Baudewyn en Avezoeta, of Vryheydsliefde en godsdienst

[p. t.o. 3]

Felix Devigne inv.^t
L. Defferrez Sc.

[p. 5]

Voorwoord.

Indien wy hier eenige voorafgaende regelen den lezer onder de oogen brengen, het is geenzins om dat het gebruyk zulks schynt te vereyschen, nog min om hem lange en nuttelooze aenmerkingen voor te dragen, of om ons voor op te verontschuldigen van hem geen verdienstelyker werk aen te bieden. Wy bekennen hier zeer geern dat wy geen groot of geen voordeelig gedacht van ons zelven hebben opgevat; maer wy weten ook dat alle verschooning, welke wy hier zouden konnen af-

[p. 6]

smeeken, ons werk niet zou verbeteren; en hierom onthouden wy ons over het geschiedkundig verhael welk wy uytgeven te redeneren. ‘Leest en oordeelt’ zeggen wy tot de lezers, en vindt men onzen boek niet van alle verdiensten ontbloot, dan zullen wy ons genoegzaem vergolden achten, en dan zullen wy onze uren van uytspanning, die wy aen opzoekingen hebben besteed, niet beklagen, om dat wy zullen gelooven dat zy niet teenemael zyn verkwist geweest.

Ofschoon wy voorgenomen hebben hier geene verhandeling over ons werk te schryven, zyn wy toch, nopens zommige punten, weynige uytleggingen aen den lezer verschuldigd. Voor eerst, moeten wy doen opmerken dat de verhaling van Baudewyn en Avezoeta geen verdichtsel is, zoo als zommigen zich misschien inbeelden, maer echte daedzaken, geput uyt de jaerboeken onzer geschiedenis, en uyt geloofweerdige handschriften ontleend. De geschiedenis-schryvers van de middeleeuwen hebben ons de onlusten en de menigvuldige borger-oorlogen, welke over vyf-zes en meer honderde jaren zyn uytgeborsten, doen kennen, en onder anderen hebben zy ons de namen achtergelaten van vele roemvolle borgers die, by het ontstaen van opschuddingen en worstelingen tusschen den graef en het volk, hun leven te pande gesteld hebben voor hunne vryheden, en zich voor het behoud hunner privilegien hebben geslagtofferd. Onder dezen schittert met bezonderen roem den held onzer geschiedenis, eenen dapperen Bruggeling, den verdienstelyken Baudewyn Priem. Het ware onnoodig hier alle de schryvers aen te halen die van dezen Baudewyn gewaeg maken; men opene de geringste geschiedenis van Belgien op het eynde der 13^e eeuw, en men zal den naem van onzen landgenoot aentreffen.

[p. 7]

Zoo is het nogtans niet voor de belangryke Avezoeta. Zy heeft geen deel genomen in den borgerkryg; geen wonder dan dat de schryvers onzer militaire jaerboeken, van deze maegd niet gesproken, en haren naem nevens de genen van Priem, Lam, Coopman, enz. niet gemeld hebben. Doch, is haren naem onder de krygsheldinnen niet aengeteekend, hy staet hoog verheven en glinstert in de geestelyke jaerboeken, by de kronykschryvers van de kloosters; de overgeblevene handvesten van verscheyde verwoeste conventen spreken met omstandigheyd van Avezoeta, de instelster en eerste overste van het Predikheeressen-klooster van Assebroeck. Tot bewys van het geen wy hier aenhalen, zullen wy, op het eynde van dit werk, een deel van eene kronyk des kloosters van Engelen-dael, voordkomende uyt dat convent, afkondigen. Dit stuk is ons door de dienstwillige paters Predikheeren van Gend toevertrouwd geweest, en aen deze religieuzen betuygen wy hier onzen hertelyken dank.

Hier by zouden wy onze aenmerkingen konnen bepalen, en de lezers tot den inhoud van ons verhael verzenden, ware het niet dat wy onzen boek in den romantischen trant, zoo men die schryfwyze heden noemt, hadden opgesteld, en dat wy het tot eene pligt achtten onze landgenooten voor op gerust te stellen betrekkelyk alle vrees of aerzeling die dezen vorm van schryven by hun zou konnen doen ontstaen. Meer dan iemand zyn wy vyand, dit verklaren wy hier openlyk, van de zedekrenkende schryfwyze van zoo vele ontuchtige schryvers dezer eeuw; meer dan wie het zyn moge keuren wy alle zedeloosheyd en geyle aenhitsing tot kwade driften af, en dit is genoeg om te doen begrypen dat wy zorgvuldig vermeden hebben alle de klippen op welke de teederste gemoederen gevaer zouden geloopen hebben van schipbreuk te lyden, en ons

[p. 8]

enkelyk aen de waerheyd hebben vastgekleefd. Den vorm dus kan in zich zelven niet kwaeds behelzen, en indien wy dezen by eenen anderen hebben verkozen, het is om dat hy min dor, min eentoonig, en, by gevolg, min verdrietig voorkomt.

