysen, daer Broeder Francois Lucx onsen ontfanger in gelogeert was, daer sy de voordeure opliepen; sommige van de religieusen, daer sy op den dormpter waeren, dit gerucht hoorende hebben uyt haer vensters gesien ende siende soo groot licht, hebben seer luyde geroepen moordt, brandt, niet wetende wat'er gaende was; onse paters dit hoorende syn uyt gekomen om ons 't assisteren, waer op den onder-pater B^r. Jan Antheunus genoemt, van het convent der predick-heeren van Brugge, vooren uyt quam dien sy deirlyck hebben vermoort, syn hooft langst en dweers klievende, soo dat een deel van de schotel synder hoofde den derden dag daer naer op het hof gevonden wierdt; ende nog menige wonden hebben sy hem gegeven, soo dat hy terstondt op de hof-stede doodt bleef. Godt wilt syn siele genaedig zyn. Amen.

Den anderen pater B.^r Steven De Mey genaemt van het clooster van s' Hertogen-bosch, hem volgende (soo hy meende syn medebroeder op de helpen daer hy gevallen lag,) souden sy van den selven gedaen hebben want het bloedig rapier daer toe geheven was, maer de gratie Gods heeft hem bewaert, hy nam de vlucht, sy lieten hem loopen meenende dat hy het niet en soude ontgaen, maer dat haer-lieder wachte hem geëxpedieert soude hebben.

[p. 408]

Voorts syn sy geloopen op het middel-huys daer B.^r Aaernoudt van den Kerckhove was gelogeert met B.^r Jacob Boots, welcken B.^r Jacob sy daer vindende, van syn kamer van boven komende, genomen hebben, en met koorden gebonden en seer deirelyck getracteert, om van hem te weten waer d'ontfangers waeren ende hunlieder geldt; ende naer vele tormenten wierdt hy gedwongen te wysen waer de kamer van B.^r Aaernoudt was ende syn comptoir, het welcke sy terstondt hebben open-gebroken, hem uyt syn comptoir getrocken, met koorden gebonden en alle syn geldt genomen dat sy hebben konnen vinden.

Terwylen is'er een parteye met B.^r Jacob voorseydt binnen den Convente gekomen daer sy groote brocken van verscheyde deuren hebben gedaen, ende syn met den selven B.^r Jacob gekomen tot voor 't capittel daer sy hem ter doodt hebben gequetst; want sy hem het hooft cruyswys hebben gekloft soo dat syn hersenen daer uyt liepen, en noch veel groote wonden gegeven, dies te lang soude zyn om te verhaelen: wy vonden hem nog in 't leven, ende leefde nog tot 's noens tusschen thien en elf uren, maer en sprack niet een woordt.

Als B.^r Jacob was ontsoncken, soo hebben sy B.^r Aaernoudt binnen gebrocht ende brochten met hem-lieden den boom daer sy mede op de kerck-deure hadden gesteken, waer mede sy den wyn-kelden geforceert ende de deure van den selven in bryselinge geloopen hebben, en oock de deure van den solder van de selliere ende sochten anders niet als by ons te geraecken: maer den goedertieren Heer heeft ons van haer-lieden handen gepreserveert; dus hy gelooft ende gedanckt moet syn, want sy aen beyde de syde van den dormpter daer wy alle te saemen saten gesloten, liepen als bloed-gierige honden om tot ons te geraecken. Ende siende dat sy ons niet krygen en konden, soo hebben sy 't op B.^r Aaernoudt gevroken, hem tot'er doodt wondende, soo dat hy daer oock bleef liggen, sy anders niet meenende of hy was doodt: maer den genaedigen Godt ende syn gebenedyde moeder Maria hebben hem vertroost, soo dat hy van alle syne wonden die wel 23 waren in getal, genesen is.

Ten lesten syn sy wedergegaen op het huys daer sy d'eerste braecke hadden gedaen, te weten daer onsen ontfanger B.^r Francois Lucx in was, dien den goeden Godt oock heeft bewaert; daer sy het comptoir open hebben gebrocken ende geheel berooft, ende syn wegh geloopen.

Den Heere wilt ons en alle menschen van diergelycke onge-

[p. 409]

vallen bewaeren, ende dat hy gedanckt zy van de gratie die hy ons heeft gedaen.’

