Van het kleine koude front

[p. 213]

Een ‘vervoerde’

In de papieren die een vriend naliet vind ik een eksemplaar van een blad dat de onmogelijke naam Dietbrand gedragen heeft. Het lijkt de naam van een onbetrouwbare soort brandewijn. Ik zit bijna neurastenies met het schotschrift in mijn hand niks te doen; een oud tijdschriftnummer ziet er altijd gelig uit en het stinkt; ik zal het straks in de prullenmand gooien maar dat moet nog even wachten; waarom heb ik weer pech dat zoiets mij in handen raakt? Ze weten toch dat ik daarop reageren zal, terwijl ik er misselijk van ben?

Het omslag is eigenlijk een kleine studie waard. Het wil moderne allure laten zien maar het gaat nèt langs de moderne tipografie van die tijd, 1934-1935, heen. Slechte tipografie neemt mij in zelfs tegen de beste schrijver. Ik reken die hem toe, ook al beweert hij dat het zijn schuld niet is. Dan moet hij maar beter uitkijken waar hij gedrukt wordt. De figuur zelf, die naturalisties en slecht getekend is, past er niet bij of past er wel bij, maar maakt mij kwaad.

Ik zie een breedgeschouderde psichopaat met een uitdrukking op zijn gezicht die bij de Goedewaagens en Krekels zal zijn doorgegaan voor ‘dapper’ of ‘krachtig’, misschien wel voor ‘diets’. Zijne Excellentie ir. Staf zou hem in de oorlog graag bij de oostlandstrijders gehad hebben en na de oorlog graag in zijn nederlandse leger. De proleet liet zich portretteren met een gevaarlijk voorwerp in de hand, dat zeker onder de Wapenwet valt, en hij werd getekend in een soort wapenrusting. Getekend kan men eigenlijk niet zeggen: het plaatje is gedoezeld in de stijl die in de jaren van deze aflevering het verval van onze tekenkunst tot in de oorlog tipeerde, een prent voor Prange van Het Parool. Een prentje dus in de stijl van de zwakke naturalisten die in de oorlog

[p. 214]

bescherming zouden zoeken bij die Kulturkammer van de vijand. Het soort van tekening dat in die oorlog beslist niet ontaard zal worden verklaard door de duitse en nederlandse nazi-proleten en dat achter het ijzeren gordijn geen wrevel zal opwekken. Kortom, minder handschrift is nooit getoond, minder stijl heeft nooit bestaan.

Als de aandacht voor het ding dan nu weer gewekt is blijkt ook de inhoud van het blad, dat onder leiding stond van de fascist Wies Moens (die ergens in het blad tegenover een andere aanstaande landverrader het ‘zuiver-volksch beginsel’ verdedigt), de moeite wel waard om het nog eens te bezien. Tegenwoordig wordt namelijk maar al te weinig beseft wat het nazisme van nature was en is. De verraderlijke elementen zelf zijn tegenwoordig aandoenlijk in de weer het voor te stellen alsof zij niet anders waren dan lieden met een politieke opvatting die voornamelijk slechts anti-kommunisties was; de stakkers zouden alleen maar uitgegleden zijn, toen zij in de oorlog meenden dat deze edele beweegredenen het best met pro-duitse aktiviteit kon worden gediend. Het is nog de vráág, aldus hun voorbehoud, of zij daarmee wel zijn uitgegleden maar zij willen de zaak nu nog niet op de spits drijven en kunnen met hun schadevergoedingseisen voor onrechtvaardige veroordelingen enzovoort nog wel een of twee jaar wachten.

