Trouringh

[p. 165]

Eerste geschiedenisse,
Bestaende in het verhael van het ongelijck houvvelick van Crates en Hipparchia.

VErnuftigh Griecken-lant, vvilt heden laten varen
VVat in u is gebeurt in menigh hondert jaren,

Al vvat het eerste volck eens selsaem heeft gedacht,

En vvat een jonger tijt te voorschijn heeft gebracht.

VVilt, door een langh verhael, hier niet te samen rapen
Noch hoe, door slim bedrogh, Alcmene vvert beslapen,

Noch hoe dat Ceres kint by Pluto vvas ontschaeckt,

En van den svvarten poel prinçesse vvert gemaeckt,

Noch vvat Pasiphaë voor desen heeft bedreven,
Dat van den ouden tijt niet recht en is beschreven,

Noch hoe dat over langh een gansch verscheyden aert

Te samen is gebracht, en door de trou gepaert.

Laet ons een ander stuck op heden gaen bemercken,
En laet op dit verhael de jonge sinnen vvercken.

'Ten is geen vvonder meer, al troude Galatée

Een dodden uyt het vvout, of monster uyt de zee.

[p. 166]

 

Siet hier een jonge maeght, tot hoogen drift genegen,

 

Die stelt haer teeren voet op ongebaende vvegen,

 

Sy doet een selsaem vverck, en, met een vreemt beleyt,

 

Sy schout die haer begeert, sy vvil die haer ontseyt;

 

Sy vleyt een bultigh man, sy vliet de schoonste menschen,

 

Sy hatet altemael dat jonge lieden vvenschen.

 

Op op, gesvvinde pen, beschrijft ons dit geval,

 

Dat aen ons Hollants volck een vvonder schijnen sal.

 

Hipparchia gestreelt van al de jonge lieden,

 

Meer alsser eenigh mensch te voren sagh geschieden,

 

Is quelligh in den geest en bijster ongesint,

 

Als haer een jongh gesel met soete vvoorden mint.

 

Het is haer meerder lust gedurigh yet te lesen,

 

En in een stil vertreck alleen te mogen vvesen,

 

Om door een rijp gepeys te toomen haer gemoet,

 

VVanneer het buyten spoor verkeerde gangen doet.

 

Sy vint in haer geen lust, gelijck de maeghden plegen,

 

Sy vint tot naelde-vverck haer sinnen niet genegen,

 

Sy vvil geen tijt-verdrijf gelijck de losse jeught,

 

Sy vvil geen mal geraes, of ongesouten vreught;

 

Haer geest stijght hooger op, sy geeft haer om te soecken

 

Al vvatter schuylen magh in ongemeene boecken,

 

Sy spot met spelde-vverck, en al het aerdigh doeck,

 

En laet het vrouvven-tuygh verschoven in den hoeck.

 

Een schrift dat hooge svveeft, en boven alle vrouvven

 

Dat rust op haren schoot, en leyt in haren bouvven;

 

En schoon het duyster vvort, sy draeght de boecken met,

 

En leytse nevens haer oock in het sachte bet.

 

Al vvat de jonckheyt acht, dat is in haer verdvvenen,

 

De beste van het lant die loopen blauvve schenen.

 

Een joncker uyt het hof, en syn uyt-vvendigh kleet

 

Dat is haer als een vvalgh, en enckel herten-leet.

[p. 167]

 

Maer des al niet-te-min de grage jonge lieden

 

En laten efter niet haer gunst te komen bieden,

 

En hoe de juffer meer de vrijers vveder-hout,

 

Hoe meer sy vvort geverght, om haest te zijn getrout.

 

Meest al haer naeste bloet is besigh haer te raden,

 

Sigh met geen droeve sorgh te vvillen overladen,

 

Maer liever bly te zijn, gelijck de jonckheyt plagh,

 

Tervvijl het haer betaemt, en oock gebeuren magh.

 

De moeder is gesint haer spoedigh uyt te geven,

 

Om in den echten-staet haer dagen af te leven,

 

Sy roept schier even-staegh: Het is my groote spijt

 

Dat ghy soo bijster stil, en ongeselligh zijt.

 

Ghy spaert u jeught te langh, dies vvord' ick onverduldigh,

 

Ghy zijt aen onse stam een nieuvve jonckheyt schuldigh,

 

Ghy moet voor al het rijck gaen brengen aen den dagh,

 

VVaer door het even-staegh in vvesen blijven magh.

 

Ontsluyt den vveerden schat in uvven schoot verholen;

 

V vader even-selfs die heeftet u bevolen.

 

Kiest uyt de gansche stadt een rustigh edelman,

 

Die tot soo nutten vverck u dienstigh vvesen kan.

 

Om lant-koop vvel te doen, en vvel te mogen paren

 

En koomt nau eens 't geluck in seven gansche jaren,

 

En mits die schoone kans soo vvonder selsaem valt,

 

Soo dient hier vast gegaen, en niet te zijn gemalt.

 

Maer vvat haer yemant raet, sy gaet haer oude vvegen,

 

Tot vrijers niet gesint, tot vrijen ongenegen,

 

En sy en kent voor al geen aengenamer dagh,

 

Dan alsse boecken leest, en eensaem vvesen magh.

 

Het viel op desen tijt haer vader hadde gasten;

 

Maer hy en liet met dranck geen vrienden overlasten,

 

Een yder eyste vvijn soo veel het hem geviel,

 

Soo dat meest al het volck de sinnen nuchter hiel.

[p. 168]

 

De vreughde lijcke-vvel en is niet vvech genomen.

 

VVant na het derde glas begonder praet te komen,

 

De vvijn heeft yders breyn tot spreken op-gevveckt,

 

En yder vogel songh, na dat hy vvas gebeckt.

 

Hier gaet Archidamas, met vvonder hooge streken,

 

Van syn door-luchtigh huys en grooten adel spreken,

 

Hy roemt hem af-gedaelt van Cadmus oude stam,

 

Die (schoon het Bachus speet) den draeck het leven nam.

 

Maer Hylas pooght het gelt, het lant, en oude renten,

 

Als vry van meerder nut, de gasten in te prenten.

 

Hier vveyt hy vvonder breet. Aristo prees de jacht,

 

Die hy van grooter vreught voor rechte mannen acht.

 

Maer Hedon valter in, en looft de schoone vrouvven,

 

En vvil, tot syn vermaeck, maer desen acker bouvven.

 

Candaules loegh hem uyt, verhief den koelen vvijn,

 

En noemt syn hooghste goet, te leven sonder pijn.

 

Phryx svveegh een langen tijt, tervvijl de gasten aten,

 

Maer berst ten lesten uyt, en prijst de groote staten,

 

Hy meynt dat staegh te zijn in 's koninghs vaste gunst

 

Is ver het hooghste luck, en vry de meeste kunst.

 

Doch Calchas, om den tvvist in dit geval te mijden,

 

Gingh halen aen den dagh den loop van oude tijden,

 

Hoe dat eens overlangh Leander had gevrijt,

 

En door de baren drongh met onvermoeyde vlijt,

 

VVat Thaïs heeft gedaen in haer ontuchtigh leven,

 

En vvat oyt Canace voor desen heeft bedreven,

 

En meer van desen aert, vvaer van hem yder prees,

 

Toe datter op het lest een groote stilte rees.

 

VVat lager aen den disch, daer jonge lieden saten,

 

En niet als van een bruyt, of van het vrijen praten,

 

Daer gingh een yder aen, na dat hy is gesint,

 

Of na de reden leyt, of naer hy stoffe vint.

[p. 169]

 

Acoetes, uytter aert een hater van de vrouvven,

 

Bespot al vvatter scheen genegen om te trouvven,

 

Hy noemt het echte bed een jock, een lastigh pack,

 

En stage slavernij, een vvilligh ongemack;

 

Hy svvoer, noyt tot een vvijf syn hert te sullen geven,

 

Al vvou de VVijsheyt selfs met hem in echte leven.

 

Dit hielt meest al de jeught al vvat te rau geseyt,

 

En meynt dat hy te breet in desen handel vveyt.

 

Maer Arcas vvederom, genegen om te paren,

 

Hielt trouvven vvonder nut voor syns gelijcke jaren,

 

Hy noemt het echte bed des vverelts hooghste vreught,

 

Een steunsel voor den Staet, een haven voor de jeught,

 

Hy riep: Ick vvil een vvijf, ick salder een belesen,

 

Al sou de Sotheyt selfs mijn byslaep moeten vvesen.

 

Siet daer een groot verschil, door ongelijcken aert,

 

D'een vvenst te zijn getrout, en d'ander ongepaert.

 

Maer onder dit gevvoel quam Celon tusschen beyden,

 

En hieltet sonder gront al vvat de vrijers seyden,

 

Hy sprack: Indien ick oyt sal komen tot de trou,

 

'K en vvil geen slechte duyf, 'k en vvil geen vvijse vrou.

 

Siet dus svvetst al het volck, en vveet bequame reden,

 

En vvat hem dienen magh tot syn gebruyck te smeden;

 

D'een doet het in der daet, en d'ander in den schijn.

 

Dus siet men over-al de krachten van de vvijn.

 

Hier na gingh Crates aen, onaerdigh in de leden,

 

Maer geestigh in verstant, en deftigh in de reden.

 

Eerst sprack hy van het ooft, dat op de tafel stont;

 

Maer uyt een diepen geest, en op een vasten gront.

 

Doen trad hy vorder uyt, en quam tot hooger saken,

 

Soo dat hy menighmael den hemel scheen te raken,

 

Hy sprack van vvaer de vorst, van vvaer de donderslagh,

 

Van vvaer dat ebb' en vloet met beurten komen magh.

[p. 170]

 

Hoe dat het met de lucht en aertrijck is gelegen,

 

En vvat het vvonder Al gedurigh doet bevvegen,

 

En hoe een hooger geest bevvoont dit machtigh lijf,

 

Die al dit groot beslagh heeft onder syn bedrijf.

 

En of geheel de mensch, vvanneer hy komt te sterven,

 

Sal in het graf vergaen, en in het stof bederven;

 

Of dat syn innigh deel sal svveven in de lucht,

 

En komen even-selfs daer noyt en vvert gesucht.

 

Hy koomt ten lesten af en straft de vreemde streken,

 

VVaer toe van langer hant de menschen zijn gevveken,

 

Hy strijckt de rancken deur, hy schelt de losse vvaen,

 

VVaer med' in synen tijt de lieden svvanger gaen.

 

Hy leert, dat geen bejagh magh nut of voordeel hieten,

 

Indiender goede trou geen deel en magh genieten.

 

Hy schaft den rijckdom af, vermits de middel-maet

 

Al vvat ter vverelt is in prijs te boven gaet.

 

Hy leert, hoe dat de geest ons tochten moet betoomen,

 

En dat al's menschen doen bestaet in losse droomen.

 

Hy spreeckt van 't lompe vleesch, en van de rappe ziel,

 

En meer van dese stof, na dat de reden viel.

 

Hier in schiep onse maeght een vvonder groot behagen,

 

En scheen in dit gespreck als buyten haer gedragen,

 

Haer dacht, dat sy niet meer by svvacke menschen sat,

 

Maer in des hemels troon en by de Goden at.

 

De maeltijt is gedaen, de gasten gaen vertrecken;

 

Maer sy gaet des te meer haer gansche sinnen strecken

 

Tot Crates hoogen geest, sy vvickt en overleyt,

 

VVat Crates heeft gedaen, vvat Crates heeft geseyt.

 

Syn stant, syn vvijs gespreck, en syn manhaftigh vvesen

 

Dat is in haer gemoet als in een boeck te lesen,

 

Dat is in haer gemaelt, en vvonder diep geprent,

 

En vvaer de juffer gaet daer scheen de man ontrent,

[p. 171]

 

Hy svveeft haer voor het oogh, hy leyt haer in de sinnen,

 

En sy en kan geen rust op haren geest gevvinnen,

 

Sy noemt hem menighmael, oock tegen haren danck,

 

En dus maelt haer de ziel geheele nachten lanck.

 

Doch schoon een soete slaep koomt over haer gevallen,

 

Noch vvortse nimmermeer genegen om te mallen;

 

Haer breyn is even dan met reden in-getoomt,

 

'T is tucht al vvatse prijst, en vvijsheyt datse droomt.

 

Sy, geensins door het oogh, maer door het oir gevangen,

 

Gevoelt in haer gemoet een vvonder soet verlangen,

 

Sy prijst den jongelingh, en synen hoogen geest,

 

Sy prijst syn diep vernuf, en schoone reden meest.

 

VVel! vvat is dit geseyt (dus gaet de vrijster spreken)

 

VVat voel ick voor een brant in dit gemoet ontsteken?

 

VVord' ick nu minne-sieck van soo een vijsen man,

 

Die 't my niet vragen sal, en ick niet vragen kan?

 

Siet, vvat een selsaem vverck! de beste van den lande

 

Die stellen hare trou aen mijne jeught te pande,

 

Die bieden my gestaegh haer trou en rechterhant,

 

En ick en bood hun noyt een eenigh minne-pant.

 

Ick vvorde t' aller tijt gevleyt, gestreelt, gebeden,

 

En deftigh aen-gesocht, en vvonder hart bestreden,

 

En des al niet-te-min ick blijve die ick ben,

 

Om dat ick niet een man voor my bequaem en ken.

 

Hoe! sal dan nu een mensch van vvonder strenge seden,

 

Die geen çieraet en lijt ontrent syn rauvve leden,

 

Ontstellen mijn gemoet, en roeren mijnen geest,

 

Daer voor ick van der jeught ten hooghsten heb gevreest?

 

Ach! dat sou voor het volck een vreemden handel vvesen,

 

En daer in d' oude tijt noyt van en vvert gelesen,

 

En om soo vijsen gril, en ongehoorden brant,

 

Sal ick een straet-maer zijn door al het gansche lant.

[p. 172]

 

Maer neemt, ick vond het goet soo harden aert te minnen,

 

Koomt segh eens mijn vernuf, hoe sal ick dit beginnen?

 

Ach! Crates is van outs een hater van de vreught,

 

Hy kent geen soete min, geen luymen van de jeught,

 

Syn hert is even-staegh als buyten hem gevlogen,

 

En boven aertschen draf ten hemel op-getogen,

 

Hy voed een hoogen geest, van alle tochten vry,

 

Erkent niet vvat de jeught of vvat het minnen zy.

 

VVil ick hem voor een man, ick sal 't hem moeten vragen,

 

En met een groot gevaer mijn eere moeren vvagen,

 

Ick sal hier moeten doen al vvat een vrijer plagh,

 

En dat noyt teere maeght met eere plegen magh.

 

En soo ick dit bestae, hoe sal de vverelt spreken?

 

Hoe sal het schamper volck met felle tongen steken?

 

Hoe sal de steedtsche jeught verfoeyen mijne daet,

 

Als die gansch buyten spoor en uyt den regel gaet?

 

Ey, vvat ick bidden magh, bedaert u losse sinnen,

 

En vvilt soo vreemden stuck u leven noyt beginnen.

 

Kiest liever, t' vvijl ghy meught, een man, een echten vrient,

 

Die soet, die geestigh is, en u tot vreughde dient.

 

'T is vry een vvijt verschil te vverden aen-gebeden

 

Door yemant van de jeught, verçiert met frissche leden,

 

Als aen te moeten doen een schaem-root aengesicht,

 

En af te moeten gaen van alle maeghde-plicht,

 

Als soo een vijsen kop, verslingert op de boecken,

 

Te streelen met den mont, tot vrijen aen te soecken.

 

Ach! siet doch, mijn gemoet, dat ghy die klippen mijt;

 

Een mensch die leelick is hoe kan hy syn gevrijt?

 

Sy vvou na dit gespreck haer geest in ruste stellen,

 

Maer voelt al vvederom haer ziel gedurigh quellen;

 

Dat hoogh verheven breyn dat svveeft haer in den kop,

 

En, vvaer de juffer gaet, het draeyt gelijck een top.

[p. 173]

 

Sy gaet als vvederom hier over liggen malen,

 

Soo dat in dit gevvoel haer gansche sinnen dvvalen.

 

VVel hoe! beschroomde ziel, is dit soo vreemden stuck,

 

Dat oock een juffer vrijt, en let op haer geluck?

 

Of moet een jonge maeght haer sinnen laten binden,

 

Daer niet als tegen-aert en leet en is te vinden?

 

Moet ick en mijns gelijck voor eeuvvigh zijn beschroomt,

 

En trouvven naer het valt, en nemen datter koomt?

 

Neen, neen, na mijn begrijp, dit zijn maer vijse grillen,

 

Die ons, als voor een vvet, de menschen stellen vvillen.

 

Een vrijster heeft de macht, soo vvel als eenigh man,

 

Te nemen haer gerief, daer sy het vinden kan.

 

Medea, vvech geruckt door Iasons schoone leden,

 

Heeft met een soeten mont den ridder aen-gebeden,

 

Den ridder op-gedaen haer toe-genegen hert,

 

Tot dat syn frissche jeught tot haer genegen vvert.

 

Heeft Dido niet gevrijt, en met geheele sinnen

 

AEneas aen-geleyt, om haer te komen minnen?

 

Heeft Sappho boven dien niet Phaon aengesocht,

 

En door een soet gevley tot haren vvil gebrocht?

 

Hoe! sal ick dan ontsien, dat hondert schoone maeghden

 

Eens stelden in het vverck, en sonder schroomen vvaeghden?

 

Hoe kan het hedensdaeghs alleen my qualick staen,

 

Dat in den ouden tijt soo dickmael is gedaen?

 

Soo ick op lusten sagh dat vvaren vuyle saken;

 

Maer nu ick vvijsheyt soeck, vvie kan mijn voorstel laken?