De voornoemde vrouw priorinne in dit haer verhael van dat droevig ende moordadig ongeval, bemerckt seer wel veele klaere teeckenen van Godts oneyndelycke goetheyt, seer seldtsaeme bewaeringe van dit clooster principaelyck in de gedreygde, getrachte ende na-by-synde peryckelen van meerder onvermydelycke quaeden.

Ende syn de besonderste soodaenige teeckens, dat een gemeene houte deure of poorte van de kercke overbrekelyck heeft ondestaen soo langdurige stooten, ende groot geweldt van soo veel quaedtwillige, alle hunne kracht ende macht aenwendende met een daer toe gemaeckten boom, om de selve te forseren ofte breken in duysent stucken.

Dat de voorseyde moordtdaedige en goddeloose synde binnen, beneden in het clooster geraeckt, en daer veele deuren gebrocken hebbende, ende alom veel quaets gedaen met rooven, bederven, verquisten van alle het gone sy vonden; oock hebbende 't allen kanten langen tydt geloopen om te komen by die, tot'er doodt benouwde, bedroefde religieusen, den inganck van den dormpter niet en hebben konnen vinden, ofte de deuren niet en hebben konnen breken: alle welcke ontwyffelyck geschiedt is door andere als ordinaire, natuerlycke ende menschelycke krachten.

Het syn Godts engelen geweest, voortydts verkiesers, altydt beschermers ende bewaerders van dese H. plaetse, die door hun hemelsche krachten op een boven-naturelycke maniere, den voornoemden inganck verborgen hebben en onvindelyck gemaeckt, ofte wel 's selfs deuren en poorten onbewegelyck ende onbrekelyck hebben houden staen, ende hier door dese religieusen bewaert van alle oneer en schande, bewaerdt ende bevrydt de kercke, de beelden der heyligen ende hunne reliquien, het H. der Heyligen het hoogweerdig H. Sacrament van alle onteeringe ende sacrilegie: Tot danck-segginge wordt in ons Engelen-dael, ten dage respective gesongen eene solemnele misse ter eere van de alderheyligste Dryvuldigheyt.

Daegs naer dit droevig ongeval, het doode lichaem van B.^r Joannes Antonii den mede-pater wiert naer Brugge gevoert ende 's avonts in syn clooster begraeven. B.^r Jacob Boots was ten selven dage naer noen buyten in de kercke van 't clooster begraeven, B.^r Aaernoudt Van den Kerckhove 't cloosters mede-ontfanger seer gewondt (als geseydt is) synde eenige maenden onder de sorge van twee castanieboom susters, gecureert door twee ervaeren chirugins van

[p. 410]

Brugge, is eyndelyck volkomentlyck genesen geweest van alle syn wonden.

De religieusen waeren hier ondertusschen geheel den winter in seer groote vreese en gedurig achterdencken van gelycke ofte meerder quaedt; hebben hier om bynachte altydt laeten waecken eenige kloecke manspersoonen: alle 't welk voorseyde niet en is geschiedt sonder groote onkosten.

D'ontfangers-comptoiren waeren uytgepluntert, in hun huysen, als oock beneden in het clooster alles was gebrocken, bedorven, verquist of weg-gedraegen: oversulckx het clooster was buyten staet van te konnen draegen de voorseyde onkosten, ende te doen de noodtsaeckelycke reparatien, waerom men heeft verkent 't silver-werck van de rifters ende siecke-kamers, als oock de juweelkens van de particuliere religieusen.

Aen 't deel van de gracht omcingelende het neder-hof, was alsdan nog moer, nog huys, nog schuer, men heeft dan in 't volgende jaer 1562 daer gebouwt een steene muer, ende aen den inganck van 't selve neder-hof een stercke nieuwe poorte, om alsoo het clooster beter tegen al ongeval te bewaeren.

Door het wreedelyck vermoorden ende het doodelyck wonden van de voornoemde buyten-dienstdoende persoonen, 't deel van cloosters pandt aen de kercke ten westen, synde ontwydt ende ontheyligt, was ondertusschen den 22 October 1562 met volle kerckelycke ceremonien seer solemnelyck versoent, erwydt ende geheyligt door den hoogweirdigsten heer Petrus Curtius eersten bisschop van Brugge⁽¹⁾.

