Van het kleine koude front

[p. 109]

Tirol

Wij rijden door Tirol. Voor mij is het de eerste keer. Een bizonder mooi Alpenland, hoe verschillend ook van de onovertroffen franse hooggebergten. Hoe komt het dat ik persoonlijk de voorkeur blijf geven aan de Dauphiné en de Savoie? Is er hier meer water, is hier meer hout in Tirol? Dat de mensen anders zijn is zeker.

De mensen en de natuur samen willen met zachte maar onweerstaanbare kracht heel oude herinneringen naar boven duwen, het is duidelijk te voelen, ik weet alleen nog niet welke. Ik reis door dit land en geniet ervan terwijl ik broed op - waarop? Is het een koekoeksklok of dat verhaal van Andreas Hofer uit mijn knapenlektuur? Als wij door het Zillertal rijden is de herinnering opeens geboren: de citer.

Wij hadden tuis een citer. Een van mijn broertjes die muzikaal was, kreeg het instrument op zijn verjaardag en toen hij op zijn zeventiende stierf werd de citer als gemeenschappelijk bezit van ons kinderen beschouwd. Valsanora heette het instrument. Ik bedenk achteraf dat dat wel geen eigennaam geweest zal zijn, zelfs geen soortnaam, maar natuurlijk een fabrieksmerk was. De houten klankbodem was beschilderd in goud, zwart, rood en groen. Links zaten bas- en akkoordsnaren, rechts dubbele zangsnaren. Als wij, leken van acht tot vijftien jaar, er op speelden, schoven wij een kaart onder de te betokkelen snaren en ontlokten daaraan de altijd valse maar toch nog herkenbare tonen aan het ding. En een van de liederen was: ‘Zillertal, du bist mein Freud' holdietirioho, da hob'n die Madlen saggrisch Schneid’, enzovoort. Ik ben in zekere zin dus tuis. Wat ‘saggrisch’ betekent weet ik nog steeds niet. Ik wist het vijfendertig jaar geleden niet en ik wil het nooit weten. Een ander

[p. 110]

lied was vertaald:

God behoede Franz den Keizer
Onzen goeden Keizer Franz
Hoog als Heerscher hoog als Weizer
Staat hij in den Glorieglans.

Wat een ‘Weizer’ is mag nog altijd de droes weten. De herinnering aan dit lied heeft mij in mijn herinnering ondanks alles nog altijd enigszins vroom in de oren geklonken totdat ik Silvio Pellico las, over hemzelf en over zijn gevangen kameraden. Opstandige italianen, rebels tegen deze vreemde oostenrijker. Franz kreeg zijn tegenstanders ten slotte wel in de gevangenis, die goed vochtig en donker was, waar ze als dieren aan de wand gekettingd lagen.

Ze mochten niet lezen. Ook niet in de bijbel. Als Maroncelli een gezwel krijgt aan het been wordt hem dit (niet het gezwel, ik bedoel het been) in de cel in Pellico's aanwezigheid geamputeerd. En onze goede Kaiser Franz (God behoede hem? - de duivel zal hem gehaald hebben!) liet jaar in jaar uit elke week informeren of die rot-italianen wel beroerd genoeg zaten, of hun voetboeien wel stevig zaten enzovoort. Onze goede keizer Franz toch!

Het is de moeite waard om om je heen te kijken. Maar waarom geef ik de voorkeur aan de Dauphiné? Die fransen hebben toch ook keizers gekend? Jawel maar ik kan nu eenmaal niet tegen leren broeken, jodelen, koekoeksklokken en Donauwellen. Ik vermoed niet dat jij mij ooit in Wenen tegen zult komen. Ik vind, als ik op onverantwoordelijke wijze generaliseer, de duitsers in oost en west gevaarlijk-gek en de balkanezen gevaarlijk, interessant en lekker-gek. Naar de voorstelling die ik koester en die ik mij niet gauw zal laten ontnemen, hebben oostenrijkers op een kwalijke manier alleen de ‘goede’ eigenschappen van balkanezen en

[p. 111]

moffen en missen zij op zo'n fundamentele wijze de verkeerde, dat ik ze niet luchten kan.

In Iselsberg is het goed rusten. Men heeft de Gross Glockner achter de rug en de Dolomieten voor zich. Ik heb het gevoel dat men verplicht is de Dolomieten in te trekken, het is uit de verte gezien een verleidelijk gebergte. Men kan echter ook teruggaan naar Salzburg en München. München moet men namelijk bezocht hebben. Om te zien waar de bruine pest vandaan kwam. Voor een gezonde historiese walgkuur moet men München even gaan zien.

Maar ook in het vriendelijke Iselsberg kan de bruine ergernis je weer overvallen. De walging is deze keer purperbruin. In Iselsberg staat een klein kerkje met een fraaie gedenkplaat op de voorgevel, naast de deur, waarop te lezen staat: Die Heimat Ihren Helden. In het midden biedt Jezus, in marmer reliëf, de laatste hulp aan een overlijdende soldaat. Deze houdt zijn geweer nog stevig omkneld. Zijn patroontassen zijn, met wat ontroerende tederheid zal willen voorstellen in het marmer gebeiteld. Laat eens kijken, hieromheen staan de namen van de gesneuvelden uit de twee wereldoorlogen uit deze gemeente, die voluit Iselsberg Stronach heet. Tien soldaten heeft men verloren in de Eerste Wereldoorlog die dit zo vriendelijk schijnende Oostenrijk begon tegen Servië. Uit potentatisme en in ‘west’europese hoogmoed, om land en om machtsuitbreiding, zij het naar aanleiding van de moord op een vorstelijk persoon. Goed, goed, het zou evenveel zin hebben om de namen van de aan mazelen gestorven kindertjes erbij te schrijven maar over die Eerste Wereldoorlog zullen wij niet meer mopperen, die is al te definitief door nummer twee gepasseerd. In alle opzichten. Dat eerste stel doden mogen zij dus helden noemen, het is bedrog, maar alla, het is lang geleden. Dat de dorpelingen die in deze láátste oorlog vielen, terecht vielen