 

Ick, die een man begeer, niet soo de jonckheyt plagh,

 

Magh doen in dit geval dat yder niet en magh.

 

Maer Crates is mismaeckt. Dit hoor ick op hem schieten;

 

Hem dien de deught verçiert vvie kan dien leelick hieten?

 

Maer hy is bijster arm, en uytter-maten kael;

 

Die vvijse sinnen heeft besittet altemael.

[p. 174]

 

Maer hy en heeft geen staet, om van te mogen leven;

 

Al vvat op aerden vvast dat kan hem voedsel geven.

 

Maer hy is noyt geset, en dvvaelt aen alle kant;

 

Al vvaer den hemel streckt daer is ons vader-lant.

 

Maer vvat heeft soo een mensch als enckel leet te vvachten?

 

Een vvijs en billick hert kan alle dingh versachten.

 

Maer hy vvort staegh bespot, dat hem tot schande streckt;

 

VVie dat den vvijsen schimt noch vvort hy niet begeckt.

 

Maer ghy zijt bly van aert, en hy een rechte suffer;

 

Iae hy een deftigh man, en ick een slechte juffer.

 

Maer hy een vuyle slons, en ghy een nette maeght;

 

Ghy spraeckt een ander tael, soo ghy hem innigh saeght.

 

VVaer vvoont oyt kloeck verstant in soo mismaeckte leden?

 

Ick bidde vraeght my niet; maer hoort syn vvijse reden.

 

Maer 't is niet dat alleen. vvant hy is oock gebult;

 

Geheel dat groot gesvvel is met verstant gevult.

 

Maer 't is een vijsen kop, hy kan geen vrouvven streelen;

 

Hy kan my syn vernuf en deughden mede deelen.

 

Maer hy is staegh alleen in eenigh selsaem dal;

 

VVat raest het schamper volck! is God niet over-al?

 

Maer hy bast yder toe, geen mensch kan hem behagen;

 

Dat is een vaste peyl, dat sy hen qualick dragen.

 

Maer hy veracht het gelt, een teycken dat hy raest;

 

VVie daer niet op en past die koomt de Goden naest.

 

Maer hy lijt staegh gevaer, met veel in't vvout te svveven;

 

Al vvie geen doot en vreest die kan eerst rustigh leven.

 

Maer hy komt in geen huys, oock op een verre reys;

 

Des hemels schoon vervvulf dat noemt hy syn paleys.

 

Maer hy en drinckt geen vvijn, vvat kan hem oyt vermaken?

 

VVie drinckt vvanneer hem dorst, diē kan oock vvater smakē.

 

Maer hy nut slechte spijs, en dickmael niet een beet;

 

'T is goet al vvat hy nut, die maer uyt honger eet.

[p. 175]

 

Maer hy en lijt geen kunst of çiersel aen de leden;

 

Een vvijs een deftigh man vernoeght hem met de reden.

 

Maer dit is enckel leet voor uvven teeren aert;

 

'T is my de meeste vreught met hem te zijn gepaert.

 

Maer hy vvaeckt menighmael, oock dickvvils gansche nachtē ;

 

VVanneer hy niet en slaept dan voed hy syn gedachten.

 

Maer soo een selsaem hooft en dient geen jonge vrou;

 

'K en name Crates niet, indien ick mallen vvou.

 

Daer staet de vrijster vast, sy roept haers vaders knechten,

 

Sy laet in haren tuyn een hooge ladder rechten,

 

Sy gaert in haren schoot het schoonste boom-gevvas,

 

Dat oyt een sinnigh mensch van schoone boomen las.

 

Dit lietse nae de kunst met aerdigh kruyt besteken,

 

En vvrochter roosen om met hondert minne-treken.

 

Een yder, die het vverck maer eens met oordeel sagh,

 

Verstont vvaer heen het vvou, en vvatter onder lagh,

 

Verstont in volle daet, en vvat de groene kruyden,

 

En vvat het bloem-gevvas in desen vvou beduyden.

 

Men sagher sneegh beleyt, men sagher vonden in,

 

Vry teykens van verstant, en van een diepe min.

 

De schotel boven al, daer in de fruyten lagen,

 

Die scheen oock even-selfs haer soeten noot te klagen;

 

Men sagher menigh hert bezijden op gemaeckt,

 

Met pijlen (soo het scheen) tot in de gront geraeckt.

 

Sy geeft het reyn geschenck een van de kamenieren,

 

En hiet het by den man met heusche vvoorden çieren;

 

Doch hoese spreken moet en vvatter dient geseyt,

 

Dat vvort haer voor gespelt, en in den mont geleyt.

 

De dienst-maeght doet haer vverck, ten besten datse konde,

 

Hoe-vvel sy metten geest de saken niet door-gronde.

 

Ten valt haer geensins in, dat aen de soete maeght

 

Soo vijsen hooft bevalt, soo strengen aert behaeght.

[p. 176]

 

Sy koomt dan met het ooft tot Crates in-getreden,

 

Sy groet den jongelingh, en seyt hem dese reden:

 

Mijn juffer, vveerde man, (ghy kentse soo ick denck)

 

Die biet u goeden dagh, en sent u dit geschenck.

 

't Zijn fruyten, na de kunst geçiert met versche roosen,

 

Die vvy, tot uvver eer, uyt meer als duysent koosen,

 

Vermits ghy gister noen soo vvel en bondigh spraeckt

 

Van al dat 's menschen oogh en oock den mont vermaeckt.

 

Hipparchia die vvenst, soo ghy het vvout gehengen,

 

Eens meerder herten-lust u toe te mogen brengen,

 

En, om u kont te doen haer toe-genegen hert,

 

Soo ist dat dit geschenck u toe-gesonden vvert.

 

De man die hoortet aen, maer hielt sigh onbevvogen,

 

Vermits hem even doen de sinnen elders vlogen;

 

By hem vvert, sonder slot, 'k en vveet niet vvat, geseyt,

 

En hy gaf even-selfs geen drinck-gelt aen de meyt.

 

Syn svvaer en killigh breyn dat blijft gelijck vervrosen

 

Te midden in de jeught van al de frissche rosen,

 

Hy laet de fruyten daer, en hy en proeftse niet,

 

Het schijnt dat hy geen kruyt of schoone vruchten siet.

 

Dit speet de kamer-maeght, en mits sy konde mercken,

 

Dat aen de jongelingh de sinnen elders vvercken,

 

Soo keertse vvederom, en seyt de juffer aen,

 

VVat datter is gebeurt, en hoe de saken staen.

 

V fruyt, begon de meyt, dat svvaer-hooft toe-gesonden,

 

En heeft in synen geest geen lust met al gevonden.

 

VVant, of men desen kluts al moye dingen geeft,

 

Hy vveet van buyten niet of hy van binnen leeft.

 

Hy is als staegh van huys. Ghy (hebje vvat te schencken)

 

VVilt niet om desen bloet, maer om een ander dencken.

 

Een gifte (na my dunckt) is sonder gront besteet,

 

Als hy dien ghy beschenckt aen u geen danck en vveet.

[p. 177]

 

De maeght had uyt-geseyt. De juffer is verslagen,

 

Sy geeft haer nae den hof, om daer te mogen klagen,

 

Ach! seytse, 't is een block, en niet een geestigh man,

 

Aen vvien mijn groen geschenck geen lust vervveckē kan,

 

Ach! 't is een deusigh breyn, dat niet en kan bedencken,

 

VVat dat het seggen vvil, als jonge vrijsters schencken.

 

Ach! had ick dese gunst aen Lycias getoont,

 

Ick vvare metter daet door vveder-gunst geloont.

 

Had ick het aerdigh freuyt Eudoxus toe-gesonden,

 

Ick hadde voor gevvis syn hert aen my gebonden,

 

Ick vveet, hy had vereert aen mijne kamer-maeght

 

Vry meer als dit geschenck en al het freuyt bedraeght.

 

Had ick aen Eutrapel het minste dingh geschoncken,

 

Hy kreegh in syn gemoet vvel duysent minne-voncken;

 

Sont ick hem maer een blom of maer een versche roos,

 

VVat isser dat syn hert voor mijne gunst verkoos?

 

Een peer hem toe-geschickt, een appel hem gegeven

 

Die sou als van der doot hem brengen in het leven,

 

Die sou den edelman verfraeyen syn gemoet,

 

Gelijck een soeten daeu de flauvve kruyden doet.

 

Voor minnaers is het ooft van alle tijt gepresen,

 

Cydippe kan voor al my des getuyge vvesen.

 

Een appel heeft vvel eer een ongetemde maeght

 

Tot in den lieven arm van haren vrient gejaeght.

 

Door ooft en syn behulp soo maeckte Pluto zijne,

 

Den roof by hem ontvoert, de schoone Proserpijne;

 

En koomter aerdigh freuyt van eenigh herders kint,

 

Het is van outs een peyl, dat hy van herten mint.

 

Dit al (gelijck ick vveet) heeft Crates vvel gelesen.

 

Hoe kan dan syn gemoet soo ongevoelick vvesen?

 

Voorvvaer hy is te stuer, daer is geen soetheyt in,

 

Daer is in syn gemoet geen vvoon-huys voor de min.

[p. 178]

 

Ghy vvilt dan uvven geest tot soeter vrijers geven,

 

Verkiest een edelman, die beter vveet te leven,

 

Verkiest een soeter aert, die op u diensten vvacht;

 

'Tis dvvaesheyt gunst te doen een diese niet en acht.

 

Sy heeft na dit gepeys een langen tijt gesvvegen,

 

Maer heeft al vvederom haer oude luym gekregen:

 

T'fy, seytse, grilligh mensch, hoe gaeje dus te vverck,

 

Ick bidde, segh een reys, vvat is u oogh-gemerck,

 

VVilt ghy een jongen laf tot uvve gunst vervvecken?

 

VVilt ghy een Venus-vvicht tot uvve liefde trecken?

 

Neen, dat is niet gemeent, ghy soeckt een deftigh man,

 

Die, met een hoogh gemoet, syn tochten dempen kan.

 

VVel aen dan, grilligh breyn, en vvilt u niet bedriegen,

 

Het is van outs geseyt: Geen arent jaeghter vliegen,

 

Geen man soeckt kinder-spel: en vvieder hooge svveeft,

 

VVeet dat hy geen vermaeck in slechte dingen heeft.

 

De meyt die quam daer aen en gingh de man besoecken,

 

Daer hy gansch besigh sat te midden in de boecken,

 

Sy stelt hem freuyten voor met roosen overdeckt;

 

Voorvvaer (bedencktet vvel) het is met hem gegeckt.

 

Hy vvas met synen geest tot in de lucht gevlogen,

 

En by de Goden selfs ten hooghsten op-getogen,

 

Hy vvist u grillen niet, noch hoe het meysen ralt,

 

Vermits syn hoogh gemoet soo lage niet en valt.

 

En siet, vermits de man veracht soo kleyne dingen,

 

En niet en is gevvieght met slechte beuselingen,

 

Daerom verflaeut u geest, en krijght een dvvarssen sin,

 

En 't is nochtans de gront van u begonnen min.

 

Om dat geen oogen-lust syn hert en kan bekoren,

 

Om dat de leckernij by hem is af-gesvvoren,

 

Om dat geen schoonheyt selfs syn reyne sinnen treckt,

 

Dit ist dat u gemoet tot syne gunst vervveckt.

[p. 179]

 

Om dat hy niet en doet, gelijck geringe menschen,

 

Die rijckdom, die vermaeck, die sachte dagen vvenschen,

 

Om dat hy over langh syn tochten overvvan,

 

Siet daerom vvil ick hem, en anders geenen man.

 

Maer daer is boven dien een misslagh hier bedreven,

 

Ick hebbe desen last een losse meyt gegeven,

 

En die heeft (naer ick merck) mijn gronden niet verstaen,

 

En daerom als het dient haer boodschap niet gedaen.

 

VVie sieck is van de min, en soeckt te zijn genesen,

 

Hy die de pijne voelt die moet de boode vvesen,

 

Hem is het droevigh leet tot in de ziel geprent,

 

Dies is hy slecht bedacht als hy een ander sent.

 

Ick vvil mijn eygen selfs aen Crates gaen vertoonen,

 

Soo sal dit kloeck verstant mijn gunsten vvel beloonen.

 

VVat doet ons vvacker oogh en geestigh vvesen niet,

 

VVanneer het op een man gesvvinde pijlen schiet.

 

Maer hoe! sal ick een maeght tot Crates nu genaken?

 

Sal ick in volle daet den vrijer moeten maken?

 

Sal ick met stout gevaer hem vallen in den schoot,

 

En met een vollen mont hem klagen mijnen noot?

 

Kan dit een vrijster doen? kan dit mijn tonge spreken?

 

Gevvis mijn eerbaer hert dat schijnter af te breken,

 

Mijn bange geest verdvvijnt, mijn teere ziel verschiet,

 

En mijn bevreesden aert en heeft de stoutheyt niet.

 

Maer schoon ick had de kracht, mijn voorstel uyt te brengen,

 

Mischien en sou de man mijn streelen niet gehengen,

 

Mischien sal hy terstont, met hert en stuer gelaet,

 

My stellen buyten troost, en buyten alle raet.

 

Maer hoe! bedruckte ziel, vvilt ghy geduerigh hellen,

 

Om dit onrustigh hert met svvaren angst te quellen?

 

VVaerom geen sachter vvegh en beter raet bedacht?

 

VVaerom niet vvat gemacx tot uvven druck gebracht?

[p. 180]

 

'K en hoef in dit geval mijn eere niet te vvagen,

 

Noch met een open mont mijn herten-leet te klagen;

 

Men kan in dit geval bedeckt en seker gaen,

 

Mijn eer, en dit versoeck dat kan te samen staen.

 

VVie geest heeft in de borst die kan, oock sonder spreken,

 

Aen yemant doen verstaen al vvat haer magh ontbreken.

 

Al svvijght een vrijster stil, een vvinck, een soete lagh

 

Die seyt, oock sonder tael, al vvat haer schorten magh.

 

Sy gaet, nae dit gepeys, in hare kamer treden,

 

Sy neemt een suyver glas, en spiegelt hare leden,

 

Sy doet haer koffers op, en haelter aen den dagh

 

Al vvat tot meerder glans haer leden dienen magh:

 

Sy trost haer geestigh hair, en çiert aen alle kanten

 

Haer vlechten met Topaes, en rijcke diamanten,

 

Met peerels haren hals, dat net en geestigh staet,

 

Mits sy het aerdigh tuygh in vvit te boven gaet.

 

Een tabbert, nae de kunst geschildert met de naelde,

 

Daer in een vvacker oogh met groot vernugen dvvaelde,

 

Die svveeft haer om het lijf; en, mits haer rijcke stof,

 

Vertoont, in bloem-gevvas, gelijck een vollen hof.

 

Maer schoon sy is geçiert met hondert moye dingen,

 

Die 't oogh van al het volck als tot haer leden dvvingen,

 

Sy heeft noch beter glans. vvant al het schoon çieraet

 

En is soo lustigh niet gelijck haer soet gelaet,

 

Gelijck haer geestigh hair, en roos-gelijcke vvangen,

 

Al net, en rechts bequaem om harten in te vangen.

 

En dus soo treetse voort, en geeft haer in de stadt,

 

Doch meest ontrent de plaets daer Crates dickmael sat.

 

Daer Crates besigh vvas, syn sinnen op te scherpen,

 

Daer siet men onse maeght het oogh gedurigh vverpen.

 

Maer ofse somtijts lacht, en somtijts deerlick siet,

 

De man is onbevveeght, en hy en groetse niet.

[p. 181]

 

Hier op spreeckt haer gemoet: Het stuck moet verder komen.

 

VVant hy is met den geest te bijster op-genomen,

 

Ick vvil hem naerder gaen, en met een heusen mont

 

Hem seggen dit geheym tot in den diepsten gront.

 

Dat is de rechte streeck die my sal konnen baten.

 

VVaer schaemte schade doet, daer dientse na-gelaten.

 

Dat is een nutte spreuck, bevestight van den tijt,

 

De vvijsheyt is het vveert dat haer een maget vrijt.

 

Sy koomt op dit gepeys tot Crates in getreden,

 

Maer siet, een koude schrick die rijst haer in de leden,

 

Haer innigh herte klopt, haer gansche lichaem drilt,

 

Sy vveet niet vvatse doen of vvatse laten vvilt.

 

Sy gingh tot driemael toe om aen de klinck te roeren,

 

Maer sy voelt haren geest als uyt de leden voeren,

 

Het schijnt dat sy in svvijm ter aerden neder sinckt,

 

Of dat de strate selfs haer in het aensicht springht.

 

Sy keert dan vvederom, en gaet vast overleggen,

 

Of sy dit niet en dient haer moeder aen te seggen.

 

Dat vontse voor het lest nae langh bedencken goet;

 

Dies gaetse tot de vrou en opent haer gemoet.

 

Vrou-moeder (seyt de maeght) het is een vvijl geleden,

 

Dat ghy hebt in der ernst gelet op mijn besteden,

 

Ghy hebt my duysent mael tot trouvven aengemaent,

 

Maer ick en sagh den vvegh daer geensins toe gebaent.

 

Mijn ongevoelick hert en mijne tuymel-sinnen

 

Die vvaren even-staegh onlustigh om te minnen,

 

'K en vvist niet eenen man die my soo vvel beviel,

 

Dat ick aen syn beleyt vvou gunnen dese ziel.

 

Maer siet hoe alle dingh ter vverelt kan verkeeren:

 

Ick voele door de min mijn sinnen over-heeren,

 

Ick voele dat mijn hert nu anders is gestelt,

 

En dat een selsaem vier mijn teere sinnen quelt.