(1) Anno 1561 5 novembris ten 9 uren en half des avonts, het Clooster synde in 't naght-slot, hebben de moorders een balck gheleyt over ons gracht, ende 20 oft meer syn daer overghekommen, met 6 brandende tortsen ende veel keerssen; de welcke passerende hun verdeylden in 2 partien, eene partie van 8 hebben getraght een half ure lanck te breken met een boom de deure van ons kerck; maer sonder effect: de ander partie der moorders hebben openghebroken de deur van Broeder Francois Lucx. De susters hebben 't gherught ghehoort, haer, veynsters gheopent ende sterck gheropen: moordt, brandt. Daer op is uytgheloopen den onder-pater Joannes Antuenis van 't Convent van Brugghe, en sy hebben hem 't hooft in vier deelen ghecapt, ende door veel ander wonden ghedoodt. Ondertusschen is den opper-pater Steven De Mey gevlught, en heeft sigh verborghen in 't water hanghende aen een tack. Daernaer hebben sy open-ghebroken het huys van de 2 ander ontfanghers B.^r Arnoudt Van den Kerckhove ende B.^r Jacob Boots, ende hebben B.^r Jacob met coerden ghebonden, ende seer ghepynight, tot dat hy naer hun versoeck hun seyde, waer de camer was van B.^r Aernoudt de welcke sy hebben opengebroken, ende hebben hem daer in ghebonden, ende al syn geldt genomen. Dan hebben sy B.^r Jacob ghenomen, ende syn alle naer 't convent geloopen, hebben de deuren open-ghebroken, ende voor 't capittel het hooft van B. Jacob twee wonden Cruyswys ghegheven, ende andersins seer ghewont laten ligghen als doodt. Daer naer hebben sy B.^r Arnoudt ontbonden ende binnen 't convent ghetrocken, ende in syn jeghenwoordigheyt open-ghebroken den wyn-kelder, ende de dispense van Celliere. Sy traghtende met alle neerstigheyt by de religieusen te gheraken, en hebben langhen tydt moot ghewelt ghedaen van de 2 syden aen de twee ghesloten deuren van den dormter (in den welcken alle de susters ghesloten waeren biddende Godt om hulpe in onuytsprekelycken anghst, vreese, traenen, droefheyt, ende misbaer) maer en hebben niet inghebroken: want God heeft syn dienaeressen bewaert. Als dan hebben hun gramschap ghekeert op B.^r Arnoudt, den welcken sy ghewondt hebben met 23 wonden, laetende hem lighen voor doodt, ende syn gbeloopen uyt 't convent naer 't huys van B.^r Francois Lucx, (die sig berghde onder het decksel van een groote openghestelde kiste aen den muer) ende hebben syn cantoor open-ghebroken. ende alle syn geldt daer uyt ghenomen, God hem bewaerende. Dry mannen uyt het Dorp tot onser hulpe commende hebben sy totter doodt ghewont, ende naer soo vreedelycke moorderie ende rooverie syn sy al ghevloden. Eenige syn tot Brussel ghereght gheweest. Daghs daer naer heeft B.^r Francois Lucx de deur van den dormter moeten openen, ende heeft die gheopent sonder moeyte: als dan syn de benauwde religieusen vervaert uytghecommen, ende hebben B.^r Jacob noch levende ghevonden, die corts daer naer is ghestorven. Daer naer hebben de religieusen Godt bedanekt, ende gheresolveert jaerlyckx voor allen tydt te singhen eene misse van de Alderheyligste Dryvuldigheyt tot danckbaerheyt in de maendt van november. - Anno 1562, 22 octobris is den pandt, die door het bloetstorten ghevioleert was ghereconcillieert ende gheconsacreet door den Eerw. Heer Petrus Curtius eersten bisschop van Brugghe.

[p. 411]

1566. - Ten jaere 1566 den 1 february heeft den paus Pius V. een bulle gesonden aen de vier cloosters Engelendael by Brugge, Lateloi by Uytrecht, S. Maria novae dell abiete by Ryssel ende Bellemont tot Valencien, door welke hy de selve onderwerpt aen de provincie van Nederlandt, separerende de selve van de provincie van Vranckryck.

Ontrent half ougst is'er geschiet in by-naer alle de nederlandsche provincien een noyt gehoorde schroomelycke beeldt-stormerye, kerck en heylig-schenderye: Daerom mevrouw met de religieusen zyn den 15 van de geseyde maendt in al'er haeste binnen stadt gekomen met 't gone lichtelyck vervoert konde worden, ende hebben hier verbleven by-naer acht volle maenden⁽¹⁾.

