Officia Ciceronis, leerende wat yeghelijck in allen staten behoort te doen, bescreuen int Latijn

Vanden milden ende vanden doorbrenghers.
Het xi. Capit.

[fol. 84v]

Men vint tweederley manieren van geuers: waer af d'eene doorbrenghers, d'ander milden ghenaemt werden. Doorbrenghers zijnt die met groote warschappen, met swaertvechters, met batement spelen, ende met iachten van wilde beesten voor de ghemeente tot haren grooten costen te bereyden, groot machtich gelt verquisten, in saken van welcke si een corte memorie, oft met allen geen achter laten sullen: maer milt noemtmense die met hare goeden, oft de gheuanghenen vanden roouers verlossen, oft huerder vrienden schulden thuerder last nemen, oft schamel maechdekens te huwelike besteden, oft die anderen om goet te vercrijghen, oft omt vercregen te meerderen behulpelijck zijn. ⁺Daeromme verwondert my wat Theophrastus inden sinne ghecomen mach zijn int boeck dat hy vanden rijcdommen gheschreuen heeft: daer hy onder veel ander verstandighe redenen oock ongeschicteliken prijst de heerlike ende groote costen diemen in sulcke ghemeen spelen voor den volcke doet: ende acht het vermoghen van sulckdanige costen de vruchte oft het geniet der rijcdommen. Maer ick houde het gheniet oft de vruchte van miltheydt (daer af ick hier voor weynich exempelen gestelt hebbe) veel meerder ende sekerder. Hoe vele

+ VViemen milt noemt.

[fol. 85r]

ernstliker ende warachteliker berispt Aristoteles ons, die dese groote geltquistinge (die om svolcx ionste ghedaen wert) voor goet aensien: ende dattet den genen die van huer vianden belegen zijn eerst ongelooflick schijnt ende hun verwonderen indien si door noot ghedronghen werden thien croonen voor een kanne waters te betalen, maer datse doch (als si hun bet versinnen) de noot volghen: daer nochtans dese ondrachlijcke schaden ende oneyntlike costen meer verwonderings waerdich zijn, die niemants noot te bate en comen, noch niemandts weerdicheydt en vermeerderen. Welcke vermakelicheyt vander gemeente onlanghe ende seer cort gheduert, ende gheschiet ooc door een lichtuaerdich mensche: inden welcken ooc selfs terstont metter versaetheyt de ghedenckenisse vander wellust verdwijnt. Men merckt oock wel dat dese dinghen den kinderen, wijuen, ende knechten oft slauen aengenaem zijn: maer gheensins en moghense eenen ernsteliken man (die alle dingen met een rijp oordeel ouerleyt) wel beuallen noch behaghelijck wesen. Hoe wel ick het al ouer langhe een ghewoonte verstae geworden te zijn, dat de waerdicheyt vant boumeesterscap ooc vanden eerlicxste burgeren beweert wert. Alsoo heeft P. Crassus, die daer rijc was so

[fol. 85v]

metten byname als met zijn goeden, dit officie van boumeesterscap bedient met grote machtige costen. Een luttel tijts na hem bediende L. Crassus met Q. Mutio de matichste onder alle menscen, het alder heerlijcste boumeesterschap. Daer na C. Claudius een sone Appy: lange na dien Lucullus, Hortensius ende Syllanus. Doch ginc P. Lentulus, als ic burgermeester was in grote costen te doen alle dese verre te bouen, het welcke Scaurus hem na gedaen heeft. Maer de geschencken ende gauen die Pompeius in zijn tweede burgermeesterscap gaf, waren bouen al heerlic ende groot: in alle welcken ghy verstaet wat my behaecht: doch soo moet het vermoeden van ghiericheyt vermijt zijn. Want ouermits dat die alder rijcste man Mamercus die costen ontsiende niet nae het boumeesterschap gestaen en hadde, soo wert hem het burghermeesterschap gheweyghert. Daeromme indient vander gemeenten begeert wert, so salmen ooc sulcke costen doen, maer niet bouen vermogen, twelc ic ooc dede, al waert ooc dat de treffelicste vander stadt sulcx niet en begeerden, maer tselue werck alleenlic voor goet presen: ende ooc mede alsmen eenige meerder oft nutter sake door sulcdanighe ghemeene miltheyt vercrijcht. Also gaf Orestes onlancx de ghemeente opter straten

[fol. 86r]

veel maeltijden, ende dat in schijne van Herculi de thiende zijnder goeden te offeren, twelc den seluen tot groter eeren was. Ten is Marco Seio ooc geen oneere gheweest, dat hy in een diere tijt den volcke elc een mudde corens tot cleynen prijse gaf: want hy daer mede (die wijle hy boumeester was) een ouden hate der ghemeente van sinen halse leyde, ende dat buyten zijne seer groote oft onbetamelijcke costen. Oock mede beghinck onse Milo onlancx d'alderhoochste eere, als hy een hope ghecochte swaertvechters hielt voor tgemeen profijt (dat doen meest aen mijn weluaert hing) daer mede hy alle d'aenslaghen ende woederijen van Publio Clodio bedwang. Daeromme is dan noot oft oorbaer, oorsake van miltheyt: maer in dese dinghen is maticheyt d'alderbeste regule. L. Philippus de sone van Quinto Fabio, twelck een verstandich ende seer vermaert man was, plach hem te beroemen dat hy tot d'alderhoochste staten ghecomen was, sonder behulp van ghiften oft gauen. Tselfde seyde Cotta Curio mede. Seker ick mach my ooc daer eenichsins inne roemen. Want in mijn iaer dat ick boumeester was, deed'men seer cleyne cost int boumeesterschap, na de heerlijcheyt mijnre staten, die ick met alle de ghemeene

[fol. 86v]

stemmen vercreghen hadde: twelck nyemandt van die ick terstont genoemt hebbe, gebuert en is. Nochtans zijn die ongelijck beter: te weten, mueren, timmerweruen oft plaetsen daermen schepen bout, hauenen, waterledinghen ende alle dinghen die tot het ghemeen ghebruyck dienstelic zijn. Hoe wel tghene dat teghenwoordich als inder hant gheschenct werdt meer verblijt, soo zijn dese dinghen nochtans naemaels aenghenamer. De Theatren oft ghemeen scouplaetsen, gaelderijen ende nieuwe tempelen misprijse ic wat beleefter ter liefden van Pompeio: doch werden dese dinghen van d'alder geleerste verworpen: soo oock hier Panaetius selfs doet, dien ick door dese boecken in veel dingen volghe, maer en vertale hem niet: ende ooc mede Phaleraeus Demetrius, die Periclem den prince van Griecken lasterde om dat hi so ouer grooten ghelt verquist hadde int timmeren vant heerlike portael aenden tempel Minerua. Maer hier af is genoech gheschreuen inden boecken die ick van tghemeen goet ghemaect hebbe. Alle alsulcke maniere dan van milheyt en is niet goet, maer nochtans noodlijck tot zijnder tijt: doch salmen dan tvermogen daer na schicken ende den staet met tamelijcheyt matigen.