[p. 182]

 

Indien het u belieft my des verlof te geven,

 

Ick vvil van nu voortaen, ick vvensch een ander leven,

 

Ick vvil oock heden selfs verkiesen eenigh man,

 

Die mijn onstuymigh hert in ruste stellen kan,

 

Die mijn onrijpe jeught ten goede sal bereyden,

 

En tot de vvare deught mijn driften sal geleyden.

 

Ghy doet in dit geval gelijck een moeder plagh,

 

Op dat ick dit begin ten eynde brengen magh.

 

De moeder is verheught van soo gevvenste reden,

 

En soeckt van stonden aen hier naerder in te treden.

 

VVel dochter (seyt de vrou) zijt ghy aldus gesint,

 

Soo opent even hier, vvie van u vvert bemint.

 

Ick sal, eer dat de son is in de zee gevveken,

 

Ick sal noch heden selfs met uvven vader spreken,

 

Ick vveet geen meerder vreught en sal hem oyt geschien,

 

Als u syn liefste kint getrout te mogen sien.

 

De maeght gaet vveder aen. Ick hebbe lange dagen

 

Mijn sinnen om-gevoert, mijn oogen om-geslagen,

 

Op dat ick met bescheyt ten lesten vinden sou,

 

Aen vvien ick mijn gemoet sou binden in de trou.

 

En naer ick menighmael met alle mijn vermogen

 

Het stuck heb overleyt, en dickmael overvvogen,

 

Soo oordeelt mijn gemoet, dat Crates is de man,

 

Die my in dit geval alleen vernugen kan.

 

Indien het u behaeght ten echte my te geven,

 

Ick ben men hem gesint mijn dagen af te leven,

 

En dat in vreught, in pijn, in lust, in ongeval,

 

En vvat my voor een lot den hemel gunnen sal.

 

Hoe! Crates (seyt de vrou) vvel dat zijn vijse grillen,

 

Die ick niet kan verstaen vvaer henen datse vvillen;

 

Hoe! Crates, lieve kint, dat is een selsaem mensch,

 

Hy kent geen lief, of leet, geen lust, of herten vvensch.

[p. 183]

 

Hy heeft jae vleys en bloet te samen uyt-getogen,

 

De gronden van den mensch, de vverelt uyt-gespogen,

 

Hy heeft syn eygen aert en alle vreught versaeckt,

 

Soo dat ghy boven al daer qualick zijt geraeckt.

 

Soo ghy syn lichaem siet, hy heeft mismaeckte leden,

 

En vvaer men hem ontmoet daer gaet hy eensaem treden,

 

Syn aensicht staet gestreckt, en als in stagen rou,

 

In't korte desen man en dient geen jonge vrou.

 

Ghy in het tegendeel zijt prachtigh op-getogen,

 

En hebt gestaegh verkeert by luyden van vermogen,

 

Ghy zijt van ons geçiert, en vander jeught gekleet,

 

Niet uyt een schaerse beurs, maer uytter-maten breet.

 

Ghy zijt een schoone maeght, en hondert jonge mannen

 

Die hebben, t' uvven dienst, haer sinnen in-gespannen.

 

Of soo ghy rijckdom soeckt, de rijckste van de stadt

 

Die zijn door uvven glans ten vollen op-gevat.

 

Soo ghy op adel siet, de beste van den lande

 

Die bieden hare trou aen uvve gunst te pande.

 

Ghy daerom, frissche bloem, gaet neemt een lustigh man,

 

'T zy edel, rijck, of schoon, ghy hebter keuse van.

 

Maer soo een vijsen aert voor u te vvillen kiesen,

 

Dat is met eygen vvil syn lieve jeught verliesen,

 

Dat is het malste stuck, en vvel de vreemste slagh

 

Die ick in dit geval van al mijn leven sagh.

 

Hy is een leelick mensch, en ghy van schoone leden,

 

Ghy van een soeten aert, en hy van sture zeden.

 

Hy vvonder rou gekleet, ghy net in u gevvaet,

 

Hy droef in syn gebaer, ghy bly in u gelaet.

 

Hoe sal dit groot verschil sigh oyt te samen voegen?

 

Hoe kan dit strijdigh vverck oyt herten vergenoegen?

 

Gelooftet, vveerde kint, soo ongelijcken aert

 

Kan noyt als met verdriet te samen zijn gepaert.

[p. 184]

 

De moeder had geseyt. De dochter gingh beginnen,

 

Niet door een schielick hooft maer vvel bedachte sinnen,

 

Met oorlof, seyt de maeght, al vvat men schoonheyt hiet

 

En heeft soo goeden naem in mijn gedachten niet.

 

En dat ghy leelick noemt en kan ick niet verfoeyen,

 

Maer voel in tegendeel mijn liefde dieper groeyen.

 

De schoonheyt, na my dunckt, bysonder in de mans

 

En geeft noyt vvare lust, en heeft geen rechten glans.

 

Vlysses hadde noyt de gaef van schoone leden,

 

Noch vvan hy menigh hert door syn besette reden,

 

Noch heeft hy Nymphen selfs tot syne min gebracht.

 

Soo dat ick kloeck verstant voor alle dingen acht.

 

Al is een lichaem schoon, vvat vreughde kan het geven,

 

Om daer aen vast te zijn voor al syn gansche leven?

 

'T en is maer een gesicht. vvat kander meer geschien?

 

Al vvie het eens bekijckt, die heeftet al gesien.

 

Of sooder naderhant yet anders is te vinden,

 

Soo blijcktet dat de tijt de schoonheyt kan verslinden.

 

In voegen dat men noyt, als met een groot verdriet,

 

Het af-gaen van de jeught en van de schoonheyt siet.

 

'T is anders mette geest, die kan tot alle tijden

 

Verfraeyen ons gemoet, en op een nieu verblijden,

 

Die vveet, tot onse vreught, gestaegh een nieuvven vont,

 

Of met een deftigh schrift, of met een soeten mont.

 

En als dat hemels vier genaeckt syn alderleste,

 

Dan koomt de meeste glans, en ver het alderbeste,

 

Het is in dit geval de vvitte svvaen gelijck,

 

Die singht haer soetste liet ontrent haer droevigh lijck.

 

Een geest van hoogh vernuf die kan op vveynigh uren

 

My storten in de borst, dat my sal eeuvvigh duren,

 

Daer my het friste lijf, oock van den schoonsten man,

 

Noch vvijser in verstant, noch beter maken kan.

[p. 185]

 

Het lijf, schoon het is, en kan my niet vermaken,

 

Goet, adel, schoone vervv en zijn maer beusel-saken.

 

Het lijf is maer een block, een ongesonden romp,

 

En, met een vvoort geseyt, niet als een aerden klomp.

 

Indien ghy my een man oyt zijt geneyght te geven,

 

Ick ben met desen vrient alleen gesint te leven,

 

En daerom tot besluyt, vrou-moeder, vveest gerust;

 

In dat ghy leelick noemt, daer is mijn herten-lust.

 

Al vvat de goede vrou hier tegen quam te seggen,

 

Dat kon de jonge maeght met reden vveder-leggen.

 

De vader even-self die is hier in ontstelt,

 

Als hem, gelijck het lagh, syn vrouvve dit vertelt.

 

Hy, naer het gansche stuck te hebben overvvogen,

 

Meynt dat hier Crates selfs vvel meest in sou vermogen,

 

Hy voeght hem by den man, hy opent syn verdriet,

 

En bidt met grooten ernst, dat hyder in versiet.

 

Dat hy (die niet en is genegen om te trouvven)

 

Het opset van de maeght vvil krachtigh vveder-houvven,

 

Dat hy (die met een vvoort veel menschen beter maeckt)

 

De vryster neder set, en hare luymen staeckt.

 

Dit vvert van stonden aen by Crates aen-genomen,

 

Hy seyt dien eygen dagh by haer te vvillen komen,

 

Hy seyt, dat hy den loop van soo een vreemt geval,

 

Oock in een oogenblick, in stilte brengen sal.

 

In 't huys vvaer Clito vvoont daer vvas een stille kamer,

 

Hier tijt de man te vverck, en met een fluxen hamer

 

Soo maeckt hy daer een gat, soo dat hy konde sien

 

Al vvatter omme gingh en vvatter magh geschien.

 

Maer eer hy vveder koomt gaet hy syn dochter spreken,

 

En pooght met alle macht haer voorstel af te breken;

 

Doch sy blijft onbevveeght, en set haer even vast,

 

Soo dat haer vreemde luym gedurigh hooger vvast.

[p. 186]

 

De man, als uyt-geput, gaet nu syn beste reden,

 

Gaet al syn gansche kracht op haer gemoet besteden,

 

Hy klopt aen haren geest met soo een harden slagh,

 

Als oyt een felle tongh aen yemant geven magh.

 

O vvat een schendigh stuck! vvaer zijn u teere jaren?

 

VVaer is u sedigh hert, u schaemte vvech gevaren?

 

VVaer is het eerbaer root, der vrouvven hooghste deught?

 

Dat ghy u reynen plicht aldus vergeten meught.

 

VVaer rolt u los verstant? vvaer dvvalen u gedachten,

 

Dat ghy vvilt onderstaen een man te gaen verkrachten,

 

Een man gansch tegen aert te dringen in de trou,

 

Dat noyt en vvert gedaen als van een geyle vrou?

 

Quelt u een heeten brant, of vvorden u de leden

 

Van krevel aengeritst, of van het vleys bestreden,

 

Soo malt gelijck het dient, en kiest een rustigh man,

 

Die met een soet onthael u jeught vernuegen kan.

 

Maer by een vijsen grieck u lust te vvillen soecken,

 

Die noyt geen lust en vint als in vermufte boecken,

 

Dat is het sotste stuck dat ick mijn leven sagh,

 

En dat oyt menschen breyn met reden lijden magh.

 

Hoe! sal een bultigh vent een schoone maeght vervoeren?

 

En die geen liefde kent u sinnen konnen roeren?

 

O monster van de stadt, en van het gansche rijck!

 

VVie sagher immermeer, vvie kender uvvs gelijck?

 

Iuyst op dit eygen vvoort soo komt de moeder binnen.

 

Die seyt: Verdvvaelde ziel, vvat mooghje doch beginnen?

 

Ghy hebt in grooten ernst op my vvel eer versocht,

 

Dat ghy eens met gemack tot Crates spreken mocht.

 

Koomt nu, en neemt de preuf van syn verkleunde sinnen,

 

En siet vvat u gespreck op hem sal konnen vvinnen.

 

Hy is hier binnens huys in seker stil vertreck,

 

Gaet spreeckt hem, sooje vvilt, en opent u gebreck.

[p. 187]

 

Als dit de juffer hoort, al is haer geest verslagen,

 

Sy is noch even-vvel het stuck gesint te vvagen,

 

Sy vveeght in haer gemoet het onvervvacht geval,

 

En peyst een korte vvijl hoe sy het maken sal.

 

Maer alsse Crates siet, haer gansche leden beven,

 

Soo datse geen geluyt voor eerst en konde geven,

 

Sy staet gelijck verbaest van soo een deftigh man;

 

Maer groet hem lijcke-vvel ten besten datse kan:

 

In vvijsheyt, kloeck vernuf, en lust tot hooge saken

 

Daer in, ô vveerde vrient, bestaet mijn gansch vermaken,

 

En, schoon ick ben gevleyt van al de frissche jeught,

 

'K en vinde geen vermaeck in al die malle vreught.

 

VVant naer ick even hier u lest eens hoorde spreken,

 

Ben ick van sotte min ten vollen af-gevveken,

 

Ick ben, nae dat gespreck, gedurigh ongerust,

 

En, siet! in u alleen besluyt ick mijnen lust.

 

Soo ghy het, vveerde man, nae desen vvilt gehengen,

 

Ick sal al vvat ick kan tot uvven dienste brengen,

 

Ick sal al vvat ick heb u storten in den schoot,

 

En blijven u getrou tot aen de bleecke doot.

 

Ick heb van u geleert in tucht alleen te spreken,

 

En al het los gevley ten vollen af te breken,

 

Ick heb van u geleert te lijden met verdragh,

 

Al vvat het schamper volck op yemant seggen magh,

 

Ick heb van u geleert niet meer te vvillen achten

 

Dat yder een begeert, dat alle menschen vvachten,

 

Dat oyt een prachtigh vvijf om hare leden droegh,

 

Ick heb van u geleert, dat vveynigh is genoegh.

 

Ick heb van u geleert in voorspoet niet te svvellen,

 

En als het qualick gaet syn herte niet te quellen,

 

Ick heb van u geleert, dat ons de bleecke doot

 

Stelt boven alle sorgh, en buyten alle noot.

[p. 188]

 

Ick heb van u geleert, mijn los gemoet te dvvingen,

 

Ick heb van u geleert, dat God in alle dingen

 

Syn vvoon-plaets heeft geset, dat God is over-al,

 

Dat God te syner tijt de vverelt rechten sal;

 

Dat vvaer hy is ontrent geen quaet en dient bedreven,

 

Geen boosheyt aengerecht door al het gansche leven.

 

VVant hy vervult het Al. Ick heb van u geleert

 

Hoe druck en tegenspoet ten goede dient gekeert.

 

Ick heb van u geleert, dat stil te mogen vvesen

 

De menschen voordeel is, en driften kan genesen.

 

Ick heb van u geleert, dat gullen overvloet

 

De leden niet en helpt, maer enckel hinder doet.

 

Ick heb van u geleert, en vvilder in volherden,

 

Ick heb van u geleert, een mensch te konnen vverden.

 

Ick meyn het metter daet, en niet in loosen schijn,

 

En, acht ick uvve leer, soo moet ick uvve zijn.

 

Met sy haer reden sluyt haer gansche vvangen blosen,

 

En gloeyen even soo gelijck als versche rosen.

 

Daer vvas een stoel ontrent, vvaer op sy neder seegh,

 

En siet, haer vvesen sprack, schoon dat haer tonge svveegh.

 

De man, op dit gesicht, voelt syn gevvrichten drillen,

 

Syn geesten overhoop, onseker vvatse vvillen.

 

Syn over-strengen aert vvort sacht in dit geval,

 

En vveet niet vvat hy doen, of vvat hy laten sal.

 

Hy staet dan sonder spraeck, verstelt in syn gedachten,

 

Hy voelt in dit gevvoel syn herte schier verkrachten.

 

Ten lesten, vvat bedaert, soo leyt hy synen staf,

 

Syn af-gesleten mael, en rauvven mantel af.

 

Daer stont hy doen ontbloot. hy toont syn gansche leden,

 

Hy toont syn kranck gestel van boven tot beneden,

 

Hy toont de jonge maeght syn heymelick gebreck,

 

En, siet! in desen stant begon hy dit gespreck:

[p. 189]

 

Het koomt my selsaem voor, ô schoonste van de maeghden,

 

Die oyt door soet gelaet aen eenigh man behaeghden,

 

Het koomt my selsaem voor, ô blomtje van het lant,

 

Dat ghy, schoon onversocht, my biet u rechterhant,

Dat ghy (des noyt geverght) aen my vvilt over-geven
V frissche maeghde-blom, u soet en jeughdigh leven,

Dat ghy my zijt gesint, als uvven bed-genoot,

Te bieden uvven mont, te jonnen uvven schoot.

VVat koomt u in den sin, my dit te komen seggen!
Gevvis ghy moet het stuck vry naerder overleggen.

Bedaert u, soete maeght, en kent, eer datje mint,

En eer ghy door de trou u vrije sinnen bint.

Ick vvil u nu ter tijt, ick moet het u ondecken,
Dat ick geen man en ben om vrouvven aen te trecken,

[p. 190]

 

Ick ben een slecht gesel, en van geen hooge stam,

 

En 't huys is sonder glans, daer uyt ick oorspronck nam.

 

'K en heb geen koren-lant, geen klaver-rijcke dalen,

 

Geen heuvels in het vvout, daer duysent schapen dvvalen,

 

'K en heb geen boom-gevvas, geen vvijngaert op het velt,

 

'K en heb geen prachtigh huys, en min noch machtigh gelt.

 

Dees male, die my dient om boecken in te steken,

 

En vvat my op den vvegh, noch vorder magh ombreken,

 

En dese staf alleen dat is mijn eenigh goet,

 

Mijn schat, mijn gansche kraem, die my vernuegen moet.

 

En vvat mijn lichaem raeckt, 'k en sal u niet bedriegen,

 

Oock ben ick niet gevvoon aen yemant oyt te liegen;

 

Ick heb my bloot gestelt voor u, beroemde maeght,

 

Op datje mijn gestel en svvacke leden saeght.

 

Men houtet voor gevvis, dat, als mijn moeder baerde,

 

Ick haer en al het volck met desen romp vervaerde;

 

Ick vvord' als voor een spoock van yder aengesien,

 

En ick en heb noyt vrou mijn leden vvillen bien.

 

Daer is een ronde bult my op den rugh gevvassen;

 

Hoe kan dat immermeer u frissche leden passen?

 

Hoe sal u geestigh lijf, u aengename jeught

 

In my onaerdigh mensch oyt vinden hare vreught?

 

Hoe sal u hoogh gemoet sigh neder konnen geven?

 

Hoe sal u vrolick hert soo strengh oyt konnen leven?

 

Ghy sult, voorvvaer ghy sult, indienje my gelooft,

 

Vertreuren uvve jeught by soo een selsaem hooft.

 

Ick ben meest alle tijt genegen om te dvvalen

 

Nu in het naeste lant, en dan in verre palen.

 

En dit is mijn gebruyck; al is mijn lichaem svvack,

 

Noch doe ick even-vvel mijn leden geen gemack.