In feite echter was in de jaren voor de oorlog de negatieve belangstelling van de nederlandse fascisten voor de Sovjet-Unie gering en waren de krachten die zich onder de lage geesten van Mussert en Arnold Meyer verzamelden veel positiever. Dit willekeurige Dietbrandnummer uit 1935, met zijn onwelluidende naam en met zijn infantiele ‘dietse’ held is in zijn inhoud bepaald niet defensief maar fascisties, dat wil zeggen pueriel-agressief en psichopaties. Het artikel van H. Krekel, ‘De Hollandse Traditie’ en het gedicht van Paul Vlaminx stinken op elk hun eigen wijze naar school-

[p. 215]

meestersinkt, naar de tuchtliniaal en de sabel van Van Heutsz, naar zogenaamde nationale glorie. Naar de burgermans-terreur van oud-planters die later w.a.-mannen zouden huren, naar de staatspolitie, naar de oostkompagnie en naar de landwacht.

Onthullend is de hernieuwde kennismaking met Wichmann. Die moet dan net dood geweest zijn en Dietbrand komt met een verzameling uit zijn geschriften. Nu hadden wij die geschriften intussen natuurlijk allang eens zelf kunnen lezen. Daar stond echter een onoverkomelijke barrière voor. Van Wichmann bezit ik een uitermate geschift maar bizonder amusant boekje: Het Witte Gevaar; over Melk, Melkgebruik, Melkmisbruik en Melkzucht. Het is niet prettig te moeten zien dat Wichmann niet alleen geschift en amusant kon zijn, maar ook Elsevierman avant la lettre was. Nu Michel van der Plas in de selektie Ongerijmde Rijmen een weerzinwekkend plat ‘gedicht’ van hem heeft opgenomen, vertrouw ik het niet meer met die poëet Wichmann. Ik zoek nu dat vers weer eens op, waarmee Engelman vroeger enige goodwill voor hem in mij heeft aangelegd. Tot mijn verbazing lees ik er niets meer in wat mij tot nu toe aan Wichmann met een zeker - ik geef het toe, dus op onverantwoordelijke wijze geleend - respekt deed herinneren. Hij zal dan een ‘vervoerde’ geweest zijn, een ‘late drinkebroer’, hij mag met of zonder aandacht oude wijnen gedronken hebben, klare jenever of bitter: wat hij nog méér was, leren wij uit het gedicht van Engelman niet.

Hij mag een geestdriftig persoon geweest zijn ‘hij schold en schold - het glas viel op de vloer aan scherven - dit land, zijn wanhoop, de versufte burgerij’, mooi, maar mensen die plezier hebben in schelden treft men in elk jaargetijde aan in alle kroegen en naarmate het sluitingsuur naderkomt zoveel te meer. Nee, Engelman, die ik er na zestien, zeventien jaar nog eens over opsla, leert mij niets over Erich Wichmann.

[p. 216]

Maar die verzameling uit Wichmann in Dietbrand zoveel te meer. Om kort te gaan, de schrijverij over walen en vlamingen, de vlaamse kwestie, over legers en de Volkenbond, om maar enkele van zijn onderwerpen te noemen, is veel meer plat dan infaam. Zijn anti-semitisme is frappant. Wat satire had moeten zijn is schoolkrant-lef. Hij schrijft helemaal niet bizonder goed en het belang dat hem opzweept... waarom laat deze zin zich moeilijk voltooien? Omdat Wichmann bij onze nadere waarneming vooral de indruk maakt helemaal niet opgezweept of vervoerd of bezeten te zijn geweest. Hij akteert het te zijn. Er is dus hoogstens een belang dat hem de rol van vervoerde doet spelen. Welnu: de rol van een vervoerde, van een scheldende wanhopige te willen spelen, was een van de karakteristieken van de vooroorlogse fascist. (De na-oorlogse verkleedt zich weer anders.) Een meester-zin van deze lummel is: ‘Als van veel andere ellende is wat men “demokratie” noemt (daarbij enigszins oorzaak en gevolg verwarrend, want demokratie is een gevolg en geen gebrek aan volksgevoel enz.) een school van lafheid. Toch kan het, dat bewijzen de ierse vrijheidsvechters, dat bewijzen de italiaanse fascisten, die met knuppels een mitrailleur-in-werking namen, dat een volk nog moed leert.’

Genoeg, voor altijd, van deze ‘vervoerde’. Naar de hel met hem.