Hoe bereidt men een ketter

87. Call them Ishmael.

Vestdijk was door deze zin van drie woorden getroffen: een van de grootste romans uit de wereldlitteratuur begint ermee. ‘Call me Ishmael’, Herman Melville's Moby Dick. Daar dacht ik aan toen ik het vorige jaar in september in Jerusalem was en op een middag toen de andere leden van het simposium een kibboets bekeken of trots langs godweetwaar gevoerd werden, alleen door de oude stad zwierf. Ik kende die van de tijd dat ze nog niet bezet was door het leger van Israël maar ik herkende haar nauwelijks. Een bezette stad. Veel minder mensen, dat is juist de bedoeling, zo zeggen sommige israëliërs voldaan, bedrukte mensen, mensen in afwachting, mensen die in hun eigen huis in de diaspora leven, zonen van Abraham maar dan via Ishmael, de underdog, bezet door de zonen van Israël, de jongere maar favoriete broer. Arabieren, jordaniërs, moabieten en filistijnen. Call them Ishmael.

De vorige keer stak ik via de Mandelbaum Gate over naar de staat Israël. Nadat ik, van Amman gekomen, in 1963 of zo een week in het Jerusalem van Jordanië gewoond had. Dat was mij goed bevallen. Dikwijls had ik over niemandsland heen - prikkeldraad, schuttersstellingen aan beide kanten - naar het israëliese Jerusalem gekeken. Het had mij aan Berlijn herinnerd in 1954, waar ik uit mijn hotel naar het amerikaanse West-Berlijn-in-opbouw kon staren. Ik heb van mijn leven nog nooit naar een planeet of een komeet gekeken en voor de maanekspedities van enige jaren geleden heb ik nimmer de televisie aangezet, maar van één land naar het land van de vijand loeren heeft mij altijd gefascineerd, afgezien van de vraag van wie de vijand de vijand was, en waarom.

[p. 137]

Muriel Spark heeft wel beschreven hoe die crossing destijds door de soldaten van beide kanten gedramatiseerd werd, dat hoef ik niet meer te doen, maar gek was het wel, veel gekker dan Check Point Charly. Je moest zorgen dat je twee paspoorten had en er voor zorgen dat je het goede liet zien. De Mandelbaum Gate is er overigens niet meer en ik was nu bij Lod het land binnengevlogen, maar op een middag toen alle duitse luitenants, pantsergrenadiers en ss'ers onder de kongressisten, voorzover ze tenminste van mijn leeftijd waren - er waren veel duitsers, er was ook een Ritterkreuzträger onder - op een vrije middag Israël gingen bewonderen, trok ik op mijn eentje de oude stad binnen. Nu van de andere kant. Het treft mij dat dit drie korte a-klanken waren in deze zin van vijf woorden. Dat was het dat mij de klap gaf. Weer vijf, en nu eenlettergrepige woorden, in een zin van acht. Dat moet iets betekenen, want alles betekent wat. Een droeve stad, een bezette stad. Ik zocht het hoogste punt op een keek naar Jordanië en dacht langs Gethsemane Bethlehem te zien liggen. Wat ik net gelezen had was wat Dayan gezegd had. ‘We bouwen dit vol met huizen tot één metropolis. Jerusalem!’ Waar moeten de zonen van Ishmael dan heen, meneer de generalissimus? ‘Die kunnen burger van Israël worden of weggaan, hoezo?’ En deze uitspraak, dwars tegen een teruggave van de veroverde gebieden in, betekent dat de arabieren beter maar weer kunnen gaan vechten, al zullen ze het weer verliezen, want Amerika is Amerika. Call it war, dacht ik in september 1973. Het zal wel weer niet langer dan twee of drie dagen duren, dacht ik; daar verkeek ik mij dan een klein beetje op. Nu keek ik in de bezette stad naar arabieren. Zij keken niet terug. Call them Ishmael, ja, call them Ishmael.