1568. - Den 2 juny 1568 wierden wy gereformeert, ende susters Barbara Despaers wierdt overste gekoren, ende geconfirmeert door L. M^r. Vincentius Leoculiaen stedehouder van des ordens meester generael⁽²⁾.

(1) Anno 1566. Syn wy den 2 keer uyt vreese van ketters, die al om de kerken roofden ende braken, ghevlught naer ons Refugie binnen Brugghe, den 17 augusti, ende syn wederom naer ons clooster gheghaen den 8 april van het jaer 1567.

(2) Anno 1569. 1 februarii heeft den Paus S. Pius V. een bulle ghesonden aen de 4 cloosters. Enghelendael by Brugghe, Lateloi by Atreght, S. Marioe novoe dell'Abiete by Ryssel, ende Bellemont tot Valencien; door de welcke hy de selve onderwyst aen de provincie van Nederlandt; separerende de selve van de provincie van Vranckeryck. Dit heeft in dien tydt uytghevroght R.^mus P. Vincentius Herculanus commissaris apostolyck ende vicarius generalis door de provincie van Duytslandt en de Nederlandt, ende visiteur, met den eerweerd: P. Godefridus a Mierloo Mag.^r ende provinciael van Nederlandt: daer naer bisschop van Harlem van den coninck ghestelt, van den H. Pius V. gheconfirmeert, 't Antwerpen gheconsacreert, 1571.

[p. 412]

1572. - Ten jaere 1572 is begonst een swaeren inlandschen oorlog door eenige ketters ende rebellen, met twee machtige legers; soo dat wy den 12 july met pack en sack wederom binnen stadt gekomen syn tot onse refugie ende naer een verblyf van dry maenden of wat meer, nog eens wel-gemoet buyten naer ons clooster gegaen.

Hier syn by ons gekomen vyf religieusen van het orders clooster der stadt Leyden, verovert door de ketters, ende syn ten versoecke van den eerweirdigen P. Paulus Cojanus provinciael met een besonder liefde, uyt enckele mildtheyt dadelyck aengenomen geweest in geselschap ende mede-leven: sy waeren genaemt, Joanne van Batenburgh, Catharine Kockx, Agatha France, Mayken van Rien ende Printjen Cloris

Den selven jaere den 8 december heeft den eerweirdigsten meester generael Seraphinus Cavallus dit clooster persoonelyck gevisiteert; ende 't synder versoecke hebben wy mildelyck in onse gemeente ontfangen vrouw jubilarye suster Elisabeth Cressener, Joanna Zacheville, Elisabeth Exmeo en Jaquemine Cornelis converse, d'eerste hadde priorinne geweest van sekere 't ordens clooster in Engelandt, ende uyt 't selve verjaegt met acht haere religieusen door de kettersche koninginne Elisabeth⁽¹⁾.

1578. - Ten ingaene van dit jaer is 'er door de ketters en rebellen, die by-naer alle de steden en plaetsen van Vlaenderen, Brabandt ende andere vlaemsch-sprekende hadden verovert, een algemeene beschryvinge ende gevolgde overleveringe geschiedt aen de steden gecommitteerde van alle silver autaer-cieraet, geheyligde vaeten, toebehoorende aen kercken, cloosters enz.

Eenige kercken en cloosters hebben korts daer naer verkregen 't gone hun toebehoorde, te mogen afkoopen voor kleyne sommen geldts; maer wy hebben terstondt het onse verkocht voor een notable somme van 345 ponden 12 schellingen grooten, welcke ons seer dienstig was ende noodtsaeckelyck in de volgende ongevallen en lanckduerige miserien van den tydt.

Al waeren de cloosters ende religieusen niet sonder peryckel in de steden, evenwel het peryckel was sonder comparatie veel meerder buyten te lande: daerom om die te vluchten, mevrouw ende wy alle, zyn naer Brugge gekomen in ons refugie met een van Leyden en dry Engelsche, zynde de vierde buyten in 't clooster te vooren gestorven.

(1) Anno 1572. 12 July syn wy den 3 keer uyt vreese van de Vlissynsche geusen, die 't landt roofden en branden etc. tot ons Refugie in Brugghe ghevlught, ende in 't selve jaer den 20 october op 4 waghens wederom naer ons Clooster ghekeert, syngende in den choor: Te Deum Laudamus.