 

In't holste van de nacht, als vee en menschen slapen,

 

Of by haer vveder-paer haer soete lusten rapen,

[p. 191]

 

Dan leyt mijn besigh hert, mijn deusigh hooft en maelt,

 

Soo dat het even dan in verre landen dvvaelt.

 

Mijn huys is sonder glans, en sonder gulde vaten;

 

Ick hebbe dat beslagh al lange na-gelaten.

 

Een kamer sonder pracht dien acht ick voor geluck,

 

Een peert al vvaeret blint en bracker niet een stuck.

 

Een kleet is my genoegh, kan't maer de leden decken,

 

En, schoon der yemant lacht, ick laet de vverelt gecken.

 

'K en soeck geen leckernij, geen mont of oogen lust,

 

Ick noem het goede spijs al vvat den honger blust.

 

Aen tafel, daer het volck syn hooghmoet plagh te toonen,

 

Daer nut ick enckel moes of dickmael rauvve boonen.

 

Ick slape daer het valt, en ben oock dan alleen,

 

En voor een sachte peul neem ick een harden steen.

 

Voor vvijnen, die het breyn met heeten damp ontsteken,

 

Soo les ick mijnen dorst met vvater uyt de beken,

 

En voor een gulden kop, of ander rijcker vat,

 

Soo schep ick metter hant een schrael en killigh nat.

 

Ick leve soo ick magh, en nae de saken vallen,

 

Vol hoogh en diep gepeys, tervvijl de lieden mallen.

 

Maer hoe een jonge vrou dient aen te zijn geraeckt,

 

Daer heb ick noyt mijn vverck voor desen af gemaeckt.

 

Denckt nu, ghy die soo teer van jonghs zijt op-getogen,

 

En uyt uvvs moeders borst maer vveeld' en hebt gesogen,

 

Denckt vvat ghy maken sout by soo een vijsen man,

 

Die aen het echte bed geen vreughde brengen kan.

 

Indien ghy zijt geneyght ons regels aen te veerden,

 

En leeren nae de kunst de gronden van der eerden,

 

En hoe in ouden tijt de vverelt is gebout,

 

Soo bleefje, soete maeght, al beter ongetrout.

 

Dan zijn de sinnen vry, om hoogh te mogen svveven,

 

En nutter tot de kunst als die geselligh leven.

[p. 192]

 

VVant al vvaer kinders zijn daer is het nimmer stil,

 

En vvieder moeder is en doet niet datse vvil.

 

Maer vvat dat u belanght, ô perel van den lande,

 

Doet ghy met uvve jeught aen Hymen offerhande.

 

VVant als ick u bemerck en uvven soeten aert,

 

Soo dient u geen beroep, als vvel te zijn gepaert.

 

Ghy moet met eenigh prins in echte banden leven,

 

En aen het vaderlant van uvve vruchten geven;

 

De loten uvver jeught, u gul en edel zaet

 

Dat moet hier namaels zijn een steunsel van den staet.

 

Het root van uvven mont, het vvit van uvve borsten,

 

Een vvensch van al de jeught en hondert jonge vorsten,

 

En daer van yder spreeckt door al het gansche rijck,

 

En is niet voor een romp, als ick of mijns gelijck.

 

VVy sitten menighmael veel uren op-getogen,

 

Het schijnt dat ons de ziel is uyt het lijf gevlogen;

 

Maer van het echte bed of vrouvven geen gevvagh.

 

En vvat is edel fruyt voor die het niet en magh?

 

VVat is u, schoone blom, aen dit beslagh gelegen?

 

Gaet kiest een lustigh man, gelijck de vrijsters plegen,

 

Gaet neemt tot u behulp een soeten bed-genoot,

 

Soo magh een aerdigh kint verçieren uvven schoot.

 

Dat sal u beter zijn, als in geleerde boecken

 

Den aert van alle dingh te vvillen onder-soecken.

 

Al dat en is geen vverck dat jonge vrijsters raeckt;

 

Het schepsel dient gebruyckt daer toe het is gemaeckt.

 

De man betaemt de sorgh, de kinders moeten spelen,

 

Een vrijster dient gepaert, om vrucht te mogen telen.

 

Ghy daerom, frissche roos, gaet neemt een edel man,

 

Die u tot echte lust en vreughde dienen kan.

 

Dit loom en bultigh lijf voor u te vvillen kiesen,

 

Dat is u soete jeught, u soete vreught verliesen,

[p. 193]

 

Dat is u jeughdigh lijf te brengen in den noot,

 

Dat is by een geleyt het leven en de doot.

 

Daer zijnder in de stadt die hen geluckigh achten,

 

Dat sy tot in der nacht op uvve dienste vvachten,

 

Al geestigh, edel, rijck, en rappe jonge lien,

 

Voorvvaer het is u best op haerder een te sien.

 

Kiest daer vvat u bevalt, dat sal u beter vougen.

 

VVant met een edel peert en magh geen esel plougen.

 

Niet dat met vaster knoop tvvee herten t' samen bint,

 

Dan als men haren aert in een gestalte vint.

 

De vader hoortet al vvat Crates heeft gesproken,

 

(Vermits hy door een spleet, te voren op-gebroken,

 

Aensagh het selsaem spel) hy dan met syn gemael

 

Koomt onder dit gespreck getreden op de zael.

 

Het dacht hem tijt te zijn, syn dochter aen te spreken,

 

Om al dit vreemt gepeys haer uyttet hooft te steken;

 

Hy seyde: VVeerde kint, hoort nu den lesten raet;

 

Ghy siet aen alle kant hoe dat u sake staet,

 

V moeder raetet af, u vader isser tegen,

 

En Crates even-selfs tot trouvven ongenegen,

 

En dan noch boven al soo meynt de vvijse vrient,

 

Dat ghy hem niet en voeght, en hy u niet en dient.

 

Ghy vvilt dan even noch u losse sinnen stillen,

 

En doet dat u betaemt, en dat de vrienden vvillen.

 

VVie nae geen vader hoort, en nae geen raet en doet,

 

Die haelt sigh op den hals gevvissen tegenspoet.

 

De maeght in dit gevvoel, bedroeft tot in de zielen,

 

Gaet met een bangen geest voor haren vader knielen,

 

Sy geeft een diepen sucht, als in den lesten noot,

 

En toont in haer gelaet gelijck een volle doot:

 

Ach vader! 't geen ick eysch dat moet ick hier vervverven,

 

Of laet my nu terstont en hier ter plaetse sterven.

[p. 194]

 

Of, soo oock dit versoeck my niet gebeuren magh,

 

Hout desen even-vvel voor mijnen lesten dagh.

 

Ick sal veel eer een svveert in desen boesem drucken,

 

En mijn bedroefde ziel uyt hare vvoon-plaets rucken,

 

Als dat mijn treurigh hert sal scheyden van den man,

 

Die ick niet missen vvil, en noyt verlaten kan.

 

Sy keert haer met het vvoort, en laet haer vader blijven,

 

En laet haer broeder staen, en laet haer moeder kijven,

 

O peerel van het rijck, ick svveere by de son,

 

Ick vvou u dienst-maeght zijn indien ick maer en kon.

 

Ick ben met al mijn hert tot u alleen genegen,

 

Maer niet om mijn vermaeck met u te mogen plegen.

 

Neen neen, gelooftet vry, ick heb een ander vvit,

 

'T en is geen geylen brant, die mijn gemoet verhit.

 

Zijt ghy, naer u gebruyck, genegen om te vvaken,

 

En efter niet gestelt om vrouvven aen te raken,

 

Ey lieve vveest gerust; ick sie maer op den geest,

 

En met u vvijs te zijn dat is mijn bruylof-feest.

 

Dat is mijn hooghste lust; 'k en sal niet anders vvenschen.

 

Gemeenschap in het bed is voor geringe menschen.

 

'K en achtet niet een sier al vvat men daer geniet,

 

'T is al maer vvater-vervv voor een die hooger siet.

 

Schoon ghy my niet en raeckt, noch sal ick uvve blijven,

 

Laet slechts maer op mijn graf den naem van Crates schrijven,

 

Dat is voor my genoegh. De gront van mijne vreught

 

En heeft sigh noyt geset op rancken van de jeught.

 

Hoogh oordeel, diep verstant, en vvel bevvrochte sinnen

 

Die konnen maer alleen my krachtigh over-vvinnen,

 

Daer ben ick op verlieft, daer ben ick om belust,

 

En sonder dat vermaeck soo blijf ick ongerust.

 

Hoe! kan oock niet een vrou haer sinnen over-geven,

 

Om met een deftigh man haer dagen af te leven

[p. 195]

 

In vrientschap, sonder meer? kan niet een billick mensch

 

Ontfangen, buyten lust, syn vollen herten-vvensch?

 

Voor my ick segge, jae. ghy sultet haest beproeven

 

Dat ick tot mijn vermaeck geen man en sal behoeven,

 

Geen man en heb gesocht. noemt my slechts echte vrou,

 

En ick en vvil van u geen plichten van de trou.

 

Geen vvel-lust in het bed. Ick sal my konnen geven

 

Om als een deftigh man naer u gebruyck te leven,

 

Ick sal mijn hooft-çieraet geboort met diamant,

 

Ick sal mijn rijck gespan gaen leggen uytter hant.

 

Ick sal dit edel kleet niet laten af te keuren,

 

Ick acht het juffer-tuygh alleen voor slechte leuren,

 

Ick achte niet een dingh als dat de vvijsheyt raeckt,

 

En dat in ons gemoet de sinnen beter maeckt.

 

Gout, peerels, diamant, en al de rijcke steenen

 

En zijn niet inder daet gelijck de lieden meenen;

 

'T is maer 'k en vveet niet vvat, dat om het ooge speelt,

 

En dat een ydel hert sigh in de sinnen beelt:

 

'T en is maer rau gevvas gekomen uyt de rotsen,

 

En geensins van den aert om des te mogen trotsen,

 

'T en is maer oester-quijl, bevrosen in de zee,

 

En met een harden storm geslingert aen de ree.

 

'T en raeckt niet aen het hert, 'ten kan geen mensch verblijdē,

 

'T en baet geen stille ziel in druck en bitter lijden;

 

Het maeckt in tegendeel een ongerusten geest.

 

VVant een die veel besit is alle tijt bevreest.

 

'T is vry een meerder lust, de sterren aen te schouvven,

 

Als ydel poppe-goet en leuren van de vrouvven.

 

Voorvvaer, het minste licht dat aen den hemel staet

 

Is soeter in vermaeck, en hooger in çieraet.

 

Dat magh een menschen oogh oock sonder kost genieten,

 

En soo een reyn gesicht en kan hem noyt verdrieten.

[p. 196]

 

Noyt boven syns gelijck doen svvellen door de pracht,

 

Gelijck haer flicker-glans van alle tijden placht.

 

VVel vrient, vvilt ghy den aert van mijne lusten vveten,

 

Ick kan oock enckel moes en rauvve boonen eten,

 

Ick kan oock dolen gaen, ick kan oock sober zijn,

 

En slapen in het vvout, en leven sonder vvijn.

 

Ick sal benevens u een rouvven mantel dragen,

 

En vvat ghy vorder doet en sal my niet mishagen.

 

Ghy sult te geener tijt vernemen mijn geklagh,

 

Indien ick maer alleen ontrent u vvesen magh.

 

Maer vvat ick heb geseyt, ghy laet u niet bevvegen,

 

Ick sie aen u gelaet, het is u bijster tegen.

 

VVel Crates, vvilt ghy dan mijn liefde tegen-staen,

 

Soo moet dit treurigh hert van droefheyt onder gaen,

 

Soo moet mijn vvoonplaets zijn ontrent de droeve maeghdē,

 

Die haer benaude ziel uyt haren boesem jaeghden,

 

VVt sake van verdriet en heeten minne-brant,

 

Daer niemant soet behulp of hope toe en vant.

 

Als Dido niet en mocht haer vveerden vrient genieten,

 

Soo gingh sy metter daet haer edel bloet vergieten.

 

VVant eer hy met de vloot verliet het koninck-rijck,

 

Soo vvas de jonge vrou terstont een droevigh lijck.

 

En als de Griecsche maeght Leander moeste derven,

 

Sy vvou geen vreughde meer, maer gaf haer om te sterven.

 

En Thisbe, by geval van haren vrient ontbloot,

 

Begaf haer door het svveert gevvilligh in de doot.

 

En vvaerom sou de mensch op aerden langer leven,

 

Als aen syn droevigh hert geen troost en vvert gegeven?

 

Voor my, ô vveerde man, ick gae den eygen gangh,

 

Magh ick niet uvve zijn mijn leven dagen langh.

 

Ick gae den eygen vvegh, ick zijge na beneden,

 

Ick gae na Charons boot, en dat met rassche schreden,

[p. 197]

 

'K en vreese nu voortaen geen droevigh ongeval,

 

Ick heb hier byder hant dat my verlossen sal.

 

Iuyst op dien eygen tijt sy greep een blooten degen,

 

Die onder seker kleet verholen had gelegen,

 

Sy voeght haer op den punt. Maer Pytha gansch ontstelt

 

Die valt haer om den hals, eer sy het vvapen velt.

 

VVat sal de vader doen? vvat sal de moeder spreken?

 

Hy siet haer tranen aen, die schijnen stage beken,

 

Hy siet haer droef gelaet, en haren bleecken mont,

 

Soo dat hy syn gemoet in duysent prangen vont.

 

Hy geeft hem uyt de zael, met droefheyt in-genomen,

 

En syn bedroefde vrou is tot hem af-gekomen;

 

Die toont haer gansch ontstelt, en boven al bevreest,

 

Het schijnt dat sy de maeght siet geven haren geest.

 

Sy valt hem om den hals, en met een droevigh kermen

 

Soo bidse dat de man syns dochters vvil ontfermen.

 

Hy van een sachten aert, en even seer ontset,

 

Vergunt, nae groot beklagh, de moeder haer gebet.

 

Daer gaetet selsaem toe, daer laet men Crates halen,

 

Die koomt met stil gebaer getreden opter zalen.

 

De vader seyde niet, hoe na de jonghman quam,

 

Soo dat de droeve vrou het vvoort ten lesten nam.

 

Sy sprack dan Crates aen, met tranen op de vvangen:

 

Ach! hoe is dese maeght met uvve min bevangen!

 

Daer is geen uyt-komst aen, ick sie het metter daet,

 

Dat al haer gansche lust in u alleen bestaet.

 

Voor desen, vveerde man, soo vvas het ons begeren,

 

Dat ghy de jonge maeght sout van u liefde vveren,

 

En hier is toe gedaen al vvat ick oyt bedacht,

 

En daer is niet met al by haer te vveegh gebracht;

 

Des koom ick vvederom met uyt-gestorte tranen,

 

Om tot het tegen-deel u sinnen aen te manen.

[p. 198]

 

VVel aen dan, lieve vrient, ontfanght de jonge maeght,

 

En doet met hare jeught gelijck het u behaeght.

 

De man die stelt hem vreemt, en vvil het stuck ontleggen,

 

Maer echter op het lest hy liet hem noch geseggen.

 

Cupido quammer by en schoot hem in den bult,

 

Tot dat syn koude borst met vlammen is vervult.

 

Het vvicht dat had een pijl in AEtna laten smeden,

 

Die nut en dienstigh vvas tot soo verkleunde leden,

 

De schicht vvas bijster langh, en vvonder fijn gestaelt,

 

Soo datse door de borst tot in de lever daelt.

 

Daer gaet de bruyloft aen, maer sonder bruylofs-gasten,

 

Geen maeghden by de bruyt die op haer diensten pasten,

 

Geen spel, of bly gesangh, geen kruyt, of roose-krans,

 

Geen vrijers op de sael, geen vrijsters aen den dans.

 

De maeght die vvort een vrou, door vvonder vreemde vvegē,

 

Haer lust is even-selfs in lusten niet gelegen;

 

En des al niet-te-min soo is de vrijster bly,

 

En niemant (soo het schijnt) en houter feest, als sy.

 

Maer sy verlaet terstont al vvat haer plagh te çieren,

 

En vvort tot in de ziel verandert van manieren,

 

Sy draeght een rou gevvaet, al isse vvonder teer,

 

Sy vvil geen diamant of rijcke peerel meer.

 

Dat schoon, dat geestigh hair, soo net vvel eer gevlochten,

 

Dat sonder heeten brant geen vrijers sien en mochten,

 

Is nu in een gerolt, gedvvongen over-hoop,

 

En 't is nu maer alleen een onbelompen knoop.

 

Sy gaet door al het lant, en dat met naeckte voeten,

 

Gelijck die haren kost met spitten vvinnen moeten:

 

Haer bed is menighmael het gras en jeughdigh velt,

 

Daer sy by vvijlen rust, of om te slapen stelt.

 

Sy eet maer voor de noot, en drinckt uyt klare beken,

 

Sy kan in grooten ernst de feylen tegen-spreken,

[p. 199]

 

Sy straft het noest gevvoel, en ick en vveet niet vvat,

 

De rancken van het hof, de grillen van de stadt:

 

Sy tast oock prinçen aen, en die sigh heeren noemen,

 

Oock die met vollen mont op haer geleertheyt roemen,

 

Maer boven al het volck dat alle dingen leert,

 

En tot syn eygen hert geen sinnen oyt en keert.

 

Siet daer de lieve tvvee, vervvondert van de menschen,

 

Gaen dolen sonder huys, maer hebben datse vvenschen,

 

Sy leven buyten sorgh en met een bly gemoet,

 

Geluckigh sonder staet, en machtigh sonder goet.

t'Samen-sprake op Het ongelijck houwelick van Crates en Hipparchia.
Kort in-houden van de volgende t' samen-sprake.