[p. 112]

omdat zij als groot-duitsers de wereld hadden aangevallen om die onder de hak te krijgen, dat die schlemielen óók al helden van het vaderland moeten heten is een schande. Kijk trouwens eens wáár al die mannen uit dit vriendelijke bergdorpje in twee oorlogen hun verdiende dood kregen: in Italië 4, in Rusland 11, in Hongarije 2, in Galicië 2, in Frankrijk 1. Twintig van de zesentwintig in totaal sneuvelden volkomen terecht, want op plaatsen waar zij godverdomme geen bliksem te maken hadden met hun rotgeweren. Het is een schande, een purperbruin schandaal deze plaat met Die Heimat Ihren Helden op de godshuismuur! ‘Helden’! Op zijn slechtst de kriminelen van het dorp, die plezier hadden in het vernielen en doodslaan. Op zijn best de zielige bange knullen die de dienst aan hun koning, keizer, diktator, of wat voor een gevaarlijke gek het geweest mag zijn niet hebben durven weigeren. Waarschijnlijk is er al weer een klein Hitlermisdienaartje in deze rotkerk, in dit vriendelijke rotdorp. Als Jezus er dan beslist bij moet dan hoorde hij er bij te staan met een vermanende hand: ‘Pas op, zo vergaat het je, als je uit doodmaken gaat in landen waar je niks te maken hebt!’

Vandaag loopt die oude prelaat hier weer rond die wij gisteren ook al zagen. Hij draagt een purperen bef. Ik schiet hem op de straatweg aan. Hij is uit deze buurt afkomstig. Een boerenjongen die het tot Probst in Stiermarken gebracht heeft. Hier houdt hij elk jaar zijn vakantie.

‘Ja,’ zegt hij, ‘toen de nazi's in ons land kwamen was of werd op hetzelfde moment negentig procent van de bevolking pro-duits en nazi. De mensen zagen er wat in. Dat was bij de helft na een half jaar over en bij bijna allen aan het einde van de oorlog. Toen zagen ze er niets meer in.’

‘Dat is een opwekkende inlichting,’ zeg ik. ‘Als er eens weer een nieuwe Hitler komt en ze zouden er weer wat in zien?’

[p. 113]

‘Och, ik geloof niet dat dat gevaar zo groot is...’

Ik dank hem voor deze geruststelling en vraag beleefd zijn aandacht voor die plaat naast de kerkdeur. Ik ontvouw in zo beleefd mogelijke woorden mijn persoonlijke mening daaromtrent.

‘Ach, die jongens moesten immers wel... ze konden toch niet anders...’

‘Dan zijn het erst recht geen helden geweest, eerwaarde... dan zouden we erst recht een andere spreuk moeten bedenken!’

Ik doe hem mijn voorstel. Jezus, die bestraffend de hand opheft en zegt: ‘Zo vergaat het hun, die uit doodmaken gaan in landen waar ze niets te maken hebben! Wèlke rotgeneraal en wèlke foute minister van defensie je ook wil dwingen, doe het niet!’

‘Jezus zou nooit zo over een minister of een generaal spreken...’

‘O nee? Dan moet u daar het Nieuwe Testament toch eens op naslaan. Adderengebroedsel, scheldt hij tegen sommige mensen. En anderen sloeg hij de tempel uit!’

Hij vindt het evenwel, geloof ik, geen gelukkige vondst en wil de audiëntie op straat liever beëindigen. Ik mag hem nog fotograferen, ik zal straks ook nog een kiekje van de gedenkplaat nemen.

Maar ik heb vergeten de film door te draaien. Als ik tuis kom is er één negatief bij waarop een ongelukkig glimlachende prelaat staat te poseren dwars door een bizonder knappe jonge vrouw heen die nadenkend op een terras aan een tafeltje zit.

Een paar jaar later, eind november 1961, bericht mijn krant, uit Wenen: ‘Men maakt zich in Oostenrijk ernstig bezorgd over een golf van antisemitiese en neonazistiese wandaden die door studenten worden gepleegd. Gisterochtend vroeg

[p. 114]

maakte men in Wenen een der laatste uitingen ervan mee. Een auto reed in snelle vaart langs het parlementsgebouw. Uit het voertuig werden enkele schoten gelost. Op een aanplakbiljet, dat uit de wagen werd gegooid, stond: Duitse studentenorganisaties zullen vechten.

Drie weken geleden begon deze nieuwe manie. De politie arresteerde toen drie studenten die langs de Opera marcheerden, luidkeels naziliederen brullend.

Een van deze jongemannen had een lijst bij zich van leden van een neonazistiese studentenvereniging. Daar kwam ook de naam op voor van een ambtenaar van het bestuur van Noord-Tirol. Deze man werd daarop prompt in hechtenis genomen, samen met nog acht anderen.

De studenten waren van plan Wenen vol te plakken met duizend antisemitiese pamfletten. Daarin werd opgeroepen tot deelneming aan een konferentie van rechtsgezinde studentengroepen uit geheel Oostenrijk.

Sommige van deze groepen onderhouden verbindingen met diegenen die eerder dit jaar sabotage pleegden en brand stichtten in italiaans zuid-Tirol.

Enkele dagen nadat de studenten waren gearresteerd werden op een joodse begraafplaats in Innsbruck meer dan veertig grafstenen omvergegooid. De plaatselijke rabbijn werd door onbekenden opgebeld die dreigden dat zijn sinagoge zou worden opgeblazen.’