[p. 413]

Dese refugie en was niet groot, weynig ende ongevoegelyck gebauwt, geensints voorsien van reguliere ende noodtsaeckelycke plaetsen; oversulckx soodaenig een getal religieusen en verbleven daer niet sonder groot ongemack, te meer om dat het volgende jaer eenige doodelyck sieck laegen van de kinder-pockxkens ende eenige andersints. Sy hadden van dan af daer-en-boven veele ende groote swaerigheden ende benouwtheden onderstaen: oock waeren soodanige ende veel arger gevallen te verwachten, jae geheel de uytterste miserien ende ellenden.

Misschien ter voorseyde oorsaecke heeft suster Marie Seghers, ontrent dien tydt 't refugie verlaeten ende is elders gaen woonen, apparentlyck by haer ouders ofte vrienden, niet willende wederkeeren voor die tyden (gelyck sy seyde) geheelyck souden verbetert wesen: waer ende wanneer sy overleden is, wordt nergens gemeldt.

Met beter voornemen, en behoorelycken oorlof syn naer eenigen tydt andere seven religieusen korts naer elkanderen, van hier vertrocken naer Ryssel ende Utrecht respectivelyck; alwaer syn met alle soorte van affectie ende liefdé syn ontfangen om te verblyven, soo lang de noodsaeckelyckheyt sulckx vereysschen ende haer-lieder oversten dit soude toelaeten, ende dit heeft alleen een jaer, of meer konnen dueren.

1578. - Nog ten jaere 1578 in augustus syn wy voor den 4 ende laesten keer als Brugge haeren koninck afviel voor goet gevlucht ende komen woonen in ons refugie, dan wierdt Brugge geus ende de publycke exercitien van de H. catholycke kercke wierden verboden: dan strafte Godt het vaderlandt met peste, oorlog en dieren tydt. Ontrent dese jaeren op valsch pretext dat ons buyten clooster soude schaedig syn aen de stadt, soo hebben de geusen 't selve tot de grondt doen afworpen, confiskeerende den meerderendeel van de materiaelen: maer Brugge is in het jaer 1584 coninckx geworden ende het magistraet heeft een goede somme gelts te vergeldinge van de geleden schaede gegeven ende geconsenteert een nieuw clooster in stadt te bouwen.

Desen jaere hebben wy doen smilten al het silver-werck van ons clooster binnen hondert jaeren vergaedert, daer van doen geldt slaen de somme van 364 ponden vlaemsch 3 schellingen en 10 grooten, 't welck tot bewaernisse naer Ryssel is gesonden geweest.

Ten selven jaere hebben de ketters hunnen godts-dienst geoeffent in de principaelste ende meeste kercken, misbruyckende de an-

[p. 414]

dere seer onbehoorelyck: maer de kercken, cloosters ende refugien van de vrouwen zyn bevrydt geweest van al sulcke ongevallen; jae den magistraat van Brugge heeft eenig volck gesonden om ons engelendaelsche refugie te bewaeren en te beschermen.

Wy waeren tot nog toe geweest in genoeg vreedtsaemige besittinge van alle cloosters (al hoe wel) slecht gestelde goederen: maer syn eyndelyck desen jaere 1581, deselve door het geusche magistraet ons geheelyck afgenomen ende ten gemeene stadts profyte toegeeygendt: sy hebben aen ider religieuse gegeven een lyf-rente, aen mevrouw 50 ponden grooten, aen d'ouderlingen die thien in getal waeren 16 ponden, aen de middel-susters ende jongelingen die 15 sterck waeren 12 ponden, aen de leeke ten getalle van achte 6 ponden, maer aen de twee oudtste 8 ponden. Sy meynden ons te laeten uyt-sterven; maer de geusen syn nyt-gejaegt⁽¹⁾.

1584. - Anno 1584 als-dan kregen wy onse goederen wederom.

Ten selven jaere hebben de soldaeten van capiteyn Jan Vleys het groot cruys van 't doxael van 't gebroken clooster in stadt gebrogt, 't welck den ontfanger B. Francois Lucx heeft geransoneert ende doen brengen in ons refugie.

1588. - Ten jaere 1588 heeft syn hoogweirdigheyt Remigius Drutius tweeden bisschop van Brugge solemnelyk geconsacreert in onse refugie een capelle, met een deel van den hof tot een begraef-plaetse⁽²⁾.