1.	OF het in 't gemeen waer is, dat yder syns gelijcke moet trouwen?
2.	Of men een houwelick magh aen-gaen, sonder oogh-merck te hebben op gemeenschap van bedde?
3.	Of het goet is, een mismaeckt, maer een wijs man te trouwen?
4.	Of yemant hebbende eē uyt-muntende lichamelick gebreck dient getrout?
5.	Of yemant te trouwen met eē uyt-wendigh of met een in-wendigh gebreck beter zy?
6.	Of de gene die te samē staen om te trouvven malkanderen haer heymelicke gebreken gehouden zijn kennelick te maken?
7.	Of nieu-gehoude niet een voet en dienen te nemē in 't begin van haer houwelick, hoe malkanderen in hare onderlinge swackhedē best te verdragē ?
8.	Of een jonge deerne een kint buyten echte gewonnen hebbende, en ten houwelicke versocht werdende, sulcx dient te openbaren?
9.	Of, sulcx eerst naer het vol-trecken van 't houwelick openbaer werdende, het houwelick daerom kan ghescheyden werden?
10.	Of een geleert man behoort te trouwen?
11.	Of een jonge deerne magh vrijen, dat is, een man aen-soecken om haer te trouwen?
12.	Of lief-hebben en begeren een en de selve sake zy?
13.	Of een mans-persoon een vrou-mensch

[p. 200]

	kan lief hebben sonder in-sicht op gemeenschap van bedde?
14.	Verscheyde selsame en gedenckwaerdige in-vallē van jonge deernen ontrent het verkiesen van yemant in 't stuck van liefde.

Phi. Hier is (nae ick sie) groote stoffe voor handen, en daerom is met vlijt te letten, hoe die best ten nutte sal dienē gebracht. Voor my, ick vinde hier eerst een gelegentheyt regel-recht gaende tegens uwe beste gront-slagen, die ghy over-al soo hoogelick inde gelegentheden van de houwelicken zijt prijsende. Want ick sie aen d'eene zijde een rijcke, nette, schoone, jonge, op-gepronckte, wel-gemaeckte, sacht op-gevoede, jae weelige joffrouwe; en aen d'ander zijde een armen, mismaeckten, ouden, slordigen, sloffigen, ongueren, harden, bultigen, en geheel in-getogen, en deunen boeck-man, ende boven al een quaet doeck-man, en van dese twee wert een houwelick, volgens dese geschiedenisse. Nu bidde ick u my te seggen, hoe kan dese Philosooph geseyt werden nae-gekomen te hebben de lesse van synen mede-broeder, aldus luydende:

Vrient, woont en trout met uws gelijk,
Dat is by-naest een hemel-rijck.

⁺ Soph. Ick ben wel gesint hier van een weynigh met u te spreken. En voor eerst, lieve Philogame, soo weten wy beyde, datter noyt soo algemeenen regel is, of daer en kan vvel eenige uyt-neminge ofte bepalinge op gevonden werden. Leeren ons niet de Philosophen (Arist. lib. 8. Ethic.) en oock d'ervarentheyt, datter vrientschap kan opgerecht ende gehouden werden tusschē personen ongelijck van staet en van andere ghelegentheden? te weten soo wanneer de weldaden van de hooghste zijde komende met bescheydentheyt ende wijs beleyt van de andere zijde werden vergolden; en soo sulcx in 't stuck van vrientschap kan gheschieden, waerom niet mede in't stuck van houwelick, dat immers voor een sonderlinge soorte van vrientschap by yder wert gerekent? Ten anderen soo staen de wijse toe, dat d'ongelijckheyt in eene sake (als van adel, rijckdom, of diergelijcke) aen d'eene zijde wesende, door andere saken van de weder-zijde (als kunstē, geleertheyt, ofte diergelijcke) kan werden ghelijck ghemaeckt, en die gelijckmakinge heeft Hipparchia niet alleen voor aen-genaem, maer voor een groote weldat gehouden. (Erasmus de Christ. matr. fol. 108.)

Phi. 'T is wat geseyt, weerde Sophronisçe, maer ten neemt den knoop niet wech, waerom dat ongelijcke houwelickē werden tegen-gesproken, te weten de verwijderinge van gemoederen, die eē seker gevolgh is van soo verscheydē en ongelijckē gelegentheyt.

Soph. Ick wil dan naerder komen, soete jongelingh, en ick sal u seggē,dat dit geen ongelijck, maer een gansch gelijck houwelick is geweest.

Phi. Wel! hoe dat?

Soph. 'T is waer Hipparchia, ongetrout vvesende, was, soo ghy geseyt hebt, rijck, net, schoon, weligh, &c. maer soo haest sy met Crates den koop aen-gingh, soo is sy niet gebleven dat sy te voren was; maer is dadelick geworden als hy was, dat is, in plaetse van rijck, arm. want sy liet aen haren vader syn goet; in plaetse van net, slordigh (als ghy het noemt) ofte na-latigh van çieragie. want sy leyde al de juffer-kraem dadelick af; in plaetse van schoon, mismaeckt. want sy stelde sigh nae haren man; in plaetse van dertel, in-getogen en deun. want sy en paste niet meer op weelde, ofte (om beter te seggen) sy stelde nu haer vermaeck en weelde in niet weligh te zijn. En de soodanige zijn oock heden noch wel te vinden, maer op een anderen in-sight.

Phi. Soo wilt ghy dan besluytē (als ick mercke) dat dit geen ongelijck, maer een gelijck houwelick soude geweest zijn.

Soph. En waerom niet? Het selve te willen en niet te willen is dat niet recht gelijckheyt en ware vrientschap?

Phi. Ick bekenne, dat ick hier in wat verset stae, en moet my naerder daer op bedencken.

Soph. Maer al eer hier van te scheyden, soo dunckt my noch wat aen-merckens weerdigh te wesen ontrent de gelijckheyt van de gehoude personē. Ick en meyne niet dat het de meyninge zy van de recht-sinnige oordeelders van de houwelicken, dat die de beste houwelicken zijn, daer man en vrouwe in allen malkanderen ghelijck zijn; maer in tegen-deel van dien, soo meyne ick, datter veel saken zijn, daer in dat het best is dat de selve malkanderen niet en gelijcken. Neemt dat de man uytter aert is een slap-gesoute, een Ian-treet-sacht, eē lanterfant of yet dies gelijcke; soudt (meynt ghy) een goet houwelick wesen, soo het wijf van gelijcke dan ware een sleep-lende, een slappe gans, een labbe-soet, ofte yet sulcx, of soo de man

+ 1.

[p. 201]

ware een op-snapper, smeert-de-borst, of lichte-voet, soudt wel gaen, indien het wijf van gelijcken bevonden werde te wesen een ruym-keuckē, slampamster, of selden-t'huys, ick segge ront uyt, dat soodanigen gelijckheyt gansch schadelick is voor 't houwelick ende voor de huys-houdinge; maer in tegendeel van dien houde ick, dat in soodanigen gevalle de ongelijckheyt beter zy als de gelijckheyt, en dat dien volgende in dien ghevalle daer de man wat te veel struyfs magh niet als dienstigh en kan wesen, dat het vvijf de panne by de stele houde. Ghy verstaet wat ick seggen wil.

Phi. Wel! Wat isser dan staegh soo veel te seggen van de gelijcke houwelicken, en waerom die soo geduerighlick ons aen-gepresen? Segh my eens ouderscheydentlick, vvanneer gelijckheyt en vvanneer ongelijckheyt in de houwelicken dienstigh is.

Soph. Ick bekenne van dat onderscheyt noyt eygentlick te hebben gelesen; maer even-wel soo dunckt my, dat nier toe geseyt soude konnē werden, dat het dienstigh is tot vrede van de gehoude personen, datse in vier saken gelijck, ofte immers niet sonderlinge in verschil en zijn, te weten in staet, in middelen, in de jaren, ende in de gronden van den Gods-dienst. Vorder datse gelijck zijn in alle inwendige goede gaven, als te weten, datse beyde zijn verstandigh, vreedsaem, eerbaer, gevoughelick. Even-wel als het te wenschē ware, soo woude ick dat de man in alles wat hooger begaeft mocht wesen als de vrouwe, dewijle sulcx hē als het hooft meest betaemt. En, om kort te sprekē, ick oordeele dat hier wel een over-een-komste en accoort soude dienen, als in de Musijcq de stemmen of de snaren hebben, dat is, soo over-een-luydende, dat nochtans over al een boven-sangh gekent mocht werden. Maer wat de feylen en gebreckelickheden aengaet, ick meyne dat het beter zy, dat man en wijf niet in als ghelijck en zijn, maer indien het gebeurt datter een van hun beyde wat te veel helde tot eenige swackheyt, dat het dan oirboor is dat d'andere in dien gevalle meer genegē zy tot eē tegen-gestelde deught, om also de waeghschale onder hen luyden eeniger maten recht te houden. Iae indien sulcx niet en geviele, soo twijffele ick seer, offet niet beter en ware dat eene van beyde helde tot een tegen-aerdigh gebreck, als dat hy of sy met het gebreck van haer partuyr geheel en al over een quame. By exempel, indien het gebeurde dat een man uytter aert gansch en al quistigh ware, ick meyne dat het voor de huys-houdinge beter ware, dat het wijf helde eer nae wat te grooten karigheyt, als datse even den selven aert met harē man soude hebbē. want de sakē in't ongelijck staende, soo isset waerschijnelick, dat (elck het sijne willende voorspreken) sy luyden den anderen onderlinge souden konnen dienen tot onder-rechtinge, en in allen gevalle en sal de huys-houdinge op dien voet niet soo grooten schade hebben te lijden, als in den gevalle dat man en wijf beyde 't huys (soo men seyt) te venster uyt vvilden vverpen, en even quistigh mochten vvesen.

Phi. Ick sie dat een goet deel van u reden aenmerckens vveerdigh is; maer in dit lefte gheval van ongelijckheyt soo begrijpe ick wel, dat de selve wel voor de huys-houdinge profijtelick soude mogē wesen, en oock voor het gemeene besten, maer ick sie wederom dat sulcx licht vvel oneenigheyt soude mogē maken tusschen de gehoude personen selfs.

Soph. Maer als men van twee quaden eene kiesen moet, isset dan niet beter (alst immers anders niet en soude konnen wesen) dat de gehoude malkanderen by wijlen eens haer onderlinge saligheyt seggen, dan dat de huys-houdinge door een quade eendrachtigheyt verloren gae?

Phi. Wel, my dunckt ick soude aen u gevoelen mijn segel konnen steken; en, om niet langh op een dingh te staen, soo gae ick vorder. Ick hebbe onder andere gemerckt, dat Hipparchia in dese gelegentheyt niet en sagh op gemeenschap van bedde, voort-telinge van kinderen, ofte diergelijcke saken, daer de echte lieden veel het ooge op slaen, maer dat sy alleenlick trachte het geselschap van Crates, en syn wijsheyt te mogen genieten, sonder meer. Soo valt my nu een vrage in, offet geoorloft is houwelickē aen te gaen,⁺ sonder oogh-merck te hebben op gemeenschap van bedde, en voort-telinge van kinderen, en of men dien volgende wel een onderlinge voorwaerde soude mogen makē ten aengaene van eenigh houwelick, dat men boven onderlingh behulp, aen-sprake en geselschap, niet meer en soude vermogen van malkanderen te vorderen? (Vide Cyprae. cap. 8. §. 14. fol. 269.)

Soph. Die saken en zijn niet sonder exempel, soo de historien getuygen. want Entheltrudis een koninginne van Engelant heeft (soo de historien getuygen) aen twee

+ 2.

[p. 202]

verscheyde mans in echte verbondē geweest, sonder dat yemant van de selve de schuldige goetwilligheyt aen haer heeft betaelt, of van haer heeft genoten. Boleslaus en Cunigundis syn gemale koningh en koninginne van Polen beloofdē, met onderlinge bewilginge, malkanderen als man en vrouwe niet aen te sullen roeren, en hebben sulcx uyt-gestaen ten lesten toe, soo men de historiē magh gelooven. Het selve wert getuyght van Stephanus koningh van Hongarien, en syn gemale. (Arnisaeus de jure connubiorum. cap. 4. sect. 4. num. 13.) Daer zijn oock andere redenen van onthoudinge by sommige geweest, die noch selsamer luyden. Men leest van Thrasonides een Griecx jongelingh, dat hy, met groote liefde bevangen zijnde geweest, en de gunste vā de gene die hy beminde eyntelick hebbende gewonnen, sigh echter onthielt van haer te genaken, schoon hy sulcx vermochte, en dat alleenlick (soo geseyt wert) om door het genieten van dat hy soo lange gesocht hadde niet te doen verlemmen en flaeu worden dien sonderlingen treck, lust en begeerte, met de welcke hy gewoon was sigh selvē met groot vernugen menighmael te onderhouden.

Phi. Maer sulcken slagh van vrijers en zijn my noyt voor gekomē. Wat u gebeurt is en weet ick niet. wat is dat anders als (schoon men dorst heeft) niet te willen drincken, om gedurighlick te mogen dencken, hoe wel het smaken soude, soo men eens een frissen dronck in de hant kreegh. (Arnis. de jur. connub. cap. 4. sect. 4. num. 13.) Doch om daer mede geen tijt te verliesen, soo segge ick, dat onse vrage niet eygentlick en is, wat hier of daer gebeurt magh zijn, maer wat nae recht en reden behoort te gebeuren; en dat soeck ick van u te verstaen, soo 't u belieft.

Soph. Voor mijn gevoelen, ick segge, dat soodanige mans niet alleenlick haer wettige trouwe breken, maer oock tegen God den in-setter van't houwelick groffelick misdoen, en dat de selve noch daer-en-boven ongelijck doen aen de nature, en het gemeen wesen der menschen.

Phi. Ick ben even van dat gevoelē, weerde Sophronisçe. Maer sommige willen hier tegen vverpen het exempel van Ioseph en de maget Maria. want, seggē die, sy hebbē haer van dē anderē onthoudē in die gelegentheyt.

Soph. 'Tis als ghy seght, weerde Philogame; maer dat sulcx gheschiet soude zijn uyt krachte van voor-gaende onderlingh bedingh en sal noyt bevonden werden, en dat niet geschiet zijnde, soo ist klaer, dat gehoude liedē met onderlinge bewilginge sigh van den anderen wel mogen onthouden, geenen noot hebbende. Maer ick houde van gelijcke dwaesheyt te wesen, eerst te trouwen, ende dan aen malkanderen onthoudinge te vvillen beloven. (Celantia ab Hieronymo reprehensa quod continentiam vovisset inscio marito.)

Phi. Al weder wat anders. Kan een jonge juffrou geseyt werden wel te doen, een schoon en fris jongelingh af te seggen, ende een mismaeckt lichaem daer voor te verkiesen, als hier Hipparchia met een vreemt opset onderstont te doen?

Soph. Hoe, jongelingh? gedenckje niet aen het out veersjen:⁺

Vlysses was niet schoon, maer konde deftigh spreken;
Noch heeft hy door de min de Nymphen aen-gesteken?

Zijt ghy soo onbewust in de saken van de werelt, datje niet en begrijpt, dat verstant, geleertheyt, wel-sprekentheyt, en diergelijcke gaven verre over-treffen het wacke en licht verganckelicke bloemtjen van schoonheyt? Ey segh ons doch, wat houwelick isser swacker en meer veranderinge onderworpē, als het gene dat uyt lichamelicke schoonheyt syn begin genomen heeft? Moet niet de werckinge op-houden, als de oorsake van de selve een eynde neemt? Kan de liefde wel staende blijven, als de schoonheyt, die daer toe oorsake geeft, komt te vervallen? En dat sulcx (boven den ouderdom) door veel ongelegentheden geschiet en kan niemant onbekent wesen. In tegendeel van dien de genegentheyt tot yemant uyt inwendige gaven gesproten zijnde, en kan naeulicx te niete gaen, maer moet eer dagelicx vermeerderen, nae dien soodanige gaven van nature zijn, datse met de jaren toe-nemen, daer alle lichamelicke dingen nootelick door de tijt en jaren komen te vergaen, eñ worden daerom wel te rechte een roof van de tijt geheeten by de Poëten.

Phi. Met oorlof, Sophronisçe, 'tis wat⁺ anders (na mijn begrijp) niet schoon te zijn, en wat anders isset krom, slom, bultigh en mismaeckt te wesen, sulcx datmer kinders met te bedde soude jagen, als ick schier van Crates my in-beelden derf. Ick hebbe lestmael van een oudt wijs Heer verstaen, dat hy voor gansch bekommerlick hielt, een man ofte vrouwe te trouwen die een openbaer, sienlick en tastelick gebreck heeft, soo voor

+ 3.

+ 4.

[p. 203]

den persoon selfs die sulcx doet, als voor de nakomelingen.

Soph. Ick en ben oock die niet, lieve jongelingh, die yemant soude willen aenraden tot sodanige uyt-muntende gebreken, immers niet om des rijckdoms wille; Ick houde niet sonder oorsake geseyt te wesen, dat men sich heeft te wachten van de geteeckende. Ick mercke oock dat de soodanige werden geweert van het Priesterdom in den ouden tijt, op het welcke wel te letten staet, om het gevolgh datter in steeckt. Maer dien⁺ onvermindert, stelt my eens de vrage aldus, of ghy nootelick voor u hadt te kiesen een vrou-mensch hebbende een openbaer lichamelick gebreck, 't zy dan een bult of diergelijcke, ofte een ander hebbende een openbaer inwendigh gebreck, en die van binnen soo gewent vvare te swellen van boosheyt als de vorige op-swelt door haren bult; ick bidde u segh my doch, met welcke van beydē sout ghy best u deel levens willen over-brengen?