Wy hebben niet konnen denken dat het ons niet toegelaten was deze schryfwyze aen te nemen; zy is immers in zich zelve onverschillig en een enkel voorwerp van smaek; alleen door misbruyk word zy slecht. Is het dan verboden aen eenen beeldhouwer het zuyverste marmer te gebruyken, om dat zommige konstoeffenaers uyt de witte blokken van deze delfstof eene naekte godin of eene ontuchtige tooneelspeelster hebben gekapt, en door hunnen kundigen beytel aen die onbezielde stof het leven hebben geschonken? Zou men de kostbare steenen, den agaht, den porphyr en den korael, moeten verstooten, om dat men er zedekrenkende voorwerpen heeft uytgesneden? En het goud? En het zilver? En andere kostbare metalen? Mogen zy niet ten goede gebezigd worden, om dat men er zoo vele misbruyken heeft van gemaekt? Het ware ongerymd zulks te willen beweren, gelyk het even ongerymd zou wezen te houden staen dat de schryfwyze die wy hebben aengenomen behoort verworpen te worden, alleenelyk om dat zommige schryvers de zelve ter hunner hulp komen te roepen, om, by middel van deze, onzedige verhalen en walgelyke geschiedenissen te versieren. Zou dan een kostbaer kleed niet meer eene zedige matroone mogen optooyen, om dat de zelve stoffe op de naekte schouders eener geyle Messalina gehangen heeft? Zou het goud tot rustplaets en tot troon niet mogen dienen van den Allerhoogsten, om dat een ongeloovig volk zyne afgoden van dit metael heeft gemaekt? Elkeen heeft voorop deze vragen, die wy zouden konnen vermenigvuldigen, beant-

[p. 9]

woord, op dat wy ontslagen zouden zyn deze hier eene toepassing te geven. De bovenstaende vergelykenissen halen wy hier enkelyk aen om ons gedacht te doen begrypen, om het verschil tusschen een veroorlofd gebruyk en een misbruyk meer tastelyk te maken, en om te doen verstaen aen zommige nog vooringenomene persoonen dat de schryfwyze, welke wy hebben aengenomen voor dit verhael, geenzins eenen tytel van afkeuring of een voorwerp van verwyzing kan worden, wanneer het geschiedkundig vraegstuk dat wy behandelen en de omstandigheden met welke wy het vergezellen de palen van welgepastheyd niet te buyten gaen, en dat wy de grenzen, die aen elken katholyken zyn aengewezen, niet overschryden. Volgens dit laetste gebod hebben wy ons strengelyk gedragen, en deze wet zullen wy nooyt overtreden.

Het voorwerp immers welk wy gekozen hebben om te behandelen, den held en de heldin welke wy hier ten tooneele voeren, zullen genoegzaem doen uytschynen dat wy in de vuyle bladzyden der geschiedenis, in de bladeren die door ondeugden en ontuchtigheden bemorst zyn, niet gezocht hebben, om, zoo als vele hedendaegsche schryvers doen, de gelegenheyd te vinden van de verderflyke hertstochten te konnen ter hulp roepen en de ontucht en baldadigheyd met aenlokkende kleuren af te schilderen. Neen, onze pen willen wy aldus niet bezoedelen; edelere beweegredenen, hoogere gevoelens hebben ons aengeprikkeld om dit werk te ondernemen. Het is de vaderlandsliefde welke wy gepoogd hebben tot leydsvrouw te te nemen, het is onder hare bescherming dat wy de jaerboeken onzer geschiedenis doorbladerd hebben, het is op haer ingeven dat wy ons by Baudewyn en by Avezoeta hebben opgehouden, ten eynde den geest van de middeleeuwen in Vlaenderen te doen begrypen. Vaderlandsliefde en

[p. 10]

