Hoe bereidt men een ketter

67. Die Herren Generäle (1).

Het belangrijkste punt in de door Heldring niet zeer willig maar vooral onvolledig behandelde schuldvraag in het chileense drama is, dat Allende rekende op de neutraliteit van het leger. Er waren moeilijkheden, er raakten meningsverschillen in het ijs om daar tot ruzies te rijpen, maar Allende onderkende niet dat deze kwesties tussen de generaals niet van oppervlakkige aard waren en dus kwaadaardig moesten worden. Hij heeft niet voorzien dat het leger het konstitutionele gezag dat de wettige regering zo nodig had, niet zou waarborgen. Dat zal, in een parlementaire demokratie, het leger zelden. En ach, wat zou Caesar geweest zijn zonder het leger, wat zou Napoleon zonder het leger betekend hebben en wie zou Hitler geweest zijn zonder het leger? Demokratie of niet, kijk uit voor het leger. Het is net een mes. Een mes kan je te stade komen als je iets los moet snijden en de dokter heeft wel es een mes nodig, maar wat zei de halsafsnijder verlekkerd? ‘Een mes is toch maar een mes!’

[p. 106]

Kijk uit voor het leger. Vooral, wanneer het gaat om de keuze of een serieus socialisme zal worden doorgezet - op wat voor demokratiese wijze dan ook - dan wel de sluizen van de kontra-socialistiese krachten zullen worden geopend. De sluizen van de revolutie zijn in Chili nooit geopend. De socialistiese opmars is er niet revolutionair geweest. De koalitie van Allende (de Unidad Popular) was er bij de parlementsverkiezingen van maart 1973 in geslaagd 44 procent van de stemmen te krijgen, wat niet genoeg was voor een nieuwe socialistiese koers. Aangezien de andere 56 procent verdeeld was tussen de partij van de ultra-rechtse organisatie en de christen-demokraten, de pdc, kon Allende regeren, maar aangezien de christen-demokraten een rechtse en een linkse vleugel hadden bleef het evenwicht hachelijk. Binnen de pdc kreeg rechts de overhand en zo kon een staatsgreep worden voorbereid.

Dat die door een hele aparte ‘partij’, namelijk door de strijdkrachten zou worden uitgevoerd, is geen punt hier. Heldring wijst niet alleen op de grote middenklasse van Chili, maar schrijft ook dat het land strijdkrachten heeft ‘met een traditie van politieke onthouding’. Tot de schuld van links aan het drama rekent Heldring nu het niet rekening houden met die macht achter de schermen, met die partij die zich onzichtbaar gehouden had, met de strijdkrachten.

In Transaktie tipeert wijlen Allende's politieke adviseur Joan E. Garces de situatie zo: in de zomer van 1973 was de uitvoerende macht binnen de staat geïsoleerd geraakt. Allende wilde de moeilijke situatie oplossen door een referendum, rechts wilde die kans voor links niet riskeren. Op 7 september deelt Allende de generaals, onder wie de latere Junta-leider Pinochet, mee dat hij een nationaal referendum wil houden, wat hij op dinsdag 11 september aan de natie bekend zal maken. Garces: ‘Op dat uur legden de bommen en kogels president Allende voor altijd het zwijgen op. Die nacht hoorde het hele volk een totaal onbekende stem - het keelgeluid van Pinochet. Het bloed van de arbeiders stroomde door heel Chili.’