Phi. Gewisselick, weerde man, ghy hebt my het stuck vvel scherpelick voor-gestelt; en even-wel en weet ick niet of de oogen mijner ydelheyt noch al niet en souden vallē op het gene de jonckheyt soo aen-lockelick ende bevallick acht te wesen, te weten de schoonheyt; en dat op hope dat ick een schoone vrouwe soo veel liefde soude meynen te toonen, dat de boosheyt van de selve eyntelick daer door overwonnen soude mogen werden.

Soph. Neen, vrient, van de boosheyt te verwinnen ende van dē bult te genesen en moeste niet geseyt werden, maer beyde die dingen moestē gestelt werden in pointen om alsoo gedurigh te moeten blijven. Wat dan?

Phi. Ey lieve, en perst my hier op niet naerder, dat ick niet dwaesselick en werde gedwongen te antwoorden, ofte anders soo soude ick noch tijt versoecken van twintigh of dertigh jaren, dat is, tot my het gesichte wat verandert sal wesen. Hoe het zy, laet dat blijven. Maer alsoo wy hier van gebreken hebben beginnen te handelen, en dat ick uyt onse voor-gelesen historie hebbe verstaen, dat Crates syn bult en vordere gelegentheyt voor Hipparchia gansch en al open stelde, soo is nu mijn vorder vrage, of jonge lieden⁺ staende om met malkanderen in trouwe te versamelen, gehouden zijn onderlinge d'een den anderen hare heymelicke gebreken kennelick te maken, en hoe verre?

Soph. Op dit voorstel valt vry al wat veel te seggen, lieve jongelingh, en ten is geen onvermaeckelicke stoffe om te verhandelen.

Phi. Ick heb al dickmael hier op by gelegentheyt gedacht, en sommige dingen daer op aen-gemerckt, die ick als by in-leydinge hier moet verhalen. 'T is niet lange geleden dat my in handē viel een boeckje dat Thomas Morus eertijts Cançelier van Engelant gheschreven heeft, genaemt Vtopia (men meynt dat hy daer in een gestalte van een goeden Staet van regeringe heeft willen af-beelden) de selve Morus verhaelt in syn tweede boeck, dat sekere natie, by hem aldaer hooghelick gepresen, een maniere van doen heeft, dat alsser een vrijster of een weduwe koomt te trouwen, men dan (al voren te komen tot het sluyten van't houwelick) een deftige ende bejaerde vrou-persoon van de zyde vande toe-komende bruyt de selve bruyt den jongelingh in eē kamer naeckt voor oogē stelt; van gelijcke dat aende ander zyde een treffelick mans-persoon van de zijde des toe-komenden bruydegoms den selven bruydegom de toe-komende bruyt naeckt in 't heymelick vertoont, ten eynde elck van syner zijde het lichaem dat hem ofte haer ten deele sal vallen met kennisse van saken magh sien of hem ofte haer 't selve recht bevalt. En alsoo eenigh vreemdelingh dit gehoort hebbende daer van gansch spottelick quam te spreken, soo hadden de lieden van dien landē haer gebruyck (seyt Morus) deftelick met redē voorgestaen, en in tegendeel onse maniere in diergelijck geval (als gansch dwaes) verworpen. Hare redenen waren, dat wy swarigheyt maken een peert van kleynder waerden te koopen (schoon men 't selve by-naest geheel bloot siet, en schoon men 't selve magh quijt maken als men wilt) ten zy dan sake dat wy de sale, de stal-kleederen, en diergelijcke omhanghselen van het peert gansch en al af doen leggen, om alsoo te letten offer niet eenigh heymelick ghebreck in het dier en schuyle; daer men nochtans in 't verkiesen van een (die men al syn leven houwen moet) soo onachtsamelick toe-gaet, dat men naeulicx een hant breete van haer bloot siende, even-wel ghetroost is de kansse met haer te wagen. Plato (lib. 6. de legib.) prijst dit of diergelijck gebruyck. Van gelijcke sekere volcken in Indien Taxili genaemt (als Strabo lib. 15. verhaelt) doē even by-naest het selve, ende alle voorname personen in Moscovien, mitsgaders die van dē huyse van de Otomans

+ 5.

+ 6.

[p. 204]

in Turckien al het selve (P. Iovius in Legat. Moscho.) en die alle meynē goede en bondige redenen te hebben om sulcx te plegen. De vader van den keyser Sergius Galba (Suetonius Tranquill.) by eē rijcke en schoone Romeynsche jonck-vrouwe Livia Ocellina ghenaemt ten houwelick begeert, en het selve gebreck hebbende dat onse Crates dede, te weten een bult op den rugh, heeft voor de selve Livia syn lichaē in 't gebreckelicke deel ontdeckt, ende aen de jonck-vrou opentlick getoont, op datse, syn gebreck siende, haer mochte beraden, en in allen gevalle haer namaels niet en soude hebben te beklagen.

Soph. Als ick wiste, lieve Philogame, dat ghy uyt dese exempelen eyntelick een regel soudt willen maken, soo soude ick seggen dat dese dingen zijn van den ouden tijt.

Phi. Wel wilje eenen anderen en oock een naderen tijt? François Sfortia, hertogh van Milanen versoeckende voor syn sone Galeatius ten houwelicke de dochter van den Marquis van Mantua, Dorothea ghenaemt, verstont het selve houwelick niet te latē sluyten, ten ware de jonge prinçesse aen sekere gesanten (Medicijnē wesende) by hem daer toe sonderlinge gelast, al vorens naeckt werde getoont. Waer toe de voorsz. Marquis niet en heeft willen verstaen; maer wel dat de selve soude werden ghesien in seker lucht onder-kleet, het welck de toe-komenden bruydegom de jonge prinçesse hadde toegesonden. Waer op onderlingh verschil zijnde gevallen, soo heeft een van de vermaerste Rechts-geleerden van dien tijt syn gevoelen hier op by geschrifte geopent, stellende in't ongelijck den Marquis van Mantua, eñ besluytende voor dē hertogh van Milanē dienvolgende, dat de toe-komende bruyt naeckt moest werden gestelt, het welck by eē ander groot Rechts-geleerde vverde bevestight. (Francisc. Aret. cons. 142. Phil. Dec. in d.c. propos. istum. 2. notab. Tiraq. L. 4. conub. num. 38. Cam. med. hist. cont. 1. cap. 33.)

Soph. Na dat ick kan af-nemē uyt dese uwe in-leydinge, so sout ghy geē swarigheyt maken die consultatie benevens de Rechts-geleerde, by u genoemt, al mede te onderteyckenen. Doch wat my aen-gaet, ick oordeele dat de Marquis van Mantua ten volle mochte volstaen, mits de jonge prinçesse syn dochter latende sien aen de af-gesanten van den hertogh van Milanē in haer onder-kleet, en dat behoorde de voorsz. hertogh genoegh geweest te zijn, om te voldoen het ooghmerck dat hy daer in behoorde te hebben, dat is, om te sien of de selve geen uyt-muytende gebrekē aen haer lichaem en was hebbende, waer door de selve misschien onbequaem soude geacht zijn gheweest om een wel-gemaeckte vrucht, ten goede van een vorstelick huys, voort te brengen, dat is verlemtheyt, bultigheyt of diergelijcke. En voor dat gevoelē en soudē ons geen Rechts-geleerden ontbreken, gelijck ick uyt goede schrijvers wel hebbe gemerckt.

Phi. Maer dit en soude niet genoegh zijn om mijn naeukeurigheyt te voldoen, als ick hertogh van Milanen ware geweest, dat is een Italiaen, hebbende te doen met eē van de selve natie; dewijl ick weet datter gebreken zijn van sulcken gelegentheyt datse wel een houwelick soude konnen om-stootē, en even-wel door een onder-kleet niet en souden te sien wesen.

Soph. Iae, maer uwe naeu-keurigheyt mochte wel soo verre gaen, dat ghy uwe Ambassadeurs onverrichter saken, ofte met een blauwe scheen soudt t' huys doen keerē.

Phi. Dwaes moeste de prinçe ofte prinçesse wesen, die om soo een beuselingh een goet houwelick soude te rugge laten blijvē. Voorwaer Clementia dochter van Karel de tweede koningh van Napels was beter bedacht, en op haer stuck lettende. want alsoo de gesanten van Vrancrijck mede last hadden om haer in de gestalte van haer lichaem wel naeu te besichtigen, aleer het houwelick te sluyten, en dat eenige vrienden van de jonge prinçesse sterck aen de selve rieden, haer soodanige kleynigheyt geensins aen te latē doen, maer op hare achtbaerheyt te staen ende het versoeck af te slaen, sy, het stuck anders opnemende, verklaerden, datse om een rocxjen min ofte meer aen of af te doen het koninckrijck vā Vrancrijck niet en verstont te missen.

Ick hebbe oock vernomen van geloofweerdige personen, dat selfs een seker koningh van Engelant, en mitsdiē geen Italiaen wesende, oock niet met Italianen te doen hebbende, vvillende van een hertogh van Gelderlant eene van syne dochteren (want hy hadder verscheyden) voor synen sone den Prins van Wallis ten houwelicke versoeckē, gaf syn Ambassadeurs in laste alle de jonge prinçessen door eē dun camericx doeck hun te doen vertoonē, om alsoo een goede keuse te mogen doen, gevende vorder ordre aen de selve syne Ambassadeurs, te verkiesen eene van de selve die best in't vleys was, ofte, ge-

[p. 205]

lijck men my seydt dat haer instructie luyde, die best geborst en gebilt was. En wilje dat ick noch naerder kome, soo weet dat oude geloof-weerdige lieden in ons Hollant verklaren, dat noch niet seer lange geleden(selfs hier in onsē ringh) het gebruyck is geweest, dat als twee jonge lieden soo verre onderlinge waren versproken dat haer houwelick op het sluyten stont, dat in dien gevalle aen twee van de oudtste vande bruyts vrienden de toekomenden bruydegom, en aen twee oudtste van de toe-komende bruydegoms vrienden de toe-komende bruyt genoeghsaem naeckt werde vertoont, en dat alles ten eynde als voren; en 't is niet onwaerschijnelick, dat het queesten, in de Noorder quartieren ghebruyckelick, daer noch soo een overblijfsel van magh wesen. Nu dit zy gheseyt tot inleydinge, weerde Sophronisçe. Maer dat al over-geslagen en in syn weerde gelaten, soo woude ick geerne weten wat u gevoelen is op ons eerste vrage, te weten, of jonge lieden ftaende op haer trouwen malkanderen haer heymelicke gebrekē behooren te openbaren dan niet.

Soph. Wel aen, alst u soo belieft, ick kome tot de sake, en segge dat de Rechts-geleerde vast houden, dat yemant een slaef, gedierte, ofte oock eenige roerende ofte onroerende gocderen koopende de kooper gehouden is te openbaren de gebreken van alle de selve. (L. 1. § venditor. ff. de act. empt. L. 1. & tot. tit. ff. de Aedil. edict. Cic. lib. 3. off. Ambros. lib. 3. off. D. Thom. 22. quaest. 77. art. 3. Tiraq. l. 4. conub. num. 3.) De Philosophen en sonderlinge de God-geleerde seggē even het selve, of anders vermogen de koopers den verkooper, als bedriegelick gehandelt hebbende, in rechten te betrecken, en het stuck te doen rechten, het welck indient alsoo plaetse magh grijpen in koop van soo geringe dingen, die een yder sigh dadelick (alst hem maer gelieft) magh quijt maken, wat sal men seggē in soo gewichtigen handel als is het houwelick (wesende het selve eygentlick eē handelinge daer de goede trouwe sonderlinge moet boven sweven, en geen bedrogh plaetse en behoort te hebben) ick segge daerom, dat ja de jonge lieden gehouden zijn malkanderen haer gebreken oprechtelick kennelick te maken. want sulcx niet doende, eñn de selve gebreken daer na geweten werdende (dewijle doch man en vrouwe aen malkanderen niet en konnen verbergen) so soudē de selve lichtelick eē bedorvē houwelick konnen maken. Maer wat de naecktheyt aengact, sulcx en kan ons landt, onse eeuwe, oock de eerbaerheyt niet lijden.

Phi. Mijn heere (met uwen oorlove) ghy mooght tot dit u voorstel brengē so veel redenen en wetten als ghy meynt ter saken te dienen; even-wel sult ghy met my bekennen dat noch in gemeene handelinge van koopen noch in stuck vā houwelick sulcx gebruyckt wert. Ey lieve, wat koop-man sal de feylen van syn waren den kooper opentlick voor oogen leggen? en wat vrijer of vrijster ten houwelick versoeckende, ofte versocht werdende, sal seggen wat in hem ofte in haer voor heymelicke ghebreken te vinden zijn? Gewisselick beyde doense het tegendeel, en soodanigen onderrechtinge hebbense van haren ouden leer-meester dien geslepen Naso duydelick ontfangen. want die leert niet syn gebreken te openen, maer wel de goede gaven die yder magh hebben.

Deckt ô vrijsters u gebreken,
Die in uvve leden steken;

Maer vvat u vvel voegen magh

Stelt dat in den lichten dagh.

Soph. Wat de koop-lieden, kramers, ende onse amoureuse hedensdaeghs plegen, of niet en plegen, en raeckt eygentlick onse ondersoeckinge niet. Maer ick vrage u, of ghy niet en meynt dattet soo in de koophandel, als in de houwelickse saken beter soude gaen, in-gevalle datter gehandelt wierde op den voet als ick nu hebbe geseyt, dat is, oprecht ende ter bester trouwen.

Phi. Ick bid u, weerde man, laet ons dit voor dese mael daer by laten, ter tijt toe, ick dit te passe sal hebben gebracht in een geselschap van eenige snege jonge lieden, my bekent, en tot ick de selve hier van eens ernstelick sal hebben hooren spreken: en der selver in-vallen verstaen hebbende, soo wil ick dan naerder met u derhalven in gespreck komen.

Soph. Ick hoore ghy wilt den schilder slachten, die een stuck ten halven hebbende op-gemaeckt het selve voor syn deure voor den voor-by gaenden man liet uyt-setten, en gincker selfs achter sitten, om te hoorē watter in 't gemeen van geoordeelt werde, om het werck in't op-maken daer na te schicken. Wel aen, ick hebber niet tegen, dat de jonge lieden dese en andere sakē vvat over dē hekel halen. want, wat my acngaet, of sy luyden het proçes aldus of alsoo beslichten, ten sal my schaden noch baten. Ick ben dien houck

[p. 206]

(God lof) al te boven geseylt, en ben van die onbermhertige heerē (gelijck de Philosooph seyde) door weldaet van den tijdt al verlost. Maer als ghy die aen jonge lieden vvilt voordragen, soo let dan al mede wat sy luyden gevoelen van inwendige gebreken, die d'een of d' ander soude mogen hebben, en of die al mede niet en dienen bekent te werden ghemaeckt, de welcke dickwils vry al hinderlicker zijn in't houwelick als de lichamelicke.

Phi. Wel hoe! sout dan de meyninge Zijn, dat men ten aensiene van inwendige feylen malkanderen al mede ronde openinghe soude hebbē te doē ? Als by exempel, yemant ware met den kop gequelt, ofte tot drinckē, tot spelen, tot snoepē ofte tot andere nucken genegen, soude yemant syn toe-komenden partuyr des hebben te waerschouwen, oock voor het fluyten van 't houwelick?

Soph. Wel wat dunckt u, als men het vorige point vast stelt, dat tot dit minder redenen dienen?

Phi. Wisselick vrient soo dit geschieden soude, ick meyne dat het de gemeene sake, jae de werelt selfs gansch schadelick soude wesen. want soo doende houde ick vast, datter menighte van houvvelicken ongedaen souden blijven: en vvat my belangtick oordeele, dat het noch al van de quaetste lieden niet en zijn, die als de bruyloft geeyndight, en de speel-man vertrockē is, dan noch malkanderen haer swackhedē bekent maken, en te samen een goedē regel stellen, hoe die onderlinge ten gemeenen besten inden toom te houden, immers hoe malkanderen te verschoonen tot gerustigheyt van de huys-houdinge. En sulcx met goede uyt-komste gedaen te vverden by tvvee nieu-getroude heb ick onlangs verstaen. Op welcker gelegentheyt, ende met eenen, tot onderlinge vrede tusschen mans en vrouwen heeft seker liefhebber van de kunste een gedicht onlanghs uyt-gebracht, dat my in handen is gevallen, het welck ick by dese gelegentheyt u moet deelachtigh maken; misschien of ghy in die maniere van doen smake mocht vinden, in plaetse van dat ghy nu geseyt hebt.

Soph. Wel laet hooren, goede Philogame, het sal misschien eenigh licht geven in dese bedenckelicke overlegginge.

Phi. Wel hoort dan aen de houwelickse by-een-komste van Philetas en Psyche. want⁺ onder die naem sullen hier dese twee jonge lieden in 't spel werden gebracht.

EEn jongh enaerdigh paer, een vveynigh tijts geleden,
VVas, naer een langh gevry in echten staet getreden.

De tijt doet haren gangh, de bruyloft is gedaen,

De vrienden zijn verreyst en hares vveeghs gegaen.

De nieu-gepluckte bloem, niet lange na de dagen
Dat sy den maeghde-krans niet meer vermocht te dragen,

Die nam haer nieuvven vrient soo vvat ter zijden af,

Daer sy hem ondergingh, en dese lesse gaf:

Phileta (sooje vveet) vvy zijn nu echte lieden,
En moeten by gevolgh verschil en onlust vlieden;

De vreed' is voor de vrou en even voor den man

Het beste dat men oyt ten echte brengen kan.