(1) Anno 1578. In augusto syn wy voor den 4 ende latsten keer, als Brugghe haeren coninck afviel, voor goedt ghevlught, ende commen woonen in ons Refugie in de Clophamer-straete. Dan wiert Brugghe geus, ende de publyke exercitien der H. Catholyke kercke wierden verboden. Dan strafte Godt het vaderlandt met peste, dieren-tydt, en oorloghe. Den orghel was mede gebroght. Ontrent dese jaeren op valchst proetext, dat ons buyten clooster soude schaedigh syn aen de stadt, soo hebben de geusen 't selve tot den grondt doen afworpen, confiskerende den meerderen deel van de materiaelen, die vercoopende: maer Brugghe is in 't jaer 1584 coninckx gheworden, en het magistraet heeft een goede somme gelts tot vergheldynge van de gheleden schaede ghegheven, ende gheconsenteert een nieuw Clooster in stadt te bouwen. - Anno 1579. Hebben wy doen smilten al het sylver-werck van de kerck, binnen 100 jaeren vergaedert daer van doen gheldt slaen de somme van 364 ponden grooten. 3 schellynghen, 10 grooten: 't welck tot bewaernissen van Ryssel is ghesonden gheweest. - Anno 1580. Heeft het geussche magistraet de goederen van ons clooster gheconfisqueert ghevende aen yder religieuse een lyf rente, meynende ons te laeten uytsterven: maer de geusen syn uyt ghejaeght anno 1584, als dan kreghen onse religieusen de goederen weder. - Anno 1581, Hebben de soldaeten van capiteyn Jan Vleys het groot cruys van 't ghebroken Clooster in stadt ghebraght 't welcke den ontfangher B.^r Francois Lucx heeft gherantsoeneert, ende doen brynghen in ons Refugie.

(2) Anno 1588. Heeft den Eerw. Heer Remigius Drutius, gheconsacreert in 't Refugie een capelle met een deel van den hof tot een kerckhof seer solenmelyck, die den 2 bisschop van Brugghe was.

[p. 415]

1597. - Ten jaere 1597 hebben wy begonst te bouwen een nieuw clooster in stadt, ende den eersten steen is geleydt geweest door suster Marie Colyns jongste religieuse; de overbleven steenen van buyten gehaelt heeft men gebruyckt in 't selve werck. In 't jaer 1609 begonst men de kercken te bouwen; den eersten steen is geleydt geweest door jonckvrouw Marie Deleflye daer naer religieuse van dit clooster en priorinne, d'eenigste van de dry-jaerige priorinnen gecontinueert tot 6 jaeren. Desen bouw is volmaeckt geweest anno 1611 ende geconsacreert in 't selve aer op den 5 april, synde den derden paesch-dag, door den Eerweirdigsten heer Carolus Philippus De Rodoan vierden bisschop van Brugge, ter eeren van den arsch-engel, S. Michiel, den patroon van ons oude ende nieuw clooster, door wien wy in sulcke arme tyden, soo eenen schoonen bouw hebben konnen maecken⁽¹⁾.

1639. - Den eersten july 1639 syn van Antwerpen 't huys gekomen suster Catharina Scholtins ende suster Marie Deschove, die aldaer hadden gereformeert 't clooster van de H. Catharina van Senen, het selve brengende van den derden regel op den eersten: suster Scholtins hadde daer dry jaeren prieuse geweest, d'ander meestersse van de novitien.

1640. - Den 21 september 1640 vertrocken naer haer clooster van Latilloy tot Uytrecht Dame Jenne Lamitte en Marie d'Austrisse, hebbende hier gewoont ontrent 5 jaeren; Dame Celirs is hier gestorven ende Dame Jenne De Maude, door versoeck van den meesten deel der religieusen hier gebleven voor haer leven, is gestorven den 28 augustus 1703.

Den 5 mey 1646 is hier gearriveert ende heeft beyde 't orders clooster gevisiteert den Eerweirdigsten meester generael P. Thomas Turcus.