Godsdienst; ziet daer in twee woorden het tydstip van menige eeuw afgebeeld. In die tyden, in welke den godsdienst nog zoo geëerbiedigd en nog zoo diep in het hert onzer voorvaders geworteld was, stond hy altyd in verband met hunne handelwyze, en kan niet geheel van dezen zucht tot vryheyd, tot die vryheyd welke haren oorsprong in den godsdienst genomen had, afgescheyden worden. De bron uyt welke zoo vele en zoo edele gevoelens van onafhangelykheyd voordvloeyden, was immers den godsdienst; en deze mannen zelve, wiens karakter zoo oploopend, wiens handelwyze zoo hard, en wiens vaderlandsliefde zoo driftig waren, deze mannen vonden ook hunnen steun, hunne vergelding, hun genoegen, in de gevoelens van godsdienst met welke zy bezield waren. Onderzoekt het bouwen van zoo vele kerken, het stigten van zoo vele kloosters, het opregten van zoo vele gasthuyzen in de middeleeuwen, en byna overal zult gy aentreffen dat zy, of de herkentenis van ontvangene weldaden, of de bedankingen voor eene overwinning, zyn geweest. Het is ook dit uytzonderlyk karakter welk eenen zoo onverdoofbaren luyster, eenen zoo standvastigen glans over de daedzaken van die tyden verspreyd heeft, glans en luyster die maer de wederkaetsingen zyn van dit helder licht, welk den godsdienst, als eene middagzon, van zich uytstraelde. Vond men dit op elke bladzyde onzer geschiedenis niet aengestipt, het verhael welk wy onze landgenooten opdragen, zou dit ten vollen bewyzen. Baudewyn, borger van het vry en onafhangelyk Brugge, strydt voor zyne vryheden, geeft zich ten besten voor het behoud der privilegien, en sterft het slagtoffer van zyne verknochtheyd aen de regten van zyne stad. Avezoeta, de schoonste maegd die ooyt het vermaerd Brugge, (alwaer eene koningin van Vrankryk die alleen boven alle meynde uyt te munten,

[p. 11]

met spyt verklaerde zes honderd juffrouwen van Brugge aengetroffen te hebben welke meer koningin waren dan zy die de kroon en den scepter droeg), heeft voordgebragt, versmaedt de wereldsche genuchten en veracht de aerdsche rykdommen, om hare schoonheyd aen haren schepper op te dragen, en die in een klooster, van welk zy de stigtster is, te gaen begraven. Ziet daer de hoofdpersoonagien die men in onze geschiedenis zal aen treffen, en die wy, onder zoo vele andere, hebben uytgekozen. Wy hebben gepoogd nationael te zyn; wat meer is, wy hebben ons hier op toegeleyd om vlaemsch te wezen, vlaemsch in onze helden, vlaemsch in onze behandeling, vlaemsch in onze tael.

Daer wy van de tael komen te spreken, zouden wy hier een woord van uytlegging konnen byvoegen om te doen verstaen waerom wy de spelling der zoogezeyde koninglyke taelkommissie niet gevolgd hebben, en welke beweegredenen ons nog aenporren om de spelling die wy, sedert tien jaren, ineen vlaemsch dagblad welk aen ons bestier is toevertrouwd geweest, gebruykt hebben te blyven volgen; maer dit zou ons tot te wydloopige overwegingen doen overgaen, en, om kortheyds wille, raken wy die zaek niet verder aen; te meer, daer wy in de kolonnen van den Vaderlander meermaels over deze kwestie hebben gehandeld.

Eyndelyk zou men ons konnen vragen, en men heeft er het regt toe, welk ons doel is, wat wy, by het schryven van dit geschiedkundig verhael, beoogd hebben, en hoe wy op de geschiedenis van Baudewyn en Avezoeta gekomen zyn?

Ziet hier:

Toen wy ons voorstelden, by het doorbladeren van eenige handschriften, en by het onderzoeken van zommige oude geestelyke schryvers, bezonderheden te ontdekken

[p. 12]

betrekkelyk het klooster en de kerk der paters Predikheeren te Gend, ontmoetten wy een deel der kronyk van het klooster van Assebroeck; en de wonderbare opregting van dit vrouwen-convent, zoo sterk in verband meteen belangryk tydstip onzer nationale geschiedenis, deed by ons den lust ontstaen om dit voorwerp te verhandelen, en aen deze verhandeling de weynige uren, welke onze andere bezigheden ons overig lieten, te besteden. Wy hebben gemeynd aldus van eenig nut voor onze medevaderlanders te konnen zyn met hun de geringe vruchten van onzen arbeyd aen te bieden, en met eenen boek uyt te geven die misschien eene uer hunne dagelyksche zorgen zou konnen doen vergeten om eenen blik op het voorgaende te werpen.

Ofschoon de vlaemsche letterkunde weynig of niet worde aengemoedigd, en dat het vlaemsch voordbrengsel van eenen Vlaming min byval dan een werk in uytheemsche tael by onze landgenooten ontmoet, heeft ons deze droevige overweging niet konnen beletten van Baudewyn en Avezoeta onze medeborgers aen te bieden.