Ick vvil in dit beleyt mijn kracht en jonge leden,
Ick vvil tot ons gemack mijn gansch vernuf besteden;

Ghy tracht gelijck als ick, tot ons gemeene rust,

Soo vvert ons 't huysgesin tot enckel herten-lust.

+ 7.

[p. 207]

 

VVel aen nu tot een gront van dit geluckigh leven

 

VVil ick tot u bericht een nutten regel geven,

 

Ick bidde letter op. vvant sooje dat betracht,

 

Soo vvort ons gansch bedrijf in goeden stant gebracht.

 

Ick heb een selsaem hooft, en dickmael losse vlagen,

 

Die somtijts verre gaen, en niet en zijn te dragen;

 

Maer vvie slechts voor een vvijl mijn luymen vieren kan

 

En krijghter nimmermeer verdriet of hinder van.

Siet als mijn schorte-kleet is uyt syn plaets gevveken,
Of dat het metter hant ter zijden is gestreken,

Soo vveet dat my de schroef dan niet te vast en staet,

En let dat ghy voor al mijn luymen gade slaet.

VVeet ghy dan mijn gebreck een vveynigh toe te geven,
VVy sullen met vermaeck en in gerustheyt leven,

[p. 208]

 

VVy sullen buyten tvvist verslijten onse jeught,

 

En leven onder een als in gestage vreught.

 

Philetas hoortet aen al vvat hem Psyche seyde,

 

Het schijnt dat hy haer vvoort als aen syn herte leyde,

 

En, naer hy sigh hier op een vveynigh had bedacht,

 

Soo heeft hy met bescheyt syn antvvoort in-gebracht:

 

Het is my, vveerde lief, een vvonder groot behagen,

 

Dat ghy de gronden leght voor onse goede dagen;

 

Ick vvil u vveder zijn een soet en rustigh man,

 

En brengen tot het vverck al vvat ick immer kan.

 

Ick heb van u verstaen, en vvil het over-vvegen,

 

Hoe dat in u gemoet de saken zijn gelegen.

 

Ick vvil u van gelijck ontdecken mijnen aert,

 

En 't is de rechte vvegh om vvel te zijn gepaert.

 

Ick heb een vijsen kop, en vvonder vremde kueren,

 

Soo datter niet een mensch by my en kan gedueren;

 

Maer vvie mijn grillen viert, of handelt met bescheyt,

 

Die siet den vvrock versoent en haestigh af-geleyt.

 

Maer op dat ghy verstaet, vvanneer ick ben te mijden,

 

En hoe dat met gedult mijn rancken zijn te lijden,

 

Soo let op desen peyl; De roos van mijnen hoet

 

Sal u een teycken zijn, vvanneer ghy svvichten moet.

 

Als die niet recht en staet, dan heb ick vremde grillen;

 

Siet dan mijn hevigh breyn met alle macht te stillen.

 

En soo ghy dat besorght en hier op vlijtigh acht,

 

Soo vvord' ick metter daet in beter stant gebracht.

 

Hier op vvert onder hen een soet verbont gesloten,

 

Bevestight door een kus, en met den vvijn begoten;

 

Een yder die belooft, te passen op het stuck,

 

Op dat haer stil gesin mocht vvesen buyten druck.

 

Maer let hoe dat het volck den vvegh hier toe bereyden,

 

En hoe sy naderhant haer saken overleyden.

[p. 209]

 

Soo haest het vrouvven-kleet is scheef en buyten stant,

 

Soo haest vvas oock de roos verdraeyt en over-kant.

 

VVant als Philetas sagh, dat Psyche sou beginnen

 

Te stellen in het vverck haer ongetoomde sinnen,

 

Syn geest vvas in de vveer, syn bant die vvert verset,

 

En soo vvert alle tvvist van stonden aen belet.

 

De vrou in tegendeel had staegh het oogh geslagen

 

Op syn verdraeyden hoet, en syn verkeerde vlagen,

 

Sy viert hem vvatse magh, en hy verschoont het vvijf,

 

En soo blijft yder een gerust in syn bedrijf.

 

VVel aen dan vvieder is in echten staet getreden

 

Die prent in syn gemoet den gront van dese reden:

 

Ghy vrouvvē eert den hoet, ghy mans het vrouvven-kleet,

 

Soo blijft het huys gerust en buyten alle leet.

Wat dunckt u, weerde Sophronisçe, wast niet ront gegaē voor Psyche haer soo te openen, en wast niet handigh gedaen van Philetas het stuck soo te grijpen?

Soph. 'T is beter ten halven gekeert als t' eenemael gedwaelt (seydt het spreeckwoort) en voor de gelegentheyt van die luyden meyne ick dattet wel bedacht was soo te doen. 'T Hooghduyts spreeck-woort seydt wel, Ein bosz vveib ist nicht bosz, vvann mans kent. Als men een klippe boven vvater siet uyt-steken soo kan mense mijden in't seylen, anders lijdt men licht schip-breucke. Als een man vveet wat vleesch hy in de kuyp heeft, soo kan hyder pekel na maken; en de vrouwe oock van haerder zijde. Soo oordeel ick dan dit tot daer-en-toe goet. Maer ons Nederlants spreeck-vvoort vermaent ons te kennen al eer te minnē, en daerom veel meer al eer malkanderen in echte te verbinden.

Phi. Maer hoe (ter goeder trouwe weerde Sophronisçe) soudt u meyninge zijn, dat jonge lieden soo ront tegen malkanderen behoorē te gaen, datse beyde haer uyt-wendige ende in-wendige gebrekē onderlinge souden hebbē te openbaren, haer saken noch in haer geheel en sy luyden noch vry van den anderen zijnde?

Soph. Het ware te wenschē datter middel mochte gevonden werden, dat sulcx oprechtelick gedaē werde. want ick stelle vast, dat in dien gevalle eē yder sigh vry vvat meer soude vvachten van verscheyde misslagen te begaen, en oock gebreken in sigh te laten wortelen, om sigh selvē daer door geen goet houwelick te beletten.

Phi. Voorwaer hier in steken meer bedenckelickheden, als ick ten eersten aensiene my liet voorstaē. En misschien zijnder oock al saken die men by dese gelegentheyt hier dient te verhalē, in de welcke ghy u al mede verstelt soudt vinden, weerde Sophronisçe. Onder andere moet ick u eē geval voor stellen, en u gevoelen daer op verstaen. Neemt datter eē jonge dochter ware, die in-brake in haer eere hadde geledē, ofte, om ront te spreken, die een kint buyten echte mochte ghewonnen hebben, sonder dat het nochtans by yemant bekent vvare, en dat de selve by een eerlick jongelingh tē houwelick vverde versocht, sal de selve den koop en knoop niet mogen laten toe-gaen, sonder haer eygen schande bloot te leggen?

Soph. Wel, wat dunckt u?

Phi. Voor my (sonder voor-oordeel van u gevoelen) ick en meyne niet datter een eenigh exempel te vinden soude vvesen van eene die haer selven hier in gemelt heeft.

Soph. Om het leste van u reden voor⁺ desemael eerst te beantwoordē, lieve Philo-

+ 8.

[p. 210]

game, soo word' ick indachtigh een geschiedenisse die ick niet seer langh geleden vveet onder ons in der vvaerheyt te zijn ghebeurt, dese vinde ick goet jegenwoordelick u te openen, als hier recht dienende, doch sonder namen, om sonderlinge redenen. Ick hebbe gekent eē noch seer jonge en eerbare deerne, schoon van gedaente, en in eenvoudigheyt op-getogen. Haer ouders waren overleden, en sy woonde by een broeder, jonghman wesende, die gebruyckt vvert by seker koopman van groote middelen, om syn saken te doen. De selve koop-man somwijlen overkomende, om met den selven haren broeder syn dingen te effenen, hadde de oogen syner ydelheyt laten vallen op dese jonge spruyte, en mits hy altijt vryheyt hadde ofte nam om daer in huys te komen, dat mede de broeder van de dochter jaerlicx eē schoonē penninck in de saken van desen koop-man verdiende, soo vont sigh het jongh dier als over-vallen, ten deele door ontsagh, ten deele door aenlockinge van den voorsz. koop-man. Wat sal ick seggen? Weynigh tijts daer na Luçille (laet my toe dat ick dese onse vryster soo noeme) vandt haer bevrucht, en, met groote sorghfuldigheyt in stilheyt versonden zijnde wort van kinde verlost en ghenesen, en gaet woonē by een van hare oomen. 'T gebeurde eenigen tijt daer na, dat Luçille ten houwelicke wert versocht by een seer eerlick jongelingh in middelen en gelegentheyt, van vriendē merckelick aensienelicker als sy selfs was. De oom (een vroom en Godsaligh man wesende) vont sigh verstelt in dit versoeck, ontbiet eenige van de outste en naeste vrienden van onse Luçille, opent aen de selve wat hem voor quam, en met eene syne beswarenisse, verklarende geen eerlick jonghman in dese gelegentheyt te willen bedriegen, maer open en ter goeder trouwen hier in te willen gaen, ende aen den jonghman het stuck (soo het lagh) te sullen openbaren, ten eynde hy daer nae sigh mochte bedencken, of hy met syn voor-nemen dan voort wilde gaen, dan niet. De vrienden vonden sulcx geheel ongeraden, en brachtē voor haer gevoelen verscheyde redenē by, nopende het perikel datter in stack voor de dochter, en diergelijcke. Maer dien allen niet tegen-staende, de man volharde in syn voornemen, en dien volgende ontbiet den jonghman (dien ick Celadon sal noemē ) en hem den eet af-genomen hebbende, dat hy niemant en sal openbarē 't gene hy hem sal kennelick maken, verhaelt hem de sake, soo die in der waerheyt was gelegen, en tot besluyt vraeghde hem, of hy sulcx nu wetende efter tot syn nichte gesint bleef als voren, en of hy syn versocht houwelick verstont te vorderen, dan niet? Celadon niet weynigh verstelt zijnde in dit verhael, ende een wijle sonder spreken gestaen hebbende, seyde eyntelick, dat hem sulcx als hem nu gheseyt was gansch vreemt en onverwacht voor quam, dat het voor hem een gansch bedenckelick geval was, dat hy daerom op het stuck sigh dien nacht wilde beraden; maer dat hy den volgenden dagh ten selver ure syn belangh hier op soude komen seggen; ghelijck oock gebeurde. want Celadon, den volgenden nacht in veelderhande gepeysen (als wel te dencken is) over hebbende ghebracht, heeft ter gesetter ure wederom by dē oom van Luçille sigh laten vinden, ende aldaer ronde verklaringe gedaē, dat, niet tegenstaende de ongelegentheyt Luçille over-gekomen, hy soo veel eerbaerheyt ende heusheyt in haer persoon had gevonden, dat hy de selve voor syn vvettige huys-vrouwe getroost was aen te nemen, bereyt zijnde de selve dadelick daer voor t' ontfangen; gelick oock geschiede met groot vernoegen van hare vrienden, die het stuck soo goet niet en hadden genomen.

Phi. Ick en weet niet, weerde Sophronisçe, wie van beyde dese lieden dwaesselicker handelde, of de oom of de vrijer. De eerste was dwaes, soo ick het begrijpe, vermits hy dit stil en bedeckt ongeluck van syn nichte aen een vrijer van de selve gingh bloot stellen. De tweede dede geckelick, na mijn gevoelen, vermits hy (de schande hem geopenbaert zijnde) noch efter bleef volherden in syn gedaen versoeck, om Luçille ten houwelicke te mogē verkrijgen. Voorwaer ick hebbe voor desen wijse lieden wel anders hooren spreken. Een sake my voor-gekomen op dese stoffe moet ick u hier verhalen, als weerdigh zijnde in achtinge genomen te werdē. De Prinçe van Oraengjen van wegen dese vereenighde Landen in den jare 1632. de stadt van Maestricht belegert hebbende, ende de saken wat scherp gaende, was by de aen-wesende Heerē goet gevondē, alle brieven, die men soude konnen bekomen, af te werpen, en de selve te ondersoecken, om te sien, of men yet van des vyants voor-nemen daer uyt soude konnen ontdecken, gelijck sulcx veel in soodanige gelegentheyt gheschiet. Menighte van brieven op dat gebodt

[p. 211]

de voorsz. Heeren zijnde toe-gebracht, is in 't oversien vā deselve gevonden eē brief met een vrouwen hant in Italiaensche letteren en in goede termen geschreven, en is bevonden dat daer by sekere joffrou van aensien haren man liet weten, dat voor haer beyder nichte een seer goet houwelick was voor-gevallen, en dat het versoeck alreede aen haer vvas gedaen van wegen een jonghman van seer goeden geslachte en middelē, datse nu bemerckte waerachtigh te zijn, dat wel dickmael die haer slimst gedragen hebben door (men weet niet door wat) geluck de beste houwelicken deden. Dat haer man bekent was, dat de voornoemde hare nichte onlanghs een speelkint hadde voort-gebracht, dat sy sulcx met alle middelen verstont nu by dese gelegentheyt bedeckt te moeten vverden gehouden, versoeckende dat haer man immers geen gewagh hier van en wilde maken, en dat sy haer nichte wel soo soude onder-richten, dat haer bruydegom in tijt en wijlē niet als het hoogste vernoegen en soude hebben van hare eerbaerheyt en maeghdom. Als ick de jonckvrouwe noemde, ick geloove datse aen u en andere vvel bekent soude vvesen. Dit houwelick is aen-gegaen, en daer en heeft tot noch toe geen hane na gekraeyt.

Soph. Wel, Philogame, dunckt u dit al ter goeder trouwen gegaen te zijn van de gene die de vuyle bruyt soose was (vuyl vind' ick u, vuyl laet ick u) een eerlick jonghman t'huys lieten komē, sonder yet te seggen ofte hem te waerschouwē ? Ick bidde u, wat sout ghy tot verschooninge vande selve (des noot zijnde) by konnen brengen?

Phi. Voor eerst, dat men hē een vruchtbaer vvijf en die ervarentheyt heeft t' huys brengt: dat men niet gehouden en is oock niet en behoort heymelicke gebreken van yemant te ontdeckē: dat eenige sake, schoon die quaet is, niet en dient geroert in gevalle de selve door sulcx erger soude werden: dat men de feylen van yemant (als hy de selve verlaten heeft) niet en behoort open te leggen, en aen een bekeerden sondaer syn sonden niet en behoort te vervvijtē ofte aen den dagh te brengen, &c.

Soph. Maer hoe! Philogame, ist niet een ouden jae een gouden regel:

En doet het aen een ander niet,
'T gunt ghy niet vvilt dat u geschiet?

Niemant en soude het ontwijffelick aengenaem zijn geweest, dat men hem soude verswijgen 't gene de oom aen den vrijer van Luçille seyde. Dan ick en wil jegenwoordelick my niet in laten, om vande handelinge van dē voorsz. oom breeder te spreken. Maer wat de daet van den jongelingh aengaet, het kan wesen, dat hy eenige gansch merckelicke en uyt-muntende gaven in de voorsz. syne Luçille magh hebben gemerckt, waer door hy bewogen is gheweest de voorsz. hare ongelegentheyt over 't hooft te sien, en over te schrijden; anders dunckt my dat het al vvat vreemt by soude komen, dat yemant van syn gemoet soude konnen verwerven, te volherden in de liefde van soo een jonge deerne, die hy als maeght en eerbaer heeft begonnen te beminnen, en die hy onder de hant anders bevint ghestelt te vvesen, sulcx dat hem syn ooghmerck geheel komt t'ontvallen.

Phi. Maer in gevalle die oom van Luçille hadde geswegen, en dat het houwelick voortgangh hebbende gekregē het stuck namaels ontdeckt hadde geworden, soude Celadon geen recht hebben gehadt, de voornoemde Luçille wettelick te verlaten, ende een ander te trouwen, als leelicken misleyt en bedrogen zijnde?

Soph. De sake die ghy hier nu voorstelt is van bedencken, en heeft merckelicke redenen voor en tegen, hier te langh om verhalē. Sulcx dat ick somwijlen de selve overwegende twijffelachtigh ben geweest, vvat hier in voor het beste gevoelen aen te nemē ; al hoe wel ick sie dat het meerendeel der gener die op dese gelegentheyt hare sinnē hebbē gescherpt best oordeelē, alle middelē aē te leggen om de sake by verdragh af te doen, en sulcx niet willende vallē, den bruydegom los⁺ te stellen van syne beloften, en vry te verklaren sigh tot een ander te mogen voegen. (In consistorijs Electoralibus Saxoniae, ubi reconciliatio frustra tentata fuit, pars innocens libera pronuntiari solet. Beust. de matri. c. 34 Sneijd. de nupt. part. 3. num. 61. Cons. Sax. lib. 1. p. 1. in qq. matr. quaest. 8. Inque in Genevensi Ecclesia observari testis est Beza de divort. & repud. pag. 87. Et in Dania ex constitutione Frederici II. anno 1582. Cypr. c. 13. de Spons. §. 40. Melanchth. in loc. de conjugio, & alij. Dissentit tamen Wesenb. in Comment. ad Tit. de nupt. num. 8. ubi multa pro contraria sententia allegat.)

Phi. My komen even-wel veel redenen voor om het tegendeel voor te spreken. Ick sie, weerde Sophronisçe, dat over dit werck naerder te willen reden kavelen ons soude afleyden van het gene dat wy jegenwoordelick

+ 9.

[p. 212]

voor hebben, ende daerom weder keerende tot ons eerste voor-nemen, soo dunckt my gansch hart te vvesen, te vvillen vast stellen dat een jonge deerne, gestelt zijnde als voren is geseyt, gehouden soude zijn haer heymelick gebreck (in gevalle als te voren) te moeten openbaren; en voor my (ront uyt geseyt) 'k en soude het selve noch suster, noch nichte willen raden. Doch een woort van u gevoelen.