1649. - Den 19 february 1649 syn van hier vertrocken naer Sittaert suster Agnes Crockx, ende suster Marie Sibilla van

(1) Anno 1597. Hebben de religieusen begonst te bouwen een nieuw clooster in stadt, ende den eersten steen van den dormter is gbeleyt door S.^r Maria Collyns jongste religieuse. De overbleven steenen van buyten ghehaelt heeft men ghebruyckt in 't nieuw werck. - Anno 1609. Begonst men de kerck te bouwen: de welcke volmaeckt is gheweest anno 1611. ende gheconsacreert in 't selve jaer op den 5 april synde den 3 paesdagh, door den Eerw.^sten Heer Carolus Philippus De Rodoan 4 bisschop van Brugghe, ter eeren van Arch-Enghel S. Michiel; den patroon van ons oude ende nieuw Clooster: door wien in sulcke arme tyden wy soo magnifycken bouw hebben konnen maecken.

[p. 416]

Bronckorst, om aldaer te gaen fonderen een clooster van ons orden; dit wierdt aengeleydt door den Eerweirdigen P. Stephanus Schap vicaris, en Sibilla wierdt aldaer overste gestelt door den Eerweirdigsten P. Joannes Riderus provinciael ende doctor in de godtheyt. Dese Sibilla hadde 7 jaeren in houwelyck geweest, ende haeren man heeft het predick-heeren habyt aenveert in 't clooster van Antwerpen.

1652. - Den 26 juny 1652 midts het overleyden van vrouw Sibilla, syn naer Sittaert vertrocken suster Marie Theresia Craywinkel, ende suster Bernaerde Bouvaert; d'eerste heeft aldaer prieuse geweest, de tweede meerstersse van de novitien. Sy syn naer 7 jaeren 't huys gekomen.

Alsoo dit jaer Sittaert door de Franschen overompelt wierdt, geheelyck uyt-gepluntert, en te meerderendeel verbrant ende ons clooster groot part hadde in dese algemeene ellenden, naervolgende haere religieusen niet en konde onderhouden; soo synder hier twee gekomen, te weten: suster Catharine Therese Hackescroy, ende suster Christine Agatha De Moor, ende met alle affectie in 't saemen-leven mlidelyck ontfangen: sy syn 't haeren eygen versoecke weder-gekeert tot haer-lieder clooster anno 1684 den 3 december.

1752. - Wy hebben dit jaer 1752 onse kercke gevouteert, den 10 april hebben de wercklieden beginnen hunne stellingen te maecken tot dat groot werck, het welcke voltrocken was den 25 deser maendt; dan heeft den seer Eerweirdigen Pater Antonius De Meester doctor in de godtheyt, als dan provinciael van 't predickheeren orden, woonachtig tot Brugge in 't predickheeren clooster, den eersten steen komen leggen, naer dat hy den selven gewydt hadde, den tweeden steen is geleydt door vrouwe Benedicta De Langhe als dan overste van ons clooster, den derden door vrouwe Mary Gabriel van Toers als dan suprieuse, den vierden door vrouwe Isabelle Calis als dan werck-vrouwe, ende soo voorts aen den tweeden booge, tot den laetsten, ider een volgens synen ouderdom; den laetsten steen wierdt geleydt door suster Juliane Blanckaert als dan de oudtste van alle de leecke-susteren (uyt den naem van hun allen) om dat sy oock hunne genegentheyt getoont hebben in dat gebouw.

De religieusen die vrywilliglyck hunne gifte gaeven tot desen bouw, waeren twee-en-twintig in getal, sy brogten 't saemen in gelde de somme van f. 365-4-2 gr. De 7 leecke-susterkens gaven de somme van f. 35-10-0 gr.

[p. 417]

Den 23 julius 1752 was het gebouw voltrocken, ende wy danckten al het werck-volck af, hun tracterende met vrouwen en kinderen eenen geheelen dag lanck, op de maniere in 't lange aengeteeckent op den boeck van de cantoresse: wy deden al den tydt onsen goddelycken dienst in 't groot paloor, alles op de maniere aengeteeckent als vooren.

In de maendt julius 1754 heeft vrouwe Isabelle Calis werckvrouwe (niet-tegenstaende sy haer mildtheyt betoont heeft in het gebouw van de kercke) heeft sy de selve op haer eygen kost geheel doen witten, ende een-en-twintig vergulde sterren daer in doen stellen.

Den 14 augustus 1755 zyn voor de vierde-keer al onse goederen geamortiseert, die in de eerste dry amortisatien vry gegaen hebben, en wy hebben gedwongen geweest, voor die een groote somme gelt te betaelen aen de keyserinne en koninginne van Hongarien Maria Theresia.