Het leven van Nicolaas Beets

[p. V]

Voorbericht.

De opdracht mij door den voorzitter der Letterk. Afdeeling van de Koninkl. Akadem. van Wetensch., Prof. Kern, gegeven om het levensbericht van Beets op te stellen, kwam mij niet onverwacht. Meermalen had Beets zelf met mij er over gesproken dat ik wel zijn biograaf zou zijn; en ik had de zekerheid dat hij dit ook wenschte. Reeds had hij mij 't een en ander getoond van de inrichting van zijn persoonlijk archief waartoe ik na zijn dood toegang zou krijgen. Verder lag het allerminst in zijn aard wenken te geven omtrent hetgeen ik te zeggen zou hebben. Alleen bleek mij duidelijk hoe groote waarde hij er aan hechtte dat bij het teekenen van zijn beeld vooral de Evangeliedienaar niet zou vergeten worden.

De taak mij aldus zoowel door Beets zelf als door Prof. Kern toevertrouwd heeft op een groot deel van mijn tijd in de laatste anderhalf jaar beslag gelegd. De vrucht van mijn arbeid heeft de lezer op dit oogenblik in handen. Aanvankelijk meende ik het levensbericht voor de Kon. Akademie met de ietwat uitvoeriger biographie te kunnen samenvatten. Weldra bleek mij dat niet slechts de laatste veel grooter omvang zou krijgen, maar dat een rede op het Trippenhuis nog iets anders moest wezen dan een excerpt of fragment uit een grooter geheel. Zoo heb ik dan het boek en de rede geheel van elkander gescheiden.

Bij het verschijnen van het eerste heb ik meer dan één

[p. VI]

plicht van dankbaarheid te vervullen. Schoon ik geen bijzonder werk er van gemaakt heb overal op informatie uit te gaan, heb ik toch in den laatsten tijd met velen over Beets gesproken of gecorrespondeerd. Deze wist dit, gene dat te vertellen; kleine trekjes, ook wel beschouwing en oordeel, niet altijd billijk, heb ik op deze wijze saamgegaard, zelden direct gebruikt, toch er mijn voordeel mee gedaan. Natuurlijk kan ik geen lijst geven van allen die een steentje hebben bijgedragen tot mijn werk; aan enkelen wil ik in 't openbaar mijn dank brengen: aan Jhr. Mr. C.C.G. de Pesters te Nijmegen, die mij de brieven van Beets aan van der Brugghen heeft doen lezen; aan Ds. J. Knottenbelt, den secretaris der Synode van de Nederl. Herv. kerk, die mij uitvoerig heeft ingelicht over Beets' werkzaamheid als lid dier vergadering; aan Jhr. Mr. A.F. de Savornin Lohman en Jhr. Mr. Th. van Riemsdijk, die mij toegang hebben verleend tot de correspondentie van Groen van Prinsterer in het rijksarchief bewaard. Hun allen en ook den velen ongenoemden mijn dank.

Van mijn erkentelijkheid komt het leeuwendeel toe aan de betrekkingen van den ontslapene. Mevrouw de weduwe J.E. Beets - van Foreest en mejuffrouw A. Beets hebben mij alle inlichtingen en bescheiden verstrekt die ik wenschen kon; ik gevoel diep hoe groot vertrouwen zij in mij hebben gesteld. Mr. D. Beets heeft met zijne zuster de waarde van dit boek zeer verhoogd door er de met zooveel zorg bewerkte bibliographie aan toe te voegen. Ds. C. Beets te Arnhem en vooral Dr. A. Beets te Leiden, dien ik als stadgenoot dikwijls sprak, hebben door hun mededeelingen en wenken mijn werk bijzonder verlicht. Is dus mijn levensbeschrijving opgesteld terwijl ik in voortdurende gemeenschap bleef met de familie, het spreekt wel van zelf dat ik er toch alleen de geheele verantwoordelijkheid voor draag. Levendig gevoel ik dat de naaste betrekkingen nooit geheel tevreden kunnen zijn met het levensbeeld van een man die hun zoo dierbaar

[p. VII]

was. Zij kennen zijden, en het zijn de beste, die geen buiten hun kring staande ziet. Toch vlei ik mij dat zij dit boek, al beantwoordt het niet aan hun hoogste verwachtingen, niet geheel onwaardig zullen vinden der groote nagedachtenis van Nicolaas Beets.

Het bovenstaande zou kunnen doen vermoeden dat ik voor mijn levensbeschrijving vooral uit ongedrukte brieven, nieuwe bescheiden heb geput. Deze indruk is onjuist. Ja, ik heb vele brieven en aanteekeningen gelezen en heel wat dagen mij in Beets' archief verdiept. Die vele brieven aan Beets, al zijn eigen brieven aan Hasebroek, van der Brugghen, la Saussaye, ook aan anderen waarvan copy of concept bewaard waren, aanteekeningen en indrukken: ik heb ze gelezen, een enkelen brief doen drukken, hier en daar een trek of zinsnede er aan ontleend. Maar het voornaamste is toch de zekerheid dat Beets achter de coulissen geen ander is geweest dan in 't openbaar. Wat zou men meer en beters in die brieven kunnen zoeken? Ach, die jacht op inedita! Alsof een man die ongeveer 400 preeken, 11 bundels verzen, 5 deelen letterkundige opstellen, een groot aantal van losse geschriften heeft nagelaten, nog ontdekt moest worden uit zijn ongedrukte papieren! Ik blijf er dankbaar voor dat ik deze mocht doorvorschen. Zij hebben mij een levendig, aanschouwelijk beeld gegeven van verhoudingen en menschen. Maar er staat toch eigenlijk niets in dat iemand die lezen kan niet vindt in de gedrukte werken.

Die werken heb ik uitvoerig besproken, ook beoordeeld; van de verzen slechts weinig aangehaald; mag men ze niet in de meeste handen onderstellen? Zij verdienen het stellig; 't meest de minstbekende bundels uit zijn ouderdom, Najaarsbladen en Winterloof. Met aanhalingen in proza ben ik kwistiger geweest, vooral uit geschriften die niet zoo wijd verspreid of die vergeten zijn, gelijk die geestige brochure tegen Spijker.

Op den uitbundigen lof dien Beets, vooral in de laatste

[p. VIII]

twintig jaren zijns levens, heeft ingeoogst, dingt deze biographie niets af. Maar zij is niet in den toon van hulde geschreven. Ik meen dat mijn taak een andere was dan een lofrede te schrijven. Beets zelf, die in dezen zijn vertrouwen op mij stelde, heeft dit ook stellig niet verwacht: hij wist zeer goed dat het een kritische pen was die over hem zou schrijven, en dit heeft hij gewild. Bij het einde van mijn werk kan ik evenwel met blijdschap getuigen, dat ook bij kritische beschouwing en bij het teekenen van een beeld, waarvan de omtrekken toch altijd grenzen zijn, mijn bewondering en sympathie voor den man dien ik nader heb leeren kennen sterk zijn toegenomen. Ja, ik ben overtuigd, dat hij meer verdient dan den soms zoo oppervlakkigen lof van velen. Moge ik er in geslaagd zijn den grooten vaderlander en den ootmoedigen christen aan zijn volk beter te doen kennen. Ook van hem geldt wat hij van mijn vader op diens graf verkondigde, dat hij was een man

die na zijn dood nog lang zal spreken.

Zomer 1904.