Soph. Ick weet dat eenige in dese gelegentheyt in bedencken geven, of het niet genoegh en soude wesē in-gevalle de deerne recht leet-wesen hebbende van haer begaen mis-grepe, en voor God sigh ten dien aensiene verootmoedigende, haer ten houwelicke begave met dat vast voor-nemen om van alle soodanige oneerbaerheden ten vollen afstant te doen, en van dan voortaē sigh gansch eerlick te sullen dragen, met voor-nemen haren man des te vriendelicker te wesen, om aen den selven alsoo stilswijgende in nederige gehoorsaemheyt te vergeldē het gene sy, om de voorsz. ongelegentheyt wille, in haer niet en is genietende.

Phi. Voor my, ick oordeele, dat een jonge deerne met sulcx als gy nu geseyt hebt behoort te mogen volstaen, en datse na hare gelegentheyt haer wel heeft gequeten, mits datse volharde in dat voor-nemen.

Soph. Wel, Philogame, of u sulcken partuyr vvare ten deele gevallen, en de sake quame naemaels tot uwe kennisse, soudt ghy oock dan wel soo spreken, en haer de hant op't hooft leggen, sonder meer; ofte soudt ghy liever hebben, dat sy noch in haer gheheel vvesende u het selve hadde bekent ghemaeckt?

Phi. Sekerlick, wat my belanght, dewijle ghy my soo naeu perst, ick hadde liever dat het my te vorē kennelick ware gemaeckt geweest. Maer wat de deerne belanght, soo kan ick wel sien; datse met sulcx te doen haer houwelick gewisselick bederven sou. want datter meer gevondē souden vverdē van soodanigen aert als Celadon, van vvelcken ghy hier voor gewaeght hebt, kan ick gansch beswaerlick my inbeeldē, en daerom en is sulcx (mijns oordeels) geen vryster te raden.

Soph. Die syn achterste verbrant (seyt het spreeck-woort) moet op de bleynen sitten. Mist eē soodanige een goet houwelick, sy magh en moet sulcx met gedult op-nemen, tot boete van de dwaesheyt diese bestaē heeft, en dat meyn ick geruster voor haer te wesen, als datse, naer haer selven eerst hebbende laten bedriegen van eē boef voor eene reyse, daer nae een eerlick man gaet bedriegen voor al syn leven-dagē, daer over sy noyt een gerust gemoet kan hebben, wetende dat al de eere en vrientschap, diese van den man ontfanght, by haer sonder rechten titel wert ghenoten.

Phi. Hy moeste vry wel een groote welsprekentheyt hebben, die my dat soude wijs maken, als ick een vrijster vvare, en in die gelegentheyt stonde.

Soph. Maer dat ghy qualick hier in gevoelt blijckt uyt de strijdigheyt die in uwe reden steeckt, dewijle ghy de vrijster wilt ontraden te doen dat ghy nochtans ten aensiene van u selvē wenscht gedaen te werden.

Phi. Laet ons van reden veranderen, lieve Sophronisçe, en tot onse geschiedenisse keeren. want ick en sie geen uyt-komste uyt dese draey-stroom, ofte ick moeste my eerst wat naerder beraden hebbē. Maer daer zijn noch twee vragen over gebleveē, die my uyt onse voor-gelesen geschiedenisse in den sin zijn gekomen, daer op versoecke ick een geheel korte antwoorde, dewijle wy in de voorgaende vvat te langh zijn blijvē hangen. D'eerste is, of het voor een deftigh man, die syn geheel werck vā wijsheyt en geleertheyt heeft voor-genomen te maken, geraden is sigh ten houvvelicke te begeven? En ten tweeden, of een jonge deerne, sigh vervoert ende door liefde wech geruckt vindende, en niet versocht werdende, van den genen daer op haer oogh is gevallē selfs het versoecken ter hant vermagh te nemen?

Soph. Tot kortheyt ben ick wel te vermanē, soete Philogame, sonderlinge in stoffe van dusdanige gelegentheyt. Nopende uwe eerste vrage soo segh ick, dat het geen tegenspreken en kan lijden of alle geslachten van menschen vvorden van de nature tot onderlinge echte by-wooninge krachtelick geroepen, van de vvelcke ick de geleerde en wijse⁺ geensins en verstae uyt te nemen. Oock en hou ick niet met allen van die gene die ontrent haer vrouwen vvesende noch met haer boecken besigh zijn, ofte in den geest, of selfs met den lichame, ende en kan oock niet verstaen, dat eē man die niet alleē en slaept recht ofte macht heeft boecken op syn bedde te mogen brengen, gelijck breeder te sien is in sekeren soetē en geleerden brief van de Heer Daniel Heinsius. (ad Primerium in prima parte.)

Phi. Maer terwijlen dat de geleerde dis-

+ 10.

[p. 213]

puteren, of oock eē geleert man een vrouwe behoort te nemen, soo vvilde ick vvel eens vragen, of oock een soete jonge juffrou een geleert man dient te trouwen? die lieden zijn dickvvils te veel op-getogen om een jonge vrouwe wat goets te doen. De vermaerde rechts-geleerde Wesenbeçius (soo van hem verhaelt wert) vergat syn trou-ure, ten tijde hy met de bruyt en vriendē ter kercken soude gaen; soo seer sat de man verwert in syn boecken, en soo veel muyse-nesten had hy daer over in't hooft gekregen, en daer en boven is die slagh van volck gewoon, niet alleenlick hare sorge, maer oock hare boecken op het bed te brengen, gelijck ick by wijlen oogh-schijnelick hebbe gesien.

Soph. 'T en is noch huysselick noch heusselick gedaen, boecken op het bedde of aen tafel te brengen. Maer ick hebbe lest eens gehoort van een verschil tusschen man ende vrouwe, vermits de man, eē jongelingh tot de jacht genegen, syn jacht-hont, nu getrout zijnde, noch wilde op het bedde des nachts blijven houden als te voren, daer haer de vrouwe tegen-stelde, drijvende sulcx onbehoorlick te zijn, en dat sulcx van een ongehout man geleden kan werden, maer in eē man die eē jonge vrouwe heeft geensins. En 't sou te besien staen, wie de vrouwe meer ongemacx en ongelijck verght, die eē hont, of die syn boecken op 't bedde brenght.

Wat aengaet de tweede vrage, te weten, of⁺ een jonge dochter selfs vermagh te vrijen; my dunckt dat die soo qualick niet en oordeelen die meynen, dat sulcx eeniger-maten magh geleden werden (Cypr. de matr. cap. 3. Cats maeghden-embl. 13.) behoudens dat het met een bescheydene behendigheyt en eerbaarheyt gheschiede door eenige bequame tussche gestelde personen, en niet door haer selfs. De deught en de maeghdom zyn ellendigh alsse eyschen moeten.

Phi. Ick hebbe luyden van de grootste van't Lant wel ront uyt eertijdts hooren verklaren, datse vveynigh meerder swarigheyt souden makē, als sy een bequaem jongelingh in 't ooge kregen, daer mede sy meynen dat haer dochters wel bewaert souden wesen, de selve tot haer te treckē, en haer dochters aen de selve heymelick ende heusselick aen te doen bieden, als ofse voor eē sone sulcx souden doen. Men siet oock by de oude sulcx wel gebruyckelick geweest te zijn. Ick heb van eē oudt, wijs, eñ aensienelick man hoorē verhalen, dat de selve aen syn tafel hebbende onthaelt een bequaem jongelingh, die hem wel beviel, ende alsoo de selve stont om syn af-scheyt aen hem ende syn dochter te nemen, hy een frisschen roomer dede schencken, eñ den jongelingh by der hant nemende seyde hem, als tot syn af-scheyt, dat hy syn vader ende moeder lange hadde gekent, datse beyde seer eerlicke luyden hadden gevveest, sulcx dat hy niet en hadde vvillen tvvijffelen ofte haddē hare kinderē vvel en loffelick opgevoedt, te meer hy sulcx alreede aē syn persoon gewaer was geworden; dat hy daerom in syn herte bewogen wert, hem jegenwoordelick dien dronck toe te brengen, en met den selven oock syn liefste dochter, die hy daer voor hem sagh staen; en dat hy niet en wilde twijffelen, nademael hy en syn ouders hem soo wel hadden bevallen, of hy en soude hem mede latē bevallen de persoon en oock de ouders van soo lieven dochter. De jongelingh hoorende soo eē deftigh man soo ront spreken, en syn dochter soo gunstelick aenbieden, en de dochter selfs sulcx met stilswijgen toe-staē, en sagh niet dat syn eerbaerheyt en d' eerbiedigheyt, die hy den ouden man schuldig was, eenige syne weygeringe op dit gheval konde lijden. Hy daerom, al hoe vvel van merckelicke grooter middelē als de voorsz. dochter, nam de aen-biedinge gunstelick en met dancksegginge aē, kuste de juffer gansch vriendelick, en wert dien eygen avont een bruydegom in volle leden.

Soph. Dat heeft soo zijn bescheyt, Philogame. Maer wat jonge deernē en vrouwen selfs aengaet, en of de selve in eygen persoon haer des bekent mogen maken, daer op dient voor antwoorde, dat ick niet en sie hoe sulcx de eerbaerheyt vā dat teer geslachte immer kan toe-laten. En sulcx door eenige teyckens, gelaet of diergelijck bedrijf te doen sie ick niet dan vol gevaers te wesen. Ick weet datter zijn gevonden geweest, die hier toe streken hebben gebruyckt, die bedenckelick zijn. Ten geluckt yder niet als het Ruth eens dede op soodanigē gelegentheyt. Icasia wert om een vry woort alleen van den keyser Theophilus gelaten, ende een stilder maeght in haer plaetse verkoren, gelijck de historien daer van getuygen.

Phi. Maer laet ons dat daer by laten. vvant hier ontdoen sigh eenige vraegh-stucken, daer van ick hier voren u hebbe hooren gewagen in 't verhael van de menighfuldige twijffelachtigheden die sigh vertoonen ontrent de houwelickse saken, te weten, Eerst

+ 11.

[p. 214]

of lief-hebben ende begeren een en de selve sake zy, en ten tweeden, of een mans-persoon vrientschap kan onderhouden met een vrou-mensch, sonder ooghmerck te hebben op gemeenschap van bedde. want beyde dese pointen vloeyen klaerlick uyt het ghespreck van Hipparchia tot haren Crates.

Soph. Wel wat dunckt u van het eerste. want dit zijn recht jonge lieden vraegh-stucken. Soo dient dan gelet of lief-hebben en begeren een dingh zy, ofte om klaerder te spreken, of men kan lief-hebben sonder tot syn gebruyck te begeren het gene dat men lief heeft.

Phi. Wat my aengaet, ick oordeele dat⁺ die voorstellinge geen twijffel en heeft. want liefde en is niet anders als een begeerte om te mogen genieten dat men lief heeft.

Soph. Niet te ras, Philogame. Weet ghy niet datter zijn die met groote en goede redenē drijven, dat dese de fijnste en suyverste liefde is, die niet alleen niet en begeert, maer weygert te gebruyckē het gene mē lief heeft? By exempel, Thrasonides was ten hooghsten verlieft op syn Piandre, als vvy voor desen hebben aen-geroert, en nae hy de selve met langh vervolgh tot weder-liefde hadde vervveckt, en vvoude hy haerder nochtans niet genietē, schoon hy mochte en sy oock sulcx toe-stont, en dit om door de daet niet te verliesen die soete in-beeldinge die hy tot noch toe in syn gedachten hadde gevoedt. Daer zijn bloemisten hedens-daeghs, die als verlieft zijn op sekere soorte van bloemē, evenwel sy laten de selve op haer steeltjen, en vernoegen haer met het gesichte, sonder meer.

Phi. Ghy soeckt my, weerde man, al schermutsende in te leyden (soo ick sie) in een reden-strijt, daer ick naderhant qualick uyt soude konnē geraken; en om sulcx voor te komē, soo dunckt my dat men met onderscheyt hier dient te spreken van den gront en oorsake van de liefde. want nae de selve van aert is, soo is oock de begeerte van genieten. By exempel, neemt dat ick yemants man of vrouwe lief hebbe, om syn of hare wijsheyt wille, indien ick dan syn of haren raet magh gebruycken, daer ick die van noode mochte hebben, soo geniete ick dat ick vvenschte, en hebbe mijn begeren, als Ioab dede van de wijse vrouwe vā Thekoa. Hebbe ick yemant lief't zy man of vrouwe, om syn ofte hare vvel-sprekentheyt, hoorende de deftigheyt of soetigheyt van hare reden, hebbe ick dan⁺ niet het eynde van mijn begeerte? Maer als yemant een vrouwe ofte jonge deerne lief heeft, om hare schoonheyts wille, ick meyne dat het gesichte alleē hem niet en sal vernoegen, schoon hy het selve ten vollen mochte genieten; en daerom meyne ick, dat in die gelegentheyt lief te hebben, en te begeren een eñ de selve sake is. En ick verwerpe het exempel van Thrasonides, als sonder exempel, immers gansch selsaem wesende, en segge, dat eē bonte-kraey geē winter en kan makē.

Soph. Wel hoe, jongeling? is de schoonheyt door eenigh ander middel beter te ghenieten, als door het ooge, nadien de selve eygentlick is een sake die voor het oogh gemaeckt is, als bestaende in eē goede gestalte, of in lieffelicke verwen, daer van het oogh alleen kan oordeelē ? Oock zijnder veel verliefde gheweest die ten diersten hebben verklaert, datse door het gesichte alleen van de beminde haer hooghste vernoegen vvaren genietende.

Phi. Dat sulcx geschiet is, en noch dagelicx geschiet, weerde man, en wil ick niet tegen-sprekē. Maer de saken wel ondersocht zijnde, soo sal men bevinden, dat de liefde van onse jonge lieden in dese onse eeuwe op het gesichte alleen niet stil en staet. Geen vryster en dient haer daer op te verlaten, wat oock een verlieft jongelingh haer daer over soeckt wijs te makē. Ick weet, dat een recht lief-hebber plagh te spreken en te gevoelen volgens dit veers, vvesende de beschrijvinge van den rechten aert van de soodanige:

Als ick de liefste sagh, doen woud'ick haer genaken,
Stracx riep ick om de spraeck, flucx haer te mogen raken.

Doen bad ick om een soen; en schoon ick die bequam,

Noch vond ick dat myn hert geen recht vernoegē nam;

Ick voelde des te meer myn ziel gedurigh hijgen,
En wenschte boven dat een meerder [pant] krijgen.

O lusten sonder end! ô wispelturighspel!

Al krijght den hont een stuck, hy gaept noch even-wel.

Siet daer de rechte trappen door de welcke alle verliefde gewoon zijn te klimmen tot de uyterste sporten toe, sien, genaken, spreken, raken; en datter volght zijn als schakels van dien keten, en hangen als aen malkanderen.

Soph. Wel, Philogame, dewijle wy in de scholen leeren, dat men een yder moet gelooven in syn eygē kunste, en dat ghy hier soo werckelick van spreeckt, soo en wil ick u dat gevoelen niet ontnemen, en laeten ghelooven, dat verlieftheyt op schoonheyt sigh met het gesichte alleen niet en laet vernugē, eñ met eene wil ick alle die gene die de selve gaven hebben vermanen, op haer hoede te willen wesen, en sigh niet te laeten wijs ma-

+ 12.

+ 13.

[p. 215]

ken, dat het by het gesichte alleen blijven sal, indien sy aen yemant eenige vryheyt komen toe te staen.

Phi. Maer dital te samen daer latende, soo woude ick noch wel een weynigh vragē, nopende de beginsselen ende de bevvegende oorsaeck van de menschelicke genegentheyt die wy liefde noemen, uyt vvat oorsake die herkomt, of die rijst uyt eē vrije verkiesinge, ofte door eenige heymelicke in-vloeyingen uyt onbekende oorsaken, ofte uyt een overeen-komste van den innerlickē aert der gener die malkanderen lieven, ofte van vvaer dit werck eygentlick syn beginsel neemt?

Soph. Ey lieve, jongelingh, laet af van alle dese naeukeurige ondersoeckinge, en denckt datter ontallicke dingē zijn van de welcke ons ydel vernuft geen reden geven of vinden en kan. 'S menschen herte is een wispelturigh dingh, en gaet somwijlen plotsselick⁺ over tot andere genegenthedē, of gronden die men van buyten niet sien of weten en kan, dewijle de selve gesmeet werden in een duyster hol van een gesloten boesem. Ick hebbe in mijn jonckheyt eens de gedachten en oock de penne laeten gaen op een sekere geschiedenisse, die u misschien in dese gelegentheyt klaerder sal doen sien. Soo het u gevalt, ick wilder u deelachtigh van maken. Siet hier onder dese mijne oude papierē zijn verscheyde uyt-werpselen van mijn jonckheyt, en onder andere mede de beschrijvinge van eenen Actaeon van onse eeuwe, maer die een betere uyt-komste vint als de neef van Cadmus, daer onse poëten van gewagen; en dat door een gunstige in-val, die syn geminde eens schielick in 't breyn viel.

Phi. Niet liever als dat, weerde man. ick achte van over lange de in-vallē van deftige liedē, die de selve in hare jeught hebben gehadt. Langht my dat papier, believet u, herwaerts ick sal leser blijven als voor desen.

Soph. Wel aen Philogame. Maer al en gaet het veers soo net op syn snede niet, als nu onse dicht-konst vereyst, en stoot u daer niet aen. ick wilder eens by gelegentheyt de penne over laten gaen, om het selve vvat te vormen nae den heden-daeghschen trant.

Phi. Wel aen dien alles onvermindert ick beginne te lesen.